Żywienie kliniczne 15.11.2010r. semestr V
Rak jelita grubego
Zachorowalnośd na większośd nowotworów systematycznie wzrasta w Polsce. Są one drugą po
chorobach układu krążenia przyczyną zgonów.
Zachorowalnośd na nowotwory zależy od wielu czynników, w tym genetycznych, od starzenia się
organizmu, ale także od czynników związanych z nieprawidłowym stylem życia, zwłaszcza z
niewłaściwym żywieniem i małą aktywnością fizyczną. W przypadku niektórych nowotworów
złośliwych (rak jelita grubego, sutka, żołądka) zmiany w diecie mogłyby uchronid połowę pacjentów
przed zachorowaniem.
Czynniki mogące stwarzad ryzyko rozwoju nowotworu:
- medycyna (rentgen, tomografia komputerowa, leki, zakażenia)
- zanieczyszczenie środowiska, palenie
- praca (czynniki ekonomiczne)
- płed
- siedzący tryb życia
- alkohol
- żywienie 33%
- starzenie się organizmu
- rodzice (czynnik genetyczny).
Patogeneza raka jelita grubego - Czynniki etiologiczne: predyspozycja genetyczna, czynniki
pokarmowe, inne (długotrwałe wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Czynniki patogenetyczne:
zmiany molekularno-genetyczne, zmiany nabłonka
Rak jelita grubego może występowad w różnych miejscach : najczęściej, bo w 50% umiejscawia się w
odbytnicy, 25% w okrężnicy esowatej , w innych miejscach pojawia się rzadziej. Nowotwór występuje
najczęściej u osób starszych.
Jego wzrost w pierwszym okresie obejmuje błony śluzową i mięśniową oraz tkankę podśluzową jelita,
w drugim okresie zmiana nowotworowa przekracza ścianę jelita i szerzy się na otoczenie, w trzecim
okresie stwierdza się przerzuty w węzłach chłonnych lub innych narządach.
Objawy kliniczne - Wczesnym objawem jest obecności krwi w stolcu. Jeżeli guz umiejscowiony jest w
wyższym odcinku jelita grubego, a więc w okrężnicy wstępującej i poprzecznej, objawy są
niecharakterystyczne: uczucie pełności, biegunki na przemian z zaparciami. Guz w niższym odcinku
jelita grubego powoduje zaparcia, stolce cienkie, uformowane jak ołówki. Rak odbytu powoduje stałe
uczucie parcia na stolec : po defekacji chory ma uczucie niepełnego wypróżnienia i po chwili
ponownie odczuwa potrzebę oddania stolca.
Rozpoznanie - Rozpoznanie raka jelita grubego jest w większości przypadków łatwe. Raka stwierdza
się badaniem palcem przez odbytnicę. Raka odbytnicy widzi się w rektoskopie. Raki położone wyżej
można stwierdzid badaniem radiologicznym po podaniu środka cieniującego w lewatywie lub za
pomocą wziernikowania jelita grubego.
Leczenie - Leczenie dzielimy na radykalne i paliatywne. Leczenie radykalne polega na wycięciu guza z
przyległymi węzłami chłonnymi. Leczenie paliatywne zespolenie omijające lub sztuczny odbyt. Raki
Żywienie kliniczne 15.11.2010r. semestr V
jelita grubego rosną powoli i póz
no dają przerzuty. Jako leczenie uzupełniające stosuje się leczenie
chemiczne lub naświetlania, zależnie od postaci histopatologicznej guza i jego wrażliwości na
powyższe typy leczenia.
Najmłodszą metodą leczenia nowotworów jest chemioterapia polegająca na podawaniu pacjentowi
leków blokujących podstawowe dla życia funkcje komórki, głównie przez zakłócenie zdolności
podziału i mnożenia się komórek nowotworowych. Jako efekty uboczne wymienia się anoreksję,
nudności, wymioty, biegunkę lub zaparcia, zmiany smaku, suchośd w ustach, oraz możliwośd
występowania podrażnieo w obrębie jamy ustnej.
Według danych zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie w
2000r. Zachorowalnośd na raka jelita grubego zarówno u kobiet jak i u mężczyzn znajdowała się na
drugim miejscu i stanowiła 10,3% wszystkich zachorowao wśród mężczyzn oraz 10% wśród kobiet.
Dietoterapia chorób nowotworowych
Zalecenia dietetyczne w zależności od lokalizacji nowotworu:
- usta, przełyk  dieta papkowata, płynna wzmocniona, picie w czasie posiłków;
- żołądek  małe posiłki, mało tłuszczu, dieta oszczędzająca, ewentualnie żywienie enteralne czy
parenteralne;
- jelita - dieta niskotłuszczowa, bezlaktozowa, ewentualne żywienie enteralne czy parenteralne;
- wątroba - dieta o kontrolowanej zawartości białka, elektrolitów i płynów;
- trzustka - dieta niskotłuszczowa z ewentualną podażą enzymów trawiennych, dieta podobna do
zalecanej w cukrzycy;
- nerki - dieta o kontrolowanej zawartości białka, elektrolitów i płynów.
W przebiegu choroby nowotworowej dochodzi do zespołu wyniszczenia. Chory jest słaby, nie ma siły
jeśd, przeżuwad i połykad. Przyczyną wyniszczenia nowotworowego są zaburzenia metaboliczne.
Występuje zaburzenie syntezy białek ustrojowych, upośledzenie tolerancji na glukozę, zmniejszenie
wydzielania insuliny, zaburzenia przemiany żelaza. Pojawiają się niedobory składników mineralnych.
Należy pacjenta zachęcad do spożywania większej liczby posiłków w te dni, kiedy czuje się lepiej.
Posiłki powinny byd mało objętościowe, ale wysoko odżywcze.
W ciągu dziesięcioleci stwierdzono znaczny wzrost zachorowalności i umieralności na raka jelita
grubego. Badania przeprowadzone przez Instytut Żywności i Żywienia wykazały że za obserwowane
zjawisko odpowiedzialna jest przede wszystkim zmiana sposobu żywienia i aktywności fizycznej w
populacji polskiej.
Do podstawowych zadao dietoterapii stosowanej u chorych na nowotwór należą:
- uzyskanie i utrzymanie optymalnej masy ciała
- zapobieganie lub korygowanie niedoborów poszczególnych składników odżywczych
- zwiększenie tolerancji pacjenta na stosowaną terapię oraz zminimalizowanie efektów ubocznych
zarówno samej choroby, jak i leczenia
- dieta powinna sprzyjad wzmocnieniu układu immunologicznego i ułatwid walkę organizmowi z
nowotworem.
Dieta pacjenta z chorobą nowotworową powinna byd możliwie wysokoenergetyczna i
wysokobiałkowa, z indywidualnymi modyfikacjami dotyczącymi zawartości składników odżywczych w
tym również składników mineralnych i witamin.
Żywienie kliniczne 15.11.2010r. semestr V
Głównymi założeniami diety dla osób z chorobą nowotworową jest zwiększenie podaży białka i
energii: ilośd białka powinna wynosid 1,5  2,0 g na kg m.c. na dobę, a wartośd energetyczna diety,
wynikająca z podstawowej przemiany materii, powinna byd zwiększona o 30% do 100%. Tłuszcze
powinny zapewniad 25%-30% energii, ponieważ zbyt duża ilośd tłuszczu ma związek z
przyspieszaniem rozwoju guzów nowotworowych.
Badania przyczyn rozwoju nowotworu jelita grubego dowiodły, że czynnikiem sprzyjającym jest
pożywienie bogate w tłuszcze zwierzęce, a ubogie w błonnik.
Pożywienie ubogie w błonnik powoduje zatężenie stolca i przedłuża jego przejście przez jelito grube.
Wydłuża się wtedy kontakt błony śluzowej jelita grubego z substancjami o potencjalnym działaniu
nowotworowym, które mogą znalez
d się w kale. Do substancji takich należą kwasy żółciowe, sterole
pochodne cholesterolu i chemiczne substancje, które w sposób niekontrolowany mogą się dostad do
żywności. Warzywa i owoce wchodzące w skład diety bogato błonnikowej zawierają substancje,
które jak wykazano w badaniach, mają działanie przeciwnowotworowe. Obecnośd tych związków
stwierdzono w kapuście, czosnku, brokułach, brukselce, kalafiorach, owocach aronii. Należą do nich:
izotiocyjaniany, flawony, indole, beta-sitosterol, naturalne fenole. Występujące także w owocach i
warzywach witamina A i C wykazują dzięki swoim właściwościom działanie antynowotworowe
również w raku jelita grubego. Spośród składników mineralnych podkreśla się, że duży  powyżej 1 g
dziennie  dowóz wapnia z pokarmem znacznie zmniejsza ryzyko raka jelita grubego. Nadmiar podaży
żelaza sprzyja natomiast tworzeniu wolnych rodników, a tym samym powstawaniu nowotworów.
Zalecenia dietetyczne w zależności od możliwych efektów ubocznych zabiegów chirurgicznych.
Początkowo często żywienie parenteralne, z
Nietolerancje pokarmowe przejściem na dietę normalną eliminującą
nietolerowane produkty.
Jelito
Żywienie enteralne lub wspomagane preparatami
kręte
enteralnymi (z MCT), ewentualnie parenteralne,
i/lub
Zespół złego wchłaniania
zwiększenie podaży składników mineralnych i
jelito
witamin.
grube
Odwodnienie Odpowiednia podaż płynów i elektrolitów.
Zespół krótkiego jelita Żywienie parenteralne, następnie enteralne .
Żywienie pozajelitowe (parenteralne) - Polega na podawaniu choremu aminokwasów jako z
ródła
białka, glukozy i tłuszczu jako z
ródła energii, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody
drogą dożylną. Może byd prowadzone przez żyłę centralną tj. żyłę główną górną i dolną lub żyły
obwodowe.
Żywienie dojelitowe (enteralne) - Polega na podawaniu białka lub z
ródeł białka (peptydów,
aminokwasów), związków energetycznych, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody do
przewodu pokarmowego z wykorzystaniem innej drogi podaży niż doustna. Substancje odżywcze
podawane są chorym bezpośrednio do przewodu pokarmowego przez przetokę odżywczą lub
zgłębnik wprowadzony do żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego. Żywienie enteralne może byd
całkowite lub częściowe. Jest ono bardziej fizjologiczne, bezpieczniejsze i taosze niż żywienie dożylne.
Żywienie kliniczne 15.11.2010r. semestr V
Pokarm w przewodzie pokarmowym odżywia komórki nabłonkowe jelit, stymuluje wydzielanie
enzymów, hormonów, żółci i pobudza perystaltykę. Żywienie enteralne jest skutecznym sposobem
leczenia żywieniowego. Może byd krótkoterminowe (trwające do 4 tygodni) i długoterminowe.
Zalecenia dietetyczne w zależności od możliwych efektów ubocznych radioterapii
Małe posiłki, mało tłuszczu, ewentualnie
Nudności i wymioty
żywienie parenteralne.
Jama
Uczucie wypełnienia Małe posiłki, ubogie w tłuszcz.
brzuszna
Zmniejszenie wydzielania enzymów
Miękkie, wilgotne, łatwo strawne produkty.
trawiennych
Zalecenia żywieniowe:
- regularne spożywanie 5-6 mniej obfitych posiłków dziennie
-nie należy spożywad posiłku na dwie godziny przed chemioterapią i po niej , gdyż leki mogą
pobudzad motorykę żołądka i ośrodek wymiotny w mózgu, powodując nudności i wymioty
- należy wybierad produkty łatwo strawne, o konsystencji ułatwiającej gryzienie
- posiłki powinny byd atrakcyjne
- w związku z zaburzeniami smaku z diety należy wykluczyd produkty , które powodują u danego
chorego awersję
- Nudności można redukowad poprzez podaż częstych i niskotłuszczowych posiłków oraz suchych
produktów, na przykład sucharków;
- płyny należy pid małymi porcjami między posiłkami;
- zimne, chłodne potrawy zmniejszają nudności i niechęd do ich spożywania, ponieważ mają mniej
intensywny zapach;
- Aby zmniejszyd wzdęcia i uczucie pełności należy unikad tłustych, ciężko strawnych potraw;
- Pacjenci powinny spożywad produkty świeże.
Radioterapia i chemioterapia może zaburzad trawienie oraz wchłanianie niektórych składników
pokarmowych. Częstym objawem terapii przeciwnowotworowych jest nietolerancja laktozy i
sacharozy spowodowana zniszczeniem kosmków jelitowych i zmniejszeniem aktywności enzymów
rąbka szczoteczkowego. Należy wtedy wykluczyd z diety mleko i przetwory, starając się zastąpid je
produktami mlecznymi fermentowanymi.
Przykład diety po operacji raka odbytu:
Doba operacyjna  wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną
I doba pooperacyjna  wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną
II doba pooperacyjna  herbata gorzka, woda mineralna niegazowana (500-750ml, po 30ml naraz)
plus kroplówka
III doba pooperacyjna  kleiki scedzone, gorzka herbata (1000ml), ewentualnie sucharki rozmoczone
w herbacie
IV dobra pooperacyjna  dieta łatwo strawna, niskoresztkowa, niskotłuszczowa, potrawy mielone,
przecierane
Po kilku dniach dieta łatwo strawna
Żywienie kliniczne 15.11.2010r. semestr V
Żywienie pacjentów ze stomią
Stomia jest to połączenie światła jelita grubego (kolostomia), cienkiego (ileostomia) lub moczowodu
(urostomia) ze skórą. Wykonuje się je najczęściej w przypadku nowotworu jelita grubego (okrężnicy,
odbytnicy) lub moczowodu, chorób zapalnych jelit lub w następstwie urazów okrężnicy lub
odbytnicy. Wykonanie stomii w połączeniu ze stosowaniem odpowiedniego sprzętu, umożliwia
pacjentom bezpieczeostwo i normalne życie. Stomia służy zatem do wydalania kału lub moczu przez
otwór na brzuchu. Może byd stała lub czasowa. Jeśli zachodzi koniecznośd usunięcia odbytnicy i
odbytu, wówczas wytarza się stomię na stałe. Jeśli odbyt został oszczędzony, wówczas istnieje
możliwośd przywrócenia naturalnej drogi wypróżniania się przez odbyt i wytwarza się stomię
czasową. Po jakimś czasie można połączyd zachowaną częśd jelita z odbytem i przywrócid ciągłośd
układu pokarmowego.
Bezpośrednio po operacji wyłonienia stomii żywienie zależy od stanu zdrowia chorego i zakresu
zabiegu. Czasem w początkowym okresie może dochodzid do zaburzeo w trawieniu tłuszczów. Wiąże
się to z okresowym ograniczeniem ich spożycia. Jednak po pewnym czasie pozostała cześd jelita
przejmuje czynności trawienne. Po operacji kolejne produkty i potrawy należy wprowadzad,
pojedynczo i w niewielkich ilościach. Należy też prowadzid obserwacje ich indywidualnej nietolerancji
(świadczą o niej nudności, wzdęcia, przelewania).
Po okresie rekonwalescencji, stomia nie stanowi wskazao do specjalnej diety czy też bardzo ścisłych
ograniczeo żywieniowych. Pacjenci muszą z czasem sami ustalid, które produkty są dobrze, a które
gorzej tolerowane. Warto jednak zachowywad zasady prawidłowego żywienia. Odpowiednia dieta
wpływa na regularne wypróżnienia, ich konsystencję i tym samym  samopoczucie pacjenta.
Ważne jest, aby posiłki spożywad regularnie, o tej samej porze, nie mniej niż 3 dziennie. Posiłki nie
powinny byd obfite. Bardzo ważna jest odpowiednia ilośd wypijanych w ciągu dnia płynów. Woda
wpływa korzystne na regulację pracy jelit i formowanie masy kałowej. Dlatego też należy wypijad
codziennie około 2 litrów płynów. Warto ograniczyd spożycie produktów i potraw tłustych (tłustych
mięs, wędlin, tłustych serów, smalcu) oraz słodyczy (czekolady, wyrobów cukierniczych). Potrawy
należy przygotowywad metodą gotowania i pieczenia w folii. Powinno się unikad potraw smażonych.
Ponadto należy wystrzegad się produktów nadmiernie nasilających perystaltykę jelit i gazotwórczych,
a zwłaszcza kapusty, grochu, szparagów, fasoli, bobu, cebuli. Niewskazane jest picie alkoholu oraz
stosowanie ostrych przypraw.
Zalecenia, których realizacja zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe:
1. Staraj się byd szczupłym. Unikaj przyrostu masy ciała i zwiększenia obwodu brzucha.
2. Bądz
aktywny fizycznie każdego dnia.
3. Unikaj żywności i napojów o dużej zawartości energii.
4.Spożywaj codziennie co najmniej 400g warzyw oraz owoców.
5.Ogranicz spożycie mięsa czerwonego oraz unikaj spożycia mięsa przetworzonego.
6. Ogranicz spożycie alkoholu.
7. Ogranicz spożycie soli i słonych produktów. Unikaj dosalania potraw.
8. Właściwa, dobrze zbilansowana, urozmaicona dieta zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych.
Suplementy diety nie są zalecane w prewencji nowotworów.