9621686503

130 Wymiany morlonolog., przemiany ionolog. a zmiany fonet.

gdyś zróżnicowania, czyli warjacje głosek. Wyniki tych zróżnicowań, to jest, odmianki głosek z chwilą, gdy zostały przez poczucie językowe uświadomione, przeistoczyły się we współodpowiedniki fonologiczne i stały się podstawą przemian odnośn3^rch fonema-tów; a powstałe w ten sposób współodpowiedniki fonologiczne z chwilą, gdy zostały przez poczucie językowe wciągnięte do systemu morfologicznego, jako znamiona formalne pewnych morfologicznych wartości, przeistoczyły się w oboczniki morfono-logiczne i stały się podstawą wymian morfonematów. Tak, na-przykład, wymiana morfonologiczna b // b'_f występująca w takicli obocznościach morfologicznych jak yleb [/ ylebem // (y) yleb^fe, opiera się na zachodzącej niegdyś przemianie fonologicznej, a ta znowu powstała, jako wynik dawniejszych jeszcze zróżnicowań fonetycznych.

To historyczne związki przyczynowe w większości wypadków zostały zerwane i współczesne poczucie językowe naogół nie zdaje sobie z nich spraw3^r; tu i ówdzie jednak dawna zależność ujawnia się zupełnie wyraźnie. Tak, naprzykład, przemiana fonologiczna k j k^r w takich wypadkach, jak rqka / ręk'i, noga / nog'i pozostaje w ścisłym związku nietylko zo zw3^rczajem fonologicznym, ale także z Ż3^rwą jeszcze tendencją artykulacyjną w3'mawiania grup głoskowych [ky gy] jak [k'i g'i]; a wymiana 5 i ś, z i i bywa we współczesnym polskim systemie gramatycznym raz przemianą fonologiczna (s / ś), to znowu innymi razem wyanianą morfonologiczną (s fjś):\v oboczności poseł // pośle — s [ ś, w oboczności kłos // (u) Iclośe — s // ś.

Są to jednak wypadki rzadkie. Naogół, nawet w razach tożsamości oboczników, inne są zupełnie przyczymy przemian fo-nologiczn3^rch, a inne wymian morfonologicznych; zróżnicowania fonetyczne opierają się również na swoich własnych podstawach.

Na czem te różnice polegają, podsuwa sama terminologia. Prz3^rczyną W3^rmian morfonologiczn3^Tch są pozycje morfologiczne, położenie w sąsiedztwie z jakąś cząstką morfologiczną; przycz}'-ną przemian fonologicznych są pozycje fonologiczne, położenie w sąsiedztwie jakiegoś fonematu, bez względu na jego funkcję