9621686168

Psychologia

wewnętrzne (podmiotowe, osobowościowe) i zewnętrzne (związane z warunkami i wymaganiami pracy). Do przyczyn wewnętrznych zaliczyć można takie cechy osobowości jak: bierność, brak pewności siebie, niską samoocenę, brak akceptacji siebie, submisyjność (prowadzą do małej operatywności i niepełnych relacji interpersonalnych), oraz cechy przeciwstawne: dominację, brak opanowania i kontroli emocjonalnej, agresywność, nadmierną ambicję, tendencje manipulacyjne. Grupę przyczyn zewnętrznych stanowi określona sytuacja pracy, do której zalicza się między innymi rodzaj i warunki pracy, pełnienie określonych ról społecznych, konieczność mniejszego czy większego zaangażowania, konflikt ról, niejasność sytuacji, wieloznaczność lub obciążenie rolą zawodową.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu wypalenia sił zwiększa się, gdy człowiek ujawnia: słabo wypracowane sposoby radzenia sobie z sytuacją trudną i stresem; niski poziom samoakceptacji.

W publikacjach dotyczących tematu wypalenia podkreśla się, że wypalenie sił jest nie tyle skutkiem przewlekłego czy silnego stresu, co raczej stresu, który nie jest zmodyfikowany własną aktywnością. Groźne wydaje się zgencrali-zowane przekonanie o niskiej skuteczności zawodowej, poczuciu braku kontroli nad sytuacją, nieumiejętności pogodzenia wymagań własnych i otoczenia. Badacze zagadnienia są zgodni, że poczucie skuteczności i kompetencji owocuje większą odpornością na proces wypalenia, ponieważ osoba jest przekonana, że w każdej sytuacji będzie mogła wytworzyć sobie skuteczne strategie radzenia sobie. Podkreśla się, że osoby z silnym poczuciem własnej skuteczności dążą do aktywnego przystosowania się lub zmiany warunków, natomiast osoby o słabym poczuciu skuteczności reagują apatią i cynizmem¹². Tak więc w podobnych warunkach zewnętrznych, przy porównywalnym stopniu obciążenia u jednych osób pojawia się syndrom wypalenia o jedynie niewielkim nasileniu, podczas gdy u in

nych jest to pełnoobjawowy obraz utraty sił. Częste traumatyczne wydarzenia, narażenie na szeroką, specyficzną dla zawodu gamę sytuacji stresogennych w połączeniu z mało odporną osobowością oraz brakiem wypracowanych metod redukcji stresu zwiększają podatność na pojawienie się syndromu wypalenia sił¹³.

Wewnętrzne czynniki stanowiące źródło wypalenia sił są więc związane ze sprzyjającymi cechami osobowości. Cechy te można określić również jako: 1. niedostateczne przygotowanie kompetencyjne do wykonywanej pracy; 2. nierealistyczna ocena swoich możliwości i ograniczeń; 3- brak dojrzałości i trudności w zakresie kontroli emocjonalnej; 4. własne nieuświadomione i nierozwiązane konflikty; 5- trudności w nawiązywaniu bliskich i otwartych kontaktów interpersonalnych¹⁴.

Wewnętrzne, osobowościowe źródła wypalenia można również analizować odwołując się do wzorców zachowania A i B. Osoby z wzorcem zachowania A uważa się za szczególnie podatne na wypalenie sił. Odznaczają się one nadmierną aktywnością i ambicją, skłonnością do pracy ponad własne możliwości, życiem w ciągłym pośpiechu i napięciu, niechęcią do odpoczynku, nieakceptacją własnych ograniczeń i głębokim przeżywaniem niepowodzeń. U takich osób wysokie ryzyko wypalenia sił i zaburzeń zdrowotnych jest prostą konsekwencją sposobu funkcjonowania. Osoby z wzorcem zachowania typu B w mniejszym stopniu narażone są na pojawienie się objawów wypalenia i dolegliwości wewnętrznych, gdyż ich zachowanie charakteryzuje się większą rozwagą, głębszą refleksyjnością i systematycznością. Mają więcej cierpliwości w oczekiwaniu na rezultaty swoich działań i dopuszczają możliwość zarówno sukcesu, jak i porażki przy ich realizacji¹⁵.

Wśród zewnętrznych źródeł zespołu wypalenia sił można wskazać na następujące czynniki: charakter pracy i poziom psychicznego zaangażowania przy jej wykonywaniu; wysokie wymagania względem pracownika powodujące jego maksymalne obciążenie psychiczne i fizyczne;

Konspekt nr 2/2007 (29)