922741394

PRZEDMIOT, METODA I ZADANIA TEORII LITERATURY

Teoria literatury urasta na oczach naszych do godności osobnej dyscypliny naukowej: od pewnego czasu staje się ośrodkiem zainteresowań, skupia uwagę badaczy zainteresowanych literaturą dokoła swoich zasadniczych problemów, konsoliduje się gorączkowo jako samodzielna dziedzina badań o swoistych zadaniach, przedmiocie i metodzie, staje w imię swej samo-istności w postawie nie tylko defensywnej, ale i ofensywnej. Z coraz większą wiarą w siebie wyzwala się kształtem odrębnym z miąższu innych nauk; mówi o własnym stosunku do tych nauk, a specjalnie do badań literackich i nauk filozoficznych słricło sensu. Przestaje być cząstką czegoś innego, przestaje być czymś utylitarnie tylko uwarunkowanym, czymś tolerowanym tylko ex re potrzeby.

Bo nie można powiedzieć, żeby zarówno nazwa teorii literatury jak i pewne zainteresowania i badania przynależne jej zasięgowi nie istniały dotąd. Tkwiły jednak w badaniach literackich w ogóle, w których chaotycznym nastawieniu na historię, psychologię, estetykę etc. były — nie dorastając zresztą do samouświadomienia — busolą orientującą w elementach niezmiennych, pozaprzypadkowych dzieła literackiego. Były tam zatem punktem oparcia, punktem wyjścia ocen, wreszcie punktem wyjścia dla konstrukcji terminów i definicji. Czyli były tam czymś zarazem koniecznym przy robocie badawczej, jak rusztowanie przy budowie gmachu, i czymś podobnie jak to rusztowanie poza okresem budowy — niepotrzebnym, bez własnego oblicza i bez własnej racji istnienia.

U ty li tary z m¹, nie mniejszy niż ze strony badań literackich, cechował stosunek i samej literatury do teoretycznych rozważań. I w stosunku do niej były one potrzebne. Na nich oparły się wszelkie teorie, wszelkie poetyki szkół literackich. Poetyka klasycyzmu czy romantyzmu, naturalizmu czy futuryzmu

1

Posługujemy się tym określeniem w znaczeniu: wzgląd na użyteczność — przenosząc go z dziedziny pojęć etycznych w dziedziny pojęć poznawczych; w podobny sposób czyni np. J. Kleiner w rozprawie O typach poznania naukowego (W kręgu Mickiewicza i Goethego, 1938, s. 239 nn.).