KONIE/CHOROBY WEWN
TRZNE WETERYNARIA W PRAKTYCE
prof. dr hab. Józef Nicpoń , dr n. wet. Katarzyna Mróz, dr n. wet. Jakub Nicpoń*
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Katedra i Klinika Chirurgii Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Zapalenie
jelita ślepego
i okrężnicy u koni
Nowe spojrzenie
EQUINE TYPHLOCOLITIS  A NEW OUTLOOK
Problematyka kolek i biegunek u koni jelita ślepego i okrężnicy (salmonellosis-
Streszczenie
w praktyce lekarza weterynarii zawsze typhlocolitis) oraz z ostrym typhlocoli-
pozostawia wiele pytań. Leczenie obja- tis w przebiegu masywnej inwazji larw
Problem biegunek i innych objawów klinicz-
wowe zwierzęcia z objawami ostrej bie- z rodziny małych słupkowców (Cyatho-
nych jest bardzo skomplikowany, ponieważ
gunki nie zawsze przynosi oczekiwane stomiasis-typhlocolitis). Ostatnio w gru-
zapalenie okrężnicy i jelita ślepego u koni
efekty, a w wielu przypadkach kończy pie schorzeń zapalnych jelita ślepego
może być wywołane przez różnorodne czyn-
się zejściem śmiertelnym, co odbierane i okrężnicy wymienia się także PHF 
niki. Są wśród nich przyczyny bakteryjne
jest często jako porażka zawodowa. Potomac Horse Fever (Erlichia risticii), któ-
i toksyczne, ale także czynniki stresowe.
ra nie występuje w Europie, ale z uwa-
Ostre zapalenie jelita ślepego i okrężnicy
nazywane jest często colitis X. W tej cho- DEFINICJA gi na międzynarodowy transport koni
Ostre zapalenie okrężnicy i jelita śle- musi być także uwzględniana. Zalicza-
robie o ostrym lub nadostrym przebiegu,
charakteryzującej się występowaniem wod- pego u koni, cechujące się najczęściej jąc też alimentarno-toksyczne zapale-
nistej biegunki i bardzo wysoką śmiertel- ostrym lub nadostrym przebiegiem nie jelita ślepego i okrężnicy, wszystkie
nością, najczęściej stwierdza się objawy
o dużej śmiertelności, ma zazwyczaj te schorzenia obejmowane są jednym
wstrzÄ…su hipowolemicznego. W artykule
charakter zapalenia nieżytowo-krwo- wspólnym terminem i rozumiane jako
zebrano wiadomości dotyczące etiologii
tocznego, wielokrotnie z cechami mar- typhlocolitis (1, 4).
i terapii ostrego typhlocolitis.
twicy jelit. W takiej formie po raz pierw-
szy zostało opisane już w 1963 roku jako WYST
POWANIE
SÅ‚owa kluczowe
colitis X (1, 2). Mimo powszechnego sto- I ETIOPATOGENEZA
sowania tego terminu z uwagi na poli- Choroba ta do niedawna była trakto-
zapalenie jelita ślepego i okrężnicy, koń
etiologiczny charakter i zróżnicowany wana jako występująca sporadycznie.
przebieg schorzenie to ma wiele nazw. W ostatnich latach notuje siÄ™ wzrost
Oprócz klasycznie opisywanego ostre- zachorowań, a wskaz
nik śmiertelności
Abstract
go zaplenia jelita ślepego i okrężnicy wynosi ponad 70% (2, 5). Dlatego tak
(typhlocolitis acuta), czyli colitis X, bywa istotne wydaje się szczegółowe opra-
The problem of diarrhea with additional
określane jako: idiopatyczne typhloco- cowanie wytycznych dla postępowania
clinical symptoms is very complicated.
litis, shock colitis syndrom, acutes colitis diagnostyczno-terapeutycznego. Uzna-
This is due to the fact that equine typh-
syndrom, shock-colon, exhaustions shock, wana jest za niezaraz
liwÄ…, jednak nie
locolitis may be caused by a wide varie-
post-stress-diarrhoe czy equine interstinale zostało to w pełni potwierdzone, po-
ty of bacterial and toxicological agents
clostridiosis (3). W znaczeniu klinicznym nieważ toksynotwórcze bakterie z ro-
or through a stress factors. Equine acute
terminy te w pewnym stopniu ukazujÄ… dzaju Clostridium izolowane od koni
typhlocolitis is also commonly referred
to as colitis X. It is an acute or sub-acu- problematyczność rozpoznania i lecze- z colitis X, stwierdzano także na ścia-
nia. Colitis X może mieć cechy zapalenia nach boksów, narzędziach stajennych,
te, polyethiologic, usually fatal disease
characterized by a watery diarrhea and tylko jelita ślepego lub tylko okrężni- w sianie, słomie, podajnikach wody
most of the usual accompanying symp- cy (z czego dotyczy głównie okrężni- i pokarmu (6, 7). Występowanie ostre-
toms of hypovolemic shock. In this article,
cy wstępującej  colon ascendens), ale go zapalenia jelita ślepego i okrężnicy
we present a new outlook on the topic,
zazwyczaj zmiany pojawiajÄ… siÄ™ w obu nie wykazuje jakiejkolwiek rejonizacji,
as well as the principles of etiology and
odcinkach jelita grubego, możliwe jest może pojawiać się o każdej porze roku,
therapy of acute forms of typhlocolitis.
także zapalenie jelita cienkiego. Dla le- choć najczęściej przypadki zachorowań
karzy ogromne znaczenie ma diagno- odnotowuje siÄ™ w okresie zimowym.
Key words
styka różnicowa z ostro przebiegającą Nie wykazano jakichkolwiek predys-
salmonellozą, która w wielu przypad- pozycji związanych z płcią, gdyż cho-
typhlocolitis, horse
kach też ma charakter ostrego zapalenia rują zarówno klacze, jak i ogiery oraz
CZERWIEC " 6/2009
52
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE/CHOROBY WEWN
TRZNE
wałachy. Uznaje się, że colitis X jest bar- osłabieniu. Mechanizmy wpływające wienione błony śluzowe, wydłużony
dziej charakterystyczne dla koni doro- na oporność kolonizacyjną są efektem czas wypełniania kapilar i zwiększoną
słych w wieku powyżej 7 lat, a zapale- korelacji pomiędzy fizjologiczną mikro- częstotliwość oddechów. W zależności
nie jelita ślepego i okrężnicy wywołane florą jelit a enterocytami. Swoisty dla od stopnia nasilenia procesu choro-
przez Salmonella sp. dotyczy najczęściej błon śluzowych układ odpornościowy bowego wszystkie te parametry mogą
młodych koni do 3. roku życia (3). GALT (gut associated lymphoid tissue), w stopniu małym do znacznego od-
Za predysponowane do wystąpienia element tkanki limfatycznej związanej biegać od wartości referencyjnych. Za-
ostrego TC uznaje się konie hospitali- z błonami śluzowymi (MALT  mu- zwyczaj konie dotknięte TC nie wy-
zowane, a w szczególności leczone chi- cosa associated lymphoid tissue) również kazują wzrostu temperatury. Wyższa
rurgicznie. Najczęściej colitis X pojawia decyduje o istnieniu zjawiska oporno- temperatura odpowiada raczej obrazo-
się jako choroba wtórna po zabiegach ści kolonizacyjnej. Dysbioza spowodo- wi salmonellozy (1, 3, 4, 5). Postępu-
operacyjnych przewodu pokarmowe- wana zbyt długim głodzeniem i inny- jący w krótkim czasie przebieg choro-
go, ale też po interwencji chirurgicz- mi czynnikami stresowymi powoduje by o klinicznych cechach wstrząsu jest
nej niezwiązanej z przewodem pokar- przełamanie oporności kolonizacyjnej niekorzystny prognostycznie i w wielu
mowym. Dużo częściej stwierdzano też i otwiera możliwości zasiedlania jelit przypadkach kończy się zejściem śmier-
przypadki TC u koni z objawami mo- przez bakterie chorobotwórcze, co pro- telnym bez postawienia konkretnego
rzyskowymi leczonych farmakologicz- wadzi do zaburzeń czynnościowych rozpoznania. U koni z ciężkimi obja-
nie, w tym z zastosowaniem antybioty- w obrębie jelita ślepego i okrężnicy wami wstrząsu tętno wzrasta do 80/min
ków. Leczenie szpitalne nie jest jednak (6). Naturalnie izolowane nietoksyczne i powyżej, błony śluzowe są bardzo
traktowane jako jednoznaczny czynnik szczepy E. coli i inne bakterie w takich mocno zaczerwienione, a nawet zasi-
predysponujący do występowania coli- sytuacjach zastępowane są przez endo- nione, a czas wypełniania kapilar wy-
tis X, ponieważ taka sama częstotliwość i egzotoksynotwórcze szczepy innych dłuża się do ponad 6 sekund. Widocz-
zachorowań notowana jest w warun- drobnoustrojów, w tym Clostridium sp. ne są problemy oddechowe o cechach
kach typowej hodowli zarówno w staj- (13). Badania wskazują, że Clostridium tachypnoe. Nadostre typhlocolitis może
ni, jak i na wybiegach (3, 8). Obecnie difficile izolowane jest zarówno od koni przebiegać bardzo gwałtownie, w spo-
za czynniki kluczowe w wystąpieniu zdrowych, jak i chorych. Dużo częściej sób wręcz galopujący i nawet w przecią-
ostrego TC uważa się bodz
ce stresowe. od chorych koni w kale izolowano tak- gu kilku godzin prowadzić do śmierci.
Zalicza się do nich: transport i zmiany że szczepy Cl. perfringens. Clostridium Hodowcy, którzy nie zauważali żadnych
miejsca pobytu, przeciążenie (praca, in- difficile o cechach nietoksynotwórczych objawów chorobowych, znajdują konia
tensywne treningi, wyścigi), nagłe zmia- najprawdopodobniej wykazuje działa- leżącego w agonii lub nawet martwego.
ny paszy i głodówkę oraz błędy żywie- nia pośrednie dla zasiedlenia jelit przez Najczęściej konie umierają jeszcze przed
niowe. Ponadto, wymienione wczeÅ›niej: toksynogenne szczepy Cl. difficile i ²2- wystÄ…pieniem biegunki, która mogÅ‚aby
leczenie szpitalne, zabiegi chirurgiczne toksynotwórcze oraz enterotoksyczne być rozpoznana przed badaniem lekar-
i znieczulenie ogólne (1, 6, 16). Czynni- szczepy Cl. perfringens (6, 12). skim. Nagłe przypadki śmiertelne naj-
ki stresowe i antybiotykoterapia trakto- częściej dają podejrzenie zatrucia, ale
wane są jako podstawowe w zachwianiu OBJAWY KLINICZNE należy również pamiętać, że przyczyną
prawidłowych warunków mikroflory Obraz kliniczny może być zróżnicowa- śmierci mogło być galopujące, nado-
jelitowej, co w konsekwencji prowa- ny i przedstawiać bardzo zmienne ob- stre TC (6, 9).
dzi do dysbakteriozy i do zaburzeń je- jawy, co wynika z faktu, że proces za-
litowych. Antybiotykoterapia w wielu palny może dotyczyć nie tylko błony PLAN BADANIA KLINICZNEGO.
przypadkach jest pierwotną przyczy- śluzowej jelit, ale całej ściany, co decy- CO NALEŻY UWZGL
DNIĆ?
ną dysbakteriozy i rozwoju choroby duje o różnym stopniu nasilenia zmian Ogólne badanie kliniczne poprzedzone
z pełnym obrazem klinicznym (9, 10). klinicznych i ma rozstrzygające zna- wywiadem pozwala odróżnić biegunkę
W rozumieniu klinicznym często opi- czenie w rokowaniu. U większości koni ze strony jelit cienkich od biegunki je-
sywane są biegunki indukowane anty- w krótkim czasie dochodzi do biegunki lita grubego i ułatwia uzyskanie warto-
biotykoterapią. U koni szczególną rolę i znacznej utraty płynów, co jest efek- ściowych informacji o stopniu nasilenia
w patogenezie takich schorzeń odgry- tem objawów wstrząsu hipowolemicz- choroby oraz możliwościach leczenia.
wają: linkomycyna, klindamycyna, gen- nego (7, 11). Oprócz klasycznej oceny utrzymania,
tamycyna i erytromycyna, a także oksy- Klasyczne ostre typhlocolitis cechuje kondycji, zachowania, częstości odde-
tetracyklina. Opisywano też przypadki się ostrym początkiem choroby i szyb- chów i temperatury ciała, bardzo istotna
TC po podawaniu sulfonamidów po- kim pogorszeniem stanu ogólnego. Koń jest ocena tętna, błon śluzowych i wy-
tencjonowanych trimetoprimem oraz jest apatyczny, osowiały, stoi z opusz- pełnienia kapilar. Zamiany tych para-
po terapii z zastosowaniem fluorochi- czoną głową, a czasami próbuje się metrów klinicznych często są charak-
nolonów (enrofloksacyna) (11, 9). pokładać, co może sugerować bóle terystyczne dla wstrząsu. Temperatura
Zjawisko dysbakteriozy odgrywa kolkowe, jednak nie jest to objaw pa- powierzchni ciała, najczęściej w okoli-
istotne znaczenie w rozwoju objawów tognomiczny dla colitis X. Objawy bie- cach uszu i dystalnych odcinków koń-
chorobowych ostrego zapalenia jelita gunkowe pojawiają się po krótkim okre- czyn, jest wyraz
nie obniżona, co świad-
ślepego i okrężnicy, ponieważ zachwia- sie apatii i braku apetytu  zwykle jest czy o centralizacji krążenia w sytuacji
nie naturalnej równowagi pomiędzy fi- to częste oddawanie papkowatego lub narastającej hipowolemii (3, 7).
zjologiczną mikroflorą jelit a jelitowymi w pełni wodnistego kału, a w pojedyn- W diagnostyce colitis X, podobnie jak
mechanizmami odpornościowymi jest czych przypadkach w kale może być w innych schorzeniach jelitowych, za-
ze sobą ściśle powiązane. W patogene- widoczna także krew (ryc. 1). Oprócz lecane jest badanie rektalne, pozwa-
zie ostrego TC coraz częściej zwraca się wymienionych objawów stwierdza się lające wykluczyć inne choroby, takie
uwagę na zjawisko oporności koloniza- wyraz
nie przyspieszone tętno, które jak niedrożność okrężnicy, jelita ślepe-
cyjnej, która z różnych przyczyn ulega jest słabo wyczuwalne, silnie zaczer- go czy wzdęcie jelit ślepych. Znacznie
CZERWIEC " 6/2009
53
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE/CHOROBY WEWN
TRZNE WETERYNARIA W PRAKTYCE
nasilone zmiany zapalne ściany jelit, notowuje się postępującą leukopenię. Dalsze badania laboratoryjne krwi
w niektórych przypadkach także mar- Jeśli u koni, u których objawy kli- traktowane są jako szczegółowa diagno-
twicze, mogą być przyczyną bardzo sil- niczne nie są jeszcze silnie wyrażone, styka trudnych przypadków. Zwraca się
nych objawów morzyskowych. Nagła a już stwierdza się leukopenię, trzeba tu uwagę na ocenę rozmazu, gdzie dege-
kolka w połączeniu z obrzękiem ściany podejrzewać ostre TC. Wartości neratywne przesunięcie w lewo ma zna-
jelit może dawać podejrzenie skrętu je- WBC w granicach 3,0-1,5 G/l wy- czenie prognostycznie niekorzystne,
lit. Wskazane jest zatem badanie USG, magają specyficznego postępowania, a występowanie eozynofilii sugeruje
które może być wykonywane przez po- ale jeśli spadek leukocytów postępuje pierwotne tło pasożytnicze lub reak-
włoki brzuszne, jak również transrek- dalej i stwierdza się wartości poni- cje alergiczne. Wykonywane niekiedy
talnie. W badaniu rektalnym w jelicie żej 1,0 G/l, to rokowania są bardzo elektroforeza białek, ocena parame-
ślepym i okrężnicy wstępującej stwier- ostrożne i niekorzystne, a szanse trów czynnościowych nerek (mocznik,
dza się wysokiego stopnia obrzęk ścia- na przeżycie mocno wątpliwe; kreatynina) w ciężkich przypadkach
ny. Wyraz
nie wyczuwalna jest zmia- " białko całkowite (b.c.). Stężenie białka TC mogą decydować o próbach podję-
na konsystencji treści jelitowej, która całkowitego (b.c.) w osoczu początko- cia terapii lub jej zaniechaniu.
w tym przypadku ma charakter płynny. wo wzrasta wraz ze wzrostem HCT W przebiegu biegunki zaleca się także
W niektórych przypadkach dochodzi (80-90 g/l), ale długotrwała biegunka badanie kału w celu wyjaśnienia czyn-
do wrzodziejącego martwicowego za- i znaczne uszkodzenie śluzówki po- ników infekcyjnych jako przyczyn TC.
palenia okrężnicy, które jest trudno roz- wodują w krótkim czasie utratę białka Należy wykonać badania mikrobiolo-
poznawalne. Pole uszkodzeń śluzówki przez ścianę jelit (w ciężkich przypad- giczne (Salmonella, Clostridium, Myco-
może być bardzo małe, ale w następstwie kach także przez nerki). W dalszym bacterium, grzyby) i parazytologiczne
tych zmian rozwijają się ciężkie objawy przebiegu choroby, już po ok. 5-7 go- (Strongyloides sp.), które mają istotne
wstrząsu endotoksycznego i hipowole- dzinach od wystąpienia biegunki, znaczenie diagnostyczne, ale również
micznego oraz wyraz
ne odwodnienie. dochodzi do utraty białka. Proble- decydujące w leczeniu.
U takich koni w kale czasami makro- matyczna jest zawartość b.c. poniżej
skopowo widoczna jest krew, która po- 35 g/l w osoczu, która powoduje DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA
zwala podejrzewać znaczne uszkodze- zaburzenia ciśnienia onkotycznego W rozpoznaniu najistotniejsze jest wy-
nie ściany jelit, a nawet jego pęknięcie. krwi i wymaga ograniczenia płynote- kluczenie ostrego i nadostrego zapale-
W takich sytuacjach można spodzie- rapii. Gwałtownie postępujący spadek nia jelit wywołanych przez Salmonella
wać się także zapalenia otrzewnej i gro- protein w osoczu jest niekorzystnym sp. Salmonelloza może wykazywać bar-
madzenia się w jamie brzusznej płynnej wskaz
nikiem prognostycznym; dzo podobne objawy kliniczne, charak-
treści jelitowej, co można zdiagnozować " mleczany  ich stężenie w osoczu po- terystyczne jest występowanie wyso-
poprzez USG lub punkcjÄ™ jamy otrzew- wyżej 4 mmol/l wskazuje na znaczne kiej gorÄ…czki (40-41°C) jeszcze przed
nowej. W razie problemów diagno- uszkodzenia ściany jelit; dlatego ten pojawieniem się biegunki. Ponadto na-
stycznych w badaniu rektalnym palpa- parametr uznawany jest za wskaz
nik leży mieć na uwadze, że salmonelloza
cyjnym i USG rozważa się laparotomię zaburzeń fizjologicznych i anatomicz- obejmuje najczęściej równocześnie je-
diagnostyczną. Wykonanie punkcji jeli- nych ściany jelitowej. W przypadkach, lito cienkie i grube, co wiąże się z dużo
ta ślepego w przypadkach stwierdzenia gdzie rokowania są niekorzystne, bardziej wyrażonymi objawami kolko-
obrzęku jego ściany i płynnej zawarto- można spodziewać się wzrostu mle- wymi. Kilkukrotne badania kału w od-
ści w świetle pozwala na wyizolowanie czanów nawet powyżej 20 mmol/l; stępach 24-godzinnych są wymagane
toksynotwórczych szczepów bakterii " RKZ (równowaga kwasowo-za- dla wykluczenia lub potwierdzenia sal-
i ustalenie wrażliwości na antybiotyki, sadowa)  wymaga oceny typo- monellozy, ponieważ siewstwo z ka-
co w przypadkach leczenia ostrych bie- wych parametrów. Pomiary wartości łem nie jest stałe (4, 5, 6). Uwzględnie-
gunek ma istotne znaczenie (3-6). pH i HCO3- są szczególnie wskazane, nie ostrego typhlocolitis spowodowanego
W celu diagnostyki różnicowej ostre- gdy wśród objawów klinicznych przez larwy słupkowców mniejszych
go TC i innych chorób jelita ślepego stwierdza się tachykardię i tachypnoe. (Cyathostomiasis typhlocolitis) w roz-
i okrężnicy, oprócz drobnych różnic W ciężkich przypadkach typhlocolitis poznaniu różnicowym jest wymagane
w badaniu klinicznym, zaleca się stan- stwierdza się również ciężką kwasicę szczególnie u koni w młodym wieku,
dardowe badania laboratoryjne krwi metaboliczną, która nie może już być które nie były hospitalizowane. W tych
obwodowej. Wśród parametrów będą- kompensowana poprzez zwiększone przypadkach parazytologiczne badanie
cych wskaz
nikami istotnymi diagno- wydychanie CO2; kału ma istotne znaczenie diagnostycz-
stycznie wymienia się: " gospodarka wodno-elektrolitowa  jej ne. W naszym klimacie należy również
" hematokryt (HCT). Na początku ocena jest wymagana zasadniczo przy pamiętać o podobieństwie objawów kli-
stwierdza siÄ™ nieznaczny wzrost HCT, wszelkich chorobach z objawami bie- nicznych w przebiegu colitis X i w ali-
ponieważ organizm podejmuje próby gunki. Odwodnienie, które najczęściej mentarnotoksycznym zapaleniu jelita
kompensacji strat. HCT wzrasta ma charakter średniego lub znacznego ślepego i okrężnicy wywołanym przez
jednak często do wartości powyżej stopnia, wymaga również określenia spożywanie liści i kwiatów pseudoaka-
0,6 l/l, a w wielu przypadkach nawet poziomu elektrolitów. Skorelowa- cji, nazywanych przez wielu akacjami
do 0,8 l/l. Utrata płynów w przebie- ne jest zazwyczaj z deficytem NaCl (Robinie sp.) (ryc. 1).
gu biegunki może być tak znaczna, (Na < 125 mEq/l), ale oprócz oceny
że czasami niemożliwa jest nawet stężenia sodu i chlorków należy też MOŻLIWOŚCI TERAPII
substytucja płynów drogą dożylną; określać stężenia potasu, wapnia Wysoka śmiertelność w przebiegu co-
" leukocyty (WBC). Jest to bardzo waż- i magnezu, ponieważ deficyty tych litis X wyzwala poszukiwania nowych
ny parametr w diagnostyce ostrego elektrolitów również powinny być rozwiązań. Z klinicznego punktu widze-
TC, uznawany za wskaz
nik progno- wyrównywane w czasie płynoterapii nia bardzo istotne jest jak najwcześniej-
styczny. W przebiegu ostrego TC od- (2, 7). sze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia
CZERWIEC " 6/2009
54
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE/CHOROBY WEWN
TRZNE WETERYNARIA W PRAKTYCE
jeszcze przed wystąpieniem biegunki. sować płyny, zależnie od strat w zakre- ciężko oszacować. Potas, ponieważ jest
Określane jest to mianem wczesnej te- sie wody, elektrolitów, białek osocza to kation wewnątrzkomórkowy, musi
rapii w stadium prodromalnym. Na tym czy nawet elementów morfotycznych być dopasowany do zapotrzebowa-
etapie zalecane jest podawanie glikokor- krwi. W tym wszystkim istotny jest, nia i utraty. Najczęściej jest suplemen-
tykosteroidów, co ma na celu zahamo- poza dokładną znajomością równowa- towany w przypadkach kilkudniowej
wanie procesu zapalnego i postępującej gi wodno-elektrolitowej w organizmie, głodówki i gdy w badaniach labora-
neutropenii oraz przywrócenie apety- rozkład płynów w przestrzeniach we- toryjnych stężenie K+ wynosi poniżej
tu. Zalecany jest prednizolon (1 mg/kg) wnątrz- i pozakomórkowych. Należy 3 mEq/l. Podaje się 15% KCL w płynie
w iniekcjach dożylnych jako jednorazo- pamiętać, że 60% masy ciała dorosłe- Ringera (maksymalnie 40 mEq/l w koń-
wa dawka lub trzykrotne podanie w od- go konia to woda (w organizmie nowo- cowym stężeniu i maksymalnie 0,5 mg/
stępach 3-4 h. rodków 70-75%, tak więc w organizmie /kg/godz.). Wapń najczęściej uzupełnia-
W stadium prodromalnym zaleca się 500 kg konia mamy ok. 300 kg wody. my przez glukonian wapnia 23% w ilości
także preparaty absorbujące endotoksy- Wartość zachowawcza dla utrzymania 1-2 mg/kg/h (1 mg glukonianu wapnia
ny. Korzystne jest stosowanie siarczanu równowagi wodno-elektrolitowej wy- = 4,5 mEq Ca). Ponad 70% koni z coli-
polimyksyny B w dużo mniejszym stęże- nosi ok. 60 ml/kg/dzień dla dorosłe- tis X wykazuje poważne zaburzenia po-
niu niż typowym dla antybiotykoterapii go konia, a dla z
rebiÄ…t  70-80 ml/kg/ ziomu magnezu, a hipomagnezemia
(1000 U/kg do 5000 U/kg m.c. i.v. w 1 li- /dzień [koń 500 kg  ok. 30 litrów]). pojawia się najczęściej razem z hipoka-
trze roztworu NaCl, w odstępach 6 go- U każdego pacjenta w stanie wstrzą- liemią i hipokalcemią. Stały wlew siar-
dzin). Jest to lek z grupy polimyksyn su hipowolemicznego wymagana jest czanu magnezu w ilości ok. 6 mg/kg/
(polimyksyna B, kolistyna), obecnie po- natychmiastowa ocena odwodnienia /godz. (1 mg MgS04 = 8,1 mEq Mg) po-
wracających w terapii, szczególnie bak- i jak najszybsze uzupełnienie płynów krywa zapotrzebowanie dorosłego ko-
terii opornych na klasyczne antybiotyki. w celu wyrównania i usprawnienia nia. Terapia płynami powinna być ko-
Stosowanie ich u dorosłych koni wy- układu krążenia. Początkowo objętość rygowana także pod kątem równowagi
nika z ograniczonych możliwości za- przetaczanych płynów izotonicznych kwasowo-zasadowej. Przy przedłużają-
stosowania preparatów immunizują- we wstrząsie hipowolemicznym jest cej się biegunce i kwasicy przy normal-
cych koncentratów surowic o działaniu większa i wynosi maksymalnie 90 ml/ nej luce anionowej najczęściej uzupeł-
hiperimmunizacyjnym, które są bar- kg m.c. konia. Istnieje inna opcja szyb- nia się także niedobór wodorowęglanów
dzo drogie. Terapia z zastosowaniem kiego nawadniania. Natychmiastowo poprzez zastosowanie roztworu Natrium
polimyksyny B jest sensowna przede można podać hipertoniczny roztwór bicarbonicum.
wszystkim w pierwszych 2-3 dniach NaCl (do 4 ml/kg przez 10 min) (ok. Koniom wykazujÄ…cym apetyt regu-
choroby (2, 3). 2 litrów 7,2% NaCl), wyprzedzając pły- larnie i w odpowiednio dopasowanych
Stosowanie megluminianu fluniksyny noterapię dużymi ilościami mniej wię- ilościach należy podawać wodę oraz
(Finadyne®, Flunimeg®) w dawkach 25- cej o godzinÄ™. Dopiero po godzinie, karmić. Podaje siÄ™ zazwyczaj sÅ‚omÄ™,
0,5 mg/kg w odstępach 6-12 h, ewen- po ocenie stopnia odwodnienia, można rzadziej siano (nie za miękkie i w ogra-
tualnie w kombinacji z pentokstyfili- zastosować płyn Ringera z mleczanami niczonych ilościach), ale w miarę czę-
nÄ… 8 mg/kg, zaleca siÄ™ w przypadkach (10-40 ml/kg/h) lub inny (2, 3). sto. W takich przypadkach zaleca siÄ™
koni, które nie otrzymały we wczesnym W leczeniu ostrych biegunek nie na- podawanie elektrolitów również drogą
etapie glikokortykostreoidów. Pentok- leży pomijać utraty białek odpowie- pokarmową.
syfilina jest lekiem z metyloksantyn, dzialnych za prawidłowe ciśnienie kolo- Antybiotykoterapia w przypadkach
rozszerzającym obwodowe naczynia idoosmotyczne osocza, szczególnie gdy ostrego TC pozostaje stale niewyja-
krwionośne, co zwiększa łożysko na- wyniki badań laboratoryjnych wskazują śnionym zagadnieniem. Oprócz wymie-
czyniowe i w trakcie płynoterapii umoż- na utratę protein < 40 g/l. Obecnie coraz nionej wcześniej polimyksyny B, jedy-
liwia skrócenie czasu wyrównywa- częściej zalecane jest stosowanie HAES nie stosowanie metronidazolu wydaje
nia strat wodno-elektrolitowych. Poza (HES  hydroksyetyloskrobia, najczę- się mieć korzystne znaczenie w tera-
tym, poprawiając krążenie mózgowe, ściej 10%, dawka początkowa 2 l/100 kg) pii (25 mg/kg co 6 h). Inne antybio-
ułatwia lepszą kontrolę procesów me- lub innych preparatów o charakterze tyki wprowadza się w wyjątkowych
tabolicznych. Zastosowanie pentoksy- zastępczym. Tzw. plasma-expander przypadkach pogłębiającej się neutro-
filiny ma też na celu poprawę funkcjo- (roztwory 20-procentowe albumin lub penii (15).
nowania naczyń jelitowych, co ułatwia polisacharydów o bardzo wysokim ci- Wśród alternatywnych form terapii
eliminację endotoksyn i ogranicza ryzy- śnieniu onkotycznym  roztwory żela- należy wymienić możliwość wykona-
ko zakrzepów. Wyrównana równowaga tyny lub dekstrany) stosowane są pod nia laparotomii, enterotomii i opróżnie-
wodno-elektrolitowa umożliwia wielo- stałą kontrolą, ponieważ mogą powodo- nia światła jelita ślepego z patologicznie
krotne podawanie takiej kombinacji le- wać agregację płytek i prowadzić do ob- zmienionej treści. Również próby stoso-
ków w przebiegu choroby. jawów zakrzepowo-zatorowych z uwagi wania leków bezpośrednio do objętych
Terapia pacjentów z biegun- na wysoką masę cząsteczkową. Niekie- zapaleniem odcinków jelit nadal pozo-
ką w przebiegu typhlocolitis wymaga dy, przy braku dostępności roztworów stają leczeniem alternatywnym. Poda-
przede wszystkim płynoterapii, co jest koloidalnych przetacza się osocze lub wanie heparyny ma ograniczać ryzyko
najważniejszym elementem, z uwa- nawet koncentraty krwi pełnej, co rów- zakrzepów i wystąpienia ostrego/na-
gi na konieczność wyrównania rów- nież pozwala wyrównać hemostazę (3). dostrego DIC, jednak skuteczność ta-
nowagi wodno-elektrolitowej u konia W celu uzupełnienia deficytów ener- kiej terapii nie jest jeszcze potwierdzo-
odwodnionego (z objawami wstrzą- getycznych można podawać roztwory na. Coraz częściej rozważa się rutynowe
su hipowolemicznego lub konia z ry- glukozy oraz płyny wieloskładnikowe wprowadzanie probiotyków w schema-
zykiem wstrząsu) i póz
niej na pokry- (Duphalyte®). ty leczenia TC, ponieważ ich stosowa-
cie dalszych strat płynów. W każdym Straty elektrolitów należy wyrówny- nie profilaktyczne wykazuje korzystne
przypadku należy odpowiednio dopa- wać ostrożnie, ponieważ niektóre z nich efekty (15).
CZERWIEC " 6/2009
56
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE/CHOROBY WEWN
TRZNE
PROFILAKTYKA I PREWENCJA zalecane dla bydÅ‚a, np. Boviferm®, Plan- 7. Wollanke B., Gehrards H.: Unterschiedli-
che klinische Erscheinungsbilder, Therapie
Z uwagi na polietiologiczny charakter taferm® lub wyprodukowany już dla koni
und Prophylaxe der Colitis X des Pferdes.
colitis X, trudnoÅ›ci diagnostyczne oraz PlantaVet® zawierajÄ…cy Saccharomyces ce-
 Pferdeheilkunde , 2003, 9, 359-364.
wysoki wskaz
nik śmiertelności coraz revisiae (13). W Polsce wśród bioprepa-
8. Baums C.: Untersuchungen zur Pathogenese
częściej nad możliwości terapii wysu- ratów zawierających probiotyki można
der typhlocolitis des Pferdes. Praca doktorska.
wajÄ… siÄ™ zagadnienia dotyczÄ…ce profilak- wymienić Enteroferment® zawierajÄ…cy
Tierärztl. Hochsch. Hannover 2003.
tyki i prewencji. Mimo że ostre TC nie Enterococcus faecium lub Biogen K®, za-
9. Straub R., Frey J.: Neue Erkentnisse zur
jest traktowane jako choroba zaraz
liwa, wierajÄ…cy kompozyt mikrobiologiczny
Aetiopathogense der Typhlocolitis beim Pferd.
to izolacja toksynotwórczych szczepów (Bifidobacterium bifidum, Enterococcus fa-
 Pferdeheilkunde , 2000, 4, 436-437.
bakterii z kału, ale także ze ścian bok- ecium, Lactobacillus acidophillus, Pediocco-
10. Weese J.S., Staempfli H.R., Prescott J.F.:
sów, narzędzi stajennych, poideł i kar- cus acidilactici, Saccharomyces cerevisiae).
A prospective study of the roles of Clostridium
mideł, wymusza niejako konieczność Obecnie zaleca się wprowadzanie tych
difficile and enterotoxigenic Clostridium per-
izolacji każdego konia z objawami ostrej środków w krótkim czasie po zabiegach,
fringens in equine diarrhea.  Equine Vet. J. ,
biegunki. Ryzyko zakażenia koni po- bezpośrednio przez sondę. W dotych-
2001, 33, 403-409.
przez bezpośredni kontakt nadal pozo- czasowych badaniach takie konsekwent-
11. Nicpoń J., Czerw P., Zawadzki W.: Research
staje pod znakiem zapytania, ale w ta- ne podawanie probiotyków wyraz
nie
of pathomechanism and therapy of colitis x.
kich przypadkach, podejrzewając często ograniczyło ryzyko i zmniejszyło wystę-
EJPAU, 2000.
salmonellozę, izolacja jest jak najbar- powanie ostrych zapaleń jelita ślepego
12. Weese J.S., Anderson M.E.C., Lowe A.,
dziej wskazana. Współudział bakterii i okrężnicy. Niniejsze uwagi dotyczące Penno R., DaCosta T.M., Button L.,
Clostridium sp. w etiologii colitis X decy- profilaktyki i podkreślające jej znacze- Goth K.C.: Screening of the equine in-
testinal microflora for potential probiotic
duje również o konieczności regularnych nie mogą wydawać się najlepszą próbą
dezynfekcji stajni i utrzymania czystości ograniczenia zachorowań i śmiertelno- organisms.  Equine Vet. J. , 2004, 36,
351-355.
chirurgicznej w warunkach sali opera- ści koni z powodu colitis X oraz innych
13. Bartmann C.P., Baums C., Jobst D., Ver-
cyjnych i boksów pooperacyjnych. form TC o ostrym przebiegu.
spohl J., Amtsberg G., Deegen E.: Prophy-
W szeroko rozumianej profilaktyce
laxe bei der Typhlocolitis des Pferdes.  Prak-
wymienia się przede wszystkim mini- Piśmiennictwo
tischer Tierarzt , 2006, 87,198-202.
malizację czynników stresowych. W tym 1. Hejłasz Z., Nicpoń J., Czerw P.: Colitis
14. Sykes B.W., Furr M.O.: Equine endotoxe-
celu zaleca się skrócenie przerw w diecie X, shock colitis syndrome. Zesz. Nauk. AR,
mia  a state of the art review of therapy.
głodowej dla okresów okołooperacyj- Wrocław 1994, 239, 25-30.
 Aust. Vet. J. , 2005, 83, 45-50.
2. Gerber V., Straub R.: Therapie der Typh-
nych i utrzymanie prawidłowego żywie-
15. McGorum B.C., Dixon P.M., Smith D.G.:
locolitis des adulten Pferdes.  Praktischer
nia w stajni bez wprowadzania nagłych
Use of metronidazole in equine idiopathic
Tierarzt. , 2006, 87,120-124
zmian, optymalizację warunków trans-
toxaemic colitis.  Vet. Rec. ,1998, 143 (23),
3. Huskamp B., Kopf N., Scheidemann W.,
portu oraz stosowanie wskazanych an-
635-638.
Schusser C.G.: Choroby żołądka i jelit.
tybiotyków o jak najmniejszym ryzyku
16. Deegen E., Radia S., Meyer H.: Unter-
[W:] Praktyka kliniczna: konie. Galaktyka,
działań ubocznych (7, 13).
suchen über den Einfl uss eines Nahrung-
A
ódz
2008, 491-505.
Podawanie prebiotyków i probiotyków
sentzuges auf Verhalten, Blutparameter
4. Nicpoń J., Czerw P., Nicpoń J.: Differential
wydaje się być alternatywą dla innych
und Füllung des Darmkanals beim Pferd.
diagnosis of acute salmonellosis and acute colitis
form leczenia oraz istotnym elementem
 Pferdeheilkunde , 1995, 11, 345-352.
X In adult horses. Materiały konferencyjne.
profilaktyki. Zalecane probiotyki muszÄ…
Pferdekrankheiten-Hannover 2004.
przejść przez cały przewód pokarmowy
prof. dr hab. Józef Nicpoń
5. Nicpoń J., Czerw P.: Badania eksperymen-
i kolonizować jelita na obszarze jelita
Katedra Chorób Wewnętrznych
talne nad colitis X. Materiały konferencyjne.
ślepego i okrężnicy, w celu hamowania
i Pasożytniczych
Etiologia, patogeneza i terapia chorób z ob-
kolonizacji przez bakterie patogenne
z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
jawami biegunek u koni. Wrocław 1999.
(2, 13). Koncepcja wprowadzania tego
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
6. Wollanke B., Gehrards H.: Klinik und ma-
typu leków ma na uwadze także odży- kroskopische Pathomorphologie der akuten Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
wienie i odbudowę enterocytów. Na ra- typhlocolitis.  Praktischer Tierarzt , 2006, 50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
zie próbuje się wprowadzać probiotyki 87, 32-37. e-mail: [e-mail]
CZERWIEC " 6/2009
57
www.weterynaria.elamed.pl