9621686506

Wymiany morfonolog., przemiany fonolog. a zmiany fonct. 131

morfologiczną; przyczyną wreszcie zróżnicowań fonetycznych są pozycje fonetyczne, czyli położenie w sąsiedztwie jakiejś głoski. Oboczność sffś w wyrazach klos/lklośe jest wymianą mor-fonologiczną dlatego, że przyczyną jej jest położenie w sąsiedztwie z określonemi końcówkami: przed końcówką -e wołacza i miejscownika 1. poj. występuje obocznik ś, a przed innemi końcówkami, nie wyłączając końcówki -em w narzędniku 1. poj. — obocznik s. Gdyby to była przemiana fonologiczną, to, oczywiście, końcówka -m, jako zaczynająca się od tego samego fone-matu, co końcówki wołacza i miejscownika (-e), wytwarzałaby tę samą, co i tamte, pozycję, spowodowałaby więc zjawienie się obocznika ś; przemiana s / ś musiałaby zatem wytworzyć postaci tego typu, co *kłośem; jeżeli tak nie jest, to dlatego, że mamy tu do czynienia nie z przemianą fonologiczną s / ś, lecz z wymianą morfonologiczną s // ś. Przeciwnie, w oboczności poseł (I pośle wymiana s / ś ma charakter fonologiczny, bo prz}^r-czyną jej jest nie pozycja morfologiczna, lecz sąsiedztwo fono-logiczne, położenie przed miękkim fonematem 1.

Odmianka wreszcie fonetyczna [s'J, występująca w wyrazie [pas'ia], pozostaje w bezpośrednim związku z pozycją fonetyczną, z położeniem przed głoską [i].

Z temi różnicami przyczyn pozostają w związku także różnice wyników; to też między odmiankami (warjantami) gło-skowemi a obócznikami fonologicznemi niema nigdy zgodnej odpowiedniości, między zaś obocznikami fonologicznemi a obocz-nikami morfonologicznemi taka zgodność trafia się tylko w pewnym zakresie.

Oboczniki fonologiczne towarzyszą wymianie fonematów, a fonematy w swej treści przedstawieniowej odtwarzają wiernie tylko t. zw. główny warjant głoski; między warjantami pobocz-nemi a odnośnym fonematem niema więc całkowicie zgodnej odpowiedniości. Pochodzi to stąd, że na zróżnicowania głosek działają przyczyny fonetyczne, które zmieniają warunki ar-tykulacyjne głoski, ale nie wpływają na zmianę treści przedstawieniowej fonematu. Oboczniki fonologiczne pozostają w związ-