Trudniejsze pojęcia
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego





WRZODZIEJĄCE ZAPALENIE JELITA GRUBEGO (WZJG)
PRZEBIEG CHOROBY
DIETA W LECZENIU NAWRACAJĄCYCH ZAPALEŃ JELIT


WRZODZIEJĄCE ZAPALENIE JELITA GRUBEGO (WZJG)

Choroba jelita grubego

Jelito grube rozpoczyna się od zastawki krętniczo-kątniczej, stanowiącej granicę z jelitem cienkim. Następnie dzieli się na jelito ślepe (kątnicę) wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę (wstępującą, poprzeczną oraz zstępującą) oraz odbytnicę z kanałem odbytowym. Jelito grube jest szersze od jelita cienkiego - w stanie rozkurczu osiąga średnicę 5-8 cm. Jest znacznie krótsze od jelita cienkiego, jego długość wynosi od 120 do 150 cm.

Cechy choroby

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekły proces zapalny błony śluzowej jelita grubego, który nie leczony prowadzi do powstania owrzodzeń, obrzęków ściany jelita oraz niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.

Przyczyny choroby

- nieprawidłowe działanie układu odpornościowego;

- skłonności dziedziczne;

- nerwice, przewlekły stres i inne zaburzenia psychologiczne

- zakażenia układu pokarmowego;

- palenie papierosów i picie dużych ilości alkoholu.

Mechanizm choroby

Głównym objawem choroby jest stan zapalny jelita. Kumulacja zapalenia błony śluzowej ma miejsce w jelicie grubym. Zapalenie ścianek jelita powstaje wskutek nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej śluzówki na kontakt z w zasadzie nieszkodliwymi bakteriami, które u większości osób nie powodują żadnych niekorzystnych objawów. U osób o pewnych predyspozycjach genetycznych mogą zaś powodować nadmierną odpowiedź immunologiczną prowadzącą do stanu zapalnego.

Jak często i kogo choroby zapalne jelit atakują?

Choroba atakuje ludzi młodych. Szczyt zachorowań przypada pomiędzy 20. a 40. rokiem życia, chociaż ostatnio coraz częściej dotyka też dzieci. W Polsce nie prowadzi się dokładnej statystyki tych chorób, lecz jedynie dokonuje się szacunku opartego na statystyce zachorowań w innych krajach europejskich. Na tej podstawie przyjmuje się, że w Polsce zapadalność na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) wynosi około 700 nowych przypadków rocznie, a liczba chorych zawiera w granicach 30 000
40 000 osób.



PRZEBIEG CHOROBY

Do wczesnych objawów tej choroby należą:

- bóle brzucha połączone z bolesnym parciem na stolec;

- krwisto-śluzowe biegunki;

- stany podgorączkowe.

Rozwój objawów i powikłań choroby
Przewlekłe zapalenie jelita grubego charakteryzuje się głównie krwistymi biegunkami oraz stopniowym powstawaniem owrzodzeń w obrębie błony śluzowej jelita grubego. Chory wydala przez odbyt wraz ze stolcem widoczne ilości śluzu, krwi i ropy. Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nasilają się stopniowo i są wyraźnie zróżnicowane. Choroba ma różny przebieg - od łagodnej postaci trwającej latami, nawet do ciężkiej, która może skończyć się zgonem po kilku tygodniach.

Zaostrzenia i remisje WZJG

W postaciach lżejszych choroby, które występują najczęściej - regułą są okresy samoistnego cofania się objawów
tzw. remisji choroby. Jednak po kilku tygodniach, miesiącach, a czy nawet latach ataki choroby mogą znowu powrócić. Tylko w niektórych przypadkach objawy choroby utrzymują się bez przerwy. W czasie nasilenia objawów charakterystyczne są krwiste biegunki z bólami partymi brzucha i anemia. W najcięższych postaciach występuje gorączka.

W okresie zaostrzenia choroby pojawiają się ciężkie objawy:

- nasilona, krwista biegunka;

- mdłości, wymioty, utrata apetytu i chudnięcie;

- silne bóle i wzdęcia brzucha

- wysoka gorączka

- narastanie anemii

Powikłania choroby

W ciężkich postaciach choroby ściana jelita jest scieńczała, a samo jelito "rozdęte". Występujące krwawienia z przewodu pokarmowego oraz przewlekłe biegunki mogą doprowadzić do odwodnienia i ciężkiej anemii. Głębokie owrzodzenia błony śluzowej jelita grubego zagrażają przedziurawieniem jelita (perforacją) oraz zapaleniem wątroby, dróg żółciowych i zapaleniem otrzewnej. U części chorych powikłania mogą się objawiać owrzodzeniami skóry, zapaleniami naczyń krwionośnych, zapaleniem tęczówki.

Uwaga - zagrożenie dla życia!

Zagrożeniem dla życia jest ostre toksyczne zapalenie jelita grubego, które może prowadzić do perforacji jelita i tzw. zapalenie kałowego otrzewnej. U osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego częściej występuje rak jelita grubego

Rozpoznanie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Opisane wyżej objawy WZJG powinny skłonić chorego do wizyty u lekarza. Podstawą rozpoznania lekarskiego jest wywiad lekarski i badanie per rectum. Niekiedy w czasie badania wyczuwalne jest jelito grube w postaci nieelastycznego "wałka". Nie wolno zapomnieć o badaniu przez kiszkę stolcową, aby wykluczyć ewentualne występowanie raka jelita grubego, który może przebiegać z podobnymi objawami. Te badania powinny być wykonane przez doświadczonego w rozpoznawaniu tej choroby lekarza (najlepiej proktologa, lub gastrologa).

Badania obrazowe w diagnostyce

Dla rozpoznania choroby stosuje się badanie radiologiczne. Na zdjęciu rentgenowskim jamy brzusznej osoby chorej widać charakterystyczne zmiany w ścianie jelit. W badaniu kontrastowym występuje charakterystyczny obraz "sztywnej rury". Po drugie
stosuje się badanie endoskopowe. Podczas endoskopii dolnego odcinka przewodu pokarmowego lekarz bezpośrednio ogląda wnętrze jelita grubego. Badanie pozwala uwidocznić charakterystyczne dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego owrzodzenia, jak również pobrać wycinki do badania

histopatologicznego. Właściwego rozpoznania choroby dokonuje się na podstawie badania histopatologicznego wycinków pobranych w czasie badania.

Dodatkowe badania diagnostyczne

Badanie krwi może ujawnić niedokrwistość oraz podwyższony poziom leukocytów wskazujący na stan zapalny w jelitach. Ale uwaga! Wrzodziejące zapalenie jelita grubego należy odróżnić od innych chorób jelit, między innymi od zakażeń bakteryjnych oraz Choroby Leśniowskiego-Crohna.

Zatrucia pokarmowe - bakteryjne

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Zasadą jest uzależnienie leczenia do nasilenia choroby i charakteru objawów oraz od stanu chorego. W czasie zaostrzenia choroby lekarz przepisuje zwykle niesteroidowe leki przeciwzapalne (sulfasalazynę, salazopirynę, azasulfidynę, kwas 5-aminosalicylowy, itp.. oraz kortykosteroidy.

W ciężkich przypadkach chory trafia do szpitala, otrzymuje duże dawki silnie działających leków immunosupresyjnych oraz jest odżywiany pozajelitowo. W przypadkach wyjątkowo ciężkich i opornych na leczenie wykonuje się zabieg chirurgiczny, który polega na usunięciu prawie całego jelita grubego. Rolę w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może odegrać psychoterapia oraz różne metody łagodzenia stresu.

DIETA W LECZENIU NAWRACAJĄCYCH ZAPALEŃ JELIT

Zasady diety we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Dieta osoby chorej nie powinna radykalnie odbiegać od diety osób zdrowych. Są jednak składniki pokarmowe, które powinny być preferowane
np. białko, niektóre witaminy i minerały. Jak też pewne grupy produktów należy spożywać z ostrożnością, uważnie obserwując reakcję organizmu.

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze.

W okresie remisji zapaleń jelit dieta powinna dostarczać odpowiednią do stopnia niedożywienia chorego ilość białka. Niedobory białka występują u 25-80% chorych na CHL-C i u 25-50% chorych na WZJG. Szacuje się, że chorzy powinni otrzymywać w diecie 1,2 - 3.0 g białka na 1 kg masy ciała. Produktami bogatymi w białko są: mięso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory oraz produkty z soji. Warto pamiętać, że białko zwierzęce (ryby, nabiał, mięso) jest przyswajalne w o. 70%.

Niedobory witamin a leki

Leczenie sulfosalazyną prowadzi do zaburzeń wchłaniania kwasu foliowego, co może być powodem anemii, gdyż witamina ta, tak jak witamina B12 jest konieczna do prawidłowego wchłaniania żelaza. Toteż przy długotrwałym leczeniu sulfosalazyną należy wspomagać dietę kwasem foliowym. Niedobory innych witamin z grupy B mogą być spowodowane jednym z objawów chorób zapalnych jelit jakim są biegunki.

Niedobór wapnia a stosowanie sterydów

Stosowanie kortykosterydów w chorobach zapalnych jelit powoduje zwiększone wydalanie wapnia z kości i sprzyja rozwojowi osteopenii i osteoporozie. Znacznie wzrasta ryzyko złamań kości. W czasie długotrwałego stosowania kortykosterydów dieta powinna dostarczać 1,5 g wapnia dziennie. Jeżeli bogate źródło wapnia - mleko lub jego przetwory są źle tolerowane, to powinno się stosować preparaty wapnia oraz witaminy D3.

Niedobory biopierwiastków a choroby zapalne jelit

W obu chorobach zapalnych jelit często występuje niedobór cynku, potasu, magnezu i selenu. Przyczyną niedoboru są zaburzenia wchłaniania wywołane stanem zapalnych. Ponadto niedobory tych mikroelementów mogą nasilać biegunki niezależnie od stanu zapalnego jelita oraz wpływać na występowanie innych niekorzystnych dla zdrowia objawów.

Jakich pokarmów unikać?

Po pierwsze tych pokarmów, które zawierają składniki drażniące jelita i mogące powodować niekorzystne objawy. Do produktów takich należą warzywa wzdymające: suche nasiona bobu, grochu, fasoli, soi, kalafior, brokuły, świeże ogórki, kapusta. Ponadto owoce zawierające drobne pestki (np.: truskawki, agrest, porzeczki, maliny, jagody, jeżyny, poziomki itp.) mogą spowodować mechaniczne podrażnienie śluzówki jelita. Z tych samych przyczyn ostrożnie należy włączać do diety orzechy i migdały, które są również jednymi z silniejszych alergenów. Niekorzystne objawy obserwowano również po spożyciu potraw ciężkostrawnych takich jak. np. grzyby oraz suszone owoce.

Unikać surowych pokarmów i zakażeń pokarmowych

Chorzy powinni unikać pożywienia surowego mięsa, jaj, mleka, itp., gdyż mogą być pokarmowych źródłem zakażeń pokarmowych oraz zachować szczególną ostrożność w czasie podróży do krajów o niskim standarcie higieny. Dla nich negatywne skutki zakażenia chorobotwórczymi bakteriami, wirusami czy pasożytami są bardziej niebezpieczne, niż dla zdrowych.

Co z pokarmami bogatymi w błonnik roślinny?

Wiadomo, że błonnik jest niezbędny dla prawidłowego trawienia w jelicie grubym i zapobiega powstawaniu nowotworów jelita grubego. Z drugiej strony wiadomo też, że nierozpuszczalny w wodzie włóknik drażni ścianki jelit i wzmaga stan zapalny. Aby pogodzić te dwa, pozornie przeciwstawne zalecenia, wystarczy odpowiednio dobierać błonnik
tak aby pochodził z młodych, delikatnych warzyw i dojrzałych owoców. Aby oszczędzić przewód pokarmowy, trzeba wybierać młode i delikatne warzywa, usuwać pestki i skórki, obierać warzywa i owoce, przecierać je lub przygotowywać z nich soki. Spożywanie soków, przecierów, nektarów, musów i puree powoduje lepszą przyswajalność składników pokarmowych i nie wpływa drażniąco na jelita. Należy natomiast bardzo ostrożnie stosować w diecie takie produkty jak: pieczywo z pełnego ziarna (razowe, grahamki) grubo mielone kasze (jęczmienna, jaglana, gryczana), bogato błonnikowe warzywa (korzeniowe, papryka, kukurydza), a zwłaszcza otręby.

Kawa, herbata, alkohol

Kawa i herbata, poprzez pobudzający wpływ na perystaltykę jelit mogą nasilać, a nawet wywoływać biegunkę, dlatego należy włączać je do diety z ostrożnością. Aczkolwiek nie wykazano szkodliwego wpływu napojów alkoholowych na przebieg chorób zapalnych jelit ich picie nie jest zalecane. W tym przypadku należy dokładnie obserwować wpływ alkoholu na swój organizm i spożycie uzależnić od oceny wniosków z tego płynących.

Unikać produktów bogatych w szczawiany

U osób zdrowych kwas szczawiowy zawarty w popularnych pokarmach
orzechy, kakao, szpinak, itp. - tworzy niewchłanialny w jelitach szczawian wapnia, który jest wydalany ze stolcem. W częstej u chorych na zapalenie jelit biegunce tłuszczowej (chologennej) - nierozłożone w jelicie kwasy tłuszczowe wiążą większość dostępnego wapnia. Powstaje sytuacja, w której brakuje wapnia dla związania kwasu szczawiowego. Niezwiązany kwas szczawiowy jest więc wchłaniany do krwi i docierając w dużej ilości do nerek, zwiększa ryzyko tworzenia w nich złogów. Wskutek tego chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego - 20-70 razy częściej niż w populacji ogólnej dochodzi do powstania złogów szczawianowych w nerkach (kamica nerkowa).

Biegunka tłuszczowa i utrata witamin

Stan zapalenia jelita cienkiego często powoduje brak odzysku (reabsorpcji) soli żółciowych niezbędnych do trawienia tłuszczów. Przedostają się one do jelita grubego, podrażniają i nasilają biegunkę a tym są szybko wydalane upośledzając na dodatek wchłanianie wody. Deficyt żółci może (wtórnie) doprowadzić do zaburzeń wchłaniania tłuszczów i biegunki tłuszczowej. Skutkiem jest utrata wraz ze stolcem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witamin A, D, E i K). W przypadku wystąpienia biegunki tłuszczowej zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów, szczególnie tłuszczów zwierzęcych, smażenia na tłuszczach, unikanie masła, margaryny i olejów roślinnych.

Dieta w okresie nawrotów i zaostrzeń stanów zapalnych jelit

W takich okresach stosuje się dietę płynną pozbawioną błonnika; nie dłużej niż 3 dni, ponieważ jest to dieta niepełnowartościowa. Początkowo podaje się kisiel owocowy i rozcieńczony przecier, jeśli chory je toleruje. Do płynów nie należy dodawać cukru. Następnie można włączyć kleiki z ryżu lub kaszki pszennej oraz rozmoczone sucharki. Często stosuje się gotową dietę syntetyczną.

Unikać cukru i słodyczy w czasie zaostrzeń zapalenia

Część chorych źle toleruje cukier i słodycze, zwłaszcza w okresie zaostrzeń. Dwucukry i cukry proste są przyczyną wzdęć brzucha, kruczeń i przelewania się treści jelitowej. Cukier może także nasilać biegunkę. Zaleca się w takich przypadkach ograniczenie spożycie cukru, nie tylko sacharozy, ale także fruktozy, sorbitolu, itp. Cukier można zastąpić słodzikami opartymi np. na aspartamie.

Dieta w okresie cofnięcia sie choroby - remisji

Zaleca się dietę bogatoenergetyczną o niskiej zawartości tłuszczu, ale o dużej zawartości białka w celu uzupełnienia niedoborów pokarmowych. Ma ona w ciągu dnia dostarczać od 2500 do 3000 kcal. Posiłki powinny być małe objętościowo, spożywane regularnie 5-6 razy dziennie. Ilość białka w diecie powinna wynosić 100-120 g, ma ono dostarczać około 16% całkowitej energii diety. Najlepsze źródło pełnowartościowego białka to chude mięsa, ryby i jaja. Tłuszcz w diecie powinien zostać ograniczony do 50-70 g dziennie (ok. 20% energii pożywienia). Dodaje się go w postaci surowej do gotowych potraw. Jeśli chory źle to toleruje, podaje się wtedy tłuszcze zawierające kwasy tłuszczowe o średnim łańcuchu węglowym. Większość energii, bo ponad 60% powinna stanowić energia pochodząca z węglowodanów.

Dieta lekkostrawna

Dietę lekkostrawną osiągamy poprzez odpowiednie techniki poprawiające dostępność składników odżywczych.

gotowanie na wodzie lub parze;

przecieranie, miksowanie i rozdrabnianie;

spulchnianie potraw np. przez dodawanie ubitych białek jaj lub namoczonej bułki;

pieczenie w folii aluminiowej lub pergaminie;

dodawanie do potraw tłuszczu po ich przyrządzeniu;

Jakich technik gotowania unikamy:

Należy unikać, pieczenia tradycyjnego, smażenia, zasmażek, odgrzewania, odsmażania. Wysoce niewskazane jest spożywanie chipsów, prażonej kukurydzy, frytek i innych produktów "śmieciowego" żywienia. W miarę możliwości należy wybierać produkty nie zawierające konserwantów.

oprac. mgr Edward Ozga Michalski
konsultacja dr n med. Janusz Ciok
gastrolog

Piśmiennictwo: 1/ Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (morbus morbus Crohn; colitis ulcerosa); Wykład inauguracyjny prof. dr hab. med Witolda Bartnika, na Zebraniu założycielskim Polskie Towarzystwo Wspierania Osób z Nieswoistym Zapaleniem Jelita (14 maj 2005 roku) 2/ Choroba Leśniowskiego-Crohna, artykuł lek. med. Marcina Pustkowskiego; "Żyjmy dłużej" 11 (listopad) 1999 3/ PORADNIK DIETETYCZNY - "Żyjmy dłużej" 6 (czerwiec) 2001,mgr Magdalena Makarewicz-Wujec i dr. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska z Instytutu Żywności i Żywienia








Trudniejsze pojęcia Szukaj
Do góry