Wstęp do filozofii przyrody
Wykład 2: Granice poznania
Andrzej Koleżyński
WIMiC AGH Kraków
Natura wiedzy
" Pytaliśmy już co wiemy na pewno (okazuje się że
prawie nic &
" Kolejne ważne pytanie brzmi:
" Czym jest wiedza (ang. knowledge)? Co znaczy
określenie  wiedzieć
" klasyczna koncepcja wiedzy: uzasadnione
prawdziwe przekonania (ang. true justified
belief)
" Warunki konieczne i wystarczające dla
posiadania wiedzy (ponieważ jest to wstęp do
filozofii przyrody, to nie będziemy tego szerzej
omawiać):
Belief, justification, truth
W1-2 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Koncepcje prawdy: czym jest PRAWDA?
" Coherence theory of truth  dane przekonanie jest
prawdziwe, jeśli jest spójne z całym systemem przekonań danej
osoby (problem: to co wg mnie jest prawdziwe vs to co jest
prawdziwe)
" Pragmatic theory of truth  aby przekonanie było
prawdziwe, wystarczy by było użyteczne wierzenie w nie. Np.
konsekwencje skoku z dachu. Problemem jest związek pomiędzy
prawdziwością, a użytecznością przekonania. Wg pragmatystów,
prawdziwe jest przekonanie, które jest użyteczne. A tak
naprawdę powinno być na odwrót  przekonanie jest użyteczne,
jeśli jest prawdziwe.
" Correspondence theory of truth  aby przekonanie było
prawdziwe, musi ono reprezentować/przedstawiać to jakie
naprawdę są rzeczy w świecie rzeczywistym poza nami.
W1-3 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Granice poznania: nieco przydatnej
terminologii
" podmiot poznający
niekoniecznie człowiek pojmowany jako istota
psychofizyczna!
" przedmiot poznania
w filozofii  przedmiot to nie zawsze to samo, co
 rzecz !
" immanentny = wewnętrzny
niekoniecznie w sensie przestrzennym!
" transcendentny = zewnętrzny
znów niekoniecznie w sensie przestrzennym!
" sfera immanentna = sfera przeżyć psychicznych
nie tylko emocji, ale również wrażeń,
spostrzeżeń, wyobrażeń i myśli!
W1-4 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Granice poznania
I: Czy podmiot może poznać coś więcej, niż
tylko własne przeżycia?
Tak: epistemologiczny Nie: epistemologiczny
realizm immanentny idealizm immanentny
W1-5 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Granice poznania
II. Czy przedmioty rzeczywiste są poznawalne?
Tak: epistemologiczny Nie: epistemologiczny
realizm transcendentalny idealizm transcendentalny
Mówiąc o poznawalności, mamy tu na myśli możliwość
uzyskania rezultatów poznawczych reprezentujących
te przedmioty takimi, jakimi one są (dokładnie lub co
najmniej w przybliżeniu).
W1-6 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm
Tradycyjnie, realizm oznacza po prostu przekonanie
(wiarę) w rzeczywistość czegoś  istnienie, które nie
zależy od umysłu, człowieka lub czegoś innego.
Rozważmy coraz bardziej ambitną sekwencję rzeczy, co
do których ktoś może być realistą. Można Np. zacząć od
obiektów czyjejś percepcji (złota rybka, akwarium),
przechodząc następnie do do obiektów wykraczających
poza zdolności zmysłowe tej osoby do ich wykrycia
(geny, cząsteczki, atomy, elektrony) i dalej, poza
rzeczywistość rzeczy materialnych, do świata abstrakcji,
do obiektów nie-przestrzenno-czasowych, takich jak
liczby, zbiory, uniwersalia, idee, czy sądy logiczne. To
jakiego rodzaju ktoś jest realistą, może być określona na
podstawie rodzaju rzeczy, które uważa za realnie
istniejące poza jego umysłem
W1-7 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm epistemologiczny
" W dalszych rozważaniach będziemy abstrahować od
(subtelnej) różnicy między realizmem immanentnym
a realizmem transcendentalnym.
" Będzie nas interesował realizm epistemologiczny,
rozumiany jako pogląd, iż przedmiotem poznania jest
nie tylko zawartość umysłu czy świadomości, ale
również niezależny od umysłu czy świadomości,
rzeczywiście istniejący świat zewnętrzny.
" Realizm epistemologiczny nie jest (a w każdym razie
nie musi być) hurraoptymizmem poznawczym: w
świetle realizmu epistemologicznego świat
zewnętrzny jest poznawalny, ale realizm nie
przesądza ani tego, że nasze zmysły czy teorie
zawsze prezentują świat dokładnie takim, jakim on
jest, ani też, że każdy obszar świata jest
poznawalny.
W1-8 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm epistemologiczny
" Dyskusje wokół realizmu epistemologicznego dotyczą
albo problematyki percepcji, albo problematyki
statusu terminów i teorii naukowych.
" Dalej  aż do odwołania - zamiast  realizm
epistemologiczny będę mówił po prostu  realizm .
" Gdy ograniczymy się do problematyki percepcji,
mamy dwa stanowiska realistyczne:
realizm naiwny realizm krytyczny
W1-9 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm naiwny i realizm krytyczny
" Realizm naiwny: w spostrzeżeniu zmysłowym uobecniają
się nam same obiekty fizyczne i obiekty te są rzeczywiście
takie, jakimi je spostrzegamy;
oznacza to m.in. że obiekty fizyczne są
rzeczywiście słodkie czy gorzkie, czerwone
czy żółte etc.
" Realizm krytyczny: spostrzeżenie ma za swój przedmiot
obiekt fizyczny, lecz tylko pośrednio, albowiem bezpośrednim
przedmiotem spostrzeżenia są dane zmysłowe, reprezen-
tujące spostrzegany obiekt fizyczny; nie wszystkie własności
bezpośrednio spostrzegane są jakościowo identyczne z
własnościami, jakie posiada spostrzegany przedmiot fizyczny;
oznacza to m.in., że obiekty fizyczne nie są w
rzeczywistości słodkie, czerwone etc.  mają one
pewne własności, które percypujemy jako smaki,
kolory, etc.
W1-10 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm naukowy vs antyrealizm
" Zagadnienie granic poznania we współczesnej filozofii
nauki przybiera postać sporu między realizmem
naukowym a różnymi postaciami antyrealizmu.
" Realizm naukowy to pogląd, zgodnie z którym
terminy naukowe mają odniesienia przedmiotowe,
natomiast twierdzenia naukowe są na ogół, co naj-
mniej w przybliżeniu, prawdziwe.
" Pojęcie prawdy należy tu rozumieć epistemologicznie,
jako (co najmniej częściową) zgodność twierdzeń
z rzeczywistością.
" Tak więc w świetle realizmu naukowego teorie
naukowe dostarczają nam prawdziwych (co najmniej
w przybliżeniu) opisów/charakterystyk przedmiotów
istniejących obiektywnie - przy czym dotyczy to
zarówno przedmiotów bezpośrednio obserwowalnych,
jak i tych, które nie są bezpośrednio obserwowalne.
W1-11 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm naukowy vs antyrealizm
Jednym ze starszych stanowisk antyrealistycznych jest
instrumentalizm. Zasadnicza idea jest następująca:
terminy naukowe dzielą się na obserwacyjne (H" mające
stałą,  naturalną interpretację w dziedzinie makro-
skopowych zjawisk fizycznych) i teoretyczne (tj. te, które
nie są obserwacyjne). Twierdzenia, w których występują
terminy obserwacyjne (wyłącznie lub prawie wyłącznie;
pomińmy szczegóły) podlegają ocenie prawdziwościowej:
są one prawdziwe lub fałszywe. Z kolei twierdzenia, w
których występują wyłącznie terminy teoretyczne nie
podlegają ocenie prawdziwościowej: ich zadaniem nie jest
dostarczanie opisu zjawisk nieobserwowalnych, lecz są one
narzędziami, za pomocą których wyprowadzamy
przewidywania i porządkujemy znane fakty empiryczne.
W1-12 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm naukowy
" Najmocniejszym argumentem na rzecz realizmu
naukowego jest tzw. argument z sukcesu nauki
(no miracle argument).
Putnam:  realism [& ] is the only philosophy that
doesn t make the success of science a miracle .
" Jego istota jest następująca:
" Teorie naukowe umożliwiają nam przewidywanie
zdarzeń, skuteczne działanie, a także projektowanie i
konstruowanie urządzeń, które funkcjonują tak, jak
tego oczekujemy. Otóż najlepszym wyjaśnieniem tych
faktów jest to, że teorie naukowe dostarczają nam
prawdziwych (co najmniej w przybliżeniu) opisów/
charakterystyk przedmiotów istniejących obiektywnie 
w przeciwnym przypadku sukces nauki byłby cudem.
W1-13 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Argument z sukcesu nauki
" Niektórzy filozofowie kwestionują jakąkolwiek potrzebę
wyjaśniania sukcesu nauki. Bas van Fraassen sugeruje np., że
sukcesy teorii naukowych są swego rodzaju analogią do
ewolucyjnej adaptacji i sukcesu poszczególnych gatunków 
tylko dobrze przystosowane mogą przetrwać i podobnie jest
z teoriami naukowymi (w tym przypadku najlepiej dostoso-
wane oznacza najlepsze w wyjaśnianiu i przewidywaniu zja-
wisk uprzednich i przyszłych).
" Jednakże twierdzenie, że teorie odnoszące sukcesy to takie,
które są dobrze przystosowane, może być równoznaczne
z tautologią, że teorie odnoszące sukcesy, to takie, które
odnoszą sukcesy  nie jest to specjalnie przydatne
stwierdzenie. Niezależnie od analogii z teorią Darwina, można
wciąż zastanawiać się, dlaczego dana teoria (organizm)
przeżył przez konkretny okres czasu, a to wciąż może
wymagać bardziej szczegółowych rozważań nad własnościami
teorii (organizmu) dzięki którym to nastąpiło
W1-14 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Trzy fundamentalne problemy realizmu
naukowego
" Próba zaspokojenia potrzeby wyjaśnienia sukcesu nauki doprowa-
dziła do powstania wielkiej liczby prac naukowych na temat realiz-
mu naukowego. Prace te z czasem unaoczniły słabość argumentu
z sukcesu nauki, prowadząc ostatecznie do powstania szeregu
alternatyw do tej postawy filozoficznej.
" Ubóstwo argumentu z sukcesu nauki i pojawienie się kontr-
propozycji wynika z trudności będących skutkiem trzech
fundamentalnych problemów, przed którymi stanął realizm
naukowy:
1. Stosowanie wnioskowania abdukcyjnego lub wnioskowania do
najlepszego wyjaśnienia (Inference to the Best Explanation - IBE)
2. Niejednoznaczność wyboru najlepszej teorii na bazie danych
empirycznych (The Underdetermination of Theory choice by Data
or evidence (UTD).
3. Nieciągłość teorii naukowych w czasie, prowadząca do pesymis-
tycznej indukcji (Pessimistic Induction - PI)
W1-15 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Inference to the Best Explanation
(abdukcja)
" Abdukcja jest formą wnioskowania, znaną z pism Charlesa
Saundersa Pierce a, jednego z twórców pragmatyzmu. Stanowiła
ona inspirację do powstania sposobu wnioskowania nazywanego
wnioskowanie do najlepszego wyjasnienia (niektórzy używają
tego określenia zamiennie z abdukcją, podczas gdy inni rozróżniają
je od wersji zaproponowanej przez Pierce a)
" IBE oferuje następującą radę wyciągającym wnioski: postaw
hipotezę, która jeśli prawdziwa, dostarczy najlepszego wyjaśnienia
tego, co masz nadzieję wyjaśnić.
" Wspomniany wcześniej argument z cudu nauki jest przykładem
takiego właśnie wnioskowania !!! Dlaczego teorie naukowe odnoszą
sukcesy w wyjaśnianiu i przewidywaniu danych empirycznych?
Jedna z odpowiedzi mówi, że dlatego, iż są prawdziwe i to właśnie
wydaje się być dla realisty najlepszym wyjaśnieniem.
" Są tacy, którzy uważają takie wyjaśnienie za jedyne wyobrażalne,
ale w świetle UTD i PI, takie stwierdzenie jest wysoce niepewne.
" Tego rodzaju wnioskowanie jest wszechobecne zarówno w
codziennej praktyce, jak i naukowym wnioskowaniu. Decyzja o
przyjęciu danej teorii, zamiast jej konkurentów, jest zwykle
złożonym procesem, związanym z wieloma czynnikami, niemniej
jednak na którymś z etapów pojawia się zawsze IBE
W1-16 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
IBE  cd.
Antyrealiści natychmiast zwracają uwagę na fakt, że aby IBE było
z
ródłem prawdy, muszą być spełnione dwa warunki:
Po pierwsze, musimy jakoś potrafić poprawnie, z punktu widzenia ich
prawdziwości, ocenić i sklasyfikować konkurencyjne teorie.
Po drugie, jedna z rozpatrywanych hipotez musi być prawdziwa
Powstaje pytanie, jak te spełnić te dwa warunki?
W pierwszym przypadku, bardzo trudno stwierdzić, jakiego rodzaju
własności powinno mieć wyjaśnienie prawdziwe. Poza minimalnym
kryterium imponującej zgodności z wynikami obserwacji
i eksperymentów, inne możliwe wskaz
niki były szeroko dyskutowane
przez filozofów nauki. Jedni twierdzą, że winny być preferowane
teorie charakteryzowane przez prostotę, elegancję czy spójność z
innymi teoriami, czy domenami badań. Niezależnie od tego, czym są
te własności, lub od wiedzy jak porównywać z ich punktu widzenia
różne teorie, pojawia się jednak problem  nie bardzo wiadomo, czy
te własności mają cokolwiek wspólnego z prawdą.
W1-17 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
IBE  cd.
" Nie ma żadnego powodu a priori, by można było
uzasadniać odrzucenie możliwości, że naturalne
zjawiska są raczej złożone, nieeleganckie i rozłączne. A
biorąc pod uwagę drugi warunek skuteczności IBE, w
większości przypadków trudno jest stwierdzić, jak ktoś
mógłby wiedzieć z góry, że prawdziwa hipoteza jest
jedną z aktualnie rozważanych.
" W praktyce często bardzo trudno jest stworzyć choćby
jedną teorię, wyjaśniającą dane zjawiska, a co dopiero
ich większą liczbę. Nie umniejsza to jednak wcale skali
problemu. W rzeczywistości okazuje się, że w praktyce
może być całkowicie bez znaczenia to, czy kiedykolwiek
musimy wybierać pomiędzy rywalizującymi teoriami.
" Ponieważ niektórzy utrzymują, że teorie konkurencyjne
są zawsze możliwe, niezależnie od tego czy je w
praktyce stworzymy czy nie, to sam ten fakt jest
całkowicie wystarczający, by pojawił się niepokój
związany ze statusem IBE.
W1-18 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
The underdetermination of theory
choice by data or evidence (UTD)
" Pierre Duhem: hipotezy teoretyczne rzadko, jeśli w ogóle,
same w sobie prowadzą do przewidywań. Aby możliwe było
przewidywanie jakichś zjawisk, muszą być one raczej
powiązane z dodatkowymi hipotezami  teoriami
podstawowymi, powiązanymi czy teoriami dotyczącymi
pomiaru odpowiednich parametrów itd.
" Jeśli obserwacja lub eksperyment dostarcza danych innego
rodzaju niż przewidywane, możliwe jest dokonanie wyboru,
która z dostarczających przewidywanie teorii za to odpowia-
da. Zawsze możliwe jest zachowanie faworyzowanej hipote-
zy, kosztem czegoś innego. Ponieważ istnieją różne drogi
wyboru sposobu wyjaśnienia krnąbrnych danych, różne teo-
rie ogólne, lub połączone hipotezy mogą być wykorzystane
do wyjaśnienia danych empirycznych. Stąd w ogólności,
istnieje zawsze więcej niż jedna ogólna teoria, spójna
z uzyskanymi danymi
W1-19 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
UTD  c.d.
" We współczesnych dyskusjach filozoficznych problem UTD
wyjaśnia się zwykle w inny sposób:
" Dla danej teorii T1, zawsze jest możliwe stworzenie
empirycznie równoważnej teorii T2, która czyni dokładnie takie
same stwierdzenia o obserwowanych zjawiskach, jak teoria T1,
ale inne stwierdzenia odnośnie całej reszty.
" T2 może na przykład wykluczyć wszystkie nieobserwowalne
obiekty i procesy teorii T1, albo zastąpić część z nich innymi,
lub zwyczajnie je zmodyfikować, ale w taki sposób, że będzie
dostarczać identycznych przewidywań obserwowanych zjawisk,
jak teoria T1.
" Przyjmując, że tego rodzaju procedura jest zawsze możliwa,
jak możemy zdecydować, którą z teorii, T1 lub T2 wybrać?
Realista musi ponownie znalez
ć sposób, by wyciągnąć wniosek
o przewadze danej teorii nad jej konkurentkami, ze wszystkimi
potencjalnymi trudnościami jakie taki wybór pociąga
W1-20 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Pessimistic metainduction argument
" PI, lub jak często się ją nazywa,  pesymistyczna metaindukcja ma
następującą postać: rozważmy historię teorii naukowych w dowolnej
dziedzinie. Z obecnej perspektywy, większość dawnych teorii okazała się
fałszywa. Istnieje mnóstwo dowodów na poważną nieciągłość w czasie
zarówno obiektów, jak i procesów opisywanych przez te teorie. Te dane
tworzą katalog nietrwałości rzeczy, do których odnoszą się teorie. Za
pomocą zwykłej indukcji możemy więc wyciągnąć wnioski, że również
aktualnie obowiązujące teorie naukowe są fałszywe, a obiekty i procesy
które te teorie definiują i do których się odnoszą są równie fałszywe.
" Realiści zwykle odpowiadają na ten argument, że oni w gruncie rzeczy
wcale nie sądzą, że współczesne teorie są ot tak, po prostu prawdziwe.
Tworzenie teorii to złożony proces, związany z przybliżeniami,
idealizacjami i abstrahowaniem i ważne jest to, że kolejne teorie stają się
coraz lepsze z punktu widzenia prawdy o świecie i z upływem czasu coraz
bardziej się do niej zbliżają. Postęp w nauce polega na rosnącej
dokładności w opisie świata przyrody. Dobre teorie są  w przybliżeniu
prawdziwe i stają się coraz prawdziwsze z rozwojem nauki. Pozostaje
oczywiście ważne pytanie, co znaczy określenie  w przybliżeniu
prawdziwe &
" Poważne trudności z jakimi boryka się naukowy realizm, doprowadziły do
powstania szeregu konkurencyjnych stanowisk filozoficznych
W1-21 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Rodzaje realizmu
" Realizm tradycyjnie oznacza przekonanie (wiarę) w rzeczywiste
istnienie czegoś. W kontekście nauki to określenie ma jednak
znacznie szersze znaczenie. Możemy mówić o trzech rodzajach
realizmu:
" Realizm ontologiczny (istnieje niezależny od umysłu świat
zewnętrzny lub rzeczywistość)
" Realizm semantyczny (teoretyczne twierdzenia o niezależnym
od umysłu świecie są zdaniami prawdziwościowymi i powinny być
rozumiane dosłownie, jako prawdziwe lub fałszywe)
" Realizm epistemologiczny (takie teoretyczne stwierdzenia
dostarczają nam wiedzy na temat świata). Innymi słowy,
skuteczne w przewidywaniach (a zarazem dojrzałe, nie ad-hoc)
teorie naukowe, wzięte dosłownie jako opisujące naturę nieza-
leżnej od umysłu rzeczywistości są (w przybliżeniu) prawdziwe.
To co nasze najlepsze teorie naukowe mówią nam o obiektach i
procesach jest porządnym opisem tego jaki świat naprawdę jest.
W1-22 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm naukowy i różne formy
antyrealizmu
Pytanie Pytanie Pytanie
ontologiczne: semantyczne: epistemologiczne:
rzeczywistość teorie
niezależna konstruowane wiedza?
od umysłu? dosłownie?
Realizm
TAK TAK TAK
Konstruktywny
TAK TAK TAK: obserwowalne
empiryzm
NIE: nieobserw.
Sceptycyzm
TAK TAK NIE
Pozytywizm
TAK/NIE/? TAK: obserwowalne TAK
logiczny/empiryzm
NIE: nieobserw.
Tradycyjny
TAK TAK: obserwowalne TAK: obserwowalne
instrumentalizm
NIE: nieobserw. NIE: nieobserw.
Idealizm
NIE NIE TAK
W1-23 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Idealizm
" Tradycyjnie, szczególnie na początku XX wieku, w czasie gdy
powstawała współczesna filozofia analityczna, postawa realistów
była porównywana z idealizmem.
" Idealizm jest stanowiskiem zgodnie z którym nie istnieje żaden
zewnętrzny względem umysłu świat, a zatem od niego niezależny.
Klasycznym zwolennikiem tego typu poglądów był biskup George
Berkeley, dla którego rzeczywistość jest tworzona przez myśli, a
ostatecznie podtrzymywana przez umysł Boga. Jednak idealizm
jako taki nie potrzebuje żadnego boskiego bytu.
" Z punktu widzenia ontologii idealizmu, naukowe stwierdzenia nie
mogą być rozumiane dosłownie, ponieważ nie mówią o tym, co
wydaje się z nich wprost wynikać. Oczywiście nie wyklucza to
wcale wiedzy o świecie zależnym od umysłu. Idealizm jest
jedynym w wymienionych w tabeli stanowisk, przyjmujących
jednoznacznie antyrealistyczne stanowisko odnośnie ontologii.
W1-24 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Instrumentalizm
" Instrumentalizm jest postawą wspólną wielu różnym
nurtom, których wspólnym mianownikiem jest następu-
jące stwierdzenie:
" Teorie są jedynie narzędziami służącymi przewidywaniu
obserwowalnych zjawisk lub systematyzowaniu zgroma-
dzonych danych obserwacyjnych.
" Tradycyjny instrumentalizm jest jeszcze mocniejszą
postawą, zgodnie z którą, dodatkowo, stwierdzenia
dotyczące nieobserwowalnych obiektów i procesów, nie
mają żadnego sensu. Takie  teoretyczne stwierdzenia ,
jak się je nazywa (lepsze jest tu określenie  stwierdzenia
o obiektach i procesach nieobserwowalnych ) nie tylko
nie są zdaniami prawdziwościowymi, ale takimi w ogóle
być nie mogą  są raczej tylko narzędziami służącymi
predykcji.
W1-25 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Pozytywizm logiczny
" Pozytywizm logiczny związany ze Kołem Wiedeńskim i jego
póz
niejsza odmiana empiryzmu logicznego, podobnie jak
instrumentalizm ma jednoznacznie negatywny stosunek
odnośnie obiektów nieobserwowalnych. O ile jednak
tradycyjny instrumentalizm utrzymuje, że jakiekolwiek
twierdzenia o obiektach nieobserwowalnych nie mają sensu,
to empiryzm logiczny przypisuje sens niektórym z takich
twierdzeń, jednakże w niedosłowym sensie (twierdzenia o
nieobserwowalnych mają sens wtedy i tylko wtedy, gdy ich
składowe nieobserwowalne są połączone ze składowymi
obserwowalnymi we właściwy sposób). Np. pojęcie elektronu
ma sens, jeśli uznać go za pewien skrót związany ze
stwierdzeniem  ślad w komorze mgłowej Wilsona , przy
założeniu że ścieżka utworzona z kropel wody, którą widzimy
jest opisana teoretycznie jako trajektoria elektronu.
" Za pomocą takich właśnie  reguł korespondencji lub  reguł
pomostowych może być interpretowana rzeczywistość
obiektów nieobserwowalnych. Stąd teorie konstruowane
 niedosłownie dostarczają nam wiedzy o świecie.
W1-26 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Empiryzm konstruktywny
" Podczas gdy instrumentalizm odrzuca jakiekolwiek sensowne
zdania o nieobserwowalnych bytach, a pozytywizm logiczny
interpretuje je w sposób niedosłowny, to Empiryzm
konstruktywny van Fraassena, przyjmuje realistyczną
semantykę. Stąd antyrealizm tej postawy dotyczy w całości
epistemologii. Rozróżnienie obserwowalne-nieobserwowalne
ma dla tej postawy znaczenie kluczowe, jednak tylko na
poziomie wiedzy, co czyni ją bardzo ciekawą propozycją, w
połowie drogi pomiędzy realizmem, a różnego rodzaju
sceptycyzmami (pozycjami zgodnymi z realizmem na
płaszczyz
nie ontologicznej i semantycznej, ale negującymi
możliwość posiadania wiedzy o świecie).
" Konstruktywny empiryzm zgadza się ze sceptykiem odnośnie
wiedzy o obiektach nieobserwowalnych, a z realistą odnośnie
wiedzy o obiektach obserwowalnych.
W1-27 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Empiryzm konstruktywny
" W opinii van Fraassena realista naukowy:
1.uważa prawdę za cel postępowania
naukowego,
2.akceptując teorię, uważa ją za zawierającą
prawdy dotyczące badanej dziedziny.
" Empirysta konstruktywny postępuje inaczej:
1.uważa zgodność z doświadczeniem (empirical
adequacy), a nie prawdę, za cel postępowania
naukowego,
2.akceptując teorię uważa ją po prostu za
zgodną z doświadczeniem.
W1-28 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Inne  -i(y)zmy
" Realizm wewnętrzny Putnama
" Bardzo specyficzną pozycję w rozważanym sporze
zajmuje realizm wewnętrzny (internal realism),
zaproponowany przez wybitnego współczesnego
filozofa amerykańskiego, Hilarego Putnama.
" Zasadnicza teza realizmu wewnętrznego jest
następująca: prawda zależy od układu pojęciowego,
jednakże sam układ pojęciowy nie przesądza, co jest
prawdą w jego obrębie.
W1-29 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm wewnętrzny - przykład
Świat 1:
Świat 2:
x1, x2, x3
x1, x2, x3
x1+x2, x1+x3, x2+x3
x1+x2+x3
" W świecie 2 istnieje 7
" W świecie 1 istnieją 3
przedmiotów 
przedmioty  zakładając,
zakładając, że
że  przedmiot to tyle, co
 przedmiot to tyle, co
 indywiduum .
 indywiduum lub suma
mereologiczna
indywiduów .
W1-30 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Realizm wewnętrzny - przykład
" Dla realisty wewnętrznego pytanie:
A ile tych przedmiotów naprawdę istnieje, niezależnie od
jakiegokolwiek układu pojęciowego?
nie ma sensu.
" Możemy powiedzieć, że w układzie pojęciowym, w którym
 przedmiot to tyle, co  indywiduum - w świecie 1 istnieją tylko 3
przedmioty. Zauważmy, że wynik ten nie jest dowolny 
jest on determinowany łącznie przez zawartość świata
1 i przyjęty układ pojęciowy.
" Podobnie w układzie pojęciowym, w którym  przedmiot to tyle, co
 indywiduum lub suma mereologiczna indywiduów , w świecie 2
istnieje 7 przedmiotów. I znów, wynik ten jest determinowany
łącznie przez zawartość świata 2 i przyjęty układ pojęciowy.
" W opinii realizmu wewnętrznego nie istnieje  absolutny układ
pojęciowy.
" Jednakże realizm wewnętrzny dopuszcza, iż istnieją lepsze i gorsze
układy pojęciowe  co, wraz z tezą o współdeterminacji prawdy,
powoduje, że nie jest on relatywizmem poznawczym.
W1-31 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10
Inne  -i(y)zmy
" Pragmatyzm: Trudny do jednoznacznego porównania
z realizmem, ze względu na to, że jego podstawowym elementem
jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez
od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za
kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje, wynikające z przyj-
mowania tez, skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy. Stąd
wielu pragmatystów odpowie TAK na wszystkie trzy pytania w ta-
beli, dotyczące realizmu, ale tylko nieliczni potwierdzą, że
uważają się za realistów.
" Konwencjonalizm: H. Poincar�, P. Duhem (twierdzenia i teorie
naukowe są konwencjami przyjętymi ze względu na ekonomię
myślenia (wygodę, prostotę); w wersji skrajnej przyjmuje, że
obraz świata zależy od doboru aparatury pojęciowej.
" Fenomenalizm: przedmiotem poznania są tylko zjawiska
bezpośrednio dostępne doświadczeniu zmysłowemu
W1-32 Wstęp do filozofii przyrody
2010-03-10