Wykład 2
Warunki produkcji i obrotu mięsem, łańcuch chłodniczy
Warunki produkcji i obrotu mięsem, łańcuch chłodniczy
Podstawy formalno-prawne
Rozporządzenie 852/2004
Istotne jest, w odniesieniu do \
ywności, która nie mo\
e być bezpiecznie przechowywana w temperaturze otoczenia,
w szczególności \
ywności zamro\
onej, utrzymanie łańcucha chłodniczego;
Niezbędne jest ustanowienie kryteriów mikrobiologicznych i wymogów kontroli temperatury opartych na naukowej
ocenie ryzyka;
Przedsiębiorstwo sektora spo\
ywczego, gdzie właściwe, przyjmują następujące szczególne środki higieny:
c) zgodność z wymogami kontroli temperatury dla środków spo\
ywczych;
d) utrzymywanie łańcucha chłodniczego;
Wyposa\
enie, wystrój, konstrukcja, rozmieszczenie i wielkość pomieszczeń \
ywnościowych:
d) w miarę potrzeby, zapewnia warunki przetwarzania i składowania o odpowiednich warunkach
termicznych wystarczające do odpowiedniego utrzymywania środków spo\
ywczych we właściwej
temperaturze oraz zaprojektowane w ten sposób, aby temperatura ta mogła być monitorowana i, w razie
potrzeby, zapisywana.
Transport
W miarę potrzeby, transportery i/lub kontenery wykorzystywane do przewo\
enia środków spo\
ywczych
muszą być przystosowane do utrzymania ich właściwej temperatury i, tam gdzie to konieczne,
zaprojektowane tak, aby umo\
liwić kontrolowanie tych temperatur.
Surowce, składniki, półprodukty i wyroby gotowe, które mogłyby sprzyjać wzrostowi chorobotwórczych
mikroorganizmów lub tworzeniu się toksyn, muszą być przechowywane w temperaturach, które nie
powodowałyby ryzyka dla zdrowia. Nie mo\
na naruszać łańcucha chłodniczego. Jednak\
e ograniczone
okresy, kiedy temperatura nie jest kontrolowana, są dopuszczalne, aby przystosować się do zasad
postępowania przyjętych w trakcie przygotowywania, transportu, magazynowania, wystawiania na
sprzeda\
i dostarczania \
ywności, pod warunkiem \
e nie powoduje to ryzyka dla zdrowia. Przedsiębiorstwa
sektora spo\
ywczego produkujące, dokonujące obróbki lub pakujące przetworzone środki spo\
ywcze muszą
posiadać właściwe pomieszczenia, odpowiednio du\
e aby oddzielnie przechowywać surowce, oddzielnie
przetworzony materiał oraz posiadać odpowiednią, oddzielną chłodnię.
Jeśli środki spo\
ywcze mają być przechowywane bądz
podawane w niskich temperaturach muszą być schłodzone
tak szybko, jak to mo\
liwe, po ostatnim etapie obróbki cieplnej, lub ostatniej fazie przygotowawczej, jeśli
nie stosuje się procesu cieplnego, do temperatury, która nie będzie stwarzać ryzyka dla zdrowia.
Rozmra\
anie środków spo\
ywczych odbywa się w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko powstania patogennych
drobnoustrojów lub tworzenia się toksyn w \
ywności. Podczas rozmra\
ania, \
ywność musi znajdować się w
temperaturze, która nie będzie powodować ryzyka dla zdrowia. W przypadku gdy odciek powstały w
wyniku rozmra\
ania mo\
e stanowić ryzyko dla zdrowia, musi on zostać odpowiednio wysuszony. Po
rozmro\
eniu, z \
ywnością nale\
y obchodzić się w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko powstania
patogennych drobnoustrojów lub tworzenia się toksyn.
TRANSPORT
1. Transportery i/lub kontenery u\
ywane do przewozu środków spo\
ywczych muszą być utrzymywane w czystości i
w dobrym stanie i kondycji technicznej, aby chronić środki spo\
ywcze przed zanieczyszczeniem i muszą, w
miarę potrzeby, być tak zaprojektowane i skonstruowane, by umo\
liwić właściwe czyszczenie i/lub
dezynfekcję.
2. Pojemniki w pojazdach i/lub kontenerach nie mogą być u\
ywane do transportowania niczego poza środkami
spo\
ywczymi, jeśli mogłoby to prowadzić do zanieczyszczenia.
3. W przypadku gdy transportery i/lub kontenery są wykorzystywane do przewo\
enia czegokolwiek poza środkami
spo\
ywczymi lub do przewo\
enia ró\
nych środków spo\
ywczych jednocześnie, musi być zapewnione
skuteczne rozdzielenie produktów.
4. Du\
e ilości środków spo\
ywczych w postaci płynu, granulatu lub proszku muszą być transportowane w
pojemnikach i/lub kontenerach/zbiornikach przeznaczonych do transportu środków spo\
ywczych. Takie
kontenery muszą być oznaczone w wyraz
nie widoczny i nieścieralny sposób, w jednym lub w kilku językach
Wspólnoty, aby wskazać, \
e są one u\
ywane do transportu \
ywności, lub muszą być oznaczone  tylko dla
środków spo\
ywczych .
5. W przypadku gdy transportery i/lub kontenery zostały u\
yte do przewo\
enia czegokolwiek innego poza środkami
spo\
ywczymi lub do przewo\
enia ró\
nych środków spo\
ywczych, konieczne jest skuteczne czyszczenie
między przewo\
eniem ładunków, aby uniknąć ryzyka zanieczyszczenia.
Męso w ykład 2l .
i
~ 1 ~
6. Środki spo\
ywcze w transporterach i/lub kontenerach muszą być tak rozmieszczone i zabezpieczone, aby
zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia.
7. W miarę potrzeby, transportery i/lub kontenery wykorzystywane do przewo\
enia środków spo\
ywczych muszą
być przystosowane do utrzymania ich właściwej temperatury i, tam gdzie to konieczne, zaprojektowane
tak, aby umo\
liwić kontrolowanie tych temperatur.
Rozporządzenie 853/2004
HIGIENA ROZBIORU I ODA

CZANIA TUSZY OD KOŚCI
b) w trakcie rozbioru, oddzielania tuszy od kości, trybowania, porcjowania i krojenia, pakowania jednostkowego lub
zbiorczego, temperatura mięsa wynosiła nie więcej ni\
3 �C dla podrobów i 7�C dla pozostałego mięsa,
przez utrzymanie temperatury otoczenia nie wy\
szej ni\
12 �C lub za pomocą innego alternatywnego
systemu o równowa\
nym skutku;
Rozbioru mięsa i oddzielenia tuszy od kości mo\
na dokonywać zanim mięso osiągnie temperaturę 7�C, je\
eli
pomieszczenie rozbioru mięsa znajduje się w tym samym miejscu co ubojnia. W takim przypadku mięso
nale\
y przenieść do pomieszczenia rozbioru bezpośrednio z ubojni lub po okresie oczekiwania w chłodni lub
zamra\
alni. Niezwłocznie po dokonaniu rozbioru oraz, w miarę potrzeb, po umieszczeniu mięsa w
opakowaniach zbiorczych, musi ono zostać schłodzone do temperatury 4�C.
Przedsiębiorstwa sektora spo\
ywczego zobowiązane są zapewnić, aby mięso hodowlanych zwierząt kopytnych
składo-
wano zgodnie z poni\
szymi wymogami.
1. a) a) W przypadku braku innych szczególnych przepisów, mięso po badaniu poubojowym trzeba niezwłocznie
poddać schłodzeniu w ubojni, celem zapewnienia temperatury wszystkich części mięsa nie wy\
szej ni\
3 �C
dla podrobów i 7 �C dla pozostałego mięsa, przy krzywej chłodzenia zapewniającej stały spadek
temperatury. Niemniej jednak, w trakcie chłodzenia mo\
na dokonać rozbioru mięsa i oddzielenia tuszy od
kości, zgodnie z rozdziałem V, pkt 4.
b) III. W trakcie operacji chłodzenia trzeba zapewnić odpowiednią wentylację, aby zapobiec kondensacji na
powierzchni mięsa.
2. Mięso musi osiągnąć temperaturę określoną w pkt 1 i pozostawać w tej temperaturze podczas składowania.
3. Mięso musi osiągnąć przed transportem temperaturę określoną w pkt 1 oraz musi pozostawać w tej
temperaturze podczas transportu. Niemniej jednak, mięso mo\
na transportować pod warunkiem uzyskania
zgody właściwych władz, w celu umo\
liwienia produkcji określonych wyrobów, z zastrze\
eniem, \
e:
a) transport odbywa się zgodnie z wymogami określonymi przez właściwe władze w odniesieniu do
transportu z danego zakładu do innego zakładu;
oraz
b) mięso opuszcza ubojnię lub zakład rozbioru znajdujący się w ubojni niezwłocznie, a transport nie trwa
dłu\
ej ni\
dwie godziny.
4. Mięso przeznaczone do zamro\
enia musi zostać zamro\
one bez zbędnej zwłoki, z uwzględnieniem, w razie
konieczności, czasu na stabilizację przed zamro\
eniem.
5. Mięso niepakowane składuje się i transportuje oddzielnie od mięsa pakowanego, chyba \
e jest ono składowane i
transportowane w ró\
nym czasie oraz tak, aby opakowania oraz sposób składowania i transportu nie
stanowiły z
ródła zanieczyszczenia mięsa.
Do produkcji mięsa mielonego i wyrobów mięsnych mają zastosowanie poni\
sze wymogi.
a) O ile właściwe władze nie zezwolą na odkostnienie bezpośrednio przed zmieleniem, mro\
one lub głęboko
mro\
one mięso, u\
ywane do przyrządzenia mięsa mielonego lub wyrobów mięsnych, musi zostać
odkostnione przed zamro\
eniem. Mo\
ebyć składowane wyłącznie przez czas ograniczony.
b) W odniesieniu do mięsa mielonego przyrządzanego z mięsa chłodzonego, mięso mielone musi zostać
przyrządzone:
i) w przypadku drobiu, w terminie nieprzekraczającym trzech dni od uboju;
ii) w przypadku innych zwierząt, w terminie nieprzekraczającym sześciu dni od uboju;
lub
iii) w terminie nieprzekraczającym 15 dni od uboju zwierząt, w przypadku odkostnionej i pakowanej
pró\
niowo wołowiny i cielęciny.
c) Niezwłocznie po przygotowaniu, mielone mięso i wyroby mięsne muszą zostać umieszczone w opakowaniach
jednostkowych lub zbiorczych oraz:
i) schłodzone do temperatury wnętrza nie wy\
szej ni\
2 �C dla mięsa mielonego i 4 �C dla wyrobów
mięsnych;
lub
ii) zamro\
one do temperatury wnętrza nie wy\
szej ni\
-18 �C.
Powy\
sze wymogi dotyczące temperatury obowiązują podczas składowania i transportu.
Męso w ykład 2l .
i
~ 2 ~
ROZPORZ
DZENIE 558/2010
zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego
szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do \
ywności pochodzenia zwierzęcego
Nowela 853/20004: mięso po rozbiorze musi mieć temp nie wy\
szą jak 4�C
ROZPORZ
DZENIE KOMISJI (WE) NR 37/2005
z dnia 12 stycznia 2005 r.
w sprawie monitorowania temperatur w środkach transportu, podczas magazynowania oraz składowania głęboko
mro\
onych środków spo\
ywczych przeznaczonych do spo\
ycia przez ludzi
Środki transportu, a tak\
e środki słu\
ące do magazynowania i składowania głęboko mro\
onych środków
spo\
ywczych muszą być wyposa\
one w odpowiednie urządzenia rejestrujące, słu\
ące do monitorowania w
częstych i regularnych odstępach czasu temperatury powietrza, jakiej poddawane są głęboko mro\
one
środki spo\
ywcze.
Wszystkie przyrządy pomiarowe u\
ywane w celu monitorowania temperatur przewidziane w ust. 1 muszą być
zgodne z normami EN 12830, EN 13485 i EN 13486.
Przedsiębiorstwa przemysłu spo\
ywczego zobowiązane są przechowywać wszelkie stosowne dokumenty
umo\
liwiające weryfikację zgodności przyrządów, o których mowa powy\
ej, z odpowiednią normą EN.
Pomiary temperatury muszą być oznaczone datą i przechowywane przez podmiot działający na rynku spo\
ywczym
przez przynajmniej jeden rok lub dłu\
ej stosownie do charakteru \
ywności i dopuszczalnego okresu
magazynowania głęboko mro\
onych środków spo\
ywczych.
Dyrektywa Komisji 92/2/EWG
z dnia 13 stycznia 1992 r.
ustanawiającej procedurę pobierania próbek oraz wspólnotową metodę analizy do celów urzędowej kontroli
temperatur głęboko mro\
onych środków spo\
ywczych przeznaczonych do spo\
ycia przez ludzi
Wymagania dotyczące pomiaru temp. produktów \
ywnościowych
USTAWA
z dnia 25 sierpnia 2006 r.
o bezpieczeństwie \
ywności i \
ywienia
Wdra\
a postanowienia prawa unijnego w zakresie bezpieczeństwa \
ywności w obszarze chłodzenia i
przechowywania chłodniczego
Rozporządzeniu Ministra Zdrowia
z dnia 28 lutego 2000 r.
w sprawie warunków sanitarnych oraz zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie środkami spo\
ywczymi,
u\
ywkami i substancjami dodatkowymi dozwolonymi
Uznane za uchylone wa\
ne sprawy ale .... bi\
uteria itp itd.
================x================
W przypadku tusz mięsnych przepis rozporządzenia 853/2004 dopuszcza odstępstwa (w przypadku transportu do
innego zakładu gdy czas przewozu nie przekracza 2 godz. oraz u\
ycia mięsa bez wychłodzenie, jeśli jest to
uzasadnione względami technologicznymi (np. kiełbasa wiejska wieprzowa produkowana na Podkarpaciu).
Produktowi w obrocie handlowym musi towarzyszyć dokumentacja potwierdzająca jego to\
samość - najczęściej jest
to faktura spełniająca funkcję Handlowego Dokumentu Identyfikacyjnego
W przypadku mięsa poddanego rozbiorowi na opakowaniu musi być etykieta zawierająca dane o produkcie, a na
opakowaniu jednostkowym tak\
e znak identyfikacyjny zakładu, który wyprodukował mięso. W przypadku
gdy mięso zostało rozebrane w innym zakładzie ni\
została pozyskana tusza numer identyfikacyjny
powinien informować o zakładzie rozbioru).
Je\
eli mięso jest opakowane w opakowanie transportowe, które pełni jednocześnie funkcję opakowania
bezpośredniego (jednostkowego) znak identyfikacyjny musi być naniesiony w formie plomby w taki sposób,
\
e otwarcie opakowania niszczy tę plombę.
================x================
A
ańcuch chłodniczy
Potrzeby zapewnienie jakości  bezpieczeństwa produktów: medycznych, chemicznych, spo\
ywczych, ozdobnych,
Męso w ykład 2l .
i
~ 3 ~
Przesłanki: USA szacują, \
e tracą 56% wartości \
ywności łatwo psującej się w wyniku niedotrzymania łańcucha
chłodniczego
Koncepcje:
Ustępująca
Ocena produktu w systemie akceptuj-odrzuć zale\
nie od wartości temperatury w chwili kontroli.
- wybrane punkty czasowe kontroli temp. np. rozbiór tusz, przyjęcie mięsa w przetwórni,
hurtowni, supermarkecie
problemy:
- dla biznesu  straty
- dla indywidualnego konsumenta  brak mo\
liwości oceny jakości produktu  jedynym
wyznacznikiem jest termin przydatności do spo\
ycia Te\
straty
- brak wskazanie odpowiedzialności za straty: kto ma ponieść koszty strat? Dlaczego
klient?
- brak ciągłości nadzoru nad \
ywnością
korzyści: Jest jakiś nadzór
Nowoczesna
Ocena na podstawie ciągłej analizy temperatury przez cały cykl \
ycia produktu  od pola do stołu
Problemy: techniczne
Korzyści:
- łatwa analiza warunków transportu i przechowywania dla oceny produktu
- mo\
liwość wskazania słabych ogniw
- wskazanie odpowiedzialnego za straty
- mo\
liwość korekty  zarządzanie jakością
================x================
Dlaczego \
ywność powinna być chłodzona?
Produkty mięsne i drobiowe. Głównymi czynnikami chorobotwórczymi są: S. aureus, entehemorrhagic E. coli,
Salmonella., L. monocytogenes, Campylobacter jejuni / coli, Y. enterocolitica i C. perfringens i C.
botulinum.
Ryby i owoce morza produktów. Rodzime czynniki chorobotwórcze, w tym Vibrio vulnificus, Vibrio
parahaemolyticus, Vibrio cholerae, i C. botulinum typu E i bakterie jelitowe, takie jak Salmonella. i Shigella
spp. Inne patogeny: L. monocytogenes i S. aureus mogą być obecny w produktach poddanych obróbce
termicznej Dotyczy większości produktów wędzonych i owoców morza gdzie wzrost C. botulinum prowadzi
do produkcji toksyn.
Owoce i warzywa. Chorobotwórcze bakterie, takie jak Salmonella i E. coli O157: H7 mogą być obecne. Patogeny
człowieka zostały wyizolowane z wielu gatunków warzyw i obejmują Salmonella spp., Shigella spp., Y.
enterocolitica, E. coli O157:H7, L. mono-cytogenes, C. botulinum i B. cereus.
Jaja i produkty jajeczne. Głównym patogenem jaj i produktów jajecznych są pałeczki z rodzaju Salmonella (np.
Salmonella enteritidis). L. monocytogenes jest równie\
problemem w przetworzonych jajach.
Mleko i produkty mleczne. Głównymi czynnikami chorobotwórczymi są Salmonella sp., L. monocytogenes,
Staphylococcus aureus, jelitowo-krwotoczne E. coli, C. jejuni, C botulinum i B. cereus. Jakość
mikrobiologiczna mleka przyczynia się równie\
do ekologii mikroorganizmów produktu końcowego, w
szczególności w przypadku serów produkowanych z mleka nie pasteryzowanego. Salmonella spp., L.
monocytogenes (głównie w miękkich, wysoka aw, wysokie pH serów), entero-krwotoczna E. coli O157:. H7
(ze względu na zanieczyszczenie poprodukcyjne), S. aureus (z powodu wadliwych procesów produkcji
serów), Shigella spp. i C. botulinum (z powodu wadliwego procesu produkcji). W przypadku serów
topionych, istnieje obawa wzrostu C. botulinum i wytwarzania toksyn.
================x================
Produkty mro\
one powinny być transportowane i składowane w nieprzerwanym łańcuchu chłodniczym.
Oznacza to, i\
od momentu produkcji, poprzez transport i dystrybucję do momentu spo\
ycia przez konsumenta,
produkt mro\
ony powinien być składowany w odpowiedniej temperaturze. Nara\
enie produktu na wyjście z
zakresu zalecanych temperatur w którymś z ogniw łańcucha chłodniczego, mo\
e skutkować obni\
eniem
jakości  bezpieczeństwa produktu. W łańcuchu chłodniczym występuje wiele punktów krytycznych, w
których mo\
e dojść do przerwania jego ciągłości. Dlatego stosuje się mechaniczne lub elektroniczne
systemy monitoringu temperatury, które nie są w stu procentach wiarygodne. Bardzo łatwo mo\
e dojść do
Męso w ykład 2l .
i
~ 4 ~
przerwania łańcucha w momencie np. przeładunku towaru. Prowadzi to do występowania niezgodności na
linii producent  firma transportowa  dystrybutor, co wią\
e się z problemem przypisania odpowiedzialności
za przerwanie łańcucha chłodniczego i zepsucie artykułu \
ywnościowego.
================x================
Przykładowe elementy łańcucha chłodniczego:
- producent
- spedytor  firma transportowa
- hurtownia, magazyn, port morski, port lotniczy
- spedytor  firma transportowa
- handel detaliczny  mały sklep - supermarket
- konsument
wymagane elementy:
- opakowania
- środku transportu spełniające wymagania,
- kontrola i rejestracja temperatury
- dokumentacja handlowa, systemów zarządzania jakością
================x================
Zachowanie łańcucha chłodniczego, czyli niezmienność warunków, w jakich znajduje się produkt, jest
gwarancją, \
e uczyniliśmy wszystko w celu zapewnienia naszym Klientom produktu bezpiecznego. Zasada ta
obowiązuje tak\
e w czasie transportu \
ywności! Wszystkie operacje załadunkowe i wyładunkowe nie powinny
trwać dłu\
ej ni\
15 do 30 minut.
Dlaczego nale\
y przestrzegać łańcucha chłodniczego?
" Aby chronić zdrowie Klientów - wzrost temperatury zwiększa ryzyko rozmno\
enia drobnoustrojów, co
prowadzi do podwy\
szenia ryzyka zatrucia pokarmowego.
" Aby zachować cechy smakowo-zapachowe i konsystencję produktów \
ywnościowych - nawet krótki wzrost
temperatury mo\
e zepsuć smak \
ywność.
" Aby przestrzegać prawa - nieprzestrzeganie zasad HACCP grozi karami finansowymi.
Warunki termiczne, w jakich przebywają artykuły spo\
ywcze na ka\
dym etapie swojej drogi (od producenta
do konsumenta), muszą być zgodne z obowiązującymi w Polsce i krajach UE przepisami prawa
\
ywnościowego.
================x================
Zastosowanie TTI (time-temperature indicator)
Stosowanie indykatora temperatury bezpośrednio do pojedynczego opakowania produktu lub opakowania
zbiorczego (bardziej rozbudowane indykatory) pozwoli wyeliminować zagro\
enie dostarczenia do
następnego ogniwa łańcucha zimna produktu nie nadającego się do spo\
ycia  włącznie z konsumentem
jako ostatnim ogniwem w łańcuchu.
Nawet najlepiej zamro\
ony produkt mo\
e szybko stracić odpowiednią jakość w wyniku nawet niewielkich zaniedbań
w procesie składowania, transportu czy sprzeda\
y. Na te właśnie ogniwa łańcucha chłodniczego kładzie się
dziś główny nacisk, gdy\
są to punkty o potencjalnie największym zagro\
eniu obni\
enia jakości produktów
mro\
onych.
Zastosowanie COOLID
Opracowywana przez Invenview technologia, umo\
liwi aplikację indykatorów na opakowaniach pojedynczych i
zbiorczych takich produktów jak mro\
one mięsa, wędliny, desery, przetwory, warzywa oraz owoce. Tylko ciągły
monitoring, od momentu zaaplikowania indykatora u producenta do momentu rozpakowania produktu przez
klienta, zapewni pełne bezpieczeństwo i najwy\
szą jakość oferowanych dóbr.
Indykator COOLID
COOLID - Technologia Invenview
Technologia Invenview pozwala na zbudowanie taniej, łatwej w aplikacji, inteligentnej etykiety (indykatora)
informującej o jakości i długości \
ycia produktu do którego jest zaaplikowana. Indykator TTI  COOLID reaguje na
te zmiany warunków składowania, na które reaguje monitorowany produkt. Daje więc zrozumiałą i czytelną
informację czy produkt był nara\
ony na obni\
enie lub utratę jakości w wyniku przebywania w nieodpowiednich
temperaturach przez odpowiednio długi czas. Produkty spo\
ywcze tracą swoją jakość wg. reguły  im ni\
sza
temperatura tym dłu\
sze \
ycie produktu, im wy\
sza temperatura tym krótsze \
ycie produktu , i właśnie do tej
zasady dostosowane jest działanie naszego indykatora
Męso w ykład 2l .
i
~ 5 ~
Etykieta informująca o rozmro\
eniu produktu
Krótka ekspozycja powy\
ej temperatury krytycznej, w tym przypadku 0�C, nie prowadzi do rozmro\
enia produktu
dlatego wskazanie nie występuje. Wskazanie następuje dopiero w momencie rozmro\
enia produktu.
Etykieta informująca o przekroczeniu terminu przydatności do spo\
ycia
Wskazanie wystąpi w momencie przekroczenia terminu przydatności do spo\
ycia. Przykładowo w temperaturze -
5�C po trzech dniach, a w temperaturze 1�C po ok. 24 godzinach.
Etykieta ze skalą czasową
Wskazanie pojawi się na skali czasowej po minimalnym przekroczeniu temperatury krytycznej (np. -18�C).
Natomiast postęp wskazania będzie następował w zale\
ności korelacji temperatury i czasu ekspozycji produktu.
Skala czasowa mo\
e zostać podzielona na trzy etapy:
Macierz przedstawiająca charakterystykę wskazania na skali czasowej, tj
zale\
ność wskazania od korelacji temperatury i czasu ekspozycji
1. ok  produkt pomimo przekroczenia temperatury wskazania jest
zdatny do spo\
ycia
2. eat now  termin przydatności zbli\
a się do końca, dlatego
produkt powinien być niezwłocznie spo\
yty
3. do not eat  termin przydatności do spo\
ycia został
przekroczony
Jak działa COOLID
Opracowane przy współpracy z jednostkami badawczo rozwojowymi i chronione trzema zgłoszeniami patentowymi
wskaz
niki COOLID działają na zasadzie umo\
liwienia połączenia reagentów powy\
ej temperatury krytycznej 
temperatury wskazania. Reagenty te są absolutnie nieszkodliwe dla zdrowia (dopuszczone do stosowania w
przemyśle spo\
ywczym) dlatego kontakt z czujnikiem  nawet uszkodzonym  nie stanowi \
adnego zagro\
enia.
Istotą działania jest fakt, \
e do reakcji  dającej barwny produkt  dochodzić mo\
e tylko w roztworze wodnym.
Oba reagenty są umieszczone w postaci rozpuszczonej wody w dwóch poło\
onych obok siebie zło\
ach, w których
roztwory te są immobilizowane, co uniemo\
liwia ich połączenie się i powstanie barwy. Po zamro\
eniu dochodzi do
zniszczenia struktury immobilizującej roztwory (powinno to nastąpić w czasie od jednej do dwóch godzin
mro\
enia), które jednak pozostają w stanie stałym, co nadal uniemo\
liwia wskazanie. Oznacza to, \
e aktywacja
(przejście w stan zdolności do wskazania) indykatora COOLID wskaz
ników zachodzi samoistnie, co jest jedną z ich
największych zalet. Po przekroczeniu temperatury krytycznej (np. rozmro\
eniu) i ekspozycji w danej teperaturze
przez odpowiedni czas, roztwory nie są ju\
immobilizowane i mo\
e dojść do ich połączenia i zajścia reakcji
wywołującej barwę (patrz animacja). Oba zło\
a (w postaci plam, pasków, itp.) umieszczone są na podło\
u
umo\
liwiającym ich przymocowanie do opakowania, oraz osłonięte osłoną z tworzywa sztucznego z przez
roczystym
okienkiem umo\
liwiającym odczyt (patrz rysunek).
Fazy \
ycia indykatora COOLID
1. NIEAKTYWNY INDYKATOR - Po wyprodukowaniu COOLID immobilizowane roztwory mają postać \
elu
(postać stała) a indykator jest nieaktywny.
2. AKTYWACJA  W trakcie aplikacji (lub odpowiednio przed) indykator zostaje zamro\
ony a struktura \
elu
ulega destrukcji pod wpływem rozszerzającej się wody.
3. AKTYWNY INDYKATOR  Uwolniona woda pozostaje w postaci stałej (kryształki lodu) a COOLID
monitoruje temperature produktu.
4. WSKAZANIE  Po rozmro\
eniu (w zadanej temperaturze) lód topnieje, woda rozpływa się powodując
połączenie substancji aktywującej i substancji wskaz
nikowej, co w efekcie wywołuje powstanie barwy.
Samoistna aktywacja
Jedną z najwa\
niejszych innowacji indykatora jest wykorzystanie efektu immobilizowania lub inaczej kapsułkowania
wody w \
el w niskich temperaturach. Umo\
liwia to samoistną aktywacje (indykator aktywuje się sam po
przekroczeniu zadanej temperatury mro\
enia) czyli jedną z najwa\
niejszych zalet indykatora COOLID.
Dzięki temu znacznie uproszczone jest stosowanie indykatora na masową, przemysłową skalę.
Skala czasowa
Dzięki zastosowanej technologii mo\
liwe jest umieszczenie na etykiecie skali czasowej, która dodatkowo informuje
o stanie i jakości produktu. W indykatorach posiadających skalę czasową, wystąpienie wskazania
przekroczenia optymalnych warunków składowania mo\
e pojawić się ju\
po krótkim czasie, natomiast
dopiero postęp wskazania na skali czasowej będzie informował w klarowny sposób o realnej dacie
przydatności do spo\
ycia.
Postać etykiety
Męso w ykład 2l .
i
~ 6 ~
Indykator COOLID ma postać  giętkiej nalepki o grubości ok. 0,5  1,5 mm(w najgrubszym miejscu etykiety) oraz
wymiarach powierzchni odpowiednich do zastosowania na opakowania (wstępnie wymiary minimalne są
określone na poziomie ok. 20 mm x 20 mm  mo\
e to ulec zmianie ze względu na charakterystykę
działania urządzenia  np. dostosowanie urządzenia do wskazań dla kilku zadanych parametrów). Postać
indykatora umo\
liwia więc jego aplikacje na opakowania, przy wykorzystaniu istniejących technologii
aplikacji.
================x================
Wskaz
nik TTI w celu wypełnienia swoich zadań musi spełniać następujące wymagania:
Niezawodność wskazania - ka\
dy aktywny wskaz
nik musi działać powy\
ej zakresu warunkó przechowywania
produktu
Dokładność pomiaru - powinna być określona na poziomie + / -1 � C
Materiał bezpieczeństwa - wskaz
nik powinien być wykonany z materiałów dopuszczonych do kontaktu z \
ywnością
Atrakcyjna cena - cena powinna umo\
liwić stosowanie w ka\
dym pojedynczym produkcie
Proste u\
ycie - zastosowanie łatwością - wskaz
nik powinien być stosowany w sposób umo\
liwiający łatwe
stosowania na skalę masową
A
atwa aktywacja - wskaz
nik powinien być aktywowane w łatwy sposób umo\
liwiający masowe u\
ycie w czasie
wytwarzania - pakowania produktu
A
atwość przechowywania - przed zastosowaniem, wskaz
nik powinien być dostosowany do przechowywania w
temperaturze pokojowej
Czytelność wskazania - wskazanie jest nieodwracalne, czytelne i zrozumiałe dla konsumentów
Dostosowanie do produktu - parametry oznaczenia powinny być odpowiednio dopasowane do właściwości
fizycznych (masy, kształtu) i rodzaju monitorowanego produktu
Wytrzymałość - wskaz
nik powinien być odporny na działania fizyczne, mechaniczne i chemiczne, na które mo\
e być
nara\
ony w czasie produkcji i transportu produktu przechowywania. Jego wytrzymałość powinna być co
najmniej tak du\
y jak wytrzymałość całego produktu
Wytrzymałość - wskaz
nik powinien być "przyklejony" do produktu, w taki sposób, by nie udało się go oderwać
================x================
Radio F ID
R F ID
R Frequency IDentification (RFID), elektroniczne chipy w formie przywieszek, naklejek, które mogą
R F ID
przechowywać wiele danych, a następnie szybko i bezprzewodowo przekazywać je do czytników, wdra\
ają
nowy poziom strategiczny i operacyjny podejmowania decyzji w zarządzaniu łańcuchem chłodniczym. RFID
pozwala na podejmowanie decyzji  przyjmuj/odrzuć w oparciu o pozostały termin przydatności do
spo\
ycia.
================x================
http://www.klimatyzacja.pl/index.php?akt_cms=229&cms=103
Poubojowe schładzanie mięsa
Wychładzanie tusz mięsnych po uboju stanowi wyodrębniony w czasie i przestrzeni, istotny zabieg technologiczny,
poprzedzający właściwe przetworzenie lub utrwalenie przez zamro\
enie. Po wstępnej obróbce rzez
nianej, tusze poddawane są
wyłącznie owiewowemu schładzaniu z wykorzystaniem stale doskonalonych technologii. W toku tej obróbki podlegają one
równoczesnemu oddziaływaniu trzech współzale\
nych czynników środowiska zewnętrznego, tj. mo\
liwie najni\
szej temperatury,
jak najwy\
szej wilgotności powietrza i szybkiego jego obiegu.
Dawny schemat procesu obejmował trzy etapy (prze-wiewnia-przedchłodnia-chłodnia właściwa) i trwał ok. 48 h.
Dwuetapowy proces (wyeliminowanie przedchłodni) został skrócony do ok. 36 h. Nowoczesne techniki schładzania redukują
proces do kilkunastu godzin. Schładzanie szybkie odbywa się jednostopniowo w powietrzu o temperaturze 0�C i ni\
szej, przy
du\
ej jego wilgotności i intensywnej wymianie. Schładzanie ultraszybkie jest równie\
jedno stopniowe, ale zawiera 2-3 etapy,
realizowane kolejno w tym samym lub odrębnym pomieszczeniu, przy ró\
nych wartościach temperatury i prędkości strumienia
poŹwietrza. Zmiany parametrów procesu w poszczególnych etapach następują automatycznie za pomocą odpowiednio
zaprogramowanych stacji rozdzielczych. Metody te są z powodzeniem wdra\
ane do praktyki przemysłowej poszczególnych
krajów, przy nieco modyfikowanych parametrach eksploatacyjnych.
Czas i szybkość procesu zale\
y od:
" ilości ciepła wymagającego odprowadzenia, zale\
nej od
masy, pojemności cieplnej i temperatury tusz;
" rozmiarów i kształtu tusz (grubość, stosunek powierzchni do objętości);
" właściwości cieplnych tkanek (wsp. wnikania ciepła a, wsp. przewodzenia ciepła ) i otoczenia (parametry powietrza,
wpływające na wymianę ciepła i parowanie wilgoci);
" sposobu rozmieszczenia tusz (odległości między poszczególnymi sztukami), systemu rozprowadzania powietrza w
schładzalni (kierunek przepływu, zastawy do jego regulowania).
Ogólną zasadą ultraszybkiego schładzania półtusz wieprzowych jest wstępna faza intensywnego obni\
ania temperatury
wewnętrznej i następująca po niej faza jej wyrównywania w całej masie tusz. Szczególnie zró\
nicowane są parametry pierwszej
fazy procesu (temperatura od -10�C w Danii do -30�C w Wlk. Brytanii, prędkość przepływu powietrza od 1 m/s w Wlk. Brytanii
do 4 m/s w Holandii, czas trwania procesu od 1,5 h w Danii do 4 h w Wlk. Brytanii).
Męso w ykład 2l .
i
~ 7 ~
Przy obni\
aniu temperatury powietrza natryskiem ciekłego azotu do -30�C nie udało się dotąd wyeliminować
przemarzania powierzchni tusz. Ponadto wariant ten powoduje przy schładzaniu ciepłych tusz rozjaśnienie ich barwy oraz
występowanie tzw. skurczu chłodniczego (patrz notka 2.6).
Mięso o znacznej zawartości tkanki tłuszczowej wpływa na istotne zwolnienie spadku temperatury w początkowej fazie
schładzania (odprowadzanie ciepła krzepnięcia tłuszczu). Emblik podaje, \
e po 2h schładzania tusz o wyjściowej temperaturze
32�C w strumieniu powietrza o temperaturze -7�C, średnia temperatura wewnętrzna mięsa chudego obni\
a się do ok. 10�C, zaś
mięsa tłustego tylko do 16�C. Oddawanie ciepła z powierzchni tusz do omywającego powietrza następuje głównie przez
konwekcję i parowanie, natomiast wymiana ciepła w obrębie tusz przez przewodzenie. Po osiągnięciu temperatury krioskopowej
Tkr na powierzchni, tempo schładzania regulowane jest przeŹpływem ciepła w mięsie i dla uniknięcia przemro\
enia musi być
podwy\
szona temperatura lub zredukowana prędkość przepływu powietrza.
Wyrównanie temperatury wewnątrz tusz następuje w ciągu trwającego ok. 12 godzin przetrzymania, zwykle w
temperaturze zbli\
onej do temperatury krioskopowej, w warunkach du\
ej wilgotności i niewielkiego ruchu powietrza. Przebieg
chłodzenia metodą duńską przedstawiono na rysunku 1.
W porównaniu do tusz wołowych, z uwagi na ich wielkość i brak ochronnej
warstwy tłuszczu, stosowane są większe wymagania wobec szybkiego schładzania.
Schłodzenie tusz w temperaturze -15�C i prędkości strumienia powietrza 3 m/s w
ciągu 6h do ok. 7�C ogranicza ubytki masy o ok. 0,7%, powoduje jednak częściowo
podmro\
enie tusz. Z tego powodu zaleca się schładzanie tusz wołowych przez ok. 4h
w bardzo silnym obiegu powietrza o temperaturze -5�C, po czym ich dochładzanie
przez 8h w obiegu powietrza o temperaturze 0�C i średniej prędkości przepływu.
Szybkie schłodzenie zwalnia procesy biochemiczne i mikrobiologiczne w
mięsie, zapewnia właściwą barwę i stan powierzchni, ogranicza ubytki masy i
mo\
liwość wtórnego zaka\
enia. W optymalnych warunkach schładzania ultraszybkiego
ubytki są co najmniej o 0,5% mniejsze ni\
w metodach tradycyjnych. Uzyskiwany w
ten sposób korzystny efekt ekonomiczny jest większy od zwiększonych nakładów
energetycznych ponoszonych na realizację tej metody schładzania.
Efekty technologiczne poubojowego schładzania zale\
ą od stopnia
zaawansowania przemian pośmiertnych w tuszach. Jednostopniowy ultraszybki proces ma szczególne znaczenie dla poprawy
jakości tzw. mięsa PSE, podlegającego szybkiej glikogenolizie, jednocześnie jednak wyklucza normalny przebieg procesów
dojrzewania mięsa. Istotne znaczenie ma przestrzeganie ciągłości łańcucha higienicznego i chłodniczego w cyklu obróbki
poubojowej.
W Szwecji praktykuje się proces szybkiego wychładzania mięsa drobnego przy u\
yciu suchego lodu do temperatury
wewnętrznej ok. 4�C w ciągu 1h, co ogranicza zaka\
enie produktów.
Budny i in. doświadczalnie ustalili bilans cieplny procesu schładzania półtusz wieprzowych i wołowych. Największą jego
pozycję stanowiło ciepło odprowadzane z mięsa (35,1%) i ciepło pracy silników wentylatorów (32,8%). Pozostałe 32%, to
eksploatacyjne i dodatkowe straty ciepła. Ró\
nica energochłonności schładzania półtusz wieprzowych i wołowych wyniosła ok.
22%.
Owiewowe schładzanie tusz dysponuje równie\
innymi wariantami procesu, mającymi na celu racjonalizację warunków
intensyfikacji odprowadzania ciepła z produktów i ograniczenia ususzki. Najwa\
niejsze z nich to schładzanie w powietrzu
nasyconym parą wodną, pokrywanie schładzanych tusz wilgotnymi osłonami, metoda natrysków powietrznych oraz tzw.
schładzanie przez promieniowanie.
Schładzanie w powietrzu, w którym dyszą rozpylono schłodzoną wodę lub solankę ma na celu ograniczenie gradientu
zawartości wody w powietrzu wokół powierzchni schładzanego mięsa, co ogranicza ususzkę, ale jej nie eliminuje. Stosowanie
wilgotnych osłon równie\
ogranicza ususzkę, przy zachowanym parowaniu wody z powierzchni osłon. Natryski powietrzne
polegająna stosowaniu w przekroju schładzalni zastaw, kierujących pionowy dopływ małych strug oziębionego powietrza od
góry na partie biodrowe, stanowiące najgrubsze miejsca tusz. Ta metoda przewiduje sytuowanie chłodnic powietrza pomiędzy
szeregami podwieszonych tusz, co zapewnia lepszą wymianę ciepła przez promieniowanie, a tym samym ogranicza jego
odprowadzanie przez parowanie i związaną z tym ususzkę.
Warianty te, z uwagi na zło\
oność techniczną powodują
utrudnienia eksploatacyjne przewy\
szające jej zalety i dlatego nie znalazły szerszego wykorzystania w praktyce
przemysłowej .
Wadą tradycyjnych schładzalni o działaniu okresowym i zwykle poziomym przepływie powietrza jest konieczność
załadowania przed rozpoczęciem procesu, nierównomier-ność schładzania (zbytnie przechładzanie i du\
e ubytki tusz blisko
chłodnic, gorsza wymiana ciepła na końcu schładzalni) i znaczny spadek zapotrzebowania mocy chłodniczej w toku procesu.
Nie posiadają tych wad nowoczesne tunele o pracy ciągłej i pionowym przepływie powietrza, przez które tusze
przesuwane są przenośnikiem łańcuchowym, zapewniającym jednakowe warunki schładzania. Pionowy strumień powietrza
wokół tusz intensyfikuje wymianę ciepła, zapewnia optymalne wykorzystanie przelotowości schładzalni i wydajności układu
chłodniczego, przy obni\
onym zapotrzebowaniu energii, namna\
aniu mikroflory bakteryjnej i ubytkach masy.
Szczególnym wariantem technologii schładzania owiewowego jest tzw. podmra\
anie (superchilling), tj. obni\
anie
temperatury wewnętrznej produktów nieco poni\
ej Tkr (do ok. -3 � -4�C). Powoduje to częściowe podmro\
enie
powierzchniowych warstw produktów. Z technologicznego punktu widzenia jest to proces prowadzony na pograniczu
schładzania i zamra\
ania, powodujący wzrost trwałości produktów wskutek spowolnienia przemian mikrobiologicznych i
biochemicznych oraz pewne ograniczenie ubytków masy, przy jednoczesnym wystąpieniu niekorzystnych zmian struktury oraz
cech sensorycznych i u\
ytkowych (np. nieprzydatność do produkcji filetów).
Istnieją dwie podstawowe techniki realizacji jego procesu:
" sukcesywne, powolne schładzanie produktów w komorze o stałej lub stopniowo obni\
anej temperaturze do -3�C, lub
" uprzednie zamro\
enie zewnętrznej warstwy produktów o ograniczonej grubości i następujące po nim wyrównanie
temperatury w całej masie produktu, przeniesionego do komory o temperaturze ok. -3�C.
Oba procesy stwarzają znaczne trudności zapewnienia wymaganej, precyzyjnej regulacji temperatury i nie zawsze
przynoszą korzystne efekty jakościowe. Za poprawniejszą pod względem technologicznym i organizacyjnym uwa\
ana jest
metoda druga.
Męso w ykład 2l .
i
~ 8 ~
Ogólnie technika podmra\
ania - mimo upływu ju\
blisko pół wieku od jej pierwszych wdro\
eń - nie doczekała się dotąd
szerszego zastosowania przemysłowego.
Techniki mokrego schładzania
W rybołówstwie stosuje się wyłącznie mokre metody schładzania surowców (w lodzie lub schłodzonej wodzie
morskiej), w celu uniknięcia powierzchniowego wysychania po wyjęciu z wody. Szybkie schłodzenie jest tu szczególnie wa\
ne,
poniewa\
złowione ryby stykają się zwykle z otoczeniem o wy\
szej temperaturze, co przyspiesza rozkład i wyklucza naturalne
ostudzenie.
Zachowanie wysokiej jakości ryb morskich schładzanych na statkach nie jest proste. Wpływają na to liczne, ró\
norodne
czynniki (ró\
nice składu chemicznego, uwarunkowana genetycznie szybkość przemian, intensywność \
erowania, wielkość ryb,
region i metoda połowu, wyposa\
enie jednostek łowczych, sposób ochładzania).
Na małych jednostkach połowowych (kutry, małe trawlery) schładzanie przeprowadza się zwykle stosując
przesypywanie ryb warstwąrozdrobnionego lodu. Na większych jednostkach (np. trawlerach średniego zasięgu) stosuje się
mieszany system chłodzenia, tj. ryby chłodzi się lodem a ładownie urządzeniem chłodniczym. Na statkach - przetwórniach i
zamra\
alniach produkuje się równie\
lód do wstępnego schładzania ryb w zbiornikach retencyjnych przed procesami
przetwórczymi. Wstępne schłodzenie ryb do temperatury od 0 do 2�C nie tylko pozwala utrzymać wysokąjakość wyjątkowo
labilnego surowca, ale te\
o ok. 10-12% zwiększyć wydajność zainstalowanych na statkach aparatów zamra\
alniczych.
Skuteczność lodowania ryb jest tym większa, im drobniejszy jest lód (kawałki <20 mm). Lód grubszy powoduje
uszkodzenia i gorzej schładza ryby wskutek mniejszej powierzchni przylegania i wymiany ciepła. Od ilości dodanego lodu w
stosunku do masy ryb zale\
y szybkość chłodzenia oraz dopuszczalny okres transportu bez zasadniczego obni\
enia jakości.
W połowach morskich zakłada się zu\
ycie 0,7 - 0,9 kg lodu/ kg ryb. Przy stosunku lodu do ryb < 0,25 nie uzyskuje się
schłodzenia do 1�C, przy wartości > 0,5 temperatura powietrza praktycznie nie wpływa na czas schładzania. Wa\
ne jest ciągłe
odprowadzanie wody z topniejącego lodu. Ilość lodu przy pierwszym lodowaniu nale\
y tak dobierać, aby w miarę mo\
ności nie
uzupełniać go w trakcie przechowywania ryb. Powstająca z topnienia woda powinna zabezpieczaćć powierzchnię ryb przed
wysychaniem, a jednocześnie nie powodować ługowania rozpuszczalnych składników.
Efekt chłodzenia za pomocą lodu wodnego uzyskuje się nie w wyniku jego obecności lecz topnienia, związanego z
pobieraniem ciepła otoczenia. Je\
eli nawet proces ten odbywa się w schładzanym pomieszczeniu, ma to na celu wyłącznie
ograniczenie topnienia lodu i nie mo\
e być traktowane jako schładzanie w powietrzu. Ujemne temperatury powietrza hamują
tajanie lodu.
W niektórych krajach przy wychładzaniu ryb dopuszczono stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania oraz
niektórych konserwantów chemicznych o działaniu bakteriostatycznym. Maksymalna trwałość ryb lodo-wanych natychmiast po
złowieniu, zale\
nie od gatunku kształtuje się w granicach 12 - 21 dób. Trwałość ryb w wodzie morskiej o temperaturze -2�C jest
o kilka dób dłu\
sza ni\
ryb lodowanych. Podwy\
szenie temperatury ryb schłodzonych do 0�C o 1 K powodować ma skrócenie
dopuszczalnego okresu ich przechowywania średnio o 1 dobę (rys. 2). W ostatnich latach zaczęto stosować schładzanie ryb do
temperatury < Tkr .
Dość powszechnątechnikąjest schładzanie ryb w zbiornikach z oziębioną wodą
morską. Stwarza ona lepsze warunki wymiany ciepła ni\
lód i skraca czas procesu,
ponadto mo\
na ją oziębić do punktu krioskopowego ryb. Dalsze zalety metody, to mała
pracochłonność (mechanizacja za-i wyładunku zbiorników), szybki i równomierny
przebieg procesu oraz ograniczenie mechanicznych uszkodzeń ryb. Warunkiem
odpowiedniego schłodzenia jest zachowanie właściwej kolejności zapełniania zbiorników
(lód-woda morska-ryby). Dodatkowe efekty ma przynosić napowietrzanie zbiorników w
okresie schładzania (mniejszy rozwój bakterii beztlenowych) oraz ozonowanie wody
morskiej.
Technika schładzania wodą morską powinna być traktowana jako zabieg
wstępny, czasowo ograniczony, poniewa\
- w przeciwieństwie do lodowania - grozi
zmianami jakościowymi (ługowanie, czerwone przebarwienia pod wpływem procesów
enzymatycznych, rozprzestrzenianie się lokalnych zaka\
eń bakteryjnych w całej masie
ryb). Obecnie coraz większą popularność zyskuje szybkie schłodzenie w wodzie morskiej i następnie przechowywanie ryb w
lodzie, niekiedy z dodatkowym schładzaniem powietrza w ładowni statku do -3�C. Metoda ta jest preferowana m.in. w Danii,
Wlk. Brytanii i Irlandii.
Ostatnio do schładzania ryb z powodzeniem stosowany jest lód binarny o pojemności cieplnej 4 - 6-krotnie wy\
szej ni\

oziębionej wody. Najbardziej efektywny schemat procesu, to wstępne schłodzenie wody do temperatury od 0 do -2�C w
zbiorniku chłodzonym parownikiem, napełnienie rybą, wprowadzenie lodu binarnego i dalsze chłodzenie pulpy lodowej za
pomocą lodu i ewentualnie nadal pracujących parowników. W tych warunkach w okresie topnienia lodu utrzymuje się stała
temperatura pulpy, bliska temperatury krioskopowej ryb.
Niekiedy stosuje się schładzanie ryb pod natryskiem lub w kąpieli solanki o temperaturze od -2 do -4�C. Schładzanie
natryskowe trwa ok. 40 min., w kąpieli nieco krócej.
Więcej informacji na temat wychładzania ryb znalez
ć mo\
na w nr 3/2004  TChK".
Męso w ykład 2l .
i
~ 9 ~