9621686498

Wymiany morionolog., przemiany ionolog. a zmiany fonet. 129

giczne. Jest to stosunek między poszczególnemi, odpowiadają-ccmi sobie jednostkami poza środowiskiem wyrazów, w systemie fonologicznym języka.

W związku z temi różnicami w charakterze stosunku pozostają także różnice w ilościowych podstawach wymienionych ustosunkowali: wspótodpowiedniki fonologiczne występują zawsze parzyście, bo właściwe im ustosunkowanie polega na przeciwstawieniu, wynikającem z obecności lub braku jakiegoś składnika we właściwych im treściach przedstawieniowych, np. b : p lub b : b', p : p\ ..; oboczniki natomiast morfonologiczne oraz odmianki (warjanty) głoskowe, ściśle związane ze środowiskiem morfologicznem i fonetycznem wyrazów, mogą występować nie-tyłko w dwóch, lecz także w większej liczbie postaci, np. oboczniki morfonologiczne g fj i// z, k // cj/ c, t // c //ć, d/( $ 1/ $... lub odmianki głoskowe fonematu t: [t] — [t“] — [t'j.

Ale współodpowiedniki poza związkami, łączącemi je w systemie fonologicznym, występują we właściwych sobie ustosun-kowaniach także w wymieniających się wzajemnie wyrazach, np. nietylko s:ś, jako odpowiadające sobie wzajemnie jednostki systemu fonologicznego, ale także w wyrazach poseł i i pośle, gdzie współodpowiednik s przemienia się fonologicznie w ś w związku z wymianą morfematów poseł // pośle. Prócz współ-odpowiedniości fonologicznych należy więc odróżniać także przemiany fonologiczne; obok, naprzykład, s : ś także s / ś ^J). W pierwszym wypadku 5: ś są współodpowiednikami systemu fonologicznego, w w}^rpadku drugim s / ś tworzą oboczniki fonologiczne w środowiskach fonologicznych wymieniających się wyrazów.

Wymiany morfonologiczne i przemiany fonologiczne oraz zróżnicowania głoskowe historycznie pozostają z sobą w hierarchicznym związku, którego podstawą i punktem wyjścia były nie-

^J) Wymiana morfonologiczna i morfologiczna oznaczona tu jest znakiem //, przemiana fonologiczna znakiem /, współodpowiedniość fonologiczna znakiem a zróżnicowania fonetyczne znakiem —.

Sl. Szober. —Gramatyka jęz. polak. 11. — 9