9621686775

32 Spółgłoski.

miękkość poprzedzającej spółgłoski. Poza tem litera i w środku wyrazów po samogłosce wyraża połączenie głosek [ii], np. szyi= [szyii], stoi — [stoii].

Spółgłoska [ź] ma w piśmie polskiem znak dwojaki, literę i i połączenie liter rz, np. ważyć (—mierzyć ciężar) i warzyć (= gotować), żądny (— chciwy) i rządny (— porządny), żec (= palić) i rzec (= powiedzieć), każe (=wydaje rozkaz) i karze (zadaje karę), mażę (od mazać) i marzę (od marzyć), śnie (od żąć) i rznie (od rznąć — krajać).

Rozróżnianie liter z i rz opiera się w pisowni polskiej na różnorakiem pochodzeniu spółgłoski [żj. Spółgłoskę, powstałą z dawnego [z] lub [g], oznaczamy literą z, a spółgłoskę [ź], powstałą z dawnego [r], wyrażamy połączeniem liter rz.To różnorakie pochodzenie spółgłoski [ź] w wielu wypadkach widoczne jest jeszcze dzisiaj i uwydatnia się w wymianacłi, jakim ulega ta spółgłoska w różnych postaciach jednego i tego samego wyrazu lub też av jednej i tej samej cząstce wyrazów pokrewnych. Np. ważyć — waga, ale warzyć — war, każe — kazać, ale karze — karać, mażą — mazać, ale marzą — marzyć — mara. W takich wypadkach oznaczanie spółgłoski [ź] literami ż lub rz opiera się na żywem poczuciu języka współczesnego, na żywych jeszcze wymianach spółgłosek [ż || z || g] lub [ź || r]. Poza takiemi wypadkami są jednak wyrazy, w których spółgłoskę [ź] oznaczamy literami z lub rz tylko przez tradycję, przez oddawna utrwalony zwyczaj, np. w wyrazach żyto, życie, mąż, wąż, nóż, a z drugiej strony rzeka, rznąć, rząd. Żywe poczucie tych różnic trwa jeszcze tylko w gwarach ludowych i to na znacznej ich przestrzeni i (w gwarach mazurujących), tam bowiem spółgłoska [ź], oznaczana ^: w piśmie literą ż, wymawia się tak, jak [z], a spółgłoska [ż], oznaczana w piśmie literami rz, wymawia się tak, jak w języku warstw wykształconych, to jest jak [ż], np. żyto, zyće, mąz, nuz, ale żćka, znać, źond.

Dwojaki sposób oznaczania ma w pisowni polskiej także spółgłoska tylnojęzykowa, szczelinowa, bezdźwięczna; wyrażamy ją literami ch lub zapomocą litery h, np. chata, chór] herbata, hardy•