IB_01-2009 [PL_1].qxd 2009-03-20 09:56 Page 40
Efekt włączenia sonoterapii do postępowania
E
f
e
k
t
w
ł
ą
c
z
e
n
i
a
s
o
n
o
t
e
r
a
p
i
i
d
o
p
o
s
t
ę
p
o
w
a
n
i
a
kinezyterapeutycznego w zespołach bólowych
k
i
n
e
z
y
t
e
r
a
p
e
u
t
y
c
z
n
e
g
o
w
z
e
s
p
o
ł
a
c
h
b
ó
l
o
w
y
c
h
odcinka lędz
wiowego kręgosłupa
o
d
c
i
n
k
a
l
ę
d
z

w
i
o
w
e
g
o
k
r
ę
g
o
s
ł
u
p
a
The effect of association of sonotherapy into kinesitherapy
management in case of low back pain
Małgorzata A
ukowicz, Magdalena Weber-Zimmermann, Katarzyna Ciechanowska, Anna Szefer
Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy, Katedra i Zakład Laseroterapii i Fizjoterapii, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 9,
85-094 Bydgoszcz, tel. + 48 (0) 52 585 34 85 e-mail: [e-mail]
toms or hip and sacro-pelvic joint disorders, were examined.
Streszczenie
Patients were randomly divided into two groups: group I � 20
patients treated with kinesiotherapy preceded by sonotherapy;
Wstęp. Zespoły bólowe odcinka lędz
wiowego kręgosłupa są
control group II � 20 patients treated with kinesiotherapy, on-
częstymi dolegliwościami narządu ruchu. Główną ich przyczy-
ly. Sonotherapy was performed paravertebrally at both sides of
ną są zmiany przeciążeniowe struktur kręgosłupa, które pro-
the spine at the level of lumbar vertebrae L1-L5 � 2 minutes
wadzą do nadmiernego obciążenia i niewydolności jego ele-
at each side. Continuous-wave ultrasound of frequency of
mentów. U pacjentów z chorobą przeciążeniową kręgosłupa
1 MHz was applied. Exercises in both groups included exerci-
obserwujemy ból, zwiększone napięcie mięśni, zaburzoną rów-
ses stabilizing the spine, strengthening muscles and restoring
nowagę napięć mięśniowych oraz ograniczenie ruchomości
the balance of the muscle tone.
kręgosłupa. Celem pracy była ocena skuteczności włączenia
Results. The results of the analysis showed that the intensity
sonoterapii do postępowania kinezyterapeutycznego w zespo-
and frequency of pain decreased, as well as the use of antypa-
łach bólowych odcinka lędz
wiowego kręgosłupa spowodowa-
in drugs in both groups, however, in the group treated by sono-
nych zmianami przeciążeniowymi.
therapy the results were significantly better. Locomotory
Materiał i metoda. Badaniami objęto grupę 40 pacjentów z roz-
skills, mobility of the lumbar part of the spine and strength of
poznaną chorobą przeciążeniową kręgosłupa w odcinku lędz
-
the weakened muscles and the length of contracted muscles
wiowym, u których wykluczono objawy korzeniowe, schorze-
were similar in both groups.
nia stawów biodrowych oraz stawów krzyżowo-biodrowych.
Conclusion. It was stated that sonotherapy increases the effec-
Pacjenci zostali losowo podzieleni na dwie grupy: grupa I ba-
tiveness of the anti-pain therapy but has no influence on loco-
dawcza to 20 pacjentów, u których zastosowano kinezyterapię
motory skills.
poprzedzoną sonoterapią. Grupa II kontrolna to 20 pacjentów,
u których zastosowano kinezyterapię. Zabiegi falą ultradz
wię-
Key words: low back pain, sonotherapy, kinesitherapy
kową o częstotliwości 1 MHz wykonywano przez 10 dni przy-
kręgosłupowo na wysokości L1-L5 po 2 minuty na każdą stro-
nę kręgosłupa. Ćwiczenia w obu grupach opierały się na jedno-
Wstęp
litym schemacie ćwiczeń stabilizujących kręgosłup, wzmac-
niających mięśnie wspomagające funkcję podporową i rucho-
Zespoły bólowe kręgosłupa są częstym problemem zdrowotnym
wą kręgosłupa oraz polegały na przywracaniu równowagi na-
narządu ruchu człowieka. Wykazano, że przynajmniej raz w życiu
pięć mięśniowych.
na dolegliwości te skarży się 60-90% populacji. Ponad połowa
Wyniki. Z analizy badań wynika, że intensywność bólu, często-
tych osób ma nawroty dolegliwości w ciągu roku od pierwszego
tliwość jego występowania oraz stosowanie leków przeciwbólo-
epizodu. Zdarzenia te powtarzają się, co często prowadzi do wy-
wych zmniejszyły się w obu grupach, jednakże w grupie, w któ-
stąpienia przewlekłego zespołu bólowego kręgosłupa. Z uwagi na
rej zastosowano sonoterapię, wyniki były znacznie lepsze. Nie
swoją powszechność zespoły bólowe kręgosłupa urosły do rangi
zaobserwowano różnic w obu grupach w zakresie sprawności
problemów epidemiologicznych [1-4].
ruchowej, ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym oraz
Dolegliwości bólowe kręgosłupa występują między 25. a 65. ro-
sile mięśni osłabionych i długości mięśni przykurczonych.
kiem życia � zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, jednakże poja-
Wnioski. Sonoterapia zwiększa efektywność przeciwbólową
wiają się doniesienia o obniżeniu granicy wiekowej osób dotknię-
kinezyterapii, natomiast nie wpływa na sprawność ruchową.
tych tym problemem [5-7]. y
ródłem tego schorzenia są: znacznie
zmniejszająca się aktywność ruchowa społeczeństwa, monotypia
Słowa kluczowe: zespół bólowy odcinka lędz
wiowego kręgosłu-
pracy zawodowej, często w wymuszonych pozycjach ciała, niepra-
pa, sonoterapia, kinezyterapia
widłowe podnoszenie ciężarów, siedzący tryb życia, nieświado-
mość mechaniki powstawania bólów kręgosłupa w odcinku lędz
-
wiowym oraz pozycji i czynności predysponujących do nawrotu
Abstract
dolegliwości przeciążeniowych [8-10].
Etiologia bólu kręgosłupa jest wieloczynnikowa. Uważa się, że
Background. Low back pain syndrome is a common complaint
concerning locomotary system. The main reason are overload- główną przyczyną tego schorzenia są zmiany przeciążeniowe
struktur kręgosłupa prowadzące do ich niewydolności. W każ-
-induced changes in spine structures that lead to the excessive
dym odcinku kręgosłupa pod wpływem różnorodnych czynników
load and insufficiency of spine elements. For patients with
zewnątrz- i wewnątrzpochodnych mogą ulec przeciążeniu różne
overload disease of spine following symptoms are observed:
pain, increased muscle tone, disturbed balance of muscle tone elementy jednostki ruchowej kręgosłupa lub tkanek z nim powią-
and limited spine mobility. The aim of this work is the asses- zanych. Uszkodzenia powstałe w wyniku tego procesu rozpozna-
sment of the influence of the combination therapy on: wane są jako: dyskopatie, mięśniobóle, zmiany zwyrodnieniowe
pain-associated complaints, range of mobility of the lumbar trzonów i stawów kręgów, jak również przepukliny jądra miaż-
part of the spine, the strength of selected phasic muscles and dżystego z niedowładami lub porażeniami mięśni kończyn.
the presence of contractures of selected postural muscles in Zmiany te powodują ból, zaburzenia propriocepcji, zwiększone
the research group in comparison to the patients that under- napięcie mięśniowe i wtórne zaburzenia równowagi napięć mię-
went kinesiotherapy, only. śniowych, prowadząc do ograniczenia ruchomości całego kręgo-
Material and methods. 40 patients with diagnosed overload di- słupa z przykurczami i bolesnymi napięciami mięśni przykręgo-
sease of spine in the lumbar part with no nerve roots symp- słupowych [8, 11].
40
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2009, vol. 15
medycyna fizykalna / physical medicine
IB_01-2009 [PL_1].qxd 2009-03-20 09:56 Page 41
Chorzy z bólami kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym często są testy wykluczające zespoły bólowe stawów krzyżowo-biodro-
leczeni latami, zgłaszają się do poradni rehabilitacyjnych z prze- wych: objaw Mennella, test Patricka (różnicowanie chorób
wlekłymi bólami kręgosłupa, które utrudniają im pracę, czynno- stawu biodrowego i krzyżowo-biodrowego, test uciskowy ko-
ści życia codziennego oraz ograniczają aktywność ruchową. Czę- ści biodrowej, krzyżowo-biodrowy test rozciągania),
sto długotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych, wydłużona test wykluczające dolegliwości bólowe stawów biodrowych:
diagnostyka, nawracające dolegliwości bólowe i brak widocznej objaw Drahmanna, test bólu przy pchnięciu w osi uda,
poprawy prowadzą do depresji i zwątpienia w możliwości wyle- ocenę długości mięśni,
czenia. Zespoły bólowe kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym to ocenę dolegliwości bólowych: według wzrokowo-analogowej
najczęściej występujące dolegliwości narządu ruchu. Średnio co skali bólu VAS oraz według zmodyfikowanego kwestionariu-
4 pacjent zgłaszający się do poradni rehabilitacyjnych ma rozpo- sza Laitinena,
znany zespół bólowy odcinka lędz
wiowego kręgosłupa, z czego, badanie ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym.
jak donoszą autorzy, większość to zespoły rzekomokorzeniowe. Do badań ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym wy-
Skuteczność kinezyterapii w zespołach przeciążeniowych krę- korzystano: test palce-podłoga, test Schobera, badania zakresów:
gosłupa nie podlega dyskusji. Opiera się ona głównie na: przy- zgięcia, wyprostu, ruchów skrętnych, skłonów bocznych. Zakresy
wracaniu stanu równowagi napięć mięśniowych, nauce prawidło- ruchów zapisano w systemie SFTR. Badania ruchomości wyko-
wych wzorców ruchowych, odciążeniu przeciążonych stabilizato- nano w pierwszym i ostatnim dniu terapii. U każdego pacjenta
z grupy badawczej stosowano sonoterapię na odcinek lędz
wiowy
rów biernych przez wykorzystanie stabilizatorów dynamicznych
kręgosłupa przed kinezyterapią. W grupie kontrolnej prowadzo-
kręgosłupa oraz działaniu przeciwbólowym ruchu wynikającym
no tylko kinezyterapię.
z powyższych czynników. Działanie przeciwbólowe sonoterapii
poprzez głębokie przegrzanie tkanek zmniejsza napięcie mięśni.
Z tego powodu stosuje się ją w terapii skojarzonej zespołów prze- Parametry sonoterapii:
okolica: przykręgosłupowo po obu stronach kręgosłupa na
ciążeniowych kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym [12-15].
wysokości L1-L5, w odległości 2-3 cm od kręgosłupa,
gęstość mocy fali ultradz
więkowej: 1,0 W/cm2 podczas pierw-
Cel pracy
szych 5 zabiegów, 1,2 W/cm2 w kolejnych zabiegach,
czas zabiegu: po 2 minuty na każdą stronę kręgosłupa,
Celem pracy były:
metoda: dynamiczna,
1. Ocena wpływu włączenia sonoterapii do postępowania kine-
częstotliwość fali ultradz
więkowej: 1 MHz,
zyterapeutycznego w zespołach bólowych odcinka L-S krę-
powierzchnia głowicy zabiegowej: 5 cm2,
gosłupa spowodowanych zmianami przeciążeniowymi,
rodzaj generowanej fali: fala ciągła.
a w tym ocena dolegliwości bólowych, częstości zgłaszanego
bólu, stosowania farmakoterapii przeciwbólowej.
Metody kinezyterapeutyczne:
2. Ocena sprawności ruchowej kręgosłupa.
wzmocnienie mięśni fazowych, do których należą: mięsień
3. Ocena ruchomości globalnej w odcinku L-S kręgosłupa.
prosty brzucha, mięśnie pośladkowe wielkie i średnie, mię-
śnie przywodziciele długie oraz mięśnie czworogłowe ud,
Materiał. Badaniami objęto 40 pacjentów w wieku 23-70 lat
poizometryczna relaksacja mięśni, która obejmowała nastę-
(średnio 49,5 lat) w tym 28 kobiet w wieku 31-70 lat (średnio 52,7
pujące mięśnie: dwugłowy, półścięgnisty i półbłoniasty, pro-
lat) i 12 mężczyzn w wieku 23-62 lat (średnio 41,9 lat) leczonych
sty uda, biodrowo-lędz
wiowy, gruszkowaty, przywodziciele
w Poradni Rehabilitacyjnej  ReVITA w Toruniu. Pacjenci zo-
krótkie uda, czworoboczny lędz
wi, prostownik grzbietu
stali losowo podzieleni na dwie grupy:
w części lędz
wiowej oraz napinacz powięzi szerokiej.
grupa I badawcza: 20 pacjentów z rozpoznaną chorobą przecią-
żeniową kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym, u których zastoso-
Wyniki
wano kinezyterapię poprzedzoną sonoterapią. Grupę tę stanowi-
ło 12 kobiet i 8 mężczyzn w wieku 23-68 lat (średnio 47,3 lat);
Według wskaz
nika Body Mass Index (BMI) 47,5% przebadanych
grupa II kontrolna: 20 pacjentów z rozpoznanym zespołem
pacjentów miało wagę prawidłową, 7,5% osób miało niedowagę,
przeciążeniowym lędz
wiowego odcinka kręgosłupa, u któ-
32,5% nadwagę oraz 12,5% osób było otyłych. BMI zawierał się w
rych wykonano ćwiczenia stabilizująco-wzmacniające gorset
przedziale 18-33%. U kobiet wynosił średnio 25,7, a u mężczyzn
mięśniowy. W skład grupy kontrolnej weszło 16 kobiet
26,7. W sumie w obu grupach były 3 osoby z niedowagą, 19 z wa-
i 4 mężczyzn w wieku 27-70 lat (średnio 51,6 lat).
gą prawidłową, 13 osób z nadwagą oraz 5 osób z otyłością.
Większość pacjentów skarżyła się na ból w odcinku lędz
wiowym
Metoda
kręgosłupa średnio od 8 lat (zakres od 0,5 roku do 15 lat). Czynni-
kami wyzwalającymi ból kręgosłupa lędz
wiowego u pacjentów pod-
Badania prowadzone były w Poradni Rehabilitacyjnej  ReVITA
danych badaniom było głównie: pochylanie tułowia do przodu,
w Toruniu, w ramach rehabilitacji ambulatoryjnej, według meto-
dz
wiganie, długie siedzenie, stanie, a czynnikami przynoszącymi
dyki opracowanej w Katedrze i Zakładzie Laseroterapii i Fizjote-
ulgę � leżenie na plecach, ruch, leżenie na brzuchu i boku.
rapii Collegium Medicum w Bydgoszczy.
Aż 31 (77,5%) pacjentów swą aktywność ruchową oceniało na
Do badań kwalifikowano pacjentów z chorobą przeciążeniową
słabą, 9 (22,5%) pacjentów na średnią. Nie było nikogo z aktyw-
kręgosłupa lędz
wiowego. Zostały wykluczone inne przyczyny
nością ruchową wysoką. W materiale badawczym 19 (47,5%) pa-
bólów lędz
wiowego odcinka kręgosłupa, takie jak: objawy korze-
cjentów było czynnych zawodowo, w tym 15 (37,5%) osób praco-
niowe, zespoły bólowe stawów biodrowych i stawów krzyżowo-
wało fizycznie, a 4 (10%) osoby umysłowo. Pozostałe 21 (52,5%)
-biodrowych. Badania przeprowadzono przy pierwszej i ostatniej
osób nie pracowało, w tym 5 (12,5%) osób było bezrobotnych, 13
wizycie pacjenta. Okres rehabilitacji trwał 2 tygodnie, liczba za- (32,5%) na emeryturze i 3 (7,5%) osoby na rencie.
biegów wynosiła 10. Badania zostały przeprowadzone za zgodą
Kolejnym parametrem było określenie depresji według skali
pacjenta.
Becka, którą stwierdzono u 57,5% pacjentów, z czego 25% osób
Badanie składało się z badania podmiotowego oraz badania
miało depresję łagodną, 22,5% depresję umiarkowaną, a 10% pa-
przedmiotowego.
cjentów depresję ciężką. U pozostałych 42,5% pacjentów nie
Badanie podmiotowe zawierało następujące pytania: wiek,
stwierdzono depresji.
wzrost, waga, kiedy wystąpił pierwszy epizod bólowy kręgosłupa
Poziom i charakter bólu oceniano za pomocą zmodyfikowane-
w odcinku lędz
wiowym, częstość epizodów i kiedy ostatni. Wy- go kwestionariusza Laitinena, a wyniki przedstawiono w tabeli 1.
wiad dotyczył również zagadnień z zakresu czynników wyzwala- Wyniki pokazują, że po kinezyterapii i terapii skojarzonej u pa-
jących i przynoszących ulgę, pracy oraz aktywności fizycznej.
cjentów z rozpoznaną chorobą przeciążeniową lędz
wiowego od-
W pierwszym dniu terapii pacjent wypełnił test depresji wg skali
cinka kręgosłupa uzyskano poprawę w zakresie wszystkich bada-
Becka [16, 17].
nych parametrów: bólu, częstotliwości jego występowania, stoso-
wania leków przeciwbólowych oraz ograniczenia sprawności ru-
Badanie przedmiotowe obejmowało: chowej � wyniki były lepsze niż u pacjentów, których zastosowa-
testy wykluczające objawy korzeniowe: test Laseque'a, objaw no samą kinezyterapię. Po serii zabiegów stwierdzono, że:
Bonneta (mięśnia gruszkowatego), objaw Mackiewicza (objaw nasilenie bólu uległo zmniejszeniu: w grupie I o 0,9 punktu,
rozciągowy dla nerwu udowego-odwrócony objaw Laseque'a), w grupie II o 0,25 punktu;
41
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2009, vol. 15
medycyna fizykalna / physical medicine
IB_01-2009 [PL_1].qxd 2009-03-20 09:56 Page 42
Rys. 1 Intensywność bólu u pacjentów w grupie I i II w każdym dniu
terapii na podstawie wzrokowo-analogowej skali VAS
Rys. 2 Zakres ruchomości odcinka lędz
wiowego przed i po terapii w gru-
częstotliwość występowania bólu uległa zmniejszeniu w gru-
pie I i II
pie I o 1,05 punktu, w grupie II o 0,55 punktu,
stosowanie leków przeciwbólowych zmniejszyło się w grupie
I o 0,7 punktu, a w grupie II o 0,55 punktu,
ograniczenie sprawności ruchowej uległo zmniejszeniu
w grupie I o 0,5 punktu, zaś w grupie II 0,4 punktu.
Intensywność bólu oceniano za pomocą wzrokowo-analogowej
skali VAS. Wyniki przedstawia rys. 1.
Intensywność bólu według wzrokowo-analogowej skali VAS
wynosiła przed terapią w grupie I 4,15 punktu, a po terapii obni-
żyła się do 1,15 punktu. W grupie II zaś przed terapią wynosiła
3,35 punktu, a po terapii uległa obniżeniu do 2,0 punktu (rys. 1).
Rys. 3 Test palce-podłoga przed i po terapii w grupie I i II
Zakres ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym we
wszystkich badanych testach uległ zwiększeniu zarówno w grupie
I, jak i w grupie II (rys. 2).
gruszkowatych u 1 osoby oraz mięśni przywodzicieli krótkich
Zakres zgięcia mierzony testem Schobera w grupie I po tera-
uda u 1 osoby. Po terapii skrócone pozostały mięśni kulszowo-go-
pii zwiększył się średnio o 0,45 cm, a w grupie II średnio
leniowe u 4 osób i mięśnie biodrowo-lędz
wiowe u 2 osób.
o 0,42 cm.
W grupie kontrolnej najczęściej stwierdzono przykurcze mię-
Zakres zgięcia kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym w grupie I
śni: prostych ud u 10 osób, mięśni biodrowo-lędz
wiowych
i w grupie II zwiększył się o 0,4 cm.
u 8 osób, mięśni kulszowo-goleniowych u 7 osób. Oprócz tego
Zakres wyprostu kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym w gru-
stwierdzono przykurcze mięśni prostowników grzbietu w odcin-
pie I zwiększył się o 0,8 cm, a w grupie II o 0,5 cm.
ku lędz
wiowym u 2 osób, mięśni czworobocznych lędz
wi u 1 oso-
Zakres skłonu w lewo kręgosłupa w odcinku lędz
wiowo-pier-
by oraz mięśni napinaczy powięzi szerokiej uda u 1 osoby.
siowym w grupie I uległ zwiększeniu o 1,05 cm, a w grupie II
Po terapii w grupie drugiej pozostały skrócone mięśnie: proste
o 0,6 cm.
uda u 1 osoby, biodrowo-lędz
wiowe u 2 osób, kulszowo-golenio-
Skłon w prawo kręgosłupa w odcinku lędz
wiowo-piersiowym
we u 3 osób, napinacze powięzi szerokiej uda u 1 osoby. Stwier-
w grupie I zwiększył się średnio o 0,9 cm, a w grupie II o 0,8
dzono, że skuteczność w rozciąganiu przykurczonych mięśni
cm.
w obu grupach była porównywalna.
Zakres skrętu w lewo kręgosłupa w odcinku lędz
wiowo-pier-
siowym w grupie I zwiększył się o 0,45 cm, a w grupie II o 0,4
cm. Dyskusja
Skręt w prawo kręgosłupa w odcinku lędz
wiowo-piersiowym
w grupie I zwiększył się o 0,4 cm, a w grupie II o 0,45 cm.
Powszechnie występujące dolegliwości bólowe odcinka lędz
wio-
wego kręgosłupa stały się problemem społecznym zarówno o cha-
Wartości te nie wykazują różnic między grupami. rakterze medycznym, jak i ekonomicznym. Ten stan rzeczy wy-
Zakres testu palce-podłoga w grupie I przed terapią wynosił 0- maga od lekarzy różnych specjalności i fizjoterapeutów współpra-
-36 cm, średnio 11,3 cm. Po terapii zakres tego testu uległ zmniej- cy w diagnozowaniu i doborze najlepszej metody terapeutycznej
szeniu do 0-14 cm, średnio do 2,45 cm. Zakres testu palce-podło- [18, 19].
Z badań wynika, że pacjenci zgłaszający się do Poradni Rehabi-
ga w grupie I po terapii zwiększył się średnio o 8,85 cm. Natomiast
w grupie II przed terapią wynosił 0-40 cm, średnio 10,9 cm, po te- litacyjnej  ReVITA w Toruniu z rozpoznaną chorobą przeciąże-
niową kręgosłupa lędz
wiowego to w 70% kobiety, osoby z depre-
rapii 0-22 cm, średnio 6,2 cm. Zakres testu palce-podłoga w grupie
sją 57%, z aktywnością ruchową słabą 77,5%, z BMI prawidłowym
II zwiększył się średnio o 4,7 cm. Badania pokazały, że w grupie
47,5% i 45% osób z nadwagą i otyłością. 47,5% pacjentów czyn-
poddanej terapii skojarzonej różnica w teście palce-podłoga jest
nych zawodowo, z czego 37,5% fizycznie, a 10% umysłowo. Pozo-
większa (rys. 3).
stałe 52,5% pacjentów jest bezrobotnych oraz na rencie i emery-
W grupie badawczej najczęściej stwierdzono przykurcze mię-
turze.
śni: kulszowo-goleniowych u 8 osób, mięśni prostych ud u 8 osób,
Opisana powyżej charakterystyka pacjentów ściśle powiązana
mięśni biodrowo-lędz
wiowych u 7 osób. Ponadto stwierdzono
jest z czynnikami ryzyka powstawania zespołów bólowych kręgo-
przykurcze mięśnia prostownika grzbietu w odcinku lędz
wiowym
słupa w odcinku lędz
wiowym [20]. W materiale badawczym
u 1 osoby, mięśni czworobocznych lędz
wi u 1 osoby, mięśni
stwierdzono depresję według skali Becka
Tabela 1 Wyniki leczenia pacjentów z chorobą przeciążeniową kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym u 57% pacjentów. Uzyskane wyniki kore-
na podstawie punktacji wskaz
ników zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena spondują z danymi z piśmiennictwa,
z których wynika, że na depresję cierpi
30-40% pacjentów zgłaszających się do
Oceniane wskaz
niki Grupa I, n=20 Grupa II, n=20
specjalistów ambulatoryjnych, nie psy-
Przed Po Przed Po
chiatrów. Są to najczęściej chorzy z ze-
leczeniem leczeniu leczeniem leczeniu
społem bólowym głównie odcinka szyjne-
go i lędz
wiowego kręgosłupa, z przewle-
Nasilenie bólu 1,45 0,55 1,05 0,8
kłym bólem bez adekwatnych zmian
w badaniu przedmiotowym.
Częstotliwość występowania bólu 1,6 0,55 1,7 1,15
Z literatury wynika, że u podstawy wie-
Stosowanie leków przeciwbólowych 0,85 0,15 0,95 0,4
lu bólów kręgosłupa w odcinku lędz
wio-
wym znajdują się czynniki natury psy-
Ograniczenie sprawności ruchowej 0,7 0,2 0,75 0,35
chicznej, świadczące o potrzebie kom-
42
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2009, vol. 15
medycyna fizykalna / physical medicine
IB_01-2009 [PL_1].qxd 2009-03-20 09:56 Page 43
pleksowego leczenia. Według badań przeprowadzonych w Glas- skojarzoną zaobserwowano wyraz
ne ograniczenie stosowania
gow Pain Clinic z grupy 121 chorych, 52 skarżyło się na bóle krę- analgetyków.
gosłupa w odcinku lędz
wiowym. Tylko 5% chorych z badanej 4. Ruchomość odcinka lędz
wiowego kręgosłupa w obu grupach
grupy nie miało zaburzeń psychicznych, a 23% badanych narze- nie uległa zmianie. Sonoterapia połączona z kinezyterapią
kało na bóle kręgosłupa lędz
wiowego będącego objawem choroby wyraz
nie poprawiła gibkość kręgosłupa badaną testem palce-
depresyjnej [21].
-podłoga.
Zastosowanie terapii skojarzonej nie zwiększyło efektów kine-
zyterapii w zakresie: siły mięśni fazowych oraz długość mięśni
Literatura
posturalnych w porównaniu z grupą pacjentów, u których zasto-
sowano kinezyterapię. Zmiana tych parametrów jest zasługą prze-
1. F. Biering-Sorensen: Physical measurements as risk indicators
prowadzonych ćwiczeń.
for low-back trouble over a one-year period, Spine, vol. 9, 1984,
Analiza wyników ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wio-
s. 106-119.
wym wykazuje, że w obu badanych grupach po terapii ruchomość
2. J. Jakubowski, B. Turczoń: Leczenie zespołów bólowych dolne-
nie poprawiła się, niezależnie od stosowania sonoterapii. Brak
go odcinka kręgosłupa i pochodnych, Balneologia Polska, vol. 40,
istotnych zmian w ruchomości kręgosłupa może wynikać z istoty
1998, s. 76-82.
choroby przeciążeniowej, w której na drodze wtórnie zwiększone-
3. J. Kujawa, I. Pyszczek, J. Talar, M. Janiszewski: Porównaw-
go napięcia mięśni i aparatu więzadłowego oraz obecnych zmian
cza ocena skuteczności przeciwbólowej wybranych metod fizjotera-
zwyrodnieniowych występują ograniczenia ruchomości kręgosłu-
peutycznych w zespole bólowym dolnego odcinka kręgosłupa,
pa niepoddające się terapii. Zaburzenia te wymagają długoletnie-
Fizjoterapia Polska, vol. 3, 2001, s. 271-279.
go leczenia, w związku z tym dwutygodniowa terapia z założenia
4. D.R. Wahlgren, J.H. Atkinson, J.E. Epping-Jordan: One-year
może być niewystarczająca.
Analiza wyników palce-podłoga wykazała, że włączenie sonote- follow-up of first onset low back pain, Pain, vol. 73, 1997, s. 213-
rapii do kinezyterapii poprawia znacznie gibkość kręgosłupa. -221.
5. P. Lisiński, M. Małgowska: Jakość życia a zespół bólowy kręgo-
Wyniki testu palce-podłoga w grupie z sonoterapią są dwukrotnie
lepsze niż u pacjentów, u których zastosowano jedynie kinezyte- słupa na tle przeciążeniowym, Chirurgia Narządów Ruchu
rapię. Wynika to z kompleksowego oddziaływania fali ultradz
- i Ortopedia Polska, vol. 70, 2005, s. 361-365.
więkowej na tkanki: wpływu przeciwbólowego, głębokiego prze- 6. K. Giermek, K. Kwaśna, M. Białek: Światowy ruch na rzecz
grzania oraz rozluz
nienia mięśnia prostownika grzbietu w części przeciwdziałania epidemii dolegliwości bólowych kręgosłupa, Po-
lędz
wiowej. Taimela [20] analizował związek między subiektyw- stępy Rehabilitacji, vol. 9, 1995, s. 91-97.
nym odczuciem bólu i obiektywnie stwierdzoną poprawą rucho- 7. J. Gawlikowski: Zespoły bólowe kręgosłupa lędz
wiowo-krzyżo-
mości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym. Badał wyniki 143 pa- wego, Kwartalnik Ortopedyczny, vol. 4, 1992, s. 1-20.
cjentów z przewlekłym bólem kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym 8. J. Stodolny: Choroba przeciążeniowa kręgosłupa, ZL Natura,
i zauważył, że po 12 tygodniach rehabilitacji ból zmniejszył się Kielce 1999.
u 79% pacjentów. Oprócz tego u około 80% badanych osób zwięk- 9. J. Świerkot: Bóle krzyża � etiologia, diagnostyka i leczenie, Prze-
szył się jednocześnie zakres ruchomości kręgosłupa w odcinku lę- wodnik Lekarski, vol. 9, 2006, s. 86-98.
dz
wiowym. Inni autorzy potwierdzają zależność między ograni- 10. B. Tomik: Leczenie zespołów bólowych kręgosłupa, Terapia, vol.
czeniem ruchomości kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym, a wystę- 11(4), 2003, s. 39-42.
powaniem bólu w tej okolicy [22].
11. T.M. Domżał: Bóle krzyża, Przewodnik Lekarski, vol. 4(11),
Z literatury [12-14] wynika, że sonoterapia jest skuteczną me- 2001, s. 104-110.
todą leczenia stanów przewlekłych. Jej szerokie działanie biolo-
12. G. Straburzyński, A. Straburzyńska-Lupa: Fizjoterapia, Wy-
giczne wpłynęło na uzyskanie dobrych efektów w zmniejszaniu
dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, s. 616-633.
dolegliwości bólowych, częstości jego występowania, a co za tym
13. T. Mika: Fizykoterapia. Podręcznik dla wydziałów fizjoterapii
idzie � w zmniejszaniu przyjmowania leków przeciwbólowych
medycznych studiów zawodowych, Wydawnictwo Lekarskie
w grupie pacjentów, u których zastosowano tę metodę fizykalną.
PZWL, Warszawa 1996, s. 338-356, 361-362.
To świadczy, że sonoterapia jest metodą fizjoterapeutyczną
14. J. A
azowski: Podstawy fizykoterapii, Wydawnictwo AWF, Wro-
o dużej skuteczności przeciwbólowej; zmniejsza napięcie mięśni
cław 2000, s. 263-266.
oraz dobrze uzupełnia kinezyterapię. Jeszcze większą skuteczność
15. J. Nowotny: Podstawy fizjoterapii część II, Wydawnictwo AWF,
sonoterapii można uzyskać, stosując jako substancję sprzęgającą
Katowice 1998, s. 134-139.
żel farmakologicznie czynny o działaniu przeciwbólowym. Po-
16. J.Z. Kilar, P. Lizis: Leczenie ruchem. Część I. Badanie narządu
twierdzają to badania wykonane w Katedrze i Zakładzie Lasero-
ruchu w rehabilitacji, Kasper, Kraków 1996, s. 96, 98, 100, 112,
terapii i Fizjoterapii Collegium Medicum w Bydgoszczy, w któ-
200.
rych oceniano skuteczność fonoforezy z diklofenakiem w zespo-
17. W. Dega, K. Milanowska: Rehabilitacja medyczna, PZWL,
łach bólowych odcinka L-S kręgosłupa [22].
Warszawa 1993, s. 167-171.
18. M. Kiljański, Z. Śliwiński, W. Kufel, W. Kiebzak, M. Wosz-
Wnioski czak: Ocena równowagi ciała u pacjentów ze zmianami zwyrod-
nieniowymi kręgosłupa lędz
wiowego po kriostymulacji ogólnoustro-
jowej połączonej z fizjoterapią, Fizjoterapia Polska, vol. 7(3),
W świetle przeprowadzonych badań można przedstawić następu-
2007, s. 286-298.
jące wnioski:
19. A. Dziak: Leczenie bólów krzyża, Rehabilitacja Medyczna,
1. U wszystkich badanych pacjentów zmniejszyło się nasilenie
bólu. Mimo braku istotności statystycznej w grupie pacjen- vol. 6(1), 2002, s. 36.
20. S. Taimela, M. Kankaanpaa, S. Luoto: The effect of lumbag
tów, u których stosowano oprócz kinezyterapii sonoterapię,
zaobserwowano tendencję do zmniejszenia dolegliwości bó- fatigue on the ability to sense a change in lumbar position-a control-
led study, Spine, vol. 24, 1999, s. 1322-1327.
lowych.
21. E. Thomas i wsp.: Association between measures of spinal mobi-
2. Częstotliwość występowania bólu uległa zmniejszeniu w obu
badanych grupach. Zaobserwowano tendencję do rzadszego lity and low back pain, Spine, vol. 23, 1998, s. 343-347.
występowania bólu w grupie poddanej sonoterapii. 22. M. A
ukowicz i wsp.: Ocena skuteczności fonoforezy z diklofena-
3. Stosowanie leków przeciwbólowych zmniejszyło się w obu kiem w zespołach bólowych odcinka L-S kręgosłupa, Balneologia
grupach. W grupie pacjentów, u których stosowano terapię Polska, IV-VI, 2008, 3(113), s. 236-243.
otrzymano / received: 15.12.2008 r.
zaakceptowano / accepted: 20.01.2009 r.
43
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2009, vol. 15
medycyna fizykalna / physical medicine