922740754

WPŁYW RTĘCI NA ŚRODOWISKO 91

Dawniej stosowano rtęć w medycynie: kalomel jako środek odrobaczający i proszek do zębów oraz sublimat jako środek dezynfekujący. Używano jej także jako trucizny (sublimat), w pracowniach alchemików, w malarstwie (czerwony cynober) i w złotnictwie [1].

Obecnie rtęć znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu: 25% zużywane jest w przemyśle chloru i alkaliów (elektroliza chlorku sodu z rtęcią w charakterze elektrod), 20% w elektrotechnice, 15% w przemyśle barwników, 10% w aparaturze kontrolno-pomiarowej (termometry, manometry), 5% w rolnictwie, głównie do zaprawiania nasion zbóż (fungicydy rtęciowe, np. octan fenylortęciowy), 3% w technice dentystycznej (plomby amalgamatowe), 2% w pracach laboratoryjnych. Pozostałe około 20% przeznacza się do produkcji środków farmaceutycznych, kosmetyków, katalizatorów (przy produkcji chlorku i octanu winylu), detonatorów (przemysł zbrojeniowy), środków konserwujących (np. przy wyrobie papieru), lamp wyładowczych, suchych baterii i tworzyw sztucznych [1, 2, 8]. Należy nadmienić, że zastosowanie rtęci w rolnictwie i papiernictwie ostatnio spadło wskutek zakazu jej stosowania w wielu krajach uprzemysłowionych [2],

OBIEG RTĘCI W PRZYRODZIE

GLEBA

Rtęć jest pierwiastkiem silnie rozproszonym w skorupie ziemskiej. Najwyższe stężenia tego pierwiastka występują w łupkach węglanowych i bitumicznych oraz w zasadowych skałach krystalicznych [9]. Wzrost stężenia rtęci w glebach może zachodzić zarówno pod względem czynników geologicznych (np. migracja rtęci ze doża rudnego), jak i w wyniku działalności antropogenicznej. Najważniejsze geochemiczne właściwości rtęd to silne powinowactwo do związków z siarką oraz do związków i substancji organicznych, a także duża lotność w formie pierwiastkowej. Na ogół większa część rtęci występuje w glebie w postaci związanej organicznie, a tylko około 20% jej zawartości jest zasorbowane w formie łatwo lotnej.

W wyniku procesów mikrobiologicznej lub chemicznej metylacji (alkilacji) rtęci w glebach, każda jej forma może stać się przyswajalna dla roślin. Ogólnie związki rtęci obniżają biologiczną aktywność gleb [9],

Dodatek siarki do gleby ogranicza parowanie rtęci. Na stopień uwalniania rtęci z powierzchni skorupy ziemskiej mają wpływ ponadto zarówno temperatura, pH, potencjał oksydacyjno-redukcyjny, jak i chemiczne powinowactwo substacji organicznych w glebie [1]. W tab. 1 umieszczono zawartość rtęci w różnych rodzajach gleby według [7].