ASTRONAUTKA SHANNON W. LUCID na pok"adzie sta-
cji kosmicznej Mir podczas swego szeĘciomiesi´cznego lotu.
SzeĘç miesi´cy w Kosmosie
Amerykał
ska astronautka opowiada o swoim pobycie w rosyjskim kompleksie
orbitalnym Mir i doĘwiadczeniach, jakie stamtÄ…d wynios"a. MogÄ… si´ one przydaç
podczas budowy i uÅ»ytkowania Mi´dzynarodowej Stacji Kosmicznej
Shannon W. Lucid
o najmniej raz dziennie, a zwykle duÅ»o cz´Ä˜ciej pod- lab w 1974 roku Amerykanie postanowili swój program ko-
p"ywa"am do wielkiego okna w module Kwant 2 sta- smiczny skoncentrowaç na krótkotrwa"ych lotach wahad"o-
Ćcji kosmicznej Mir i spoglÄ…da"am na Ziemi´ lub w g"´- wców (space shuttle), Rosjanie natomiast wciÄ…Å» wyd"uÅ»ali
bi WszechĘwiata. Za kaŻdym razem uderza" mnie majestat misje swoich kosmonautów, najpierw na stacjach Salut, a na-
rozpoĘcierajÄ…cego si´ widoku. Najbardziej jednak zdumie- st´pnie na stacji Mir, której nazwa znaczy  pokój . Na po-
wajÄ…ce i niezwyk"e by"o dla mnie to, Å»e w ogóle tam by"am  czÄ…tku lat dziewi´çdziesiÄ…tych wraz z zakoÅ‚
czeniem zimnej
ja, dziecko epoki zimnej wojny lat pi´çdziesiÄ…tych sprzed cza- wojny sta"o si´ oczywiste, Å»e Rosja i Stany Zjednoczone powin-
sów Sputnika, mieszka"am oto na rosyjskiej stacji kosmicznej. ny wspólnie wykonaç nast´pny krok w podboju Kosmosu
We wczesnym dziecił
stwie sp´dza"am mnóstwo czasu, go- i zbudowaç Mi´dzynarodowÄ… Stacj´ KosmicznÄ… [patrz: Tim
niÄ…c po prerii w moim rodzinnym Teksasie p´dzony wiatrem Beardsley,  Podniebna nauka ; Âwiat Nauki, sierpieÅ‚
1996].
szar"at. Teraz zaĘ znajdowa"am si´ na pok"adzie pojazdu po- W 1993 roku Rosjanie formalnie do"Ä…czyli do mi´dzynarodo-
dobnego do takiego kosmicznego szar"atu, pracując wspól- wego zespo"u konstruktorów takiej stacji, obejmującego agen-
nie z oficerem rosyjskiego lotnictwa i rosyjskim inŻynierem. cje kosmiczne z Europy, Japonii, Kanady i Brazylii.
Jeszcze 10 lat temu taka sytuacja mog"aby si´ zdarzyç tylko Pierwszym etapem tej wspó"pracy by" program Shuttle-Mir.
w powieĘci fantastycznonaukowej. National Aeronautics and Space Administration (NASA) zapla-
Na poczÄ…tku lat siedemdziesiÄ…tych agencje kosmiczne USA nowa"a seri´ lotów wahad"owców w celu przewoÅ»enia amery-
i ZSRR zaj´"y si´ problemem d"ugotrwa"ych za"ogowych lo- kaÅ‚
skich astronautów na rosyjskÄ… stacj´ kosmicznÄ…. KaÅ»dy
tów kosmicznych. Jednak po zakoł
czeniu trzeciej misji Sky- z nich sp´dza na Mirze oko"o czterech miesi´cy, wykonujÄ…c
26 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998
NASA/ROSYJSKA AGENCJA KOSMICZNA
róŻne eksperymenty naukowe zakwalifikowane w drodze kon- i od tego czasu ca"y czas latam. Zanim zosta"am astronaut-
kursu. Wahad"owiec od czasu do czasu przycumowuje wi´c kÄ…, pracowa"am jako biochemik  w 1973 roku uzyska"am
do Mira, aby wymieniç cz"onków za"ogi i dowieÄ™ç zaopatrze- doktorat w University of Oklahoma. A cóŻ mog"oby byç bar-
nie. Chodzi"o równieÅ» o to, by NASA nauczy"a si´ wspó"pra- dziej fascynujÄ…ce dla naukowca uwielbiajÄ…cego latanie niÅ»
cowaç z Rosjanami, zyska"a doĘwiadczenie w d"ugotrwa"ych praca w laboratorium p´dzÄ…cym wokó" Ziemi z szybkoĘciÄ…
lotach i ograniczy"a ryzyko zwiÄ…zane z budowÄ… Mi´dzynaro- 8 km/s?
dowej Stacji Kosmicznej. Pierwszym Amerykaninem, który Po trzech miesiÄ…cach intensywnej nauki j´zyka przystÄ…pi-
zamieszka" na Mirze, by" Norm Thagard. Moje przybycie na "am do treningów w oĘrodku szkolenia kosmonautów
Mir  które nastÄ…pi"o osiem miesi´cy po zakoÅ‚
czeniu jego mi- w Gwiezdnym Miasteczku pod MoskwÄ…. Pojecha"am tam
sji  by"o początkiem nieprzerwanej obecnoĘci Amerykanów w styczniu 1995 roku, w samym Ęrodku rosyjskiej zimy. Co-
w Kosmosie, która trwa juÅ» ponad dwa lata. dziennie zrywa"am si´ o piÄ…tej rano i idÄ…c na zaj´cia, ca"y czas
Do programu przystÄ…pi"am w 1994 roku. By"am juÅ» wte- mia"am na uwadze, Å»e jedno poĘlizgni´cie na lodzie moÅ»e si´
dy astronautką NASA od 15 lat i mia"am za sobą cztery loty skoł
czyç z"amaniem nogi, które po"oÅ»y"oby kres moim ma-
na wahad"owcach. KtóregoĘ piÄ…tkowego popo"udnia zadzwo- rzeniom o Mirze. Wi´kszoĘç czasu sp´dza"am w salach lekcyj-
ni" do mnie ówczesny prze"oŻony, nych, s"uchając wyk"adów o sys-
Robert  Hoot Gibson, pe"niący temach Mira i Sojuza  oczywiĘcie
funkcj´ szefa korpusu astronautów po rosyjsku. Wieczorami dalej
NASA. Zapyta", czy by"abym za- uczy"am si´ j´zyka i przegryza"am
interesowana rozpocz´ciem inten- przez opas"e podr´czniki napisane
sywnego kursu j´zyka rosyjskiego technicznym rosyjskim, by wresz-
z moÅ»liwoĘciÄ… wyjazdu do Rosji w cie o pó"nocy wyczerpana zwaliç
celu przeszkolenia przed lotem na si´ do "óŻka.
Mir. Zgodzi"am si´ natychmiast. W ciÄ…gu tego roku pracowa"am
Hoot ostudzi" jednak mój entu- ci´Å»ej niÅ» kiedykolwiek w Å»yciu.
zjazm, mówiąc, Że na razie mam W porównaniu z tą szko"ą pisa-
si´ tylko uczyç j´zyka, co wcale nie nie pracy doktorskiej z trójkÄ… ma-
oznacza, Å»e pojad´ do Rosji; a cóŻ "ych dzieci na g"owie to by"o ma"e
dopiero myĘleç o locie na Mir! Po- piwo. (Na szcz´Ä˜cie teraz dzieci juÅ»
niewaÅ» jednak moÅ»liwoĘç taka ist- doros"y, a mÄ…Å» móg" odwiedzaç
nia"a, a nauczenie si´ rosyjskiego mnie w Rosji.) Wreszcie w lutym
wymaga  ogl´dnie mówiÄ…c  tro- 1996 roku po przejĘciu badaÅ‚
le-
ch´ czasu, Hoot uzna", Å»e nie za- karskich i zdaniu wszystkich eg-
szkodzi, jeĘli zaczn´ si´ przygoto- zaminów rosyjska komisja kwali-
wywaç zaraz. fikacyjna uzna"a mnie za przy-
UNOSZŃC SIó SWOBODNIE w Module G"ównym Mi-
Od"oÅ»y"am s"uchawk´ i na krót- ra, Lucid pozuje do patriotycznej fotografii zrobionej gotowanÄ…, przyznajÄ…c certyfikat
przez jednego z jej rosyjskich kolegów 4 lipca 1996 roku.
ki moment uĘwiadomi"am sobie uprawniający do lotu na Mirze. Po-
powag´ sytuacji. Misja, w której jecha"am na kosmodrom Bajkonur
mog"abym wziÄ…ç udzia", mia"a si´ w Kazachstanie, by obejrzeç start
rozpoczÄ…ç za nieca"e pó"tora roku. W tym czasie powinnam Sojuza wiozÄ…cego mojÄ… za"og´  dowódc´ Jurija Onufrijenk´,
opanowaç j´zyk obcy nie tylko w takim stopniu, by móc si´ oficera rosyjskiego lotnictwa wojskowego, i cywila  inÅ»ynie-
porozumieç z rosyjskimi kolegami na orbicie, lecz takÅ»e by ra pok"adowego Jurija Usaczowa. Nast´pnie wróci"am do Sta-
przedtem przejĘç szkolenie w Rosji. Musia"am teÅ» poznaç sys- nów na trzytygodniowy trening z za"ogÄ… Space Shuttle STS-76.
temy pok"adowe Mira oraz Sojuza  statku dowoŻącego ro- WystartowaliĘmy na wahad"owcu Atlantis 22 marca 1996 ro-
syjskie za"ogi na stacj´ kosmicznÄ… i z powrotem  i nauczyç si´ ku z Kennedy Space Center. W trzy dni póęniej przycumowa-
je obs"ugiwaç. PoniewaÅ» na Mir mia"am si´ dostaç na pok"a- liĘmy do Mira i oficjalnie do"Ä…czy"am do za"ogi rosyjskiej sta-
dzie wahad"owca, musia"am teÅ» przypomnieç sobie wszystko cji orbitalnej. Mój pobyt na niej zaplanowano na cztery i pó"
o systemach pok"adowych takŻe i tego statku. I jakby tego miesiąca.
by"o ma"o  jeszcze opanowaç ca"Ä… seri´ eksperymentów, któ-
rych przeprowadzenie zaplanowano na orbicie. Úycie w niewaÅ»koĘci
W tym miejscu nasuwa si´ pytanie: dlaczego? Dlaczego
chcia"am mieszkaç i pracowaç na Mirze? A z szerszej perspek- Pierwsze dni na Mirze up"yn´"y mi na zapoznawaniu si´
tywy, dlaczego tyle krajów wspólnie buduje stacj´ kosmicz- z OnufrijenkÄ… i Usaczowem oraz z rozk"adem stacji. Mówili-
nÄ…? Na pewno jednym z powodów jest ch´ç prowadzenia ba- Ęmy wy"Ä…cznie po rosyjsku. Mir ma modu"owÄ… konstrukcj´
dał
naukowych. Grawitacja ma wp"yw na wszystkie i montowano go etapami. Pierwszy blok, Modu" G"ówny, wy-
doĘwiadczenia wykonywane na Ziemi z wyjątkiem ekspery- strzelony zosta" w lutym 1986 roku. Do jego jednego koł
ca
mentów przeprowadzanych w warunkach spadku swobod- przycumowany jest modu" Kwant 1 wystrzelony w roku 1987,
nego lub na samolotach lecÄ…cych po specjalnie wytyczonym na drugim zaĘ znajduje si´ modu" przejĘciowy, pe"niÄ…cy funk-
torze parabolicznym. Natomiast na stacji kosmicznej moÅ»na cj´ przedpokoju w duÅ»ym domu. Nie jest to jednak d"ugi ko-
prowadziç d"ugotrwa"e badania w warunkach niemal ca"ko- rytarz z szeregiem drzwi, lecz kula z szeĘcioma w´z"ami cu-
witej niewaÅ»koĘci  w tzw. mikrograwitacji. DoĘwiadczenie mowniczymi i w"azami. Do w´z"ów tych przytwierdzone sÄ…
uzyskane podczas nieprzerwanej obecnoĘci cz"owieka w Ko- modu"y: Kwant 2 (z 1989 roku), Krista" (z 1990) i Spektr
smosie powinno przyczyniç si´ do okreĘlenia, jak wyposa- (z 1995). Podczas mego pobytu na Mirze Rosjanie wystrzeli-
Å»aç za"ogowe statki kosmiczne, które polecÄ… do innych planet. li i przycumowali do modu"u przejĘciowego Prirod´, ostatni
JeĘli o mnie chodzi, to w misji tej widzia"am doskona"Ä… oka- blok tej stacji kosmicznej. Znajdowa"o si´ w niej laboratorium,
zj´, by po"Ä…czyç swoje dwie wielkie pasje Å»yciowe  latanie w którym wykona"am wi´kszoĘç moich eksperymentów. Rze-
i prace laboratoryjne. Licencj´ pilota zdoby"am w wieku 20 lat czy osobiste trzyma"am w Spektrze, tam teÅ» nocowa"am.  Do-
ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998 27
NASA/ROSYJSKA AGENCJA KOSMICZNA
MODU¸ CUMOWNICZY
DLA WAHAD¸OWCA
KWANT 2
KRISTA¸
STATEK
TRANSPORTOWY
SOJUZ
MODU¸
MODU¸
PRZEJÂCIOWY
G¸Ã“WNY
PRIRODA
KWANT 1
SPEKTR
STATEK
ZAOPATRZENIOWY
PROGRESS
PRZEKRÓJ STACJI KOSMICZNEJ MIR ukazuje wzajemne usytuowanie jej modu-
"ów. W Module G"ównym znajduje si´ stanowisko dowodzenia, jedna z bieÅ»ni i stó",
przy którym za"oga jada posi"ki.
jazd do pracy mia"am wi´c bardzo krótki  przep"yni´cie w ten sposób mieliĘmy w ciÄ…gu ca"ego dnia krótkie przerwy
z jednego modu"u do drugiego zabiera"o kilka sekund. w pracy; zbieraliĘmy si´ wtedy w Module G"ównym i by"a
Obaj rosyjscy kosmonauci sypiali w Module G"ównym. okazja, Å»eby zamieniç ze sobÄ… kilka s"ów.
Budzik dzwoni" zwykle o ósmej (Mir dzia"a wed"ug czasu Po pierwszym seansie "ącznoĘci jedliĘmy Ęniadanie. Jed-
moskiewskiego, podobnie jak kontrola lotu w Korolowie). nym z najprzyjemniejszych aspektów pobytu na Mirze by"o to,
W ciÄ…gu oko"o 20 min byliĘmy ubrani i gotowi do pracy. Å»e wszystkie posi"ki spoÅ»ywaliĘmy razem, unoszÄ…c si´ wo-
Pierwszą czynnoĘcią by"o zwykle za"oŻenie s"uchawek, aby kó" sto"u w Module G"ównym. Przed lotem wydawa"o mi
móc rozmawiaç z kontrolÄ… lotu. W odróŻnieniu od waha- si´, Å»e jednostajne menu os"abia apetyt, ale ku mojemu zdzi-
d"owca, który utrzymuje "Ä…cznoĘç radiowÄ… za poĘrednictwem wieniu przed kaÅ»dym posi"kiem odczuwa"am g"ód. Jadali-
dwóch satelitów telekomunikacyjnych, Mir nie ma sta"ego Ęmy rosyjską i amerykał
skÄ… liofilizowanÄ… Å»ywnoĘç, którÄ… za-
kontaktu z ZiemiÄ…. Kosmonauci mogÄ… rozmawiaç z kontro- lewaliĘmy gorÄ…cÄ… wodÄ…. EksperymentowaliĘmy z "Ä…czeniem
lÄ… lotu tylko wtedy, gdy stacja przelatuje nad jednym z na- zawartoĘci róŻnych pakietów, aby uzyskaç nowe smaki, i kaÅ»-
ziemnych centrów "Ä…cznoĘci na terenie Rosji. Takie  okno de z nas mia"o swÄ… ulubionÄ… mieszank´, którÄ… zachwala"o
"Ä…cznoĘci otwiera"o si´ tylko raz podczas kaÅ»dego obiegu  pozosta"ym. Na Ęniadanie ch´tnie jad"am porcj´ rosyjskiej zu-
mniej wi´cej co pó"torej godziny  i zaledwie na 10 min. py  zwykle barszczu lub jarzynowej  i wypija"am torebk´ so-
Dowódca Onufrijenko chcia", byĘmy podczas kaÅ»dego takie- ku owocowego. Na obiad lub kolacj´ wybiera"am rosyjskÄ…
go seansu wszyscy byli  na radiu na wypadek, gdyby Zie- potrawk´ mi´sno-ziemniaczanÄ…. Rosjanie uwielbiali amery-
mia szuka"a z nami kontaktu. Pomys" ten si´ sprawdzi", gdyÅ» kaÅ‚
ski majonez; dodawali go do wszystkiego.
28 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998
IAN WORPOLE
Rozk"ad zaj´ç wyszczególniony by" w przesy-
"anym nam codziennie dokumencie, nazywanym Spadający p"omieł

przez Rosjan Formularzem 24. Panowie sp´dza-
Howard D. Ross
li wi´kszoĘç dnia na konserwacji i naprawie sys-
temów stacji, natomiast ja prowadzi"am ekspery- a Ziemi p"omieł
kszta"tuje si"a grawitacji. GorÄ…cy gaz unosi si´ do gó-
menty dla NASA. Poza tym codziennie mu- Nry, wywo"ując przep"yw powietrza, który dostarcza do ognia tlenu. Jed-
nak na Mirze i wahad"owcu nie ma takiego przep"ywu. P"omieł
podtrzymy-
sieliĘmy wykonywaç çwiczenia fizyczne, aby za-
wany jest przez tlen dop"ywajÄ…cy dzi´ki dyfuzji  zjawisku powolnego
pobiec zanikom mi´Ä˜ni zwiÄ…zanym z przebywa-
przep"ywu czÄ…steczek tlenu do obszaru, w którym jego st´Å»enie jest mniej-
niem w stanie niewaÅ»koĘci; zwykle çwiczyliĘmy
sze  lub pod wp"ywem prądów powietrza wytwarzanych przez wentylato-
razem przed obiadem. Na Mirze są dwie bieŻnie
ry. NASA Lewis Research Center nadzorowa" eksperymenty majÄ…ce okre-
 jedna w Module G"ównym, druga natomiast
Ęliç, jak p"omieÅ‚
b´dzie si´ rozprzestrzenia" w stanie niewaÅ»koĘci. UmoÅ»liwi"y
w Kristale  i rowerowy ergometr, przechowy-
one zbadanie fizyki spalania i pomog"y specjalistom z NASA w lepszym
wany pod panelem pod"ogowym w Module
oszacowaniu ryzyka poŻaru na statku kosmicznym.
G"ównym. PrzerabialiĘmy trzy zestawy çwiczeÅ‚

Jeden z pierwszych eksperymentów przeprowadzonych na Mirze mia" od-
opracowane przez rosyjskich fizjologów. Wyko-
powiedzieç na nurtujÄ…ce nas od dawna pytanie: czy Ęwieca moÅ»e si´ paliç
nywaliĘmy je kolejno przez trzy dni, po czym cykl
w stanie niewaŻkoĘci? Astronautka Lucid zapala"a
si´ powtarza". KaÅ»dy zestaw trwa" oko"o 45 min
umieszczone w specjalnej komorze izolacyjnej Ęwie-
i obejmowa" bieganie na bieÅ»ni oraz çwiczenia
ce róŻnych rozmiarów, przytykając do ich knotów dru-
a
polegajÄ…ce na rozciÄ…ganiu gumowych lin, symu-
cianÄ… p´tl´ rozÅ»arzonÄ… prÄ…dem elektrycznym. Natych-
lujÄ…cych si"´ grawitacji, której na orbicie nie od-
miast po zapaleniu p"omieł
Ęwiecy przybiera" kszta"t
czuwaliĘmy. Pod koniec mego pobytu na Mirze
kulisty i mia" Żó"te jądro, Ęwiadczące o wysokiej tempe-
uzna"am, Å»e musz´ zwi´kszyç obciÄ…Å»enie, po za- raturze. PoniewaÅ» dop"yw tlenu do p"omienia by" po-
koł
czeniu rutynowego zestawu çwiczeÅ‚
przebie- wolny, wosk spala" si´ niemal pi´ciokrotnie wolniej niÅ»
na Ziemi. Jednak brak odp"ywu ciep"a do góry powodo-
ga"am wi´c na bieÅ»ni dodatkowe kilometry.
wa", Że wskutek przewodnictwa przenika"o ono do wo-
B´d´ szczera: tej codziennej gimnastyki nie lu-
sku. Po dwóch minutach ca"a Ęwieca ulega"a stopie-
bi"am najbardziej ze wszystkich czynnoĘci na Mi-
niu, lecz ogieł
nie gas", gdyÅ» napi´cie powierzchniowe
rze. Przede wszystkim by"a po prostu m´czÄ…ca.
utrzymywa"o wirujÄ…cÄ… kul´ p"ynnego wosku mi´dzy
Trzeba by"o na"oÅ»yç na siebie uprzÄ…Å» i po"Ä…czyç jÄ…
koł
cem knota i Ęwiecznikiem.
gumowymi linami z bieÅ»niÄ…. RozciÄ…gni´te liny
Âwieca, która na Ziemi pali"aby si´ najwyÅ»ej 10 min,
utrzymywa"y mnie na niej i po krótkim treningu b
na Mirze p"on´"a aÅ» 45 min. W ciÄ…gu 4 10 min po za-
nauczy"am si´ biegaç. Poza tym çwiczenia te by-
paleniu p"omieł
zmieni" kolor na niebieski  wskutek
"y strasznie nudne. BieŻnia jest tak ha"aĘliwa, Że
braku dop"ywu dostatecznej iloĘci tlenu by" za ch"odny,
nie da si´ dla zabicia czasu prowadziç rozmowy;
by utrzymaç Å»ó"tÄ… barw´ (a). P"omienie by"y tak s"abe,
s"ucha"am wi´c walkmana, ale wkrótce okaza"o
Å»e kamery wideo na pok"adzie stacji okaza"y si´ za ma-
si´, Å»e przed lotem pope"ni"am powaÅ»ny b"Ä…d 
"o czu"e, by je zarejestrowaç, nawet po wy"Ä…czeniu
zabra"am ze sobą za ma"o taĘm z szybką, rytmicz-
oĘwietlenia komory doĘwiadczalnej. Lucid zajrza"a jed-
nÄ… muzykÄ…. Na szcz´Ä˜cie na pok"adzie Mira by"
nak do Ęrodka i zarejestrowa"a przebieg doĘwiadcze-
duÅ»y zbiór taĘm i w czasie mego szeĘciomiesi´cz-
nia na fotografiach i odr´cznych szkicach. Najwi´ksza
nego pobytu przes"ucha"am podczas tych çwi-
niespodzianka nastąpi"a, gdy p"omieł
zgas". Lucid w"Ä…-
czeł
wi´kszoĘç z nich.
czy"a oĘwietlenie komory i zauwaŻy"a wielką kulistą
Po gimnastyce zwykle robiliĘmy sobie d"ugÄ… chmur´ otaczajÄ…cÄ… koniuszek Ęwiecy (b). Prawdopo-
przerw´ na obiad, a nast´pnie wracaliĘmy do pra- dobnie kula sk"ada"a si´ z kropelek wosku zastygajÄ…cych w och"adzajÄ…cym si´
cy. Cz´sto po po"udniu urzÄ…dzaliĘmy szybki pod- powietrzu. Zjawisko to pozwoli"o wyciÄ…gnÄ…ç cenne wnioski dotyczÄ…ce projek-
towania systemu ochrony przeciwpoŻarowej na statkach kosmicznych:
wieczorek, a póęnym wieczorem razem jedliĘmy
nawet po zgaszeniu ognia jego Ä™ród"o moÅ»e nadal emitowaç substancje
kolacj´. MieliĘmy juÅ» wtedy wykonane wszyst-
"atwopalne.
kie zadania z Formularza 24, lecz pozostawa"o
Astronauci na Mirze i wahad"owcu badali teŻ spalanie plastików i materia-
jeszcze do zrobienia sporo typowych czynnoĘci
"ów zawierajÄ…cych celuloz´, mierzÄ…c, jak szybko rozprzestrzeniajÄ… si´ p"o-
domowych, jak uporzÄ…dkowanie pok"adu, zebra-
mienie w zaleÅ»noĘci od pr´dkoĘci prÄ…du powietrza. JeĘli prÄ…dów nie ma,
nie Ęmieci, przyszykowanie Å»ywnoĘci na nast´p-
wi´kszoĘç substancji w stanie niewaÅ»koĘci pali si´ wolniej niÅ» na Ziemi.
ny dzieł
, starcie gÄ…bkami wilgoci osadzajÄ…cej si´
Gdy jednak wyst´puje powolny przep"yw powietrza  z pr´dkoĘciÄ… 5
na Ęcianach. Problemem na Mirze by"a ciasnota.
20 cm/s  niektóre materia"y palÄ… si´ szybciej. Kartka papieru na przyk"ad
Po wy"adowaniu nowej dostawy z bezza"ogowe-
przy powolnym przep"ywie powietrza w stanie niewaÅ»koĘci b´dzie si´ paliç
go statku zaopatrzeniowego Progress, cumujÄ…ce-
o 20% szybciej niÅ» w takich samych warunkach na Ziemi. To kolejna wska-
go do stacji co par´ miesi´cy, umieszczaliĘmy w je-
zówka dla projektantów systemów bezpieczeł
stwa statków kosmicznych:
go wn´trzu odpadki organiczne i Ęmieci, które
pierwszą czynnoĘcią w gaszeniu poŻaru jest uspokojenie powietrza przez
spala"y si´ wraz z nim po wejĘciu w atmosfer´.
wy"ączenie systemów wentylacji.
Zwykle jednak nie mieĘci"y si´ juÅ» tam liczne nie-
Badania te stanowi"y tylko fragment znacznie szerszego programu. W in-
potrzebne elementy wyposaŻenia pozosta"e po
nych eksperymentach prowadzonych na pok"adzie wahad"owca w stanie
wykonanych eksperymentach.
niewaÅ»koĘci badano palenie si´ szybkich strumieni gazu, kropel paliwa,
Po kolacji kontrola naziemna przesy"a"a nam mieszanki wodorowo-powietrznej oraz sadzy z p"omieni. Na Mi´dzynaro-
telekopiarkÄ… Formularz 24 na nast´pny dzieÅ‚
. Je- dowej Stacji Kosmicznej zostanie umieszczona kompletnie wyposaŻona ko-
Ęli zostawa"o jeszcze troch´ czasu, piliĘmy herba- mora badawcza do dalszych eksperymentów ze spalaniem.
t´ i zjadaliĘmy coĘ dobrego  ciastko lub cukierka
HOWARD D. ROSS jest starszym specjalistÄ… w Microgravity Science Divi-
 po czym mi´dzy 10 a 11 wieczorem otwiera"o
sion w NASA Lewis Research Center w Cleveland (Ohio).
si´ ostatnie okno "Ä…cznoĘci. Po seansie mówiliĘmy
sobie dobranoc i udawaliĘmy si´ do swoich sy-
ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998 29
NASA/ROSYJSKA AGENCJA KOSMICZNA
pialni. Odp"ywa"am do Spektra, rozwija"am Ępiwór
i przywiÄ…zywa"am go do por´czy. Zwykle troch´ jesz-
cze czyta"am lub pisa"am na komputerze listy do do-
mu (do przesy"ania wiadomoĘci uŻywaliĘmy systemu
radiowego, który nadawa" je do kontroli naziemnej,
skąd rozsy"ano je pocztą elektroniczną). O pó"nocy
gasi"am Ęwiat"o i wp"ywa"am do Ępiwora. Spa"am
zwykle mocno do samego rana, kiedy wyrywa" mnie
ze snu budzik.
Przepiórcze jaja i kar"owata pszenica
Rozk"ad dnia na Mirze rzadko si´ zmienia", ale Å»y-
cie nie p"yn´"o nam monotonnie. Realizowa"am ma-
rzenie kaŻdego naukowca  mia"am w"asne labora-
torium i pracowa"am niezaleŻnie. Zanim jeden
eksperyment zdÄ…Å»y" mnie znudziç, przychodzi"a po-
ra na nast´pny, z nowym sprz´tem i w nowej dziedzi-
nie. O swej pracy co najmniej raz dziennie rozmawia-
"am z Billem Gerstenmaierem, amerykał
skim szefem
lotu, lub Gaylenem Johnsonem, lekarzem NASA,
przebywajÄ…cymi w stacji kontroli naziemnej w Rosji.
Organizowali oni mojÄ… wspó"prac´ z kierownikami
NAJBARDZIEJ NIEPRZYJEMNA CZóÂå ÚYCIA na Mirze to codzienny
programów badawczych ze Stanów Zjednoczonych i Kana- trening na bieŻni (u góry). G"ówne stanowisko sterowania stacji kosmicz-
dy, którzy zaprojektowali i przygotowali eksperymenty. Wie- nej znajduje si´ w Module G"ównym (u góry z prawej). Usaczow dosta" ga-
laretk´ w nagrod´ za odnalezienie zgubionego buta Lucid (poniÅ»ej).
le razy, gdy zaczyna"am nowe doĘwiadczenie, Gerstenmaier
zaprasza" ich, by przys"uchiwali si´ naszym rozmowom ra-
diowym i odpowiadali na moje pytania. A przecieÅ» tam
w Ameryce by" to Ęrodek nocy!
Moim zadaniem by"o przeprowadzenie okreĘlonych czyn-
noĘci na pok"adzie stacji. Nast´pnie uzyskane wyniki i prób-
ki wraca"y na Ziemi´ na pok"adzie wahad"owca i oddawano
je kierownikom eksperymentów do analizy i publikacji. Je-
stem zdania, Że moja praca na Mirze dowodzi, jak cenna jest
moÅ»liwoĘç prowadzenia badaÅ‚
naukowych na za"ogowych
stacjach kosmicznych. Podczas niektórych eksperymentów
obserwowa"am subtelne zjawiska, które umyka"y kamerom
wideo i aparatom fotograficznym. PoniewaÅ» rozumia"am sens
badał
, które prowadzi"am, niekiedy przegląda"am wyniki na
miejscu i w miar´ potrzeby modyfikowa"am program ekspe-
rymentu. TakÅ»e jeĘli zdarza"a si´ awaria przyrzÄ…dów, ja lub
któryĘ z kolegów z za"ogi potrafiliĘmy jÄ… zwykle usunÄ…ç. Tyl-
ko jeden z 28 zaplanowanych eksperymentów nie zosta" wy-
konany z powodu awarii sprz´tu.
30 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998
Prac´ naukowÄ… na Mirze rozpocz´"am od doĘwiad-
czenia biologicznego, polegającego na Ęledzeniu roz-
woju zarodków w zap"odnionych jajach przepiórki
japoł
skiej. Jaja przylecia"y na wahad"owcu wraz ze
mnÄ…, a nast´pnie przeniesiono je do inkubatora na
stacji kosmicznej. Przez nast´pnych 16 dni wyjmo-
wa"am 30 jaj jedno po drugim z inkubatora i zanu-
rza"am w czteroprocentowym roztworze formalde-
hydu w celu zatrzymania rozwoju zarodków i
umoÅ»liwienia ich póęniejszej analizy. Nast´pnie prze-
chowywa"am te próbki w temperaturze pokojowej.
Z opisu wydaje si´ to prostym eksperymentem,
lecz aby go przeprowadziç w stanie niewaÅ»koĘci, trze-
ba by"o zaprojektowaç specjalne urzÄ…dzenia. Za-
równo amerykał
skie, jak rosyjskie przepisy bezpie-
czeł
stwa wymagajÄ…, by roztwory utrwalajÄ…ce by"y
os"oni´te co najmniej trzema warstwami ochronny-
mi; gdyby bowiem kropla takiej substancji przedo-
sta"a si´ do wn´trza stacji, mog"aby wpaĘç do oka ko-
smonauty i powaÅ»nie oparzyç. Konstruktorzy z
NASA Ames Research Center zaprojektowali system
po"ączonych ze sobą przezroczystych worków, s"uŻą-
cych do umieszczania jajek w utrwalaczu i do rozbi-
Lucid uŻywa"a po"ączonych worków plastikowych do wykonywania
eksperymentu z jajami przepiórczymi (poniÅ»ej z lewej) i specjalnie skon- jania ich. Poza tym ca"y zestaw doĘwiadczalny by" zamkni´-
struowanej komory z r´kawicami do badaÅ‚
nad p"ynami i spalaniem
ty w wi´kszym worku z przymocowanymi do pow"oki
w stanie niewaŻkoĘci (na dole z prawej).
r´kawicami, które s"uÅ»y"y do si´gania do wn´trza.
Badacze w Ames i kilku oĘrodkach uniwersyteckich prze-
analizowali zarodki przepiórek pod koniec mojej misji, aby
sprawdziç, czy róŻniÄ… si´ od zarodków hodowanych w inku-
batorze na Ziemi. Odsetek odst´pstw od normy wĘród zarod-
ków z Mira by" bardzo wysoki  aŻ 13%, ponad czterokrotnie
wi´kszy niÅ» w próbie kontrolnej! Naukowcy sÄ…dzÄ…, Å»e sÄ… dwie
przyczyny: nieco wyŻsza temperatura w inkubatorze na Mi-
rze i znacznie silniejsze promieniowanie. W innych ekspery-
mentach stwierdzono, Że Ęrednia dawka promieniowania na
Mirze odpowiada dawce otrzymywanej w oĘmiu przeĘwietle-
niach klatki piersiowej dziennie. Badacze z NASA uwaŻają
jednak, Że aby prawdopodobieł
stwo zachorowania na raka
wskutek zwi´kszonej dawki promieniowania wzros"o w spo-
sób znaczÄ…cy, astronauta musia"by sp´dziç na Mirze co naj-
mniej kilka lat.
Bra"am równieŻ udzia" w d"ugotrwa"ym eksperymencie ho-
dowania pszenicy w szklarni w module Krista". Amerykał
-
scy i rosyjscy badacze chcieli sprawdziç, jak b´dÄ… ros"y i doj-
ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998 31
Za zgodÄ… NASA i ROSYJSKIEJ AGENCJI KOSMICZNEJ
rzewa"y zboÅ»a w stanie niewaÅ»koĘci. Wyniki te na pewno dziç, jak ciek"y metal b´dzie dyfundowa" przy braku kon-
przydadzÄ… si´ w praktyce: uprawa roĘlin moÅ»e byç Ä™ród"em wekcji. (W stanie niewaÅ»koĘci cieplejsze ciecze i gazy nie uno-
tlenu i Å»ywnoĘci podczas d"ugotrwa"ych lotów kosmicznych. szÄ… si´ do góry, a ch"odniejsze nie opadajÄ….) Po przeanalizo-
Skoncentrowano si´ na kar"owatych odmianach pszenicy ze waniu wyników stwierdzili, Å»e w stanie niewaÅ»koĘci dyfuzja
wzgl´du na jej krótki okres dojrzewania. Wysia"am pszeni- przebiega znacznie wolniej niÅ» na Ziemi. Podczas ekspery-
c´ na podk"adzie z zeolitu  absorbujÄ…cego granulatu. Pro- mentu jeden z uchwytów pieca odgiÄ…" si´, co mog"o uniemoÅ»-
gram komputerowy sterowa" naĘwietleniem i wilgotnoĘciÄ…. liwiç dokoÅ‚
czenie doĘwiadczenia, ale inŻynier pok"adowy
Codziennie fotografowaliĘmy p´dy pszenicy i obserwowali- Usaczow po prostu go zdemontowa", zabra" na kowad"o i wal-
Ęmy ich wzrost. nÄ…" kilka razy m"otkiem. Nie trzeba dodawaç, Å»e taka napra-
W okreĘlonych terminach ĘcinaliĘmy po kilka roĘlin i kon- wa by"aby niemoÅ»liwa, gdyby eksperyment odbywa" si´ na
serwowaliĘmy je w utrwalaczu do póęniejszej analizy. Pew- statku bezza"ogowym.
nego wieczora, gdy roĘlinki mia"y juŻ oko"o 40 dni, na ko- Wiele przeprowadzanych przeze mnie doĘwiadczeł
do-
niuszkach "odyÅ»ek zauwaÅ»y"am m"ode nasionka. Z radoĘciÄ… starczy"o cennych wskazówek konstruktorom Mi´dzynarodo-
zawo"a"am kolegów, którzy podp"yn´li, Å»eby popatrzeç. John wej Stacji Kosmicznej. Wyniki naszych eksperymentów z fi-
Blaha, amerykał
ski astronauta, który zastąpi" mnie na Mi- zyki p"ynów pomogą twórcom stacji w projektowaniu
rze, kilka miesi´cy póęniej zebra" dojrza"e k"osy i przywióz" na lepszych systemów wentylacji i podtrzymywania Å»ycia, bada-
Ziemi´ ponad 300 ziaren. Jednak naukowcy z Utah State Uni- nia zaĘ nad rozprzestrzenianiem si´ p"omieni w stanie nie-
versity stwierdzili, Å»e sÄ… one puste. Badacze podejrzewali, Å»e waÅ»koĘci przyczyniÄ… si´ do usprawnienia procedur gaszenia
w zapyleniu zboÅ»a przeszkodzi"a niska zawartoĘç etylenu poÅ»arów na stacji [ramka na stronie 29].
w atmosferze stacji. W jednym z nast´pnych eksperymentów
na Mirze astronauta Michael Foale wysia" nasiona róŻnych Bezpieczeł
stwo w Kosmosie
odmian rzepaku, które wyros"y i zosta"y zapylone.
Stan niewaŻkoĘci na stacji kosmicznej stwarza znakomi- Podczas mojej misji przeprowadzi"am mnóstwo obserwacji
te warunki do przeprowadzania eksperymentów z fizyki p"y- Ziemi. Wielu naukowców prosi"o NASA o sfotografowanie
nów i inÅ»ynierii materia"owej. Warunki te starano si´ jesz- okreĘlonych obszarów w róŻnych porach roku i w rozmaitych
cze poprawiç, zmniejszajÄ…c wp"yw wibracji. Mir bowiem warunkach oĘwietlenia. Oceanografowie, geolodzy i klima-
lekko wibruje w czasie orbitowania wokó" Ziemi i choç to tolodzy chcieli wykorzystaç je w swoich badaniach. Zdj´cia
drÅ»enie jest niewyczuwalne przez ludzi, moÅ»e mieç robi"am zwykle z r´ki przez okno modu"u Kwant 2 aparatem
wp"yw na wyniki niektórych eksperymentów. Ruchy za"o- marki Hasselblad. Odkry"am, Że w czasie d"ugiego lotu mo-
gi i prÄ…dy powietrza na stacji równieÅ» sprzyjajÄ… powstawa- g"am zaobserwowaç zmiany sezonowe zachodzÄ…ce na naszym
niu wibracji. Aby zabezpieczyç przed nimi uk"ady doĘwiad- globie, co nigdy mi si´ nie udawa"o podczas krótkotrwa"ych
czalne, umieszczaliĘmy je na Microgravity Isolation Mount wypadów na wahad"owcu. Gdy przylecia"am na Mir pod ko-
 podstawie skonstruowanej w Canadian Space Agency. niec marca, pó"kula pó"nocna w wyŻszych szerokoĘciach geo-
Górna po"owa tego urządzenia nie jest po"ączona mecha- graficznych skuta by"a lodem i Ęniegiem. Po kilku tygodniach
nicznie z dolnÄ… i na miejscu utrzymuje jÄ… wy"Ä…cznie pole dostrzeg"am wielkie p´kni´cia na jeziorach, gdy pokrywa lo-
elektromagnetyczne. dowa zacz´"a si´ kruszyç, i nagle  niemal z dnia na dzieÅ‚

Po dok"adnym sprawdzeniu podstawy uÅ»y"am jej podczas pó"kula pó"nocna buchn´"a wiosennÄ… zieleniÄ….
eksperymentu metalurgicznego. UmieĘci"am próbki metalu DokumentowaliĘmy teŻ pewne niezwyk"e zjawiska na
w specjalnie skonstruowanym piecu, który podgrzewa" je aŻ powierzchni Ziemi. Pewnego dnia, gdy przelatywaliĘmy
do przejĘcia w stan p"ynny. Nast´pnie róŻne metale dyfundo- nad MongoliÄ…, zauwaÅ»yliĘmy wielkie pióropusze dymu 
wa"y swobodnie w rurkach o rozmaitych przekrojach i po- jakby ca"y kraj stanÄ…" w ogniu. Te k"´by dymu tak nas zdu-
woli w nich styg"y. Kierownicy eksperymentów chcieli spraw- mia"y, Że zameldowaliĘmy o nich kontroli naziemnej. W kil-
32 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998
EKSPERYMENTY wraŻliwe na zak"ócenia przeprowadzane by"y na sta-
nowisku Microgravity Isolation Mount (skrajnie z lewej), chroniÄ…cym
próbki przed wibracją. Lucid zapisywa"a wyniki na laptopie (u góry z le-
wej). Cz"onkowie za"ogi kontrolowali nawzajem swoje uk"ady odporno-
Ęciowe (powyŻej) i pobierali próbki krwi (u góry z prawej). Badanie uk"a-
du sercowo-naczyniowego Lucid za pomocÄ… rosyjskiego urzÄ…dzenia
wytwarzajÄ…cego próŻni´ wokó" dolnej po"owy jej cia"a (z prawej).
ka dni póęniej poinformowano nas, Że z Mongolii zaczyna-
jÄ… docieraç informacje o wielkich poÅ»arach lasów.
Podczas d"ugotrwa"ych lotów kosmicznych najwi´kszÄ… tro-
sk´ budzi nie stan techniczny statku, lecz forma psychiczna
za"ogi. Powodzenie naszej misji naleÅ»y przypisaç temu, Å»e
wszyscy troje z komendantem Onufrijenką i inŻynierem po-
k"adowym Usaczowem byliĘmy doskonale ze sobą zgrani.
Bardzo "atwo móg" nas podzieliç j´zyk albo róŻnice p"ci czy
kultury. Nic takiego si´ jednak nie sta"o. Moi rosyjscy koledzy
zawsze dbali, bym bra"a udzia" w rozmowie. Cz´sto teÅ», gdy
mia"o to sens, pracowaliĘmy wspólnie. Nie traciliĘmy czasu
na krytyk´  jeĘli ktoĘ pope"nia" b"Ä…d, omawia"o si´ go, po-
prawia"o i szybko zapomina"o. I co bardzo waŻne, wiele ra-
zem ŻartowaliĘmy.
Dzi´ki niezwykle wysokim kwalifikacjom moich kolegów
zawsze czu"am si´ na Mirze bezpieczna. Gdy rozpoczyna"am
swój lot, stacja by"a juŻ na orbicie od 10 lat, czyli dwukrot-
nie d"uŻej niŻ pierwotnie planowano. Onufrijenko i Usaczow
musieli wi´kszoĘç czasu sp´dzaç na naprawach i konserwa-
cji urządzeł
i systemów stacji, wymieniajÄ…c zepsute cz´Ä˜ci
i nadzorujÄ…c niezb´dne nam systemy. Szybko dosz"am do
wniosku, Å»e moi koledzy potrafiÄ… naprawiç dos"ownie wszyst-
ko. Na Mirze zgromadzono duÅ»y zapas cz´Ä˜ci zamiennych,
a inne w miar´ potrzeby dosy"ano na statkach Progress.
W przeciwieł
stwie do wahad"owca Mir nie moÅ»e wróciç na
Ziemi´ do remontu, kolejne za"ogi wi´c szkolone sÄ… w
konserwacji i naprawach stacji.
Poza tym na naprawienie wi´kszoĘci uszkodzeÅ‚
Mira jest
sporo czasu. Awaria sprz´tu na wahad"owcu wymaga na-
tychmiastowej reakcji, gdyŻ jest on jedynym pojazdem, którym
za"oga moÅ»e wróciç na Ziemi´. JeĘli uszkodzony zostanie ja-
kiĘ waŻny system, astronauci muszą go natychmiast napra-
wiç lub wracaç przed terminem, co juÅ» si´ kilkakrotnie zdarza-
"o. Mir ma oczywiĘcie "ódę ratunkową  statek transportowy
ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998 33
Za zgodÄ… NASA i ROSYJSKIEJ AGENCJI KOSMICZNEJ
ZABAWKI KOSMICZNE by"y podarunkami od dzieci Lucid (u góry z
lewej) przywiezionymi przez Progress. W czasie 6 miesi´cy na Mirze
astronautka przeczyta"a 50 ksiÄ…Å»ek; niektóre z nich widaç na specjal-
nym kosmicznym regale (powyŻej). Lucid, Usaczow i dowódca Onufri-
jenko pozujÄ… do  rodzinnego zdj´cia w module Priroda (na dole z
lewej). Od czasów wspólnego lotu pozostają w przyjaęni.
Choçby bowiem w samej konstrukcji stacji zastosowano naj-
wspanialsze rozwiązania techniczne, to jeĘli cz"onkowie za-
"ogi nie b´dÄ… si´ lubili, ca"e przedsi´wzi´cie moÅ»e skoÅ‚
czyç si´
fiaskiem. Po drugie, NASA musi zdaç sobie spraw´, Å»e d"u-
gotrwa"y lot kosmiczny tak róŻni si´ od lotów wahad"owcem
jak maraton od stumetrówki. Podczas typowego dwutygo-
dniowego lotu space shuttle kontrola naziemna organizuje
za"odze kaÅ»dÄ… chwil´, przydzielajÄ…c zadania. Jednak podczas
lotu d"ugotrwa"ego naleÅ»y traktowaç astronautów jak na-
ukowców w laboratorium na Ziemi  zostawiç im pewnÄ…
swobod´ w organizowaniu sobie czasu.
Sojuz. JeĘli wi´c na stacji nastÄ…pi awaria, nie zagraÅ»a ona bez- Podobnie trening przed wyprawÄ… naukowÄ… na wahad"owcu
poĘrednio bezpiecznemu powrotowi ludzi na Ziemi´. Dopó- obejmuje çwiczenie wszystkich czynnoĘci, dopóki jej ucze-
ki na stacji da si´ wytrzymaç, za"oga ma czas, by przeanali- stnicy nie nauczÄ… si´ ich wykonywaç automatycznie, bez za-
zowaç, co si´ sta"o, porozumieç si´ z kontrolÄ… naziemnÄ… stanowienia. Szkolenie naziemne przed lotem na Mi´dzyna-
i naprawiç uszkodzenie lub znaleÄ™ç rozwiÄ…zanie zast´pcze. rodowej Stacji Kosmicznej musi byç inne. Gdy astronauta
Tylko dwie sytuacje mogÄ… zmusiç za"og´ Mira do natych- b´dzie rozpoczynaç nowy eksperyment, moÅ»e si´ zdarzyç,
miastowego dzia"ania: poÅ»ar we wn´trzu stacji lub gwa"tow- Å»e szkolenie naziemne zakoÅ‚
czy" pó" roku wczeĘniej. B´dzie
na utrata szczelnoĘci. Oba te wypadki zdarzy"y si´ na Mirze wi´c musia" poĘwi´ciç troch´ czasu na przypomnienie sobie,
w 1997 roku, juÅ» po opuszczeniu go przeze mnie [ramka na sÄ…- o co w nim chodzi"o. Dlatego trening przed lotem powinien
siedniej stronie], lecz za"oga szybko zapanowa"a nad sytuacjÄ…. polegaç raczej na wyszkoleniu ogólnym. Za"oga musi przy-
Mój lot na rosyjskiej stacji kosmicznej mia" si´ zakoÅ‚
czyç swoiç sobie niezb´dny zasób wiedzy ogólnej i praktycznej
w sierpniu 1996 roku, lecz taksówka do domu  wahad"o- z danej dziedziny nauki, a nie çwiczyç poszczególne czyn-
wiec STS-79  opóęni"a si´ o szeĘç tygodni, podczas których noĘci. Poza tym kosmonautów naleÅ»y traktowaç jak pe"no-
inŻynierowie NASA analizowali przypadki nieprawid"owe- prawnych, aktywnych cz"onków zespo"ów naukowych or-
go spalania paliwa w rakietach wspomagajÄ…cych. WystÄ…pi"y ganizujÄ…cych badania, a same eksperymenty planowaç tak,
one podczas poprzedniego lotu wahad"owca. Kiedy si´ o tym by kosmonauta rozumia" cele naukowe i móg" podejmowaç
dowiedzia"am, pierwszą moją myĘlą by"o:  O nie, jeszcze pó"- decyzje podczas ich realizacji. Za"oga zaangaŻowana intelek-
tora miesiÄ…ca na tych bieÅ»niach! Z powodu opóęnienia by- tualnie w swojÄ… prac´ z pewnoĘciÄ… b´dzie zadowolona.
"am wi´c na Mirze, gdy przyby"a naÅ‚
w statku Sojuz nowa Po pobycie na Mirze nie narzekam na brak wspomnieł
. Jest
za"oga rosyjska, która zmieni"a Onufrijenk´ i Usaczowa. Nim jednak jedno szczególne, które nawiÄ…zuje do historii progra-
26 wrzeĘnia 1996 roku powróci"am na Ziemi´ na pok"adzie mu Shuttle-Mir. Pewnego wieczora po kolacji p"ywaliĘmy
Atlantis, zaliczy"am w kosmosie 188 dni, co wciÄ…Å» jest nie po- sobie wokó" sto"u. PiliĘmy herbat´, jedliĘmy ciastka i rozma-
bitym rekordem USA. wialiĘmy. Rosyjskich kosmonautów bardzo interesowa"o mo-
W czerwcu br. Andrew Thomas  ostatni z siedmiu astro- je dziecił
stwo w Teksasie i Oklahomie. Onufrijenko opowia-
nautów amerykał
skich, którzy odbyli lot na Mirze w ciągu da" o ukraił
skiej wiosce, w której dorasta", a Usaczow
minionych trzech lat  powinien wróciç na Ziemi´, koÅ‚
cząc wspomina" swoją wieĘ w Rosji. I nagle zdaliĘmy sobie spra-
program Shuttle-Mir.* Na podstawie moich w"asnych do- w´, Å»e wszyscy troje wzrastaliĘmy w poczuciu tego samego
Ęwiadczeł
mog´ sformu"owaç wiele wniosków, które warto zagroÅ»enia  wojny atomowej mi´dzy naszymi krajami.
wykorzystaç podczas eksploatacji Mi´dzynarodowej Stacji Lata nauki w szkole podstawowej przeÅ»y"am w strachu
Kosmicznej. Po pierwsze, naleÅ»y starannie dobieraç za"ogi. przed ZwiÄ…zkiem Radzieckim. W czasie lekcji odbywa"y si´
34 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998
Za zgodÄ… NASA i ROSYJSKIEJ AGENCJI KOSMICZNEJ
Kosmonauta po szkodzie
ok 1997 by" dla stacji Mir pechowy. kolejnego etapu wspólnego programu, sto korzysta"y z urządzeł
tego typu do
R23 lutego zapali" si´ w module Kwant 1 a mianowicie budowy Mi´dzynarodowej wspomoÅ»enia podstawowych generato-
generator tlenu na paliwo sta"e, bucha- Stacji Kosmicznej, której początek za- rów tlenu na stacji. Niektórzy specjaliĘci
jÄ…c jak pochodnia p"omieniem, który osiÄ…- planowano na czerwiec br. Wiele ele- NASA sÄ…dzÄ…, Å»e generator móg" si´ ze-
gnÄ…" temperatur´ 500°C. Za"oga, w sk"ad mentów wyposaÅ»enia rosyjskich modu- psuç z powodu wielokrotnych nieudanych
której wchodzi" astronauta amerykał
ski "ów stacji ma bowiem byç tego samego prób uÅ»ycia systemu zapalania. Obecnie
Jerry Linenger, rzuci"a si´ po rosyjscy i amerykaÅ‚
scy specja-
maski tlenowe i gaĘnice. Pia- liĘci zastanawiajÄ… si´, czy nale-
na z wody destylowanej nie Å»y zmodyfikowaç ten system
ugasi"a wprawdzie ognia, lecz i czy nie wyposaÅ»yç generato-
uda"o si´ dzi´ki niej dosta- rów w dodatkowe os"ony.
tecznie sch"odziç burty stacji Przyczyny zderzenia z Pro-
kosmicznej do czasu, aÅ» po gressem sÄ… jasne. Test nowe-
14 min p"omieł
sam zgas". go systemu cumowania zosta"
PoŻar nie spowodowa" u ni- ęle przygotowany. Wasilij Cibli-
kogo Żadnych obraŻeł
, lecz jew dowodzÄ…cy w tym czasie
przez najbliÅ»sze kilka dni za- Mirem mia" oceniç odleg"oĘç
"oga musia"a nosiç na twa- mi´dzy pojazdem a stacjÄ… ko-
rzach maski tlenowe, by nie smicznÄ… na podstawie obrazu
zatruç si´ dymem. Mira z kamery wideo umiesz-
Jeszcze gorszy wypadek czonej na statku zaopatrzenio-
zdarzy" si´ w cztery miesiÄ…ce wym. Jednak kÄ…t podejĘcia by"
póęniej. 25 czerwca podczas taki, Że Mir widoczny by" w ka-
testowania przez za"og´ no- merze na tle Ziemi, co utrudni-
wego systemu cumowania "o obserwacj´. Podczas testu,
statku zaopatrzeniowego Pro- gdy stacja nie mia"a "ącznoĘci
gress dowódca stacji ęle ob- z Ziemią, radar Mira zosta" wy-
liczy" szybkoĘç podchodze- "Ä…czony.
nia. Pojazd uderzy" w panele Przed rozpocz´ciem testu
baterii s"onecznych (zdj´cie) w NASA nie wiedziano o tych
i przebi" kad"ub modu"u mankamentach. Aby zapobiec
Spektr. Ze stacji zacz´"o podobnemu zderzeniu na Mi´-
uchodziç powietrze i astro- dzynarodowej Stacji Kosmicz-
nauta Michael Foale  który nej, która b´dzie mia"a trzy
miesiÄ…c wczeĘniej zastÄ…pi" Li- w´z"y cumownicze dla rosyj-
nengera  pop´dzi" do statku skich i europejskich pojazdów
transportowego Sojuz, by kosmicznych i dwa dla amery-
przygotowaç go do odlotu. Na kaÅ‚
skich wahad"owców, przed-
BATERIE S¸ONECZNE zniszczone podczas kolizji ze stat-
szcz´Ä˜cie przebicie by"o ma- stawiciele agencji zaŻądali do-
kiem zaopatrzeniowym Progress.
"e i za"oga zdo"a"a odciÄ…ç k"adniejszego wglÄ…du w rosyj-
Spektr, przywracajÄ…c szczel- skie testy cumowania. Frank
noĘç pozosta"ej cz´Ä˜ci stacji. typu co na Mirze, w tym generatory tle- Culbertson, dyrektor programu Shuttle-
Z powodu tych wypadków Kongres na- nu na paliwo sta"e. Mir, zapewnia:  Teraz bardziej dbamy o
kaza" przeprowadzenie kontroli progra- Aby zmniejszyç ryzyko poÅ»aru i dekom- bezpieczeÅ‚
stwo. B´dziemy mieli bardziej
mu Shuttle-Mir. NASA powo"a"a dwa ze- presji, NASA wspó"pracowa"a z Rosjana- doĘwiadczone za"ogi i zespo"y naziem-
spo"y ekspertów, które mia"y zbadaç, czy mi nad wyjaĘnieniem przyczyn wypadków. ne, które poradzÄ… sobie z wypadkami.
wysy"anie astronautów na Mir jest bez- Niestety, ęród"o poŻaru pozostaje niezna-
Mark Alpert,
pieczne, i zdecydowaç, czy polecÄ… dwaj ne. W generatorze na paliwo sta"e spala-
cz"onek zespo"u redakcyjnego
jeszcze przewidziani w programie. Kryty- ny jest nadchlorek litu, w wyniku czego
cy z NASA zg"osili zastrzeÅ»enia co do uwalnia si´ czysty tlen. Za"ogi Mira cz´- Scientific American
próbne alarmy przeciwatomowe, a my chowaliĘmy si´ pod
Informacje o autorce
"awkami, nie pytajÄ…c nawet dlaczego. Podobnie Onufrijenko
SHANNON W. LUCID jest astronautkÄ… w Johnson Space Center
i Usaczow dorastali w przekonaniu, Że amerykał
skie bombow-
NASA w Houston (Teksas). Bra"a udzia" w pi´ciu lotach kosmicz-
ce lub rakiety mogÄ… wziÄ…ç na cel ich wioski. WspominajÄ…c dzie-
nych, w tym sp´dzi"a "Ä…cznie 223 dni na stacji kosmicznej Mir. Obec-
nie jest przedstawicielką astronautów w programie Shuttle-Mir. Na-
cił
stwo, zadumaliĘmy si´ nad tym, jak nieprawdopodobny by"
dal jest aktywna i ma nadziej´, Å»e zostanie zakwalifikowana do
przebieg wydarzeł
, które nastąpi"y póęniej. Oto siedzieliĘmy ra-
kolejnego lotu kosmicznego.
zem, obywatele krajów b´dÄ…cych przez dziesi´ciolecia zaprzy-
Literatura uzupe"niajÄ…ca
si´g"ymi wrogami, odbywajÄ…c wspólny lot na stacji kosmicz-
DIARY OF A COSMONAUT: 211 DAYS IN SPACE. Valentin Lebedev; PhytoRe-
nej w zgodzie i pokoju. I przy okazji bawiÄ…c si´ wspaniale.
source Research, 1988, oraz Bantam Books, 1990.
T"umaczy"
Informacje o programie Shuttle-Mir dost´pne sÄ… w Internecie pod ad-
Maciej Bzowski
resem: http://shuttle-mir.nasa.gov
* Pierwszy modu" Mi´dzynarodowej Stacji Kosmicznej mia" zostaç zamonto- Informacje o Mi´dzynarodowej Stacji Kosmicznej moÅ»na znaleÄ™ç pod
wany w czerwcu br. W jej historii by"o juŻ jednak tak wiele poĘlizgów, Że i ko- adresem: http://station.nasa.gov
lejnego nie da si´ wykluczyç (przyp. red.).
ÂWIAT NAUKI Lipiec 1998 35
NASA /ROSYJSKA AGENCJA KOSMICZNA