Wstęp do filozofii przyrody
Wykład 3: Granice poznania c.d.,
Przyczynowość
Andrzej Koleżyński
WIMiC AGH Kraków
Obserwowalne vs nieobserwowalne
" Obserwowalne  obiekty procesy, dostępne nieuzbro-
jonym zmysłom.
" Nieobserwowalne  cała reszta.
" W nauce określenie  obserwowalne stosujemy zwykle
do wszystkich obiektów i procesów, do których mamy
dostęp przez przez swego rodzaju kontakt kauzalny
(np. przy użyciu mikroskopu).
"
" Z punktu widzenia filozofii nauki i realizmu nau-
kowego, to właśnie problem rozróżnienia pomiędzy
bytami obserwowalnymi i nieobserwowalnymi wzbu-
dza największe kontrowersje.
W3-2 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Nieobserwowalne: wykrywalne vs
niewykrywalne (ang. (un)detectable)
" Nieobserwowalne:
" Możliwe do wykrycia (detectable) przy pomocy
przyrządów pomiarowych (np. mitochondria,
neutrino)
" Niemożliwe do wykrycia (undetectable) nawet za
pomocą takich przyrządów (np. koncepcja położe-
nia i prędkości względem przestrzeni absolutnej
Newtona).
W3-3 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Ogólny podział obiektów i procesów ze
względu na możliwość ich obserwacji
Naukowe obiekty lub procesy
Naukowe obiekty lub procesy
Obserwowalne: obiekty lub
Obserwowalne: obiekty lub
Nieobserwowalne: obiekty
Nieobserwowalne: obiekty
procesy, które można w
procesy, które można w
lub procesy niemożliwe do
lub procesy niemożliwe do
dogodnych warunkach
dogodnych warunkach
zaobserwowania
zaobserwowania
zobaczyć (posmakować,
zobaczyć (posmakować,
dotknąć, usłyszeć, poczuć
dotknąć, usłyszeć, poczuć
zapach)
zapach)
Niewykrywalne (undetectables):
Wykrywalne (detectables):
Niewykrywalne (undetectables):
Wykrywalne (detectables):
obiekty lub procesy niemożliwe
obiekty lub procesy
obiekty lub procesy niemożliwe
obiekty lub procesy
zarówno do zaobserwowania,
niemożliwe do
zarówno do zaobserwowania,
niemożliwe do
jak i wykrycia, których istnienie
zaobserwowania, ale
jak i wykrycia, których istnienie
zaobserwowania, ale
postulujemy ze względów
wykrywalne przy pomocy
postulujemy ze względów
wykrywalne przy pomocy
teoretycznych lub wyjaśniania
przyrządów pomiarowych
teoretycznych lub wyjaśniania
przyrządów pomiarowych
W3-4 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Selektywny sceptycyzm
" Realizm dotyczący obiektów (entity realism)
" Realizm dotyczący struktur (structural realism)
 epistemologiczny
 ontologiczny
" Semirealizm
W3-5 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm dot. obiektów (entity realism)
" ER to stanowisko, zgodnie z którym, pod pewnymi warunkami
mamy uzasadnione powody aby wierzyć, że obiekty opisane
przez teorie naukowe istnieją naprawdę, niezależnie od naszego
umysłu. W ten właśnie aspekt danej teorii  istnienie
konkretnych obiektów możemy racjonalnie wierzyć. To pozytyw-
ne przesłanie ER.
" Równocześnie ER jest generalnie sceptyczne jeśli chodzi o teorie
w których, inter alia te obiekty są opisane.
" Z jednej strony mamy więc realizm związany z wiarą w istnienie
obiektów i możliwą wiedzę na ich temat, a z drugiej antyrealizm
odnośnie teorii.
" Jest to próba odpowiedzi na problem PI (teorie mogą się
zmieniać z czasem  zmieniały się i zapewne będą dalej
zmieniać, ale obiekty pozostają niezmienione  np. elektron)
W3-6 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Entity realism  c.d.
" Na jakiej podstawie można wierzyć w istnienie obiektów?
" Ze względu na kontakt kauzalny (przyczynowy) z tymi
obiektami.
" W praktyce, eksperymenty naukowe rutynowo sugerują
istnienie pewnych obiektów. Jeśli możemy nimi
manipulować tak, by oddziaływały z innymi obiektami, to
trudno wątpić w ich istnienie (np. elektrony w mikroskopie
elektronowym)
" Jeśli zaakceptujemy wyjaśnienie przyczynowe jakiegoś
zjawiska, to musimy zaakceptować rzeczywiste istnienie
odpowiedniej jego przyczyny.
" Jeśli ktoś wierzy, że za pomocą lasera może zjonizować
atom, musi wierzyć w realność istnienia wiązki fotonów.
W3-7 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Entity realism  za i przeciw
" Za: Istnieje bardzo dużo dowodów wspierających ideę, że jeśli
ustanowimy znaczący kontakt kauzalny z obiektami, to pozostaną one
niezmienione, gdy z upływem czasu teorie będą się zmieniały
(np. teorie dotyczące natury elektronu: promienie katodowe, strumień
cząstek)
" Przeciw: ER czyni stwierdzenia o istnieniu obiektów, będąc zarazem
sceptyczne względem teorii, które te obiekty opisują. Jednak mimo, że
stwierdzenia o istnieniu obiektów i inne teoretyczne stwierdzenia są bez
wątpienia całkiem różnymi rzeczami, to gdy dochodzimy do wiedzy,
stwierdzeń tych nie da się jednoznacznie odseparować od siebie. Nie
można posiadać wiedzy o obiektach w oderwaniu od wszystkiego. Aby
cokolwiek wiedzieć o obiektach nieobserwowalnych, musimy znać
przynajmniej szczegóły niektórych relacji, w które te obiekty wchodzą 
np. z przyrządami pomiarowymi. Obiekty są zdolne do takich relacji ze
względu na swe własności, a własności i relacje to przecież dokładnie to
co opisują teorie, a zatem ER, wymagając od realisty aby wierzył w
obiekty, a już nie w inne aspekty teorii, wymaga zbyt wiele.
" Aby być realistą odnośnie obiektów, trzeba też być realistą odnośnie
przynajmniej niektórych aspektów teorii.
W3-8 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm dot. struktur (structural realism)
" SR to stanowisko, zgodnie z którym dotychczas, jeśli teorie naukowe
(dojrzałe, nie ad-hoc) oferują nam w przybliżeniu prawdziwy opis
niezależnej od umysłu rzeczywistości, to nie mówią nam o jej naturze,
lub bardziej dokładnie o naturze jej nieobserwowalnej części, a o jej
strukturze.
" Podobnie jak ER, SR zawiera pozytywne i negatywne przesłanie: jest
formą realizmu, ponieważ akceptuje wiedzę o strukturze
nieobserwowalnego, ale jest sceptyczny w swoim antyrealizmie
dotyczącym konkretnych informacji o nieobserwowalnych obiektach i
procesach.
" Współcześni zwolennicy SR widzą w tym stanowisku bezpieczny
wybór: z jednej strony, jeśli teorie są do pewnego stopnia poprawne w
odwzorowaniu struktur naturalnego świata, stanowią wytłumaczenie
sukcesu w przewidywaniu i manipulowaniu zjawiskami naturalnymi,
uzasadniając argument z sukcesu nauki. Z drugiej strony, jeśli do
opisu świata wykorzystujemy tylko pewną część struktur opisanych
przez teorie, to otrzymujemy w ten sposób swoistą odpowiedz
na
argument PI dotyczący teoretycznej nieciągłości w czasie.
W3-9 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm strukturalny  idea struktury
" Czym jest struktura o której mowa w SR?
" Klasycznie struktura składa się z obiektów i relacji pomiędzy nimi.
" SR skupia się na samych relacjach, z pominięciem obiektów.
" Współcześnie rozróżnia się dwa rodzaje realizmu strukturalnego:
- epistemologiczny, nakładający ograniczenia na wiedzę naukową
 możemy mieć wiedzę na temat strukturalnych aspektów
rzeczywistości, ale nie możemy wiedzieć niczego o naturze
obiektów, relacje pomiędzy którymi definiują strukturę. Natura
obiektów leży poza właściwym obszarem naszego poszukiwania
wiedzy.
- ontyczny, bardziej radykalny, zgodnie z którym możemy mieć co
najwyżej wiedzę o strukturalnych aspektach świata, ponieważ tak
naprawdę nie ma niczego więcej do poznania.
W3-10 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Epistemologiczny realizm strukturalny
Russell: struktura danych sensorycznych odzwierciedla
strukturę świata i to wszystko co może być poznane.
 No non-mathematical properties of the physical world can be
inferred from perception
" Definicja struktury wg. Russella:
"  możemy powiedzieć, że klasa f1, porządkowana za pomocą
relacji R ma taką samą strukturę, jak klasa f2, porządkowana
za pomocą relacji S, jeżeli każdemu elementowi f1 odpowiada
jeden element f2 i odwrotnie, oraz jeśli dwa elementy f1 są
w relacji R, wtedy odpowiednie elementy f2 są w relacji S .
W3-11 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Epistemologiczny realizm strukturalny
" Co ważne, w koncepcji identyczności strukturalnej elementy f1 i f2
oraz relacje R i S, nie muszą wykazywać jakiegokolwiek
jakościowego podobieństwa (mogą to być całkowicie różne obiekty
i różne relacje, a jedyny warunek jest taki, że R i S muszą
posiadać czysto formalne podobieństwo) . Struktura jest tu
rozumiana jako własności relacji  wyższego rzędu formalne
(logiczne lub matematyczne) własności.
" Np. zbiór jabłek o różnych masach i jakościowa relacja pomiędzy
ich własnościami w postaci  cięższe niż oraz zbiór łyżek o różnej
długości z jakościową relacją postaci  dłuższe niż .
" Obie te relacje mają ze sobą coś wspólnego  własność wyższego
rzędu związaną z całkowitym porządkowaniem zbioru. Stąd te dwa
zbiory wypełniają definicję Russella identyczności strukturalnej.
" Ale, co najważniejsze, w podejściu Russella, żadne jakościowe
własności pierwszego rzędu (np. kolor, faktura, kształt, zapach
itd.) nie muszą być znane. Tak długo jak istnieje relacja
(dowolnego rodzaju) pomiędzy elementami systemu, mamy
wszystko co potrzeba, by określić strukturę  było to przyczyną
licznych kontrowersji, dotyczących stosowalności (użyteczności) tej
koncepcji do epistemologicznego kontekstu realizmu.
W3-12 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Epistemologiczny realizm strukturalny
- wady
" Główny zarzut stawiany definicji Russella dotyczy tego, że fakt,
iż system posiada daną strukturę, nie mówi nam o nim niczego
poza jego liczebnością, ponieważ dowolny zbiór elementów
odpowiednio liczny, można ułożyć w taki sposób, by odpowiadał
danej strukturze (dla danego zbioru f1 i dowolnej struktury W, z
teorii zbiorów wynika jednoznacznie, że istnieje pewna relacja w
f1 o strukturze W). Innymi słowy w podejściu Russella,
twierdzenie, że jakiś aspekt świata ma daną strukturę, jest
spełnione w sposób trywialny, nie może więc być z
ródłem żadnej
nietrywialnej wiedzy o świecie.
" Z inną jednakże sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy obok
wiedzy o strukturze wyższego rzędu, mamy pewną wiedzę
jakościową o aktualnych relacjach (pierwszego rzędu) między
obiektami.
W3-13 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Semirealizm, czyli jak być
wyrafinowanym realistą
" Definicja identyczności strukturalnej Russella to
konieczny, ale nie wystarczający warunek definicji
struktury wymaganej przez realistę.
" Realista nie potrzebuje struktury własności wyższego
rzędu, własności relacji pomiędzy własnościami
pierwszego rzędu obiektów (jak Np. własność
porządkowania, sortowania) lub własności relacji
pomiędzy samymi obiektami, ale struktur z relacjami
pomiędzy własnościami pierwszego rzędu, np.
kauzalnymi:
 Causal connection must be counted among these
structural properties, for it is by virtue of them that the
unobservables interact with one another and with
observables and, thus, that Ramsey sentences have
observable consequences.
W3-14 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Semirealizm: struktury abstrakcyjne i trwałe
(ang. abstract and concrete structures)
" Struktury abstrakcyjne (struktury opisane przez Russella:
wyższego rzędu formalne własności relacji; jedna i ta sama
struktura abstrakcyjna może być przyjmowana przez różne
struktury trwałe  jak w przykładzie z jabłkami i łyżkami)
" Struktury trwałe składają się z relacji pomiędzy własnoś-
ciami pierwszego rzędu obiektów rzeczywistego świata.
" Realiści zwykle aspirują do wiedzy o strukturach trwałych.
Tożsamość trwałej struktury wymaga, żeby elementy
porównywanych zbiorów f1 i f2, jak również odpowiednie
relacje W i S, były tego samego rodzaju. Teorie zwykle
opisują relacje pomiędzy własnościami pierwszego rzędu za
pomocą równań matematycznych, w których zmienne
określają rodzaj własności.
W3-15 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Semirealizm - c.d.
" Własności pierwszego rzędu, których relacje tworzą trwałe struktury,
są własnościami kauzalnymi.
" Są one z
ródłem skłonności do wchodzenia w relacje i stąd skłonności
do odpowiedniego zachowania obiektów je posiadających. Jak zatem
obiekty ze sobą oddziałują? W związku z posiadaniem konkretnych
własności (masy, ładunku, objętości, przyspieszenia, temperatury itp.),
zachowują się we właściwy sobie sposób. Własności takie są z
ródłem
pewnych konkretnych zdolności lub możliwości obiektów je
posiadających. Są to skłonności do zachowywania się w pewien
konkretny sposób, gdy znajdą się w obecności lub nieobecności innych
obiektów lub ich własności. np. własność masy jest m.in. z
ródłem
skłonności do bycia przyspieszanym pod wpływem działających sił.
Własność objętości części gazu jest m.in. z
ródłem jego skłonności do
stawania się bardziej sprężonym pod wpływem dostarczonego ciepła
itd.
" W taki właśnie sposób te skłonności są ze sobą powiązane  sposób w
jaki obiekty o różnych własnościach są skłaniane do współdziałania z
innymi jest z
ródłem aktywności kauzalnej. Przyczynowość jest
ostatecznie związana z relacjami określonymi przez skłonności, których
z
ródłem są własności kauzalne.
W3-16 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Własności kauzalne, wykrywalne
i pomocnicze
" Własności wykrywalne (detection properties)  własności
kauzalne, możliwe do detekcji, powiązane przyczynowo z
regularnymi zachowaniami naszych detektorów
" Własności pomocnicze (auxilliary properties) to dowolne domnie-
mane własności przypisane obiektom przez teorie.
" Jest to rozróżnienie epistemologiczne: własności wykrywalne są
własnościami kauzalnymi, które znamy, lub  innymi słowy 
własnościami w których istnienie w sposób najbardziej uzasadniony
wierzymy, na bazie naszego przyczynowego kontaktu ze światem.
" Ontologiczny status własności pomocniczych pozostaje nieznany 
mogą to być własności kauzalne, lub fikcyjne. Są to własności
postulowane przez teorię, ale brak im uzasadnienia w możliwej
detekcji. To czy własności te okażą się w przyszłości jednymi, bądz

drugimi, zależy od rozwoju teorii (wraz z ich rozwojem część z tych
własności pozostanie dalej własnościami pomocniczymi, część
przekształci się we własności wykrywalne, a część zostanie
zwyczajnie porzucona).
W3-17 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Własności kauzalne, wykrywalne
i pomocnicze
" Własności kauzalne, wykrywalne i pomocnicze są ze sobą powią-
zane na różne sposoby.
" Wszystkie własności wykrywalne są
własnościami kauzalnymi.
" Wykryć, znaczy stworzyć więz

przyczynową z badanym obiektem
" Atrybuty własności pomocniczych
z punktu widzenia ich statusu
ontologicznego są nieokreślone.
Dalsze badanie może umożliwić ich detekcję, zamieniając je we
własności wykrywalne, albo może je całkowicie wyeliminować.
" Same własności kauzalne nie są to oczywiście wyłącznie własności
przypisane obiektom przez teorie. Jeśli okaże się, że detekcyjna
zawartość pozostaje zachowana w trakcie zmian teorii w czasie, a to
co zostaje zmieniane ma charakter pomocniczy, wtedy realista ma
uzasadnione, systematyczne podstawy do gromadzenia wiedzy
teoretycznej. Realista powinien w takim przypadku skłaniać się do
relacji pomiędzy własnościami wykrywalnymi i równocześnie pozos-
tać agnostykiem lub sceptykiem odnośnie relacji pomocniczych.
W3-18 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Własności wykrywalne - minimalna
interpretacja równań
" Realista potrzebuje praktycznej metody oddzielenia własności
wykrywalnych (i związanych z nimi struktur) od własności
pomocniczych
" Jedna z możliwości jest następująca:
" Własności wykrywalne są połączone poprzez procesy kauzalne z
naszymi instrumentami i innymi z
ródłami detekcji. Procesy te są
zwykle opisywane za pomocą równań i struktur matematycznych,
które można (i często tak się dzieje) interpretować jako opisujące
relacje pomiędzy własnościami. Można więc zidentyfikować
własności wykrywalne jako takie, które są wymagane przez
minimalną interpretację tych równań i struktur. Cokolwiek
wykracza poza tę minimalną interpretację, jak np. interpretacje
równań, które są całkowicie niepowiązane, albo powiązane tylko
pośrednio z praktykami wykrywania obiektów, wybiegają daleko
poza wymagane minimum dla funkcjonowania nauki:
przewidywania, wyjaśniania itp. To wszystko co wykracza poza tak
określone minimum interpretacyjne to własności pomocnicze.
W3-19 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Przyczynowość
" Przyczynowość to relacja pomiędzy jednym zdarzeniem (przyczyną) oraz
drugim zdarzeniem (skutkiem), przy czym drugie zdarzenie jest konsekwencją
pierwszego
" Arystoteles i 4 przyczyny (interpretowane realistycznie):
" Causa eficiens - przyczynowość sprawcza to czasowa relacja przyczynowo-
skutkowa zakładająca wymianę energii między obiektami lub zdarzeniami na
określonym poziomie organizacji. W jej wyniku powstaje czasowa sekwencja
stanów powiązanych przyczynowo. W języku potocznym tę odmianę
przyczynowości wyrażamy za pomocą takich terminów, jak:  powoduje ,
 pociąga ,  przyczynuje ,  sprawia .
" Causa materialis - przyczynowość materialna odnosi do wewnętrznych
stanów i elementów systemu, które go konstytuują. Wyrażamy ją za pomocą
takich terminów, jak:  złożony z ... ,  zbudowany z ... .
" Causa formalis - przyczynowość formalna odnosi do formy-struktury danego
systemu lub procesu. Często opisujemy ją za pomocą takich terminów, jak:
 bycie strukturą czegoś ,  bycie zasadą organizacji .
" Causa finalis - przyczynowość celowa (lub szeroko rozumiana przyczynowość
funkcjonalna) może odnosić do roli, jaką składniki systemu odgrywają w
ramach zintegrowanej procesualnie całości. Może również odnosić do celu
zachowania widzianego z różnych perspektyw (homeostaza, przetrwanie,
przystosowanie). Ten rodzaj przyczynowości wyrażamy za pomocą takich
terminów, jak:  zarządzanie ,  kontrola ,  odgrywanie roli ,  spełnianie funkcji
czy  aktywne sprawstwo .
W3-20 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Przyczynowość
" Do początku XX wieku, w definicji przyczynowości dominowały trzy
założenia:
1. Przyczynowość postuluje, że istnieją prawa, zgodnie z którymi
wystąpienie zdarzenia związanego z obiektem B pewnego rodzaju,
zależy od wystąpienia zdarzenia związanego z obiektem A innego
rodzaju, gdzie przez obiekt rozumiemy dowolny obiekt fizyczny,
zjawisko, zdarzenie itp. A nazywamy przyczyną, a B skutkiem.
2. Przyczyna musi być wcześniejsza (albo przynajmniej równoczesna)
od skutku.
3. Przyczyna i skutek muszą być w kontakcie przestrzennym, lub być
połączone łańcuchem pośrednich rzeczy pozostających w kontakcie.
Teoria względności i mechanika kwantowa zmusiła fizyków do
porzucenia tych założeń, rozumianych jako dokładne określenie
tego co dzieje się na najbardziej podstawowych poziomach.
Założenia te pozostają jednak w mocy
na poziomie ludzkiego doświadczenia.
W3-21 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Krytyka przyczynowości - Hume
" Sednem krytyki poznania Hume a
" Dlaczego, choć nie mamy do tego
jest nowa teoria przyczynowości,
podstaw, uznajemy istnienie
zgodnie z którą istnieją siły, które
związku przyczynowego? To nie
tworzą konieczny związek mię-
do końca świadome rozumowanie,
dzy dwoma zdarzeniami (przyczy-
wynikające z działania umysłu.
ną i skutkiem).
Stałe powtarzanie się pewnych
" Hume uważa, że owe siły nie są
związków wytwarza w nas
dostępne doświadczeniu. Między
skłonność do oczekiwania dal-
ogrzaniem a stopieniem się śnie-
szych powtórzeń. Siła przyzwy-
gu nie ma koniecznego związku,
czajenia, która nie ma podstaw
lecz tylko stałe połączenie.
obiektywnych, lecz wyłącznie
Następstwo faktów, ale nie wyni-
kanie.
psychologiczne. Instynkt, który
dała nam natura, nie dając
zrozumienia.
" Zasady przyczynowości, na
której nauka się opiera nie
można dowieść dedukcyjnie " Zasada przyczynowości nie
może być podstawą poznania
" Kategoria przyczyny to
rzeczywistości.
czysty wytwór wyobraz
ni
W3-22 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Krytyka idei związku koniecznego
" David Hume (1711-1776, Traktat o naturze ludzkiej,
1739-40)
" nigdy nie twierdzę, że A jest przyczyną B na podstawie
jednej tylko obserwacji,
" kolejne obserwacje z założenia są podobne do pierwszej.
Nie wnoszą więc nic nowego,
" poza powstaniem u mnie przyzwyczajenia, że po A zwykle
następuje B i oczekiwania, że tak będzie również w przysz-
łości.
" Pojęcie przyczyny nie wyraża zatem idei związku koniecz-
nego, a tylko nasze przyzwyczajenia i oczekiwania.
" Wniosek: nauka jest zbiorem przesądów.
W3-23 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Krytyka przyczynowości - Hume
" Na przykładzie zderzających się kul bilar-
dowych Hume wyjaśnia, że nie możemy
z pewnością powiedzieć, iż ruch kuli został
spowodowany przez uderzenie w nią innej
kuli, lecz to, że zauważyliśmy ciąg zdarzeń.
Poza naszą obserwacją pozostaje trzecie
zjawisko  łączący dwa powyższe zdarzenia
związek przyczynowy.
Skoro nie jesteśmy w stanie zdobyć
doświadczalnych dowodów na to, że jedno
zdarzenie jest przyczyną drugiego, to jak
może istnieć nauka?
Przykład z białymi i czarnymi łabędziami.
Przykład z białymi i czarnymi łabędziami.
Przykład z białymi i czarnymi łabędziami.
Niezależnie od tego, jak wiele x-ów zaobserwuję i stwierdzę,
Niezależnie od tego, jak wiele x-ów zaobserwuję i stwierdzę,
Niezależnie od tego, jak wiele x-ów zaobserwuję i stwierdzę,
że mają cechę y, nie jest to żaden dowód na to, że następny x,
że mają cechę y, nie jest to żaden dowód na to, że następny x,
że mają cechę y, nie jest to żaden dowód na to, że następny x,
którego zobaczę, będzie miał cechę y.
którego zobaczę, będzie miał cechę y.
którego zobaczę, będzie miał cechę y.
W3-24 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Krytyka przyczynowości - Kant
" Kant usiłował - zgadzając się z Hume em, że wiedzy o relacji przyczynowo-
skutkowej nie zdobywamy dzięki doświadczeniu   umocować
przyczynowość ( w strukturze czystego rozumu. Innymi słowy, Humowska
krytyka przyczynowości dała Kantowi impuls do przeprowadzenia
transcendentalnej dedukcji czystych pojęć intelektu (kategorii), wynikiem
czego przyczynowość została uznana za jedno z takich pojęć
" Zasada powszechnej przyczynowości: każde zdarzenie jest zdetermi-
nowane przez jakąś przyczynę (każda rzecz ma swą przyczynę).
" U Kanta przyczynowość jest widziana częściowo psychologicznie, a częścio-
wo jako podstawowy aparat koncepcyjny ( kategorie rozumienia ),
posiadany przez ludzi a priori, a wymagany z punktu widzenia samej
możliwości jakiegokolwiek doświadczenia. Z tego punktu widzenia błędnym
jest pytanie, czy takie koncepcje są aplikowalne do noumenów,
niezależnych od umysłu  rzeczy samych w sobie (Ding an sich), ponieważ
są one poza zakresem tego co człowiek czyni poznawalnym przy pomocy
kategorii. Dla Kanta, konepcja przyczynowości jest niezbędna do
stwierdzenia, że jakieś zdarzenie zaszło. To właśnie w wyniku zastosowania
reguły przyczyny i skutku człowiek doświadcza zjawisk przyczynowych.
Stąd konieczność przyczynowa jest czysto reprezentacyjnym aspektem
rzeczy, a nie własnością niezależnego od umysłu świata.
W3-25 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Krytyka przyczynowości  B. Russell
 On the Notion of Cause :
 [the idea of causation] like much that passes muster
among philosophers, is a relic of a bygone age,
surviving, like the monarchy, only because it is
erroneously supposed to do no harm
Atak Russella nie dotyczył przyczynowości
simpliciter, ale  zasady przyczynowości , jako
tworu filozofów, kompletnie nieprzydatnego
naukom przyrodniczym
W3-26 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm przyczynowy
" Realizm przyczynowy wymaga dwóch rzeczy:
" Po pierwsze, zdaniem realisty przyczynowego, przyczynowość jest
obiektywna, co znaczy że jest to coś, co występuje w niezależnym
od umysłu, zewnętrznym świecie, w przeciwieństwie do czegoś co
jest zwyczajnie subiektywne, jako własność czyichś myśli lub
samych wrażeń zmysłowych (viz. zaledwie koncepcja lub idea).
Różnica pomiędzy obiektywną, a subiektywną przyczynowością
dotyczy przede wszystkim zagadnienia niezależności od umysłu.
" Po drugie, zdaniem realisty kauzalnego, przyczynowość pociąga za
sobą pewien rodzaj konieczności, ze względu na relację pomiędzy
przyczynami i skutkami.
Russell odnosi się do tego ostatniego aspektu realizmu
przyczynowego, gdy używa określenia :prawo przyczynowości do
opisu poglądu, którego jest przeciwnikiem. Sama idea prawa
kojarzy się zwykle z pewną formą konieczności. Jednak odpowiedz

na pytanie jakiego rodzaju to jest konieczność, jest różna
u różnych realistów przyczynowych (ale wszyscy oni przyznają się
do takiej, czy innej jej formy).
W3-27 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm przyczynowy
" Zadaniem określenia  konieczność jest wskazanie,
że przyczynowość to coś więcej niż stała (lub
probabilistyczna) koniunkcja zdarzeń. Subiektywne
stanowisko odnośnie przyczynowości stwierdza, że
jeśli istnieje coś takiego jak przyczynowość, to jest
to tylko idea lub koncepcja, podczas gdy zgodnie ze
stanowiskiem obiektywnym, jeśli jest coś takiego
jak przyczynowość, to jest to własność świata,
całkowicie niezależna od naszych idei, czy koncep-
cji.
" W żargonie filozoficznym, przyczynowość obiek-
tywna nazywana jest przyczynowością de re,
a subiektywna przyczynowością de dicto.
W3-28 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm naukowy, a realizm przyczynowy
" Realiści naukowi niekoniecznie muszą być również realistami
przyczynowymi. Mogą oni np. przyjąć podejście Hume a i trzymać się z
daleka od dalszych dyskusji na temat natury przyczynowości.
" Wielu naukowych realistów jest jednak równocześnie realistami
kauzalnymi, co można uzasadnić inspiracją ze strony metafizyki. Z punktu
widzenia zasady epistemicznej, naukowi realiści są zainteresowani
znalezieniu wyjaśnienia wielu zjawisk obserwowalnych przy pomocy pojęć
odnoszących się do rzeczy nieobserwowalnych, stanowiących podłoże tych
pierwszych.
" Zobowiązania epistemiczne prowadzą do wiedzy o obiektach i zjawiskach
wykrywalnych (detectable) takich jak neutrina, czy mitochondria, ale
przez wielu są również traktowane jako sprzyjające badaniom dotyczącym
niewykrywalnych, a przyczynowa konieczność jest właśnie tego
przykładem.
" Nie chodzi tu o to, że naukowi realiści są zobligowani do bycia
równocześnie realistami przyczynowymi, ale raczej że, biorąc pod uwagę
ich epistemologiczne upodobania, nie powinno być dla nikogo dziwnym,
że wielu z nich takimi jest. Jak w wielu innych przypadkach, motywacją
do wykraczania poza metafizykę Hume a na korzyść czegoś bardziej
skomplikowanego, jest chęć wyjaśnienia danego zjawiska w pełniejszy
sposób.
W3-29 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Realizm naukowy, a realizm przyczynowy
" Stąd zwyczajne istnienie regularnych wzorców zdarzeń,
włączając w to regularne zachowania poszczególnych obiektów
może być wystarczające dla przewidywania, ale biorąc pod
uwagę centralną rolę przyczynowości, jako narzędzia
epistemicznego dla wielu realistów naukowych, nie dziwi fakt, że
mają oni skłonność do wyrażania zdziwienia, dlaczego w ogóle
takie wzorce zdarzeń istnieją. Pojęcie obiektywnej konieczności
przyczynowej, jeśli możliwe do utrzymania, ma niezwykle ważną
funkcję wyjaśniającą dla tych właśnie, których dziwi występo-
wanie powyższych wzorców - pozwala ono realiście na rozróż-
nienie pomiędzy prawidłowościami kauzalnymi, od których zależą
detekcje i manipulacje w semirealizmie, a zwykłymi, przypad-
kowymi seriami zdarzeń.
" Filozofowie różnią się odpowiedzią na pytanie o to, czy takie
wyjaśnienia są potrzebne, czy też pożądane. Zwolennicy postawy
empirycznej w tym punkcie uważają, że nie, a inni są przeciw-
nego zdania.
W3-30 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Czy realizm kauzalny jest niespójny?
" Przyjmijmy scenariusz, w którym jedno zdarzenie, A,
przypuszczalnie powoduje wystąpienie innego zda-
rzenia, B. W takim przypadku pojawiają się trzy
potencjalne problemy, zagrażające spójności realiz-
mu przyczynowego:
1. Problem przylegania (the contiguity objection).
2. Problem regresji (the regress objection).
3. Problem mechanizmu przyczynowego (the demand
for a causal mechanism).
W3-31 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
The contiguity objection
" Aby zdarzenie A było przyczyną zdarzenia B, oba te zdarzenia muszą ze sobą
sąsiadować w czasie (można również rozważać modyfikację tego argumentu,
wychodząc od założenia, że zdarzenia pozostające w relacji kauzalnej muszą
również sąsiadować ze sobą w przestrzeni). Oczywiście często zdarza się, że
ktoś traktuje dwa zdarzenia jako przyczynowo powiązane, mimo, że nie
sąsiadują ze sobą w czasie. Np. przewrócenie pierwszego klocka domina w
sekwencji takich klocków, jest przyczyną upadku ostatniego klocka w serii,
mimo, że pierwszy i ostatni nie sąsiadują ze sobą w czasie. Jednak w takich
przypadkach, można również powiedzieć, że istnieje przyczynowy łańcuch
zdarzeń, łączący te dwa klocki relacją przyczynową. Innymi słowy odwołujemy
się tu do bezpośrednich przyczyn i skutków, utrzymując, że każde łącze w
łańcuchu przyczynowym jest czasowo przylegające (contiguous) do sąsiednich.
" A zatem, aby A było przyczyną B, bezpośrednią, a nie pośredniczoną
przez inne zdarzenia, A i B muszą przylegać do siebie w czasie.
" Jednak A i B nie mogą do siebie przylegać w czasie, ponieważ czas jest ciągły.
Innymi słowy, pomiędzy dwoma chwilami, chwilą w której A się kończy, a
chwilą w której B się zaczyna, istnieje zawsze nieskończenie wiele innych
chwil. Stąd jest całkowicie niemożliwe, aby dowolne dwa zdarzenia przylegały
do siebie w czasie.
A zatem A nie może być przyczyną B !
Czy na pewno?
W3-32 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
The regress objection
" O ile pierwszy zarzut dotyczy związku pomiędzy zdarzeniami A i B, jako przypusz-
czalnymi przyczyną i skutkiem, to drugi dotyczy związków pomiędzy temporalnymi
częściami samych zdarzeń A i B. Przy założeniu, że zdarzenia obejmują zmiany w
obiekcie lub obiektach, istnieją również relacje kauzalne pomiędzy ich wcześniejszymi
i póz
niejszymi częściami (zdarzenia zwykle są opisywane przy pomocy pojęć dotyczących
zmian, chociaż nie zawsze tak musi być). Jeśli jednak istnieje relacja kauzalna pomiędzy
wcześniejszą i póz
niejszą częścią A, lub B, to pojawia się regresja, ponieważ jeśli
wcześniejsza część A jest przyczyną pozostałej części, wtedy wcześniejsza część nie
może służyć jako bezpośrednia przyczyna zdarzenia B. Tylko póz
niejsza część zdarzenia
A może pełnić taką rolę. Jakąkolwiek długość odcinka czasu w A przyjmiemy za
bezpośrednią przyczynę B, można zawsze postawić pytanie o relację kauzalną pomiędzy
wcześniejszymi i póz
niejszymi częściami zdarzenia A w tym odcinku czasu. W nadziei
dojścia do bezpośredniego zdarzenia jako przyczyny, pomniejszamy nieograniczenie
pierwotnie pomyślaną przyczynę, A.
" Taki sam rodzaj trudności występuje również przy próbie określenia bezpośredniej
przyczyny B.
" Kolejnym problemem jest nieprzechodniość zależności przyczynowej  z faktu, że A jest
przyczyną B, a B jest przyczyną C (A jest pośrednią przyczyną C), nie wynika wcale, że C
jest przyczynowo zależne od A, ponieważ nie zawsze musi być tak, że A jest przyczyną
konieczną C (zdarzenie C może wystąpić jako skutek zupełnie innej, niezależnej od A,
przyczyny).
" Taki właśnie rodzaj rozważań prowadzi do zarzutu regresji, ponieważ często,
prawdopodobnie, to ta właśnie część przyczyny, która przylega bezpośrednio w czasie do
skutku, w przeciwieństwie do wcześniejszych części przyczyny, stanowi warunek
konieczny dla wystąpienia skutku). Co więcej, przypuszczalnie często jest tak, że
przyczyny są koniecznym warunkiem wystąpienia bezpośrednich skutków, a nie czasowo
bardziej odległych części skutków.
W3-33 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Problem mechanizmu przyczynowego
" Zarzuty dotyczące bezpośredniej styczności czasowej zdarzeń i regresji
wykorzystują ideę, że czas jest ciągły, a więc nieskończenie podzielny. Trzeci
zarzut  określenia mechanizmu przyczynowego jest całkowicie niezależny
od natury czasu.
" Wyobraz
my sobie przypadek, w którym w jakiś bliżej nieokreślony sposób,
możemy (poprzez regresję) zminimalizować zdarzenie A, mające stanowić
przyczynę bezpośrednią do takich rozmiarów, że nie zawiera już więcej
żadnej zmiany pomiędzy wcześniejszymi, a póz
niejszymi częściami zdarzenia
A. W ogólności, rozważmy przypadek nie tyle zmiany, co czegoś statycznego,
niezmiennego stanu rzeczy poprzedzającego zdarzenie B. Można w takim
przypadku postawić pytanie: jeśli z A nie wiążą się już żadne zmiany, w jaki
sposób może ono powodować jakiś skutek?. Jak coś statycznego może nagle
być przyczyną zmiany, jeśli samo nie posiada w sobie żadnego elementu
zmiany? Jak coś co nie jest zmianą, może spowodować cokolwiek?
" Pytania tego rodzaju są objawem bardziej ogólnego niepokoju dotyczącego
tego, co się dokładnie dzieje, gdy zakładamy, że jedna rzecz jest
przyczynowym z
ródłem innej. Po namyśle, wydaje się jasne, tego typu
niepokój nie ogranicza się tylko do przypadków w których skutki są
wyobrażane jako wynikające ze statycznych stanów, ale ma zastosowanie do
dowolnego rodzaju sukcesji przyczynowej.
" Poszukiwany jest zatem pewien rodzaj mechanizmu dla związku pomiędzy
przyczyną i skutkiem, na którym mogłaby opierać się idea konieczności
przyczynowej.
W3-34 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
" Omówione trzy zarzuty stanowią wyzwanie dla spójności realizmu kauzalnego na
jego własnych warunkach. Nie są to zarzuty oparte wyłącznie na sceptycyzmie
Hume a odnośnie rzeczy niepodlegających zmysłom, czy sceptycyzmie Kanta,
opartym na statusie przyczynowości, określonej jako kategorii rozumienia.
Zarzuty te zakładają raczej standardowy realistyczny obraz przyczynowości, jako
niezależnej od umysłu relacji pomiędzy zdarzeniami, wypełnionej jakąś formą
konieczności i w odpowiedzi na dwa pierwsze zarzuty dostarczają argumentów
typu reductio ad absurdum, a ostatni argument pozostawiają jako wyzwanie bez
odpowiedzi.
" Opisy zjawisk przyczynowych za pomocą relacji pomiędzy zdarzeniami są bardzo
przydatne w wielu zastosowaniach, ale to nie zdarzenia qua zdarzenia, są
rdzeniem przyczynowości. Zdarzenia odgrywają zwykle ważną rolę w opisach
przyczynowości, ponieważ włączają do nich kauzalne własności obiektów.
" Odwołując się do zdarzeń, jako do podmiotów relacji (relata) przyczynowości ma
sens w przypadku bardzo wielu naszych doświadczeń zmysłowych dlatego, że te
rzeczy są siedliskiem składników ontologicznych, własności przyczynowych, które
są ostatecznie odpowiedzialne za zjawiska przyczynowe.
" Gdy ktoś mówi, że zdarzenie A powoduje wystąpienie zdarzenia B, to w gruncie
rzeczy wykorzystuje zgrubny skrót dla szczegółów interakcji kauzalnych. Takie
uproszczenie funkcjonuje całkiem niez
le w zastosowaniach w życiu codziennym i
naukach przyrodniczych.
W3-35 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Alternatywa: procesy kauzalne
" W ujęciu procesowym, realista przyczynowy jest odporny na zarzuty sąsiadowania
zdarzeń i regresji, ponieważ oddziaływanie przyczynowe jest procesem trwającym
w czasie i rozciągającym się równocześnie na przyczynę i skutek.
" Pozostaje pytanie, czy jest tak również z ostatnim zarzutem  dostarczenia opisu
mechanizmu kazualnego.
" Sceptyk może zapytać w tym miejscu o bardziej szczegółowe opisanie, co dokładnie
się dzieje, gdy jedna rzecz jest doprowadza do innej przyczynowo. Taki opis
powinien zawierać szczegółowe przedstawienie jakiegoś mechanizmu dotyczącego
połączenia występującego pomiędzy przyczynami i skutkami, z którym wiąże się
zakładana konieczność przyczynowości de re, albo z którego w jakiś sposób się ona
wyłania.
" Żądanie przedstawienia mechanizmu kauzalnego jest częściowo stawiane przez
metafizykę własności kauzalnych. W odniesieniu do mechanizmów kazualnych,
większość realistów może powiedzieć, że kauzalnie efektywne zdarzenia angażują
obiekty z wynikającymi z własności skłonnościami, a występowanie kolejnych
efektów może być rozumiane jako manifestacje odpowiednich skłonności obiektów
biorących udział w zdarzeniu.
" Podejście procesowe, choć pomniejsza rolę odgrywaną przez kolejne zdarzenia, nie
powinno być konstruowane jako niezainteresowane faktem, że pewne zmiany
następują w czasie po innych. Przeciwnie, to czym zwykle jesteśmy zainteresowani,
to drogi po których stany obiektów ewoluują. Stany te zmieniają się, ale
wyjaśnianie jak dokładnie te zmiany zachodzą, to wszystko co można powiedzieć.
W3-36 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Procesy kauzalne - przykład
" Rozważmy przykład dwóch kul bilardowych, z których jedna pchnięta
kijem przez gracza, zmierza w kierunku drugiej i się z nią zderza. To, co
z punktu widzenia zarzutu o sąsiedztwie zdarzeń jest traktowane jako
zdarzenia dyskretne, jest tu tak naprawdę ciągłą ewolucją różnych
własności kuli, gdy wiele skłonności przez nią posiadanych ujawnia się
w świetle innych instancji własności, z którymi kula "wchodzi w kontakt"
- własnościami stołu, otaczających kulę cząsteczek powietrza itd.
" Gdy pierwsza kula zbliża się do drugiej, obie zaczynają ze sobą
oddziaływać poprzez własności jakie każda z nich posiada, takie jak
prędkość, pęd itd. Oddziaływania te trwają w postaci dalszej ciągłej
ewolucji odpowiednich własności (i stąd ciągłej zmiany odpowiednich
ruchów), aż do chwili, gdy kule przestaną być w kauzalnie efektywnej
odległości względem siebie.
" A zatem serie dyskretnych zdarzeń zastępowane są tutaj przez opis
ciągłej zmiany własności, z których każda pociąga za sobą skłonności do
pewnego zachowania się obiektów je posiadających, a obawy o czasową
zwartość pomiędzy dyskretnymi zdarzeniami zostały zastąpione przez
uznanie istnienia ciągłych procesów oddziaływań kauzalnych.
W3-37 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15
Procesy kauzalne - przykład
" Poszukiwanie zdarzeń, które służyłyby jako bezpośrednie przyczyny i
skutki, zastąpione zostało przez założenie, że kandydaci dla tych celów
stanowią po prostu wygodne lub konwencjonalne podziały kontinuum
zdarzeń na (w innym wypadku) arbitralne przekroje czasowe,
wypełnione licznymi oddziaływaniami kauzalnymi.
" Tego rodzaju podejście procesowe jest wystarczająco elastyczne, aby
dostarczyć wyjaśnienia przyczynowości nie tylko w przypadku
kauzalnych zmian, ale również w takich przypadkach dotyczących
statycznych stanów, które niektórzy uznają również za przyczynowe.
Opis takich kauzalnych stanów statycznych można przedstawić w
postaci relacji równowagowych, objawiających się zgodnie ze
skłonnościami nadawanymi przez odpowiednie własności. Wyjaśnienie
procesowe może być nawet rozciągnięte na bardziej kontrowersyjną
ideę równoczesnej przyczynowości, gdzie jeden stan lub zdarzenie
wydaje się być przyczyną innego, równoczesnego, albo gdzie dwa lub
więcej równoczesne aspekty tego samego stanu są wzajemnie swoimi
przyczynami.
W3-38 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-15