Projekt współfinansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Aleksandra Ptak-Gagatek
mgr inż. Teresa Kubiak
Opracowanie redakcyjne:
Alicja Królak
Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[09].Z4.01
Wykonywanie wagowej analizy żywności zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik technologii żywności.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Wagi laboratoryjne i zasady ich użytkowania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Strącanie i oddzielanie osadów 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
5. Sprawdzian osiągnięć 22
6. Literatura 26
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu treści dotyczących wykonywania analizy
wagowej żywności.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, w których określono co powinieneś umieć przystępując do realizacji
tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, które określają umiejętności jakie powinieneś opanować w wyniku
procesu kształcenia,
- materiał nauczania, który pomoże Ci samodzielne przygotować się do wykonania
ćwiczeń,
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne z
ródła informacji,
- ćwiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy.
- sprawdzian postępów, który umożliwi Ci sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,
- wykaz literatury,
- sprawdzian osiągnięć opracowany w formie testu zawierającego:
- instrukcjÄ™,
- zestaw zadań testowych,
- punktację zadań,
- kartÄ™ odpowiedzi.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Przebywając w laboratorium analizy żywności musisz przestrzegać regulaminu pracowni,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych. Przy
wykonywaniu ćwiczeń zachowaj ostrożność podczas ogrzewania roztworów. Szyjkę kolby lub
probówki trzymaj otworem od siebie. Postępuj ostrożnie z roztworami kwasów i zasad
szczególnie stężonych. Kwasy do pipety naciągaj za pomocą pompki a nie ustami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[09].04
Analiza żywności w przetwórstwie spożywczym
321[09].04.01
Wykonywanie wagowej analizy żywności
321[09].04.02
Wykonywanie objętościowej analizy żywności
321[09].04.03 321[09].04.04
Wykonywanie Wykonywanie
instrumentalnej analizy mikrobiologicznych
żywności badań żywności
321[09].04.05
Wykonywanie towaroznawczych badań żywności
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- wskazywać zagrożenia związane z pracą w laboratorium oraz podczas wykonywania
ćwiczenia,
- rozpoznawać, nazywać i posługiwać się sprzętem i urządzeniami laboratoryjnymi,
- wybierać odczynniki, sprzęt laboratoryjny, urządzenia i łączyć w zestawy zgodnie
z instrukcjÄ…,
- posługiwać się normami,
- przeliczać stężenia,
- sporządzać roztwory o żądanych stężeniach,
- korzystać z programów komputerowych,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej  Wykonywanie wagowej analizy
żywności powinieneś umieć:
 określić znaczenie analizy wagowej w analizie ilościowej żywności,
 scharakteryzować wyposażenie i urządzenie laboratorium analiz wagowo-objętościowych
żywności,
 posłużyć się wagami technicznymi i analitycznymi przy odważaniu próbek,
 przygotować próbkę do przechowania i analizy,
 przeprowadzić podstawowe operacje analizy wagowej,
 wykonywać oznaczenie wagowe,
 obliczyć zawartość zawiesin w dowolnie wybranej próbce,
 opracowywać wyniki badań laboratoryjnych z zastosowaniem programów komputerowych,
 interpretować wyniki badań laboratoryjnych,
 sporządzić raport z wykonanych analiz wagowych,
 wykonać badania laboratoryjne analizy żywności zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki
Laboratoryjnej  GLP,
 ustalić krytyczne punkty kontroli (CCP) w procesach produkcji artykułów spożywczych
poprzez wykonywanie monitorujących analiz wagowych żywności,
 sporządzić plan analizy wagowej produktu spożywczego,
 skorzystać z dokumentacji technicznej i technologicznej przy wykonywaniu analiz
wagowych żywności,
 zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska w laboratorium analiz wagowych żywności,
 zrealizować zadania w laboratorium analiz wagowych zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 udzielać pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,
 skorzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Wagi laboratoryjne i zasady ich użytkowania
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.1.1. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej
Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej zostały po raz pierwszy opracowane przez Grupę
Ekspertów powołaną w 1978 r. w ramach Specjalnego Programu Kontroli Substancji
Chemicznych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Dobra Praktyka
Laboratoryjna (GLP-Good Laboratory Practice) to system norm gwarantujÄ…cy odpowiedniÄ…
jakość badań poprzez określenie zasad organizacji jednostek badawczych, wykonujących
badania z zakresu bezpieczeństwa, zdrowia człowieka i środowiska, w szczególności badania
substancji i preparatów chemicznych wymagane ustawą. Jest to system gwarantujący również
warunki w jakich te badania sÄ… planowane, przeprowadzane i monitorowane, a ich wyniki
zapisywane, przechowywane i podawane w sprawozdaniu. Zasady GLP dokonywane siÄ™
w oparciu o ustawodawstwo krajowe.
Wdrażanie systemu HACCP
Wprowadzenie systemu HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points-analiza kontroli
i krytyczne punkty kontrolne)w Polsce jest związane z dostosowaniem warunków produkcji
żywności do standardów Unii Europejskiej. Zasady systemu HACCP:
1. Prowadzenie analizy zagrożeń na wszystkich etapach produkcji żywności; począwszy od
miejsca produkowania surowca, aż do miejsca wytworzenia gotowego wyrobu. Określenie
prawdopodobieństwa zagrożenia i środków zapobiegawczych w celu dokonania korekty
i wyeliminowania ryzyka.
2. Określenie Krytycznych Punktów Kontroli KPK (ang. CCP) czyli etapów produkcji,
w których będą usuwane zagrożenia i pogorszenia bezpieczeństwa zdrowotnego produktu
finalnego.
3. Określenie prawidłowych parametrów procesu w każdym KPK, np. wysokość temperatury
obróbki cieplnej ilość dodatków itp.
4. Ustalenie systemu kontroli (monitoringu) w poszczególnych punktach krytycznych.
5. Określenie działań naprawczych (korygujących).
6. Opracowanie procedur sprawdzajÄ…cych np. pomiar temperatury, liczby bakterii.
7. Opracowanie pełnej dokumentacji systemu HACCP (rejestracja wyników, prowadzenie
zapisów i przechowywanie danych.
4.1.1.2. Ogólne wyposażenie laboratorium
W każdym laboratorium chemicznym znajdują się:
1. stoły laboratoryjne różnej konstrukcji z półkami do częściej używanych odczynników oraz
szafkami i szufladami do przechowywania sprzętu (rys. 1),
2. szafa wyciągowa (dygestorium) ze sprawnie działającym wentylatorem,
3. półki do sprzętu ogólnego użytku,
4. specjalne stołki laboratoryjne przy każdym stanowisku laboratoryjnym,
5. konsolki lub stoły przy ścianach z suszarkami, chłodziarkami, piecami, pompą próżniową.
Laboratorium posiada instalacje: wodno-ściekową, gazową, elektryczną, często także
sprężonego powietrza i próżniową. Przewody instalacji rurowych pomalowane są zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi normami. Polska norma PN/M-01085 zaleca barwy: dla wody  zielonÄ…;
dla gazu  żółtą; dla próżni  szarą; dla powietrza  błękitną; dla pary  czerwoną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W laboratorium znajduje się ponadto sprzęt przeciwpożarowy (piasek, koce gaśnicze, gaśnice
ze szczegółową instrukcją obsługi itp.).
Rys. 1. Stół laboratoryjny [5, s. 11]
Stanowisko ucznia w laboratorium
Zasadniczym miejscem każdego ucznia w laboratorium jest stół laboratoryjny lub odcinek
stołu dłuższego. Blaty stołu bywają drewniane (nasycane czernią anilinową), z laminatów,
wykładane płytkami ceramicznymi lub z PCV. Na stole znajduje się półka z odczynnikami.
W stole jest szafka i szuflada do przechowywania sprzętu laboratoryjnego, przydzielonego
na okres ćwiczeń. Każdy stół powinien być wyposażony w zawór wodociągowy ze studzienką
ściekową, kurek gazowy oraz zerowane gniazdko sieci elektrycznej małej mocy. Niezależnie
od stałego miejsca pracy uczniowie pracujący w laboratorium mogą korzystać z urządzeń
przeznaczonych do ogólnego użytku. Na stole należy trzymać sprzęt tylko do danego
ćwiczenia.
Po zakończeniu ćwiczeń należy uporządkować stanowisko pracy. W czasie ćwiczeń lub
bezpośrednio po zakończeniu należy wpisać do dziennika laboratoryjnego:
1. numer ćwiczenia,
2. datÄ™ wykonania,
3. temat,
4. wykaz używanego sprzętu i odczynników,
5. rysunek schematyczny zestawu,
6. równania reakcji chemicznych,
7. obliczenia,
8. wnioski.
4.1.1.3. Wagi laboratoryjne i zasady ich użytkowania
W laboratoriach analitycznych wyróżnia się wagi czułe i mniej czułe. Mniej czułą wagą
jest waga techniczna o nośności500g i czułości 10mg. Wagi bardziej czułe to:
 wagi analityczne, o nośności 200g i czułości 0,1 mg,
 wagi półmikroanalityczne, o nośności 100g i czułości 0,01 mg,
 wagi mikroanalityczne, o nośności do 30g i czułości 0,001 mg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 2. Schemat wagi technicznej: 1  belka, 2  pryzmat główny, 3  panewka, 4  słupek (kolumienka),
5  pryzmaty boczne, 6  strzemiączka, 7  haczyki, 8  wieszaki, 9  szalki, 10  parowniki, 11  wskazówka,
12  skala, 13  pokrętło aretażu, 14  podstawa, 15  śruby poziomowania, 16  pion [1, s. 60]
Dodatkowym wyposażeniem wagi technicznej są odważniki, umieszczone wraz z pincetą
w oddzielnym pudełku. Zestaw odważników: 200 g, 2 x 100 g, 50 g, 20 g, 2 x 10 g, 5 g, 2 g,
i 2 x 1g oraz miligramowe 500 mg, 2 x 200 mg, 100 mg, 50 mg, 2 x 20 mg, i 10 mg.
Odważniki gramowe zbudowane są z mosiądzu, a miligramowe z blachy aluminiowej.
Waga techniczna działa na zasadzie dz
wigni dwuramiennej. Podstawowe części wagi to:
 belka (1) wraz z pryzmatem stalowym,
 słupek (4) z mechanizmem do aretażu,
 szalki (9) z wieszakami i strzemiÄ…czkami,
 podstawa (14) ze śrubami do poziomowania.
Bardziej skomplikowane w budowie, a zatem i w obsłudze są wagi analityczne.
Wyróżniane są dwa typy tych wag, mianowicie: periodyczne i aperiodyczne.
Rys. 3. Schemat budowy periodycznej wagi analitycznej: 1  belka, 2  pryzmat główny, 3  pryzmaty
boczne, 4  parowniki, 5  wskazówka, 6-regulator czułości wagi, tzw. uczulacz, 7  panewki, 8  szalki,
9  słupek (kolumienka), 1skala, 11  pokrętło aretażu, 12  podstawki szalek, 13  mechanizm unoszenia belki,
14  podstawa, 15  podstawki śrub poziomowania nóżek, 16  śruba poziomowania,
17  mechanizm nakładania konika [1, s. 62]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Periodyczna waga konikowa składa się z długiej belki z kilkoma okrągłymi wcięciami,
wykonanymi w celu zmniejszenia jej masy. Belka ma pryzmat główny i dwa boczne równo
rozmieszczone w stosunku do środkowego, wykonane z agatu lub materiału o podobnej
twardości.
Pryzmaty boczne służą do pośredniego zawieszania szalek, przy czym stożki wszystkich
pryzmatów belki znajdują się w jednej linii poziomej. W części środkowej belki umocowana
jest wskazówka z uczulaczem, który pozwala na regulację czułości wagi. Regulacja polega na
zmianie położenia środka belki w kierunku pionowym. Zmian położenia belki w kierunku
poziomym dokonuje się za pomocą tarowników, które znajdują się na obydwu końcach belki.
Podstawa belki opiera się na trzech nóżkach. Dwie przednie nóżki posiadają śruby, które
służą do poziomowania wagi. Nóżki stoją na podkładkach zwiększających amortyzacje
wstrząsów.
Słupek wagi stanowi podporę dla belki z szalkami i aretażem. Podczas odaretowywania
wagi górna część mechanizmu podnosi belkę z wieszakami, dolna opuszcza podstawki szalek,
dzięki czemu pryzmaty stykają się z panewkami tylko w chwili ważenia. Zapobiega to
tępieniu pryzmatów. Belka jest wyskalowana na całej długości. Zero znajduje się najczęściej
pośrodku, a obydwa końce belki są podzielone na dziesięć działek większych, z których każda
jest podzielona na pięć działek mniejszych. W ten sposób przy masie konika 10 mg
najmniejsza działka skali odpowiada 0,2mg dokładność wagi wynosi 0,2 mg.
Wagi analityczne są obudowane oszklonymi szafkami w celu zmniejszenia wpływu
otoczenia na wynik ważenia.
Rys. 4. Schemat budowy aperiodycznej wagi analitycznej: 1  belka, 2  strzemiÄ…czka z wieszakami,
3  tłumiki, 4  szalki, 5  słupek (kolumienka), 6  wskazówka, 7  skala, 8  skala konika,
9  mechanizm nakładania konika, 10  pokrętło aretażu,11  podstawki szalek, 12  nóżki,
13  śruby poziomowania, 14  podstawki nóżek, 15  tarowniki, 16  poziomnica [1, s. 63]
Ważenie na wagach periodycznych wymaga długiego czasu ze względu na wielokrotność
powolnych wychyleń wskazówki do chwili ustalenia się stanu równowagi.
Zastosowanie wag aperiodycznych pozwoliło na szybsze ważenie dzięki zmniejszeniu
wychyleń wskazówki. Uzyskano to dzięki zastosowaniu tłumików w postaci bębnów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
powietrznych zawieszonych razem z szalkami na ramionach belki. TÅ‚umiki budowane sÄ…
w postaci dwóch cylindrów aluminiowych, których dolny jest umocowany na stałe, a górny
podwieszony na wieszaku szalki i porusza siÄ™ w kierunku pionowym w stosunku do dolnego.
Rys. 5. Ogólny wygląd półautomatycznej wagi analitycznej: 1  mechanizm aretażu,
2  wyskalowane pokrętła odważników miligramowych, 3  regulacja ostrości skali świetlnej, 4  śruba skali
ruchomej, 5  podkładki gumowe [1, s. 64]
Wprowadzenie automatyzacji ważenia polega na tym, że na szalki wagi nie trzeba
nakładać odważników lecz odpowiednimi pokrętłami powoduje się określone obciążenia
dodatkowe belki, odpowiadające masie nakładanych odważników w zwykłych wagach
analitycznych. Pokrętła mają wyskalowane bębny pozwalające na odczytanie masy użytej do
zrównoważenia wagi. Odważniki gramowe i miligramowe nakładane są przez odpowiednie
ustawienie elementów pokrętła.
W przypadku wag półautomatycznych na jedną szalkę wagi (prawą) nakłada się
odważniki gramowe. Miligramowe nakładane są automatycznie.
Każda waga ma określoną nośność (maksymalne dopuszczalne obciążenie nie
powodujące jej uszkodzenia przez odkształcenie belki).
Do dokładnego ważenia na wagach analitycznych potrzebne są rzetelne odważniki tzn.
odważniki legalizowane przez Urzędy Miar i Wag. Okresowa legalizacja odbywa się co pół
roku.
4.1.1.4. Punkt zerowy i równowagowy oraz czułość wagi
Pod pojęciem punktu zerowego wagi rozumie się położenie wskazówki wagi
nieobciążonej, po całkowitym ustaniu wahań. Analogiczny punkt położenia wagi obciążonej
i w przybliżeniu zrównoważony nosi nazwę punktu równowagi.
Czułość wagi  bezwzględna to najmniejsze dodatkowe obciążenie jednej z szalek wagi
powodujące dające się zauważyć wychylenie wskazówki (o jedną podziałkę). Czułość
względna jest to czułość bezwzględna odniesiona do aktualnego obciążenia jednej z szalek
wagi, wyrażonego w tych samych jednostkach. Czułość wagi zależy od obciążenia szalek,
przy czym ze wzrostem obciążenia czułość bezwzględna liczbowo rośnie, ale
w rzeczywistości maleje, tzn. przy większym obciążeniu waga staje się mniej czuła, gdyż
należy użyć większego obciążenia do spowodowania dającego się zauważyć wychylenia
wskazówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Czułość względna rośnie w miarę wzrostu obciążenia szalek wagi, gdyż liczbowa wartość
stosunku czułości bezwzględnej do aktualnego obciążenia jednej z szalek wagi maleje.
Zasady korzystania z wag analitycznych
- waga powinna znajdować się w oddzielnym pomieszczeniu tzw. pokoju wagowym
o stałej temperaturze. Nie może stać przy oknie, ani przy grzejniku,
- musi być zabezpieczona przed wstrząsami,
- w szafce wagi powinna znajdować się substancja higroskopijna,
- może być używana tylko do ważenia z dokładnością większą od 0,01g,
- nie wolno przekraczać dopuszczalnego obciążenia wagi gdyż grozi to jej uszkodzeniem,
- przed ważeniem należy sprawdzić stan wypoziomowania wagi oraz ustalić punkt zerowy,
- w czasie ważenia drzwiczki szafki powinny być zamknięte,
- wszelkie operacje należy wykonywać przy wadze zaaretowanej,
- operacje odaretowania i zaaretowania należy wykonywać powoli,
- przedmiot ważony kładziemy zawsze pośrodku na lewej szalce wagi, odważniki na
prawej,
- nie wolno ważyć próbek ciepłych lub gorących. Muszą mieć temperaturę otoczenia,
- próbki należy odważać w naczyńkach wagowych, tygielkach, na szkiełkach zegarkowych,
- odważniki należy przenosić pincetką, naczyńka wagowe przenosi się ujmując je
skrawkiem zwiniętego papieru lub bibuły filtracyjnej,
- w czasie ważenia należy zachować bezwzględną czystość wagi, odważników i naczyń,
- odważniki nakłada się na wagę w określonym porządku od największego do
najmniejszego, zachowując zasadę najmniejszej liczby odważników,
- zmian położenia pokręteł dokonuje się powoli,
- wynik ważenia zapisuje się natychmiast po zakończeniu w specjalnym notatniku
z dokładnością do czterech lub pięciu miejsc po przecinku,
- ważenia próbek składających się na jedną analizę dokonuje się zawsze na tej samej
wadze,
- po zakończeniu ważenia należy wagę zaaretować, drzwiczki zamknąć.
Pod pojęciem odważki analitycznej rozumie się zważoną dokładnie masę próbki, którą
następnie poddaje się analizie. Wielkość odważki uzależnia się spodziewanej zawartości
oznaczanego składnika w badanym materiale.
Odważanie badanych materiałów prowadzi się w czystych i suchych naczynkach
wagowych.
4.1.1.5. Podstawowe czynności analizy wagowej
W analizie środków spożywczych najczęściej wykonywane są oznaczenia:
- zawartości wody (suchej substancji)na podstawie ubytku masy w wyniku suszenia próbki,
- ilościowe popiołu jako pozostałości produktów spożywczych, po ich wstępnym
podsuszeniu, spaleniu i wyprażeniu w temperaturze kilkuset °C,
- zawartości niektórych pierwiastków np. wapnia, baru, przy czym pierwiastki te najpierw
wytrąca się w formie nierozpuszczalnych osadów poddawanych następnie odsączeniu,
przemyciu, suszeniu i ważeniu. Na podstawie masy suchej pozostałości osadu oblicza się
w nim stechiometrycznie zawartość danego pierwiastka, którą przelicza się ostatecznie na
jego zawartość w badanym materiale.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 Przykład nowoczesnej elektronicznej wagi analitycznej.
Rys. 6. Waga analityczna RADWAG WAS [6]
Do najnowszych analitycznych wag elektronicznych zaliczana jest waga firmy
RADWAG WAS. Wagi tego typu cechuje:
 duża komora ważenia,
 automatyczna kalibracja wewnętrzna,
 osłona przeciwpodmuchowa,
 podświetlany wyświetlacz graficzny,
 możliwość umieszczania naważki od góry,
 ważnie podwieszone,
Opcje pracy:
 ważenie standardowe,
 liczenie sztuk,
 dozowanie,
 doważanie,
 ważenie procentowe względem masy,
 ważenie dynamiczne,
 statystyka,
 pomiar gęstości ciał stałych i cieczy.
Wyposażenie opcjonalne:
 zestaw do pomiaru gęstości ciał stałych i cieczy,
 wyświetlacz dodatkowy,
 Å‚adowarka,
 wewnętrzny akumulator.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje wag znajdujÄ… siÄ™ w laboratoriach analitycznych?
2. Jakie występują różnice w budowie wag analitycznych?
3. W jaki sposób ustalisz punkt zerowy wagi?
4. Jakie jest znaczenie punktu równowagi?
5. Jakie znaczenie podczas ważenia ma czułość wagi?
6. Co wpływa na czułość wagi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
7. Co to jest czułość względną i bezwzględną wagi?
8. Jak znasz rodzaje odważników, z jakich materiałów są zbudowane?
9. Jakie sÄ… zasady korzystania z wag analitycznych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj wyposażenie i urządzenia laboratorium analiz wagowych ze wzorcem
laboratorium zakładowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) porównać wyposażenie laboratorium analiz wagowych z otrzymanym wzorcem,
2) dopasować otrzymane schematy wag do wag znajdujących się w laboratorium
analitycznym,
3) sprawdzić dokładność wag na tej samej próbie,
4) zaproponować tabelę do zapisywania wyników.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy urzÄ…dzenia pokoju wagowego w laboratorium
 opisy budowy i schematy działania wag: technicznej, analitycznej periodycznej,
aperiodycznej,
 wagi techniczne i analityczne,
 zdjęcie wagi półautomatycznej i automatycznej z opisem.
Ćwiczenie 2
Ustal punkt zerowy wagi technicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustawić wagę na stole laboratoryjnym i wypoziomować ją przez odpowiednie ustawienie
śrub znajdujących się na przednich nóżkach wagi,
2) odaretować wagę i obserwować wychylenia wskazówki. Pomijając pierwsze wychylenie
wskazówki, zanotować kilka następnych  parzystą liczbę wychyleń w jedną stronę
i nieparzystÄ… w stronÄ™ przeciwnÄ…,
3) zapisać wychylenia, w lewą stronę znakami (+), a w prawą znakami ( ), po czym
zsumować liczbę wychyleń po każdej stronie,
4) ustalić wychylenie średnie dzieląc sumy tych wychyleń przez ich ilość,
5) obliczyć punkt zerowy wagi jako średnią arytmetyczną ze średnich wychyleń w obie
strony.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 waga techniczna o nośności 500 g,
 komplet odważników,
 kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Ćwiczenie 3
Sprawdz
dokładność różnych wag na tej samej próbie. Korzystając z wag dostępnych
w laboratorium odważ (substancje chemiczne podaje nauczyciel):
a) 150 gramów substancji z dokładnością do 0,1 g,
b) 5 miligramów substancji z dokładnością do 0,01 g,
c) 10 miligramów substancji z dokładnością do 0,0001 g.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować wagi do ważenia,
2) przygotować naczynia i sprzęt laboratoryjny do analiz wagowych,
3) wykonać ważenie,
4) zapisać wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 wagi techniczne i analityczne,
 odważniki,
 substancje chemiczne do ważenia
 naczynia i sprzęt laboratoryjny do analiz wagowych,
 odważka analityczna.
Ćwiczenie 4
Wykonaj ważenie substancji stałych i ciekłych, jednorodnych i mieszanin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić potrzebny sprzęt do ważenia substancji stałych i ciekłych, jednorodnych
i mieszanin,
2) przygotować odpowiednie wagi do ważenia,
3) pobrać od nauczyciela próbkę do zważenia,
4) odważyć substancje zgodnie z zasadami posługiwania się wagami,
5) zapisać wynik ważenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wagi techniczne i analityczne,
- odważniki,
- naczynia i sprzęt do ważenia substancji stałych, ciekłych, jednorodnych i mieszanin,
- próbki substancji chemicznych,
- odważki analityczne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) naszkicować ramowy plan laboratorium?
2) skorzystać z laboratoryjnych wag analitycznych?
3) zważyć zgodnie z zasadami korzystania z wag analitycznych?
4) przygotować odważki analityczne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Strącanie i oddzielanie osadów
4.2.1. Materiał nauczania
Strącanie osadów jest podstawową czynnością w analizie wagowej. Często strąca się
z roztworu składniki, które potem oznacza się nie wagowo, lecz innymi metodami np.
miareczkowo lub spektrofotometrycznie. Często oznaczenia wagowe opierają się na osadach,
dlatego istotny dla analizy wagowej jest problem ich wytrącania z roztworów.
Osad wykorzystywany w ilościowych oznaczeniach wagowych musi odpowiadać
następującym warunkom;
- powinien być możliwie najmniej rozpuszczalny, by nie pozostawał w roztworze,
skład chemiczny osadu po wysuszeniu i ewentualnie wyprażeniu, powinien być ściśle
-
określony, pozwalający na wyliczenie w nim zawartości oznaczanego składnika np. Ba
w BaSO4
- osad powinien być wolny od innych składników jako zanieczyszczeń,
- struktura osadu powinna umożliwiać jego oddzielenie.
4.2.1.1. Wytrącanie osadów
Wytrącanie osadów prowadzi się na gorąco w zlewkach szklanych o pojemności
200÷400cm3, wyposażonych w bagietki szklane o równo zatopionych brzegach w celu
unikniÄ™cia strat osadu. Odczynnik strÄ…cajÄ…cy wprowadza siÄ™ w nadmiarze 20÷30% w stosunku
do ilości obliczonej z równania reakcji. Odczynnik dodaje się powoli i w odpowiednim
rozcieńczeniu. Do tego celu używa się pipety lub biurety.
Po wytrąceniu osadu przeprowadza się kontrolną próbę jakościową na całkowite jego
wytrącenie. Do klarownego płynu dodaje się po ściance kilka kropli odczynnika strącającego
i obserwuje się zachowanie płynu. Jeśli wystąpiło zmętnienie świadczy to o niepełnym
wytrąceniu osadu, a zatem konieczności dodania jeszcze pewnej ilości odczynnika
strącającego. Jeśli płyn jest klarowny świadczy o całkowitym wytrąceniu osadu.
Osady poddaje się odsączeniu przez różnego rodzaju sączki. Sączki mogą być:
- twarde, najmniej porowate używane do powolnego sączenia osadów drobnokrystalicznych,
- średnie, bardziej porowate, używane do szybkiego sączenia osadów krystalicznych,
- miękkie, najbardziej porowate, używane do odsączania osadów bezpostaciowych.
Poza doborem właściwego sączka ważne jest jego odpowiednie ułożenie w lejku.
Musi być dopasowany do wielkości lejka. Sprzęt i czynności związane z sączeniem
przedstawia rysunek 7.
Wszystkie osady można podzielić na dwie grupy: krystaliczne i bezpostaciowe. Osady
bezpostaciowe mogą być galaretowate, kłaczkowate, serowate lub szlamowate.
Optymalne warunki do strącania osadów krystalicznych są następujące:
- osad należy strącać z dostatecznie rozcieńczonego roztworu,
- odczynnik strÄ…cajÄ…cy dodaje siÄ™ powoli, niekiedy kroplami,
- roztwór w czasie strącania miesza się,
- osad strÄ…ca siÄ™ z gorÄ…cego roztworu za pomocÄ… gorÄ…cego roztworu odczynnika,
- odczynnik wprowadza siÄ™ w odpowiednim nadmiarze,
- przed sączeniem przeprowadza się starzenie krystalicznych osadów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 7. Sprzęt i czynności związane z sączeniem i przemywaniem osadów a) sączek złożony, b) lejek
zwykły z sączkiem, c) lejek Schotta z sączkiem (widok z boku), d) lejek Schotta z sączkiem (widok z góry),
e) sączenie, f) ustawienie naczyń w czasie sączenia, g) tryskawka, h) osad w sączku przed przemywaniem,
i) osad w sÄ…czku po przemyciu. [1, s. 78, 79]
Osady koloidalne, żele powstające w wyniku koagulacji roztworów koloidalnych zoli
strąca się zwykle w obecności silnych elektrolitów i w podwyższonej temperaturze. Osady
koloidalne w przeciwieństwie do krystalicznych sączy się bezpośrednio po strąceniu
i skoagulowaniu i zawsze z gorących roztworów.
StrÄ…cony i odsÄ…czony osad przemywa siÄ™ w celu oddzielenia go od roztworu
macierzystego. Osady, które przed ważeniem wystarczy wysuszyć, odsącza się w tyglach
szklanych z dnem porowatym. Osady, które trzeba prażyć odsącza się na sączkach z bibuły.
Warunkiem dobrego sączenia jest właściwy dobór bibuły do sączenia i odpowiednie
przygotowanie sączka. Jakość bibuły (gęsta, rzadka, utwardzona)zależy od charakteru osadu
(grubo- lub drobnokrystaliczny) i cieczy macierzystej (stężenie kwasów, zasady), a wielkość
sączka od ilości osadu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Za duży sączek utrudnia dokładne przemycie osadu, powoduje większe zużycie cieczy do
przemywania. OdsÄ…czony osad nie powinien zajmować wiÄ™cej niż 1/3÷ 1/2 sÄ…czka.
4.2.1.2. Przygotowanie sÄ…czka
Sączek składa się na pół po czym jeszcze raz w taki sposób, aby rozłożony w lejku
przylegał dokładnie do ścianek lejka tylko górną częścią. Dolna część powinna nieco
odstawać od ścianek lejka. Po umieszczeniu sączka w lejku nalewa się do niego wody
powyżej krawędzi sączka po czym unosi nieco sączek, aby woda wypełniła rurkę lejka.
Następnie sączek opuszcza się i przytrzymując jego krawędz
palcami czeka się na spłynięcie
wody. Gdy woda spłynie, w rurce lejka powinien zostać słupek cieczy, którego trwałość
wskazuje, że sączek został właściwie przygotowany.
Oberwanie rogu suchego sączka jak pokazano na rysunku ułatwia jego przyleganie do
lejka
i zapobiega powstawaniu kanalika. Utrzymanie słupa cieczy w lejku znacznie przyspiesza
sÄ…czenie.
Osady analityczne są zanieczyszczone jonami, które zawiera ciecz macierzysta.
Przemywanie osadu ma na celu oczyszczenie strÄ…conego i odsÄ…czonego osadu.
4.2.1.3. Przemywanie na sÄ…czku
Do osadu zebranego na sÄ…czku dodaje siÄ™ roztworu przemywajÄ…cego z tryskawki, przy
czym przed dodaniem nowej porcji roztworu należy czekać, aż poprzednia porcja całkowicie
spłynie z sączka. Mniej więcej po 4-krotnym przemyciu osadu krystalicznego lub 7-krotnym
osadu koloidalnego przystępuje się do sprawdzenia czy przemycie było dostateczne. W tym
celu zbiera się do probówki kilka kropel przesączu i przeprowadza reakcję sprawdzającą np.
w celu sprawdzenia obecności jonów chlorkowych dodaje się do części przesączu nieco
roztworu AgNO3 zakwaszonego kwasem azotowym.
Przemywanie przez dekantację stosuje się w przypadku osadów ciężkich, które łatwo
opadają na dno naczynia. W tym przypadku zlewamy prawie całą część macierzystą na sączek
pozostawiając osad w zlewce. Następnie dodaje się do zlewki porcję cieczy przemywającej,
miesza z osadem, a po odstaniu i zebraniu się osadu na dnie zlewa się znowu ciecz możliwie bez
osadu na sÄ…czek i koÅ„czy przemywanie cieczÄ… przemywajÄ…cÄ…. Proces ten powtarza siÄ™ 2÷3 krotnie.
4.2.1.4. Suszenie i prażenie osadów
Jeżeli celem strącania osadu jest oznaczenie wagowe odsączony i przemyty osad suszy się
lub praży. Suszenie lub prażenie osadu ma na celu doprowadzenie go do postaci o ustalonym
składzie stechiometrycznym. Zachodzą przy tym procesy: usunięcia wody nie związanej,
wody krystalizacyjnej lub konstytucyjnej.
Suszenie osadów prowadzi się w elektrycznych suszarkach laboratoryjnych,
w temperaturze 100÷120°C, w ciÄ…gu kilku godzin zależnie od ich struktury i iloÅ›ci na sÄ…czku.
W przypadku spopielania osadów i następnie prażenia niezbędne jest ich wstępne
podsuszenie w suszarce o temperaturze 60÷80°C w czasie 1÷2 godzin. NastÄ™pnie przenosi siÄ™
osad wraz z sączkiem do wyprażonego i wyważonego tygla porcelanowego i ogrzewa
płomieniem palnika gazowego. Do spalania i prażenia osadów stosuje się tygle porcelanowe,
platynowe lub kwarcowe. Czynności związane z prażeniem przedstawia rysunek 8.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 8. Czynności związane z prażeniem osadów a) sączek z osadem złożony częściowo,
b) sączek z osadem po złożeniu, c) spopielenie sączka, d) prawidłowe ustawienie tygla w stosunku do płomienia
palnika gazowego [1, s. 80]
Coraz częściej do prażenia osadów używa się pieca do spalań. Piece umożliwiają lepsze
i bardziej równomierne wyprażanie tygli z osadem do żądanej temperatury i uniknięcie
redukującego działania gazów spalinowych, co ma miejsce w przypadku stosowania
palników gazowych. Piece są zaopatrzone w automatyczną regulację temperatury.
Temperatura jakÄ… można osiÄ…gnąć w piecach elektrycznych dochodzi do 1500°C.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.
1. Jakie oznaczenia wykonywane są najczęściej w analizie środków spożywczych?
2. Jaki jest proces wytrącania osadów?
3. Jakie rodzaje sączków stosuje się do sączenia osadów?
4. Jak postępować przy przemywaniu osadów?
5. W jaki sposób można prażyć osady?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie1
Przeprowadz
reakcjÄ™ otrzymywania siarczanu baru BaSO4.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać sprzęt potrzebny do wykonania zadania i wypełnić tabelę:
Tabela. Sprzęt potrzebny do wykonania zadania
Nazwa sprzętu Przeznaczenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
2) odważyć około 1 g BaCl2 z dokładnością do 0,01g,
3) rozpuścić w zlewce (500 cm3) w 200cm3,
4) zakwasić klarowny roztwór 2÷3 cm3 HCl o stężeniu 2 mol/ dm3,
5) ogrzać roztwór do wrzenia na łaz
ni wodnej,
6) ogrzać do wrzenia w drugiej zlewce 10 cm3 H2 SO4,
7) dodać do roztworu w pierwszej zlewce (po bagietce), aż do całkowitego strącenia BaSO4,
8) przykryć zlewkę szkiełkiem zegarkowym i pozostawić w łaz
ni wodnej na 15 minut,
9) pozostawić roztwór do ostygnięcia,
10) wykonać próbę na całkowite strącenie osadu dodając kilka kropel kwasu siarkowego (VI)
i obserwować czy nie pojawia się jeszcze zmętnienie,
11) umieścić sączek z gęstej bibuły w lejku, zalać wodą destylowaną i wstawić w otwór
podstawki do sÄ…czenia,
12) zlać po bagietce roztwór znad osadu na sączek,
13) zalać pozostały osad gorącą wodą z tryskawki zakwaszoną kilkoma kroplami kwasu
siarkowego (VI),
14) pozostawić mieszaninę do opadnięcia osadu i dekantować roztwór na sączek,
15) dwukrotnie przemyć osad przez dekantację i przenieść na sączek posługując się bagietką
i tryskawkÄ…,
16) spłukać osad ze ścianek na dno sączka za pomocą tryskawki i przemyć dwukrotnie wodą,
17) przenieść parę kropel popłuczyn na szkiełko zegarkowe, dodać kroplę roztworu AgNO3,
brak zmętnienia świadczy o dobrym przemyciu osadu,
18) przenieść osad do tygla porcelanowego i wykorzystać w następnym ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- waga techniczna, odważniki,
- cylinder miarowy,
- Å‚az
nia wodna,
- zlewki o pojemności 200 i 500 cm3,
- bagietka szklana o równo zatopionych końcach,
- lejek zwykły,
- podstawka do sÄ…czenia,
- szkiełko zegarkowe,
- sączki lub gęsta bibuła filtracyjna,
- tryskawka,
- tygiel,
- BaCl2 · 2H2O,
- H2SO4 roztwór o stężeniu 1 mol/dm3,
- AgNO3 roztwór o stężeniu 0,01 mol/dm3,
- HCl roztwór o stężeniu 2 mol/dm3.
Ćwiczenie 2
Wykonaj suszenie i prażenie osadu uzyskanego w poprzednim ćwiczeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować tygiel do wyprażania osadu uzyskanego z poprzedniego ćwiczenia:
- umyć tygiel,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- wysuszyć,
- wstępnie wyprażyć w temperaturze póz
niejszego prażenia osadu w czasie około
godziny,
- ochłodzić w eksykatorze,
- zważyć na wadze analitycznej,
2) przenieść osad wraz z sączkiem do wyważonego tygla,
3) wstawić tygiel w porcelanowy trójkąt umieszczony na trójnogu lub metalowym
pierścieniu przymocowanym do statywu i rozpocząć ostrożne ogrzewanie tygla
pÅ‚omieniem palnika gazowego tygiel powinien być lekko pochylony (o 45°),
4) po spopieleniu sączka tygiel ustawić w pozycji pionowej i wyprażać osad około 30 minut,
5) wychÅ‚odzić tygiel (3÷5 minut), wstawić do eksykatora i chÅ‚odzić 30 minut,
6) zważyć tygiel na wadze analitycznej i zapisać wynik,
7) prażyć jeszcze 10÷15 minut, schÅ‚odzić i ponownie zważyć,
8) sprawdzić wyniki ważenia, jeśli się nie różnią uznać prażenie za zakończone,
9) wykorzystać masę osadu do obliczenia zawartości odpowiedniego składnika w badanym
materiale.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 waga analityczna,
 tygiel do prażenia osadów,
 eksykator,
 statyw lub trójkąt z trójnogiem,
 palnik gazowy.
Ćwiczenie 3
Wykonaj obliczenia zawartości oznaczanego składnika wykorzystując dane z poprzedniego
ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać reakcję chemiczną, którą wykorzystałeś do wytrącenia osadu,
2) obliczyć zawartość oznaczanego składnika na podstawie wagi osadu,
3) zinterpretować wynik obliczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dziennik laboratoryjny analizy wagowej.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wytrącić osad z próbki poddanej analizie?
2) przygotować sprzęt do sączenia i przemywania osadów i korzystać
z niego?
3) skorzystać z elektrycznych suszarek laboratoryjnych?
4) przygotować sprzęt do wyprażania osadów i prażyć osady?
5) wykorzystać masę wyprażonego osadu do obliczenia zawartości
odpowiedniego składnika w badanym materiale?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Pracuj samodzielnie, pamiętaj, że w przyszłej pracy nie możesz liczyć na podpowiedzi
kolegów.
6. Na udzielenie odpowiedzi masz 30 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Analiza techniczna stosowana w przemyśle spożywczym obejmuje analizę:
a) sensorycznÄ…, mikrobiologicznÄ…,
b) sensoryczną, składu chemicznego,
c) instrumentalnÄ…, mikrobiologicznÄ…,
d) sensoryczną, składu chemicznego, mikrobiologiczną.
2. Dopuszczalna czułość wagi analitycznej wynosi:
a) 0,1 mg,
b) 0,001 mg,
c) 0,0001 mg,
d) 0,1 mg.
3. Odważniki gramowe do wag analitycznych wykonane są z mosiądzu pokrytego warstwą:
a) różnych metali chroniących przed korozją.
b) złota, platyny lub niklu,
c) srebra, lub niklu,
d) cynku, miedzi lub niklu.
4. Do przemywania osadu przeniesionego na sączek należy użyć:
a) kwasu lub wody destylowanej,
b) zasady lub płynu przemywającego,
c) wody destylowanej lub płynu przemywającego,
d) roztworu soli lub wody destylowanej.
5. Odważniki przenosi się na wagę techniczną:
a) palcami,
b) pincetÄ…,
c) ujmując je skrawkiem bibuły,
d) można stosować wszystkie wymienione sposoby.
6. Naważką analityczną nazywamy:
a) oznaczany składnik w materiale,
b) oznaczaną zawartość popiołu,
c) zważoną dokładnie masę próbki,
d) osad wytrÄ…cony na gorÄ…co.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
7. Sączki twarde używane są do:
a) szybkiego sączenia osadów krystalicznych,
b) powolnego sączenia osadów drobnokrystalicznych,
c) odsączania osadów bezpostaciowych,
d) do każdego rodzaju osadów.
8. Odważana próbka powinna być:
a) zimna,
b) mieć temperaturę otoczenia,
c) ciepła,
d) gorÄ…ca.
9. Suszenie osadów prowadzi się w elektrycznych suszarkach laboratoryjnych
w temperaturze:
a) 90°÷100°C,
b) 100°÷120°C,
c) 120÷130°C,
d) 130÷140°C.
10. Wskaż reakcję, w której wytrąca się osad:
a) H2SO4 + BaCl BaSO4 + 2HCl,
b) CH4 + Cl2 CH4Cl + HCl,
c) CH4 + 2 O2 CO2 + 2H2O,
d) CH4 C + 2 H2.
11. Stężenie molowe informuje o liczbie:
a) gramów substancji jaka jest potrzebna do nasycenia 100g rozpuszczalnika,
b) moli substancji rozpuszczonej, zawartej w 1 dm3 roztworu,
c) substancji rozpuszczonej w roztworze,
d) moli substancji w 100 gramach wody.
12. 10 gramów NaCl rozpuszczono w 90 gramach wody. Roztwór posiada stężenie:
a) 1%,
b) 5%,
c) 10%,
d) 100%.
13. Przy doborze sączka należy kierować się:
a) jedynie ilością osadu,
b) objętością cieczy,
c) jakością osadu,
d) ilością osadu i objętością cieczy.
14. Do sączenia osadów koloidowych stosowane są:
a) lejki Schotta,
b) sÄ…czki membranowe,
c) lejki z rurkÄ… Picarda,
d) sÄ…czki twarde.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
15. W przypadku otrzymania przesączu mętnego należy:
a) mętną część przesączu wylać do zlewu,
b) mętną część przesączyć ponownie,
c) do mętnej części przesączu dodać czynnika strącającego,
d) użyć innego sączka.
16. Rozpuszczalność osadu wzrasta:
a) wraz z temperaturÄ…,
b) z wielkością naważki,
c) z wielkością kryształów substancji,
d) z nadmiarem czynnika strÄ…cajÄ…cego.
17. Każdą wagę charakteryzuje
a) nośność,
b) czułość bezwzględna,
c) czułość względna,
d) wszystkie wymienione cechy.
18. Przedmioty ważone muszą być:
a) czyste, wilgotne,
b) suche, czyste i mieć temperaturę otoczenia,
c) czyste o dowolnej temperaturze,
d) brudne, ale suche i mieć temperaturę otoczenia.
19. Osady koloidalne sączy się zawsze bezpośrednio po strąceniu i skoagulowaniu
z roztworów:
a) ciepłych,
b) zimnych,
c) lodowatych,
d) gorÄ…cych.
20. Eksykator to urządzenie służące do:
a) studzenia naważek przed ich ważeniem,
b) ekstrakcji układów dwufazowych,
c) sączenia roztworów,
d) skraplania osadów destylacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie wagowej analizy żywności
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
6. LITERATURA
1. Budsławski J, Drabant Z.: Metody analizy żywności WNT Warszawa 1972
2. Cygański A.: Chemiczne metody analizy ilościowej. WNT, Warszawa 1999
3. Drzazga B.: Analiza techniczna w przemyśle spożywczym WSiP Warszawa 1992
4. Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia Analityczna. Tom 2. PWN Warszawa 1978
5. Modzelewski M., Woliński J.: Pracownia chemiczna technika laboratoryjna WSiP,
Warszawa 1996
6. www.equimed.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26