9621686957

88 Układ zgłosek w wyrazie.

czątku zgłoski następnej, np. kró-tki, ostro-źny... tak, że poprzednia zgłoska kończy się samogłoska.. Odchylenie od tej ogólnej zasady stanowią, przedewszystkiem wypadki, w których

1)    zbiegają, się jednakowe fonematy, np. ot-tęd (odtąd), od-dać,

2)    zbiega się fonemat spółgłoski zwartej z odpowiednią (homoor-ganiczną) spółgłoska, szczelinową, np. ot-sunąć (odsunąć), ob-wijąc¹), 3) zbiega się fonemat spółgłoski spółotwartej (płynnej bądź nosowej) z fonematem innej jakiejś spółgłoski, np. war-tki, wier-ny, pol-ski, pol-ny, pal-ma, pal-ka, kol-nierz, źoł-nierz, lam-pa, ziemski, sko-wron-ki, pań-ski.

Układ zgłosek w wyrazie jest związany z innemi jeszcze ich właściwościami strukturalnemi, mianowicie, zgłoski o pewnej budowie fonologicznej są ograniczone w możliwościach swojego położenia w wyrazie.

Język polski, na ogół, unika zgłosek, zaczynających się od samogłoski; jest to odwrotność jego skłonności do zgłosek otwartych. Z pośród siedmiu fonematów samogłoskowych języka wykształconego tylko pięć może rozpoczynać zgłoski, mianowicie, a o u e i, a z tych pięciu fonemat e zjawia się na początku zgłoski tylko w wyrazach pochodzenia obcego, np. e-cho, po-e-zja. Zgłoski, zaczynające się od tych fonematów, występować mogą na początku, w środku lub na końcu wyrazów, ale miejsce środkowe i końcowe zajmują przedewszystkiem w wyrazach obcego pochodzenia, a w wyrazach swojskich tylko w złożeniach na granicy między częściami złożeń. Np. a-le, osa, ul, igła; na-o-kolo, na-u-ka, wy-o-braźnia; al-kierz, o-liwa, u-zur-pator, e-konom, i-dylla\ a-or-ta, i-de-a, i-de-e.

Drugą właściwością fonologiczną zgłosek polskich są, jak było zaznaczone, różnice w ich natężeniu: są zgłoski mocne, wymawiane z przyciskiem, i słabe, wymawiane bez przycisku. Układ mocnych i słabych zgłosek w wyrazach polskich jest

*) Tem się tłumaczy dlaczego staropol. o-pfity = o-pvity < o-pluify przekształca współczesne poczucie językowe w op-fiiy i w związku z takim podziałem utożsamia op- z przedrostkiem ob- (obfity). Por. J. Ramberg, Przyczynek do dziejów wyrazu obfity. Jęz. Pol. 11, 59 nst. (1926).