TEMAT: ZAGADNIENIE KONFLIKTÓW W SZKOLE I W PRACY Z MŁODZIEŻĄ.




1.WSTĘP

Współczesne czasy charakteryzują się dynamicznymi zmianami w zakresie intensywności konfliktów interpersonalnych i częstotliwości ich występowania. Stąd też problematyka konfliktów wzbudza żywe zainteresowanie socjologów, psychologów, pedagogów. Konflikty interpersonalne są także powszechnym i istotnym elementem interakcji, jakie mają miejsce pomiędzy nauczycielem a młodzieżą. Trwające jakiś czas kontakty interpersonalne nauczyciela z wychowankami prędzej czy później prowadzą do ujawniania się różnic poglądów, postaw, wartości, interesów. Okres dojrzewania sprzyja powstawaniu w życiu młodzieży konfliktów, zarówno tych wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Te ostatnie powstają w relacjach z innymi osobami, zwłaszcza znaczącymi, a więc z rodzicami, wychowawcami. Występują także - z różną intensywnością i w różnych formach. Często konflikty są utożsamiane z porażką wychowawczą nauczyciela, dlatego też nauczyciele usiłują nie dopuścić do powstania konfliktów, przynajmniej tych jawnych. Taka postawa w konsekwencji prowadzi do nagromadzenia konfliktów ukrytych, a nawet do zachowań destrukcyjnych. Możemy się zastanowić czy konflikty w szkole są zagrożeniem oraz jakie są sposoby ich rozwiązywania.
2. PRZYCZYNY POWSTAWANIA KONFLIKTÓW.
A) Uwarunkowania o charakterze podmiotowym
Źródła konfliktów miedzy nauczycielami i uczniami mogą mieć charakter podmiotowy. Tego rodzaju konflikty powstają głównie w wyniku konfrontacji różnych typów osobowości i cech charakteru. Ich źródłem są także występujące różnice w sądach, systemach wartości, ocenach, preferowanym stylu życia. W powstawaniu konfliktów między nauczycielem a uczniami główną rolę odgrywają określone cechy tych pierwszych. Związane są one z ich usposobieniem, poziomem intelektualnym, kompetencjami zawodowymi i postawą. Tak więc niesprawiedliwość nauczycieli, formalizm i oschłość w odnoszeniu się do młodzieży, nerwowość, gwałtowność, brak wyrozumiałości, a także nudne i schematyczne prowadzenie lekcji przyczyniają się do powstania tego typu konfliktów. Również cechy charakteru młodzieży decydują o powstaniu konfliktów. Upór, nieposłuszeństwo, przekora i zawiść, a także problemy i konflikty w rodzinie przyczyniają się do tego typu sytuacji w czasie lekcji.
Kluczowym źródłem konfliktów są również zmiany psychofizyczne dokonujące się u uczniów w okresie adolescencji - między 13. a 19. rokiem życia. Jest to wiek przemian biologicznych, intelektualnych i psychicznych Konflikty wynikają więc między innymi z napięcia powstającego między potrzebą samodzielności a ograniczeniami stawianymi przez nauczyciela, pomiędzy dążeniem do niezależności a potrzebą oparcia, między wizjami idealnymi a realnymi obrazami rzeczywistości; kryzysu tożsamości, tendencji do obrony i krytyki, zmienności nastrojów i uczuć. .
Konflikty są spowodowane także naruszeniem przez jedną lub obie strony ustalonych uprzednio zasad współpracy, dążenie do zaspokojenia własnych potrzeb, nieprzestrzeganie i nieuwzględnianie potrzeb innych osób, nieumiejętność postępowania, brak tolerancji.


Inną, ważną przyczyną konfliktów, jakie powstają w relacjach interpersonalnych, jest nieprawidłowo przebiegający proces komunikacji między partnerami. Wszelkie przejawy braku komunikowania, jego osłabienia lub nieprawidłowości związanych z jego przebiegiem, pociągają za sobą niewłaściwą interpretację konkretnych zachowań, tak ucznia, jak i nauczyciela. Prawidłowy przebieg procesu komunikowania się stanowi podstawę do unikania sytuacji konfliktogennych, a gdy już konflikt powstanie, wtedy stwarza możliwości do przeżywania go w sposób konstruktywny.
U podstaw konfliktów znajduje się również brak czasu, zmęczenie, obsesyjna troska o spokój w klasie i realizację programu nauczania czy też wymagań, jakie nakłada reforma edukacji (np. dokładne wypełnianie dziennika szkolnego i dokumentacji o przebiegu rozwoju zawodowego, realizacja zadań związanych z uzyskiwaniem kolejnych stopni awansu zawodowego nauczyciela). W konsekwencji uczeń może doświadczać, że jest przedmiotem, a nie podmiotem interakcji katechetycznych.
Do powstania konfliktów przyczynia się także brak jasno określonych kryteriów oceniania. Młodzież postrzega wtedy ocenianie jako jedną z form zastraszenia, niesprawiedliwego traktowania poszczególnych osób i narzędzie wprowadzania porządku na lekcji. W konsekwencji buntuje się i ostentacyjnie wyraża swoje niezadowolenie.
B) Uwarunkowania społeczno-kulturowe
Uwarunkowania społeczno-kulturowe, takie jak na przykład: lansowane w środkach społecznego komunikowania wzory zachowań i wartości, ośmieszanie autorytetu wychowawców, negatywna postawa rodziców i innych wychowawców wobec nauczyciela, sytuacja materialna szkoły, zmiany związane z reformą, biurokracją. Wszystko to w mniejszym lub większym zakresie determinuje powstawanie konfliktów między nauczycielem a młodzieżą.

2. RODZAJE KONFLIKTÓW.
Termin \"konflikt\" pochodzi od łacińskiego słowa conflicto i oznacza: razem uderzać, wstrząsać, zaburzać. O konflikcie mówimy wówczas, gdy ma miejsce zetknięcie się sprzecznych interesów, postaw, pragnień, motywów i wartości. Mogą one występować na różnych poziomach:
- intrapersonalny (wewnętrzny),
- interpersonalny (między poszczególnymi osobami),
- intragrupowy (wewnątrz grupy),
- intergrupowy (między grupami),
- interorganizacyjny (między organizacjami).
Konflikty mogą być krótkotrwałe lub długotrwałe, jawne lub ukryte. W szkole możne spotkać przede wszystkim konflikty interpersonalne określające swoisty rodzaj relacji interpersonalnych między dwiema lub więcej osobami, które polegają na wyraźnie uświadomionych nawzajem niezgodnych, przeciwstawnych czy sprzecznych poglądach, stanowiskach, preferowanych wartościach, interesach partnerów interakcji, wyrażających się w formie negatywnych lub nawet wrogich postaw czy konkretnych zachowań.
Uwzględniając przyczyny, które decydują o powstaniu można wskazać na konflikty interesów i konflikty postaw.
1. Konflikty interesów.
Konflikty interesów występują wtedy, gdy uczniowie zabiegają o korzyści indywidualne typu społecznego, a sytuacja ma tę właściwość, że pozwala na realizację interesu tylko jednej z ubiegających się osób. Na przykład nauczyciel może zwolnić z zajęć lekcyjnych tylko jednego ucznia, który będzie reprezentować młodzież z danej klasy czy szkoły na spotkaniu z dziećmi z Domu Dziecka czy z osobami z Domu Opieki Społecznej, chociaż chętnych jest wielu. Bywa i tak, że nauczyciel stawia uczniom określone zadanie, do wykonania którego jest wielu chętnych, ale jego realizacji może dokonać tylko jeden.
2. Konflikty postaw.
Konflikty postaw to sprzeczność w zakresie określonej gotowości do reagowania wobec danego obiektu. Różnica postaw ułatwia narastanie sytuacji konfliktowych powtarzających się.
3. Konflikty jawne lub ukryte.
Każdy z wyżej wymienionych konfliktów może mieć charakter jawny bądź ukryty. Konflikty jawne mają charakter zewnętrzny. Do nich należą np.: długotrwałe walki werbalne tzw. przygadywanie czy też różne formy zachowań agresywnych. Najczęściej konflikty młodzieży z nauczycielem mają jednak charakter ukryty. Uczniowie z obawy przed konsekwencjami starają się nie ujawniać swoich wrogich odniesień do nauczyciela dlatego przyjmują postać cichego żalu, buntu, napięcia i stłumionej urazy.


3. SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW.
Konflikty powstające w relacjach katechety z młodzieżą dość powszechnie traktowane są wyłącznie jako zjawisko negatywne, a niekiedy nawet rozpatrywane w kategoriach patologizujących. W praktyce edukacyjnej konflikt może mieć znaczenie pozytywne lub negatywne. Zależy to jednak od samych uczestników konfliktu i od sposobu w jaki podejmują oni rozwiązanie danego konfliktu.
a) Destrukcyjne sposoby rozwiązywania konfliktów:
ignorowanie konfliktu - Ignorowanie konfliktu polega na pomijaniu sytuacji konfliktowej milczeniem w przekonaniu, że brak decyzji wywoła mniejszy konflikt niż odrzucenie żądań. Najczęściej sięga po nią nauczyciel, kiedy nie słucha argumentów młodzieży, nie przyjmuje ich do wiadomości i nie stara się zrozumieć, co rodzi w nich poczucie lekceważenia. W takiej sytuacji konflikt pogłębia się, a szansę na jego rozwiązanie się zmniejszają. Prowadzi to do negatywnych skutków i wartość rozwojowa konfliktu jest ujemna.
odwlekanie rozwiązania konfliktu - Odwlekanie polega na odraczaniu działania, oczekiwaniu na zmiany, które mogą nastąpić, czy też na zdarzenie losu. Konflikt traktowany w ten sposób przynajmniej przez jedną ze stron ma szansę na pogłębienie. Wraz z upływem czasu osoby zaangażowane nabierają coraz głębszego przekonania o własnych racjach, formalizują swoje poglądy. Przedmiot konfliktu (często błahy i pozorny) bywa z czasem zapominany na rzecz działań symbolicznych, mających na celu obronę własnej godności, dobrego imienia, honoru. Tak więc tego rodzaju strategia prowadzi do ukształtowania się, zwłaszcza w młodzieży, tendencji do reakcji obronnych. Odwlekanie prowadzi zatem do negatywnych następstw rozwojowych.
pokojowe współistnienie - Obie strony udają tu, że konflikt nie istnieje, podkreślają wspólnotę, ignorują przyczyny sporów. Pozornie współpraca między nimi jest dobra, lecz wynika ona raczej z obowiązku niż z zaangażowania we wspólny cel. Towarzyszące poczucie fałszu rodzi wiele podejrzeń o nieczyste intencje, uniemożliwiając otwartą komunikację. Sposób ten, chwilowo nieraz użyteczny, nie sprawdza się w dłuższej perspektywie czasowej, nie prowadzi do konstruktywnych rozwiązań, umożliwiających prawdziwe porozumienie i w rezultacie współdziałanie.
Deprecjonowanie - jest charakterystyczną strategią rozwiązywania konfliktów, stosowaną przez młodzież. Nauczyciel określany przez młodzież, zwłaszcza we własnych myślach czy rozmowach z innymi jako: \"matoł\", \"idiota\", \"wapniak\", \"beton\" zostaje pozbawiony wartości.
rozwiązywanie konfliktu z pozycji autorytetu – nauczyciel bardzo często próbuje rozwiązywać konflikty z pozycji autorytetu. Sam decyduje, co jest lepsze dla młodzieży, z którą wszedł w konflikt. Doświadczeniem i wiedzą uzasadnia decyzję mającą rozwiązać konflikt, w którym sam jest stroną zainteresowaną. Przy takim potraktowaniu młodzież czuje się najczęściej bezsilna. Może reagować buntem i agresją. Konflikt, zamiast być rozwiązany, narasta i przeradza się często w walkę młodzieży o własne prawa.
Kompromis - Wiara w moc kompromisu wyrasta z ukrytego przeświadczenia o nierozwiązywalności sporów, jakie powstają w relacjach z młodzieżą. Przy stosowaniu tej strategii nauczyciel zakłada, że dojdzie do porozumienia z wychowankami, jeśli zadowoli się osiągnięciem częściowego spełnienia swych żądań, a jednocześnie spełni część żądań stawianych przez uczniów. Takie połowiczne usatysfakcjonowanie i poczynione ustępstwa nie są jednak rozwiązaniem konfliktów, a jedynie oddaleniem momentu konfrontacji i rzeczywistego ustalenia własnych praw i interesów. Prowadzą do odnowienia, a nawet nasilenia konfliktów.
Walka - Jedna ze stron zaczyna spostrzegać drugą jako przeciwnika, którego należy zwyciężyć lub zniszczyć. Obie strony przyjmują postawę nieprzejednaną. Żądają ustępstw, stosując przy tym groźby czy też presję. Jednocześnie, obie strony dbają wyłącznie o własne interesy. Największym nieszczęściem w tym przypadku jest to, że nawet zakończenie wojny nie może zagwarantować całkowitego wygaszenia konfliktu - zawsze bowiem pozostają rany i bolesne wspomnienia.
Omówione powyżej strategie rozwiązywania konfliktów są powszechnie stosowane w toku interakcji. Strategie te cechuje bardzo niska efektywność. Nie prowadzą one do rozwiązania konfliktów, lecz raczej do odwlekania rozwiązania, czasem nawet do jego zaostrzenia i eskalacji, a wyjątkowo do jego załagodzenia. Sposoby te zmierzają raczej do redukcji i obniżenia napięcia związanego z występowaniem konfliktów niż do ich rozwiązania.
b) Konstruktywne sposoby rozwiązywania konfliktów
Negocjowanie - polega na porozumiewaniu się w celu znalezienia nowych sposobów sterowania konfliktem. W toku dialogu zmierza się do znalezienia zadowalającego obie strony wyjścia z sytuacji konfliktowej.
Współpraca - Właściwe prowadzona negocjacja umożliwia współpracę. We współpracy ważne są interesy obu stron. Nie ma tu zwycięzców i pokonanych, lecz wspólnie ustala się zbiór możliwych rozwiązań danego konfliktu, a następnie przyjmuje te, które w największym stopniu zaspokajają potrzeby i oczekiwania młodzieży i nauczyciela
Metoda bez porażek - Poszukiwanie rozwiązania konfliktu ukierunkowanego na współpracę możliwe jest dzięki zastosowaniu metody bez porażek. Obejmuje ona kolejno: 1) wspólne rozpoznanie konfliktu i nazwanie go; 2) zrozumienie przez nauczyciela młodzieży, jej uczuć, potrzeb, roszczeń; 3) wspólne z młodzieżą poszukiwanie możliwych rozwiązań; 4) krytyczna ocenia propozycji rozwiązań; 5) wspólne zadecydowanie o najlepszym rozwiązaniu; 6) wykonanie powziętej decyzji.
4. PODSUMOWANIE.
Istnienie konfliktów w szkole jest nieuniknione, pożądane i konieczne. Pozwalają one na kształtowanie pożądanych społecznie postaw, uczą zrozumienia, akceptacji, tolerancji i współdziałania. To czy będą one wartościowe rozwojowo zależy od sposobu ich rozwiązywania. Chcąc wykorzystać tkwiące w konflikcie szanse, nauczyciel powinien być przede wszystkim świadomy sytuacji konfliktowej i jej konsekwencji, a następnie negocjować z młodzieżą kształt rozwiązania konfliktu i podejmować współpracę. W praktyce sposób rozwiązania powinien być dostosowany do wszystkich elementów konfliktu, a więc jego uczestników, źródła i rodzaju.










Literatura:
1. Hamer, Klucz do efektywnego nauczania
2. H. Rylke, G. Klimowicz, Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, Warszawa 1992,
3. Cz. Matusiewicz, Konflikty w zespołach uczniowskich,
4. Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1997,.
5. R. Łysek, Rola nauczyciela w rozwiązywaniu konfliktów między uczniami, \"Nauczyciel i Szkoła\", 1999 nr 2/1999,.