Dr El\
bieta Sieńko-Awierianów
ANATOMIA FUNKCJONALNA NARZ
DU RUCHU
CZA
OWIEKA
ANTOMIA  (łac. anatemnein  rozcinać, rozczłonkowywać)  jest nauką o budowie i kształcie
\
ywego organizmu.
Podstawową metodą badawczą jest dzielenie organizmu na poszczególne części, czyli
preparowanie zwłok. Pamiętając jednak, \
e jest to nauka o \
ywym organizmie, wiadomości
uzyskane z sekcji zwłok nale\
y uzupełnić badaniami anatomicznymi na \
ywym ustroju. Uczą
nas one budowy i czynności ciała przez stosowanie takich metod, jak: rentgenografia,
opukiwanie, oglądanie, osłuchiwanie, obrazowanie radioizotopowe, ultradz
więkowe (USG),
tomografia komputerowa (KT), tomografia rezonansu magnetycznego (MRI).
Przedmiotem badań anatomii mogą być zarówno organizmy roślinne, zwierzęce i człowiek. Stąd
wyró\
niamy:
- anatomię roślin,
- anatomię zwierząt,
- anatomię człowieka.
Anatomia nauczana pod kątem funkcji poszczególnych narządów i układów nazywana jest
anatomią funkcjonalną lub czynnościową.
OGÓLNA BUDOWA I PODZIAA
CIAA
A LUDZKIEGO
PODZIAA
CIAA
A LUDZKIEGO
Ciało ludzkie dzielimy na części, które nazywamy okolicami ciała. Mają one znaczenie
praktyczne dla topografii powierzchni ciała oraz narządów wewnętrznych.
Zasadniczy podział obejmuje: głowę, szyję, tułów oraz kończyny górne i dolne. Tułów
dzielimy na: klatkę piersiową, grzbiet, brzuch i miednice.
Przez ciało mo\
na przeprowadzić dowolną liczbę osi i płaszczyzn, przebiegających w ró\
nych
kierunkach.
Główne osie ciała:
- osie pionowe lub długie  wyznaczają kierunek górny i dolny; najdłu\
sza oś pionowa biegnie
od szczytu głowy do podstawy i nazywamy ją osią główną,
- osie poziome lub poprzeczne  są prostopadłe do osi pionowych i biegną od strony prawej do
lewej, określają kierunek boczny i przyśrodkowy,
- osie strzałkowe  wyznaczają kierunek przedniotylny, są prostopadłe do obu poprzednich osi i
określają kierunek przedni, czyli brzuszny oraz tylny czyli grzbietowy.
Płaszczyzny ciała (odpowiadają osią przez które przechodzą):
- płaszczyzny strzałkowe  są określone przez oś strzałkową oraz pionowa  biegną z przodu do
tyłu; płaszczyznę strzałkową środkową, przechodzącą przez oś główną (dzielącą ciało na dwie
połowy) nazywamy płaszczyzną symetrii ciała (płaszczyzną pośrodkową),
- płaszczyzny czołowe  biegną w przybli\
eniu równolegle do czoła i są określane przez oś
poprzeczną i pionową,
- płaszczyzny poprzeczne lub poziome  określone są przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną
poziomo, prostopadle do obu poprzednich płaszczyzn.
TYPY BUDOWY CIAA
A WG. ERNESTA KRETSCHMERA:
1. leptosomatyczny  wąska, smukła budowa ciała, wąskie barki i miednica, wąska klatka
piersiowa, mała podściółka tłuszczowa, mała masa ciała w stosunku do wzrostu (skoczek
o tyczce, skoczek narciarski, maratończyk).
2. atletyczny  masywna, lecz proporcjonalna budowa ciała, silny rozwój mięśni i kośćca,
szerokie barki, wąska miednica, dobrze wysklepiona klatka piersiowa (wioślarstwo,
pływanie, sprinterzy, czyli większość sportowców)
3. pikniczny  ogólnie przesadzista budowa ciała, szerokie barki i miednica, słaby rozwój
mięśni, du\
a podściółka tłuszczowa, szeroka, beczkowata klatka piersiowa (czysty
pikniczny typ nie występuje sporcie, w niektórych dyscyplinach występuje typ mieszany
np. pikniczno-atletyczny  rzuty w LA)
ANATOMIA FUNKCJONALNA NARZ
DU RUCHU CZA
OWIEKA
Układ ruchu człowieka:
" Część bierna  układ kostny i ró\
ne formy połączeń międzykostnych (połączenia stałe i
wolne, czyli stawy).
" Część czynna  układ mięśniowy.
UKA
AD KOSTNY
LICZBA KOŚCI
- U DOROSA
EGO 206
- U DZIECKA 356
Dysproporcja wynika z obecności u dzieci chrząstek nasadowo  wzrostowych (ich redukcja
następuje w 20-24 rok \
ycia).
FUNKCJE KOŚCI:
" ARCHITEKTONICZNA  kościec określa kształt i wielkość ciała człowieka, jest on zrębem
budowy całego ustroju oraz jest miejscem przyczepu mięśni,
" KINETYCZNA  kości są istotnym składnikiem narządu ruchu, niektóre kości są
dostosowane do dz
wigania cię\
aru ciała oraz stanowią dz
wignie jedno- lub dwuramienne
wprawiane w ruch poprzez przyczepione do nich mięśnie (kość od punktu podparcia do
punktu przyło\
enia siły nazywana jest ramieniem dz
wigni),
" MINERALNA  istota międzykomórkowa kości jest przepojona solami mineralnymi,
stanowiącymi 60  70 % masy suchej kości (wapń, potas, magnez),
" KRWIOTWÓRCZA  szpik kostny czerwony wytwarza erytrocyty, granulocyty i trombocyty,
" OCHRONNA  wiele kości pełni funkcję ochronną dla poło\
onych w nich narządów  np.
czaszka ochrania mózg, kręgi  rdzeń kręgowy, klatka piersiowa  serce i płuca.
KSZTAA
T KOŚCI
- PA
ASKIE (kości czaszki, miednicy, łopatka)
- DA
UGIE (k. ramienna, kk. przedramienia, \
ebra, k. udowa, kk. podudzia)
- KRÓTKIE (k. nadgarstka)
- RÓśNOKSZTAA
TNE (kręgi)
- PNEUMATYCZNE (k. klinowa, k. sitowa, k. czołowa)
OGÓLNA BUDOWA KOŚCI
Tkanka kostna zbudowana jest z komórek kostnych zanurzonych w substancji
międzykomórkowej poprzeplatanej włóknami kolagenowymi.
Cechą charakterystyczną jest to, \
e istota komórkowa, która nadaje kości twardość, dominuje nad
komórkami. Występuje ona w postaci blaszek, które nadają określoną strukturę kości. Jest ona
przepojona solami mineralnymi, stanowiącymi 60-70 % masy suchej kości. Z tego około 85 %
przypada na fosforan wapnia, 13 % na węglan wapnia, po 0,5 % na fluorek i chlorek wapnia i
ok. 1,5 % na fosforan magnezu.
Istnieją 3 rodzaje komórek kostnych:
osteoblasty,
osteocyty,
osteoklasty.
Rodzaje kości:
Wyró\
niamy kości zbite i gąbczaste.
Okostna jest błoną włóknistą obficie unaczynioną i unerwioną, pokrywającą kość ze wszystkich
stron, z wyjątkiem powierzchni stawowych. Składa się z dwóch warstw: zewnętrznej,
zawierającej włókna klejodajne i sprę\
yste, oraz wewnętrznej, bogatej w elementy komórkowe
(osteoblasty), nazywanej warstwą rozrodczą. Procesy regeneracji kości (uzupełnienie ubytków
czy zrastanie się po złamaniu) rozpoczynają się właśnie od warstwy rozrodczej okostnej.
Szpik kostny wypełnia jamę szpikową i jamki w istocie gąbczastej. Rozró\
nia się dwa rodzaje
szpiku kostnego: szpik kostny \
ółty i szpik kostny czerwony.
Cechy biologiczne kości
Pomimo tak du\
ej zawartości soli mineralnych i mimo bardzo powolnej przemiany materii, kość
jest materiałem bardzo plastycznym, ulegającym łatwo przebudowie pod wpływem zmiany
działających na nią czynników mechanicznych.
Właściwości fizyczne kości.
Cię\
ar kośćca wynosi ok. 12 kg u mę\
czyzny i 10 kg u kobiety, czyli waha się od 10 do 20 %
cię\
aru ciała.
Wytrzymałość kości ludzkich na rozciąganie wynosi około 9-12 kg/mm2 przekroju
poprzecznego, co odpowiada mniej więcej odporności mosiądzu lub \
elaza lanego. Kość
udowa człowieka rozrywa się przy obcią\
eniu jej siłą około 5600 kg. Jeszcze większą
odporność wykazują kości ludzkie na zgniatanie.
SZKIELET CZA
OWIEKA
Szkielet, na który składają się wszystkie kości człowieka, stanowi konstrukcję nośną narządów
ruchu i jest miejscem przyczepów ścięgien (połączeń mięśniowo-kostnych zbudowanych z
tkanki łącznej) i więzadeł (połączeń kostno-kostnych zbudowanych z tkanki łącznej).
Pod względem czynnościowym szkielet człowieka mo\
na podzielić na dwie części:
- Pierwszą część stanowi szkielet osiowy, czyli: czaszka, kręgosłup oraz \
ebra i mostek.
- Drugą część stanowi szkielet obwodowy, czyli kości kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich
obręczami.
KR
GOSA
UP
Długość kręgosłupa dorosłego człowieka mierzona wzdłu\
krzywizn wynosi ok. 70  75 cm,
czyli ok. 40  45 % długości ciała. Z czego � stanowią trzony kręgów, a ź  krą\
ki
międzykręgowe.
Funkcje kręgosłupa:
" Narząd ochrony rdzenia.
" Narząd podporu ciała.
" Narząd ruchu.
KOŚCI KR
GOSA
UPA
Kręgosłup (columna vertebralis) składa się z 33  34 kręgów (vertebrae) uło\
onych jeden na
drugim. Wyró\
nia się:
- 7 kręgów szyjnych, (vertebrae cervicales),
- 12 kręgów piersiowych (vertebra thoracicae),
- 5 kręgów lędz
wiowych (vertebrae lumbales),
- 5 kręgów krzy\
owych (vertebrae sacrales), zrośnietych w kość krzy\
ową (os sacrum),
- 4-5 kręgów guzicznych (vertebrae cocygeae), zrośniętych w kość guziczną (os coccygis).
Budowa ogólna kręgu
W ka\
dym kręgu wyró\
nia się:
- trzon kręgu,
- łuk kręgu,
- 7 wyrostków: od tyłu nieparzysty wyrostek kolczysty, ku górze i ku dołowi parzyste wyrostki
stawowe górne i dolne oraz na boki parzyste wyrostki poprzeczne.
Trzon i łuk kręgu ograniczają otwór kręgowy.
KLATKA PIERSIOWA
Kościec klatki piersiowej ma budowę kostno-chrzęstną. Klatka piersiowa zawiera i ochrania
główne narządy oddechowe i narządy krą\
enia.
W skład klatki piersiowej wchodzą kręgi piersiowej, \
ebra i mostek, związane ze sobą licznymi
połączeniami w jedną całość.
Klatka piersiowa ma kształt zbli\
ony do ściętego sto\
ka spłaszczonego od przodu ku tyłowi.
Klatka piersiowa jest najwę\
sza u góry, gdzie znajduje się jej wierzchołek, czyli otwór górny
klatki piersiowej, następnie rozszerza się ku dołowi ku swej podstawie, czyli do otworu
dolnego.
śebra
Wyró\
niamy 12 par \
eber, które dzielimy na:
- 7 par \
eber prawdziwych, łączących się bezpośrednio z mostkiem,
- 5 par rzekomych niemających bezpośredniego połączenia z mostkiem, przy czym \
ebra VIII
 X łączą się z mostkiem pośrednio za pomocą chrząstki \
ebra VII  w wyniku tego
połączenia powstaje łuk \
ebrowy; dwie ostatnie pary \
eber, nie dochodzą do mostka, a ich
końce tkwią luz
no w powłokach brzusznych i nazywamy je \
ebrami wolnymi.
Kość \
ebrowa (\
ebro kostne)
Składa się z głowy, szyjki i trzonu.
Chrząstka \
ebrowa, czyli \
ebro chrzęstne, stanowi przedłu\
enie \
ebra kostnego i jest
czynnikiem zwiększającym sprę\
ystość ścian klatki piersiowej.
Mostek
Jest kością płaską, poło\
oną pośrodku przedniej ściany klatki piersiowej (zamyka od przodu
klatkę piersiową), ukośnie w stosunku do kręgosłupa piersiowego. Mostek le\
y na
wysokości Th2-3 do Th9-10.
Mostek składa się z trzech części:
" rękojeści, stanowiącej górną, najszerszą część,
" trzonu, najdłu\
szej, środkowej części,
" wyrostka mieczykowatego, czyli części dolnej, najsłabiej rozwiniętej.
KOC
CZYNA GÓRNA
W kończynie górnej wyró\
nia się następujące części:
" Obręcz kończyny górnej (cingulum membri superioris),
" Część wolną kończyny górnej, na którą składają się:
Ramię,
Przedramię,
Ręka.
KOŚCI KOC
CZYNY GÓRNEJ
OBOJCZYK (clavicula)
Le\
y z przodu powierzchownie pod skórą, na granicy między szyją a klatką piersiową. Jest
kością długą, esowato wygiętą, łącząca łopatkę i mostek. Wyró\
niamy w niej:
" Część środkową, czyli trzon,
" Koniec przedni  mostkowy (bardziej zgrubiały),
" Koniec tylny  barkowy (bardziej spłaszczony).
A
OPATKA (scapula)
Jest tylną częścią obręczy, przylegającą do grzbietowej ściany klatki piersiowej  na wysokości
od II do VII \
ebra. A
ączy się ona stawowo z obojczykiem i kością ramienną.
Jest kością płaską, kształtu trójkątnego, posiada dwie powierzchnie: \
ebrową i grzbietową; trzy
brzegi: boczny, górny i przyśrodkowy oraz trzy kąty: górny, dolny i boczny.
KOŚĆ RAMIENNA (humerus)
Jest kością długą, największą spośród kości kończyny górnej. Posiada nasadę bli\
sza, trzon i
nasadę dalszą.
Koniec bli\
szy zakończony jest kulistą głową, nieco mniejszą od połowy kuli, o gładkiej
powierzchni stawowej dla połączenia z wydrą\
eniem stawowym łopatki. Dookoła głowy
znajduje się szyjka anatomiczna. Poni\
ej głowy znajduje się szyjka chirurgiczna.
Nasada dalsza kości ramiennej jest rozszerzona, spłaszczona i nieco wygięta ku przodowi. Nosi
ona nazwę kłykcia kości ramiennej. Po stronie bocznej i przyśrodkowej kłykcia widoczne są
nadkykcie  boczny i przyśrodkowy, słu\
ące do przyczepu mięśni i więzadeł.
KOŚCI PRZEDRAMIENIA
Stanowią je dwie kości: kość łokciowa i kość promieniowa.
Le\
ą one równolegle do siebie w przedramieniu odwróconym, tzn. gdy dłoń skierowana jest ku
przodowi.
Kość łokciowa jest dłu\
sza i delikatniejsza od promieniowej; ma silniej rozbudowaną nasadę
bli\
szą i le\
y na przedramieniu przyśrodkowo, czyli od strony palca piątego.
Kość promieniowa le\
y bocznie na przedramieniu, czyli po stronie kciuka.
W poło\
eniu nawróconym przedramienia (przy ręce skierowanej grzbietem ku przodowi, kość
łokciowa nie zmienia poło\
enia, natomiast kość promieniowa krzy\
uje skośnie od przodu kość
łokciową.
Kość łokciowa odpowiada głównie za połączenie ramienia z przedramieniem, stąd bardziej
rozbudowana nasada bli\
sza.
Kość promieniowa słu\
y do połączenia przedramienia z ręką, dlatego posiada bardziej
rozbudowaną nasadę dalszą.
KOŚCI R
KI (ossa manus)
Szkielet ręki składa się z 27 kości, podzielonych na 3 części:
" Kości nadgarstka (ossa carpi)  8,
" Kości śródręcza (ossa metacarpi)  5,
" Kości palców (ossa digitorum)  14.
NADGARSTEK (carpus)  tworzy 8 małych kości nieregularnego kształtu uło\
onych w dwa
szeregi: bli\
szy i dalszy.
ŚRÓDR
CZE (metacarpus)  składa się z 5 kości śródręcza. Są to kości długie. W ka\
dej z nich
wyró\
niamy: koniec bli\
szy, czyli podstawę, część środkową, czyli trzon oraz koniec dalszy,
czyli głowę. Najgrubsza i najkrótsza jest I kość śródręcza.
PALCE (digiti)  stanowią je tzw. paliczki. Palce II  V składają się z 3 paliczków: bli\
szego,
środkowego i dalszego, natomiast I palec  kciuk  składa się z 2 paliczków: bli\
szego i
dalszego. Ka\
dy paliczek zbudowany jest z podstawy  czyli nasady bli\
szej, trzonu i nasady
dalszej, która tworzy głowę w paliczkach bli\
szych i środkowych oraz guzowatość paliczka
dalszego.
KOC
CZYNA DOLNA
Kończyna dolna jest połączona z tułowiem nieruchomą obręczą kończyny dolnej (obręczą
biodrową), stanowiącą szczególny rodzaj podparcia dla tułowia.
Wolna kończyna dolna składa się podobnie jak kończyna górna z trzech odcinków połączonych
ze sobą stawami: odcinka bli\
szego  uda, odcinka środkowego  podudzia (goleni), odcinka
dalszego  stopy.
KOŚĆ MIEDNICZNA (os coxae)
Jest kością płaską. Zaliczana jest do największej kości szkieletu.
Składa się z:
" kości biodrowej (os ilium)  skierowanej ku górze,
" kości kulszowej (os ischii)  skierowanej ku dołowi i do tyłu,
" kości łonowej (os pubis)  poło\
onej u dołu, z przodu.
Kości te łączą się ze sobą pośrodku kości miednicznej w miejscu panewki stawu biodrowego.
KOŚĆ UDOWA (femur)
Jest kością długą  najdłu\
szą i najsilniejszą kością człowieka. Składa się z trzonu i dwóch
końców: bli\
szego i dalszego.
Na końcu bli\
szym (górnym) wyró\
niamy kulistą głowę skierowana skośnie przyśrodkowo ku
górze. Głowę łączy z trzonem szyjka kości udowej mająca kształt spłaszczonego wałka. Oś
szyjki tworzy z trzonem kąt rozwarty (u mę\
czyzn około 135�, u kobiet mniej). U obu płci z
wiekiem kąt ten się zmniejsza.
Wzdłu\
trzonu na tylnej powierzchni kości udowej przebiega kresa chropawa, składająca się z
dwóch warg: przyśrodkowej i bocznej. W dolnej części trzonu wargi rozchodzą się, zdą\
ając
do nadkłykci i ograniczają pole podkolanowe.
Koniec dalszy kości posiada dwa kłykcie: przyśrodkowy i boczny. Powierzchnie stawowe obu
kłykci zlewają się z przodu tworząc powierzchnię rzepkową. Na bocznych powierzchniach
kłykci znajdują się nadkłykcie: boczny i przyśrodkowy.
Kłykcie kości udowej na dolnej powierzchni mają powierzchnię stawową dla połączenia z kością
piszczelową.
RZEPKA (patella)
Jest kością płaską, mniej więcej trójkątną, podstawą skierowaną ku górze, wierzchołkiem ku
dołowi. Powierzchnia przednia rzepki jest wypukła, nierówna i chropowata.
KOŚCI PODUDZIA (GOLENI)
W skład kości goleni wchodzą dwie kości:
" Kość piszczelowa (tibia)  le\
ąca przyśrodkowo,
" Strzałka (fibula)  le\
ąca bocznie.
KOŚĆ PISZCZELOWA (tibia)
Jest kością długą. Składa się z trzonu oraz końca bli\
szego i dalszego.
Koniec bli\
szy ukształtowany jest w postaci kłykcia bocznego i przyśrodkowego; ich
powierzchnie stawowe wchodzą w skład stawu kolanowego.
Trzon kości piszczelowej ma przekrój trójkątny.
Dolna powierzchnia nasady tworzy czworokątną powierzchnię stawową dolną i słu\
y do
połączenia z kością skokową, wchodzącą w skład kości stopy.
STRZAA
KA (fibula)
Jest kością długą. Le\
y bocznie od kości piszczelowej i jest od niej znacznie cieńsza, ale ma tę
samą długość. Składa się z trzonu oraz końca bli\
szego i dalszego.
KOŚCI STOPY (ossa pedis)
Stopa składa się z trzech części:
" Kości stępu,
" Kości śródstopia,
" Kości palców.
KOŚCI S
PU (ossa tarsi)
W skład kości stępu wchodzi 7 kości:
" Skokowa,
" Piętowa,
" A
ódkowata,
" Sześcienna,
" Trzy klinowate.
KOŚCI ŚRÓDSTOPIA (ossa metatarsi I-V)
Jest ich pięć. Ka\
da kość śródstopia ma długi trzon i dwa powiększone końce.
Numerację kości śródstopia od 1 do 5 zaczyna się od kości le\
ącej najbardziej przyśrodkowo.
Pierwsza kość śródstopia jest krótsza i bardziej wytrzymała ni\
pozostałe. Jest połączona z
pierwszym palcem stopy, czyli paluchem.
KOŚCI PALCÓW (ossa digitorum pedis)
Odpowiadają ogólną budową kością palców ręki, są jednak krótsze. Wyjątek stanowi tylko I
palec  paluch, którego oba człony są bardzo silnie rozwinięte. Poszczególne człony określa
się mianem paliczków. W skład kości palca I wchodzą dwa paliczki: bli\
szy i dalszy, a w
pozostałych palcach  trzy: paliczek bli\
szy, środkowy i dalszy.
CZASZKA 
stanowi kościec głowy. Tworzy ona osłonę kostną dla mózgowia i narządów zmysłu (wzroku,
słuchu i równowagi statycznej) oraz dla początkowych odcinków układu pokarmowego i
oddechowego.
Czaszka składa się z 29 kości:
 kości mózgoczaszki  7 kości,
kości trzewioczaszki  22 kości.
OGÓLNA BUDOWA CZASZKI
Rozpatrując czaszkę jako całość mo\
emy w niej wyró\
nić: ścianę górną i dolną, przednia i tylną
oraz dwie ściany boczne.
Ściana górna czaszki, czyli sklepienie  jest utworzona przez łuskę kości czołowej, dwie kości
ciemieniowe i niewielką część łuski kości potylicznej.
Ściana przednia czaszki tworzy właściwy kościec twarzy. Jej górną granicę stanowią łuki
brwiowe, boczne  kości jarzmowe i gałęzie \
uchwy, a dolną trzon \
uchwy.
Ścianę tylną czaszki tworzy głównie łuska kości potylicznej, ale tak\
e części tylne kości
ciemieniowych i części sutkowe kości skroniowych.
Ściana boczna czaszki utworzona jest przez boczne części kości czołowej i ciemieniowych,
skrzydło większe kości klinowej, kość skroniową i oraz boczną część kości potylicznej.
Ściana dolna czaszki stanowi podstawę zewnętrzną czaszki bez \
uchwy.
Wnętrze czaszki mózgowej określa się jako jama czaszki. Wyró\
niamy w niej trzy doły czaszki
(przedni, środkowy i tylny).
POA

CZENIA KOŚCI:
I. Połączenia kości ścisłe:
1.Więzozrosty:
 więzozrost włóknisty
 więzozrost sprę\
ysty
 szwy
2. Połączenia chrzęstne.
3. Kościozrosty.
II. STAWY  POA

CZENIA MAZIOWE
Są najbardziej ruchomymi połączeniami kości. Składają się z następujących elementów:
powierzchni stawowych, torebki stawowej i jamy stawowej.
PODZIAA
STAWÓW:
1. Pod względem morfologicznym:
- Stawy proste- łączące dwie kości, np. staw ramienny, biodrowy;
- Stawy zło\
one  łączące trzy lub więcej kości, np. staw łokciowy, kolanowy.
2. Pod względem ukształtowania powierzchni i rodzaju wykonywanych ruchów:
- STAW JEDNOOSIOWY:
1. Staw zawiasowy
2. Staw obrotowy
3. Staw śrubowy
- STAW DWUOSIOWY:
1. Staw kłykciowy
2. Staw siodełkowy
- STAW WIELOOSIOWY:
1. Staw kulisty
2. Staw płaski
3. Staw nieregularny.
UKA
AD MI
ŚNIOWY
KLASYFIKACJA
Ze względu na właściwości morfotyczne i fizjologiczne tkankę mięśniową dzielimy na:
" Tkankę mięśniową gładką.
" Tkankę mięśniową poprzecznie prą\
kowaną szkieletową.
" Tkankę mięśniową poprzecznie prą\
kowaną serca.
Mięśnie poprzecznie-prą\
kowane szkieletowe stanowią czynny narząd ruchu.
Ich masa wynosi około 40 % cię\
aru ciała osobnika dorosłego, tj. 25  35 kg.
Liczba mięśni nie jest ściśle określona, z powodu trudności jakie wynikają przy zaliczaniu
niektórych części mięśniowych do poszczególnych jednostek.
Przyjmuje się, \
e liczba mięśni człowieka wynosi ok. 400.
W zale\
ności od przebiegu włókien mięśniowych wyró\
niamy ró\
ne rodzaje mięśni:
 m. wrzecionowaty (m. dwugłowy ramienia),
 m. dwugłowy (m. dwugłowy ramienia),
 m. dwubrzuścowy (m. dwubrzuścowy, m. \
uchwowo-gnykowy),
 m. płaski (m. prosty brzucha),
 m. ze smugami ścięgnistymi (m. prosty brzucha),
 m. półpierzasty (m .zginacz długi kciuka),
 m. pierzasty (m. prosty uda),
 m. wielopierzasty (m zębaty przedni).
MI
ŚNIE GA
OWY
MI
ŚNIE GA
OWY dzielimy na trzy grupy:
1. mięśnie wyrazowe lub mimiczne - przyczepione do wewnętrznej powierzchni skóry
głowy
2. mięśnie \
waczowe (m. skroniowy, m. \
wacz, m. skrzydłowy przyśrodkowy, m.
skrzydłowy boczny),
3. mięśnie języka, mięśnie gałki ocznej, mięśnie narządu przedsionkowo-ślimakowego.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY GA
OWY I KR
GOSA
UPA
MI
ŚNIE GRZBIETU (mm. dorsi)
Na grzbiecie wyró\
niamy grupę mięśni powierzchownych i grupę mięśni głębokich.
Mięśnie powierzchowne są czynnościowo związane z mięśniówką kończyny górnej. Są to
mięśnie: czworoboczny, równoległoboczny, dz
wigacz łopatki, najszerszy grzbietu, zębate
tylne  górny i dolny. Ich lokalizacja na grzbiecie zapewnia kończynom górnym niezbędny
zakres ruchu w kierunku grzbietowym. Są one unerwione przez gałęzie brzuszne nerwów
rdzeniowych (splot szyjny i ramienny).
Mięśnie głębokie stanowią właściwą mięśniówkę grzbietu i są one unerwione przez gałęzie tylne
nerwów rdzeniowych.
Mięśnie głębokie le\
ą po obu stronach kręgosłupa między wyrostkami kolczystymi kręgów i
kątami \
eber. Całość nazywana jest mięśniem prostownikiem grzbietu.
MI
SIEC
PROSTOWNIK GRZBIETU (m. erector spinae)
Mięsień ten sięga od miednicy a\
do głowy i składa się na niego du\
a liczba brzuśców
mięśniowych, układająca się w dwa pasma mięśniowe: boczne i przyśrodkowe.
Mięśnie powierzchowne tych pasm tworzą brzuśce długie o przebiegu podłu\
nym, natomiast
głębsze składają się z brzuśców krótkich, uło\
onych ukośnie lub poprzecznie.
Pasmo boczne le\
y w bruz
dzie \
ebrowo-kręgowej, pasmo przyśrodkowe  w bruz
dzie
grzbietowej.
Mięsień prostownik grzbietu jest najsilniej rozwinięty w odcinku lędz
wiowym i szyjnym
kręgosłupa. W tym ostatnim tworzy mięśnie karku.
Długie brzuśce pasma bocznego oraz przyśrodkowego są właściwymi mięśniami prostującymi
kręgosłup. Mięśnie te mają przebieg równoległy do kręgosłupa.
Mięśnie średnio długie, np. półkolcowy i wielodzielny, mają przebieg ukośny w stosunku do
kręgosłupa i w zale\
ności od tego czy działają jedno- lub obustronnie, prostują kręgosłup,
skręcają lub zginają w bok.
Mięśnie najkrótsze, zale\
nie od swojego poło\
enia, skręcają kręgosłup lub zginają w bok.
Mięsień prostownik grzbietu bierze udział we wszystkich ruchach tułowia z wyjątkiem zginania
do przodu.
Jego antagonistami czynnościowymi są mięsnie brzucha, szczególnie mięsnie proste brzucha.
Mięsień prostownik grzbietu oraz mięśnie brzucha wspólnie utrzymują wyprostowaną postawę
ciała.
Mięśnie pomocnicze
Na stawy głowy i kręgosłupa oprócz wcześniej wymienionych mięśni głębokich grzbietu
pomocniczo działają:
M. czworoboczny grzbietu - m. trapezius  odchyla głowę do tyłu przy skurczu obustronnym
oraz obraca głowę w przeciwną stronę przy skurczu jednostronnym.
M. dz
wigacz łopatki - m. levator scapulae  skurcz obustronny zgina głowę do tyłu,
jednostronny  zgina kręgosłup szyjny w bok.
M. czworoboczny lędz
wi - m. quadratus lumborum  obustronne działanie mięśnia ustala
lędz
wiowy odcinek kręgosłupa, skurcz jednostronny zgina kręgosłup i klatkę piersiową w bok.
Mięśnie poło\
one na stronie brzusznej kręgosłupa:
Mięśnie prosty głowy przedni, długi głowy i szyi  le\
ą na przedniej stronie kręgosłupa
szyjnego. Obustronny skurcz m. prostego przedniego głowy i m. długiego głowy  zgina
głowę do przodu. W działaniu jednostronnym zginają głowę w bok. Skurcz obustronny m.
długiego szyi zgina kręgosłup szyjny do przodu, a jednostronny  obraca i zgina szyję w bok.
M. mostkowo-obojczykowo-sutkowy  jest najsilniejszym mięśniem szyi. Le\
y
powierzchownie na stronie bocznej. Oba mięśnie tworzą literę V. przy ustalonym przyczepie
początkowym  skurcz obustronny odchyla głowę do tyłu. Skurcz jednostronny zgina głowę
w bok. Przy ustalonym przyczepie końcowym  mięsień unosi mostek, w związku z czym
działa pomocniczo wdechowo.
M. pochyłe  stanowią grupę boczną mięśni głębokich szyi. Są rozpięte między wyrostkami
poprzecznymi kręgów szyjnych, a dwoma górnymi \
ebrami. Skurcz obustronny tych mięśni
zgina kręgosłup szyjny wraz z głową w przód, skurcz jednostronny zgina kręgosłup szyjny w
bok (w tym samym kierunku). Przy ustalonym kręgosłupie  pociągają \
ebra ku górze (m.
pomocnicze wdechowe).
MI
ŚNIE BRZUCHA
Biorą udział we wszystkich ruchach kręgosłupa z wyjątkiem prostowania. Z pozycji stojącej m.
skośny zewn. i wewn. oraz prosty brzucha zapoczątkowują ruch zginania tułowia do przodu.
Dalsze zginanie dokonuje się wskutek działania siły cię\
kości i jest regulowane przez
odpowiednie napięcie mięśnia prostownika grzbietu.
Pełne działanie tych mięśni występuje w pozycji le\
ącej na grzbiecie w czasie podnoszenia
tułowia ( brzuszki ).
M. skośny zewnętrzny brzucha  m. obliquus externus abdominis
pp: powierzchnia zewnętrzna \
eber v-xii.
pk: warga zewnętrzna grzebienia kości biodrowej, więzadło pachwinowe, kresa biała.
M. skośny wewnętrzny brzucha  m. obliquus internus abdominis
pp: powięz
piersiowo-lędz
wiowa, kresa pośrednia grzebienia kości biodrowej, 2/3 boczne
więzadła pachwinowego.
pk: krawędzie dolne trzech dolnych \
eber, kresa biała.
M. prosty brzucha - m. rectus abdominis
pp: powierzchnia zewnętrzna chrząstek \
ebrowych v -vii, wyrostek mieczy-kowaty.
pk: gałąz
górna kości łonowej, przednia powierzchnia spojenia łonowego.
M. lędz
wiowy większy - m. psoas major
pp: trzony Th12 i L1 - L4, XII \
ebro oraz wyr. \
ebrowe pięciu kr. lędz
wiowych
pk: krętarz mniejszy k. udowej.
M. czworoboczny lędz
wi - m. quadratus lumborum
pp: warga wewnętrzna grzebienia kości biodrowej, więzadło biodrowo-lędz
wiowe.
pk: wyrostki \
ebrowe kręgów lędz
wiowych I-IV, \
ebro XII.
MI
ŚNIE ODDECHOWE
Mięśnie oddechowe mo\
na podzielić na mięśnie czynne przy wdechy oraz mięśnie czynne przy
wydechu.
Jedne mięsnie są czynne przy oddychaniu spoczynkowym, są to właściwe m. oddechowe, inne
działają w okresie wzmo\
onej czynności oddechowej i stanowią m. pomocnicze.
Zestawienie ruchów oddechowych oraz wykonujących je mięśni
Wdech spoczynkowy:
 przepona,
m. między\
ebrowe zewnętrzne,
Wydech spoczynkowy:
między\
ebrowe wewnętrzne
Wdech wysiłkowy
" m. pochyłe,
" m. mostkowo-obojczykowo- sutkowy,
" m. zębaty tylny górny,
" m. piersiowy mniejszy,
" m. podobojczykowy,
" m. zębaty przedni,
" m. czworoboczny grzbietu,
" m. równoległoboczny,
" m. dz
wigacz łopatki,
" m. piersiowy większy
" m. najszerszy grzbietu
" m. prostownik grzbietu
Wydech wysiłkowy:
" m. prosty brzucha,
" m. skośny zewn. brzucha,
" m. skośny wewn. brzucha,
" m. poprzeczny brzucha,
" m. czworoboczny lędz
wi,
" m. poprzeczny klatki piersiowej,
" m. zębaty tylny dolny,
" m. pod\
ebrowe,
" m. najszerszy grzbietu.
STAWY KOC
CZYNY GÓRNEJ
STAW MOSTKOWO-OBOJCZYKOWY (articulatio sternoclavicularis)
A
ączy mostek z obojczykiem.
Powierzchnie stawowe:
głowa  koniec mostkowy obojczyka,
panewka  wcięcie obojczykowe mostka.
STAW BARKOWO-OBOJCZYKOWY (articulatio acromioclavicularis)
A
ączy wyrostek barkowy łopatki z barkowym końcem obojczyka.
Powierzchnie stawowe:
głowa  koniec barkowy obojczyka,
panewka  przyśrodkowy brzeg wyrostka barkowego łopatki.
STAW RAMIENNY (articulatio humeri)
A
ączy łopatkę z kością ramieniową.
Powierzchnie stawowe:
głowa  głowa kości ramiennej,
panewka  wydrą\
enie stawowe łopatki.
STAW A
OKCIOWY (articulatio cubiti)
Jest stawem zło\
onym. Składa się z trzech stawów anatomicznie złączonych ze sobą i objętych
wspólną torebką stawową. Dwa z nich: jeden zawiasowy i jeden kulisty współpracują,
wykonując zgięcie i prostowanie w stawie łokciowym. Są to: staw ramienno-łokciowy oraz
staw ramienno-promieniowy. Trzeci staw  obrotowy jest czynnościowo niezale\
ny od
poprzednich. Staw ten  promieniowo-lokciowy bli\
szy, wraz ze stawem promieniowo-
łokciowym dalszym umo\
liwiają ruchy nawracania i odwracania przedramienia.
STAWY BLIśSZE R
KI
STAW PROMIENIOWO-NADGARSTKOWY (articulatio radiocarpea)
A
ączy przedramię z ręką.
Powierzchnie stawowe:
głowa  kości szeregu bli\
szego nadgarstka z wyjątkiem k. grochwatej (czyli: k.
łódeczkowata, księ\
ycowata i trójgraniasta, połączone ze sobą więzadłami międzykostnymi),
 panewka  powierzchnia nadgarstkowa kości promieniowej i krą\
ek stawowy, le\
ący w
przedłu\
eniu kości łokciowej
STAW ŚRÓDNADGARSTKOWY (articulatio mediocarpae)
A
ączy oba szeregi kości nadgarstka. Szczelina stawowa przebiega mniej więcej w kształcie
poziomo uło\
onej litery S. Zarówno szereg bli\
szy jak i dalszy kości nadgarstka tworzy i
główkę i panewkę w stawie.
STAWY MI
DZYNADGARSTKOWE (ariculationes intercarpae)
Obejmują stawy między kośćmi nadgarstka. Wszystkie stawy maja wspólną torebkę,
wzmocnioną krótkimi więzadłami. Zginanie ręki jest efektem drobnych przesunięć między
licznymi kośćmi nadgarstka.
STAWY DALSZE R
KI
STAWY NADGARSTKOWO-ŚRÓDR
CZNE
(articulationes carpometacarpae)
Le\
ą między szeregiem dalszym kości nadgarstka i podstawami kości śródręcza
STAWY ŚRÓDR
CZNO-PALICZKOWE
(articulationes metacarpophalangeae)
Le\
ą między głowami kości śródręcza a podstawami bli\
szych paliczków palców. Powierzchnie
stawowe mają postać elipsy. Główki stawowe du\
e, a panewki są małe.
STAWY MI
DZYPALICZKOWE (articulationes interphalangeae manus)
Le\
ą między paliczkami. Powstają przez połączenie głów paliczków bli\
szych i środkowych z
podstawami paliczków środkowych i dalszych. W kciuku występuje tylko jeden taki staw, w
pozostałych jest ich dwa: bli\
szy i dalszy.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY KOC
CZYNY GÓRNEJ
MI
ŚNIE DZIALAJ
CE NA OBR
CZ KOC
CZYNY GÓRNEJ
M. CZWOROBOCZNY GRZBIETU (m. trapezius)
p.p.  guzowatość potyliczna zewnętrzna, więzadło karkowe i nadkolcowe, wyrostki kolczyste
kręgów piersiowych,
p.k.  koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy łopatki, grzebień łopatki.
Czynność  unosi, obni\
a, cofa ramię.
M. RÓWNOLEGA
OBOCZNY (m. rhomboideus)
p.p.  wyrostki kolczyste VI  VII kręgu szyjnego, wyrostki kolczyste I  IV kręgu piersiowego,
więzadło karkowe,
p.k.  brzeg przyśrodkowy łopatki.
Czynność  unosi, cofa ramię.
M. Dy
WIGACZ A
OPATKI (m. levator scapulae)
p.p.  wyrostki poprzeczne I  IV kręgu szyjnego, więzadło karkowe,
p.k.  górny kąt łopatki.
Czynność  unosi ramię.
M. Z
BATY PRZEDNI (m. serratus anterior)
p.p.  I  IX \
ebro, powierzchnia zewnętrzna,
p.k.  przyśrodkowy brzeg łopatki.
Czynność  unosi, wysuwa do przodu ramię.
M. PIERSIOWY MNIEJSZY (m. pectoralis minor)
p.p.  III  V \
ebro,
p.k.  wyrostek kruczy łopatki.
Czynność  obni\
a, wysuwa do przodu ramię.
M. PODOBOJCZYKOWY (m. subclavius)
p.p.  I \
ebro na granicy kostno-chrzęstnej,
p.k.  dolna powierzchnia barkowego końca obojczyka.
Czynność  obni\
a, wysuwa do przodu ramię.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAW RAMIENNY
M. NARAMIENNY (m. deltoideus)
p.p.  boczna 1/3 obojczyka, wyrostek barkowy łopatki, grzebień łopatki,
p.k.  guzowatość naramienna kości ramiennej.
Czynność  bierze udział we wszystkich ruchach, czyli: zgina, prostuje, przywodzi, odwodzi,
nawraca i odwraca.
M. PIERSIOWY WI
KSZY (m. pectoralis major)
p.p.  część obojczykowa  przyśrodkowa połowa obojczyka,
część mostkowa  mostek, II  VII \
ebro,
część brzuszna  blaszka przednia pochewki m. prostego brzucha,
p.k.  wyrostek kruczy łopatki.
Czynność  zgina do przodu, przywodzi, nawraca.
M. NAJSZERSZY GRZBIETU (latissimus dorsi)
p.p.  wyrostki kolczyste VII  XII kręgu piersiowego, powięz
piersiowo-lędz
wiowa, grzebień
biodrowy, X  XII \
ebro, dolny kąt łopatki,
p.k.  grzebień guzka mniejszego kości ramiennej.
Czynność  przywodzi, nawraca.
M. OBA
Y WI
KSZY (m. teres major)
p.p.  dolny kąt łopatki,
p.k.  grzebień guzka mniejszego kości ramiennej.
Czynność  zgina do tyłu, przywodzi, nawraca.
M. PODA
OPATKOWY (m. subscapularis)
p.p.  powierzchnia \
ebrowa łopatki,
p.k.  guzek mniejszy kości ramiennej.
Czynność  nawraca i przywodzi.
M. NADGRZEBIENIOWY (m. supraspinatus)
p.p.  dół nadgrzebieniowy łopatki,
p.k.  guzek większy kości ramiennej.
Czynność  odwodzi.
M. PODGRZEBIENIOWY (m. infraspinatus)
p.p.  dół podgrzebieniowy łopatki,
p.k.  guzek większy kości ramiennej.
Czynność  odwraca.
M. OBA
Y MNIEJSZY (m. teres minor)
p.p.  brzeg boczny łopatki,
p.k.  guzek większy kości ramiennej.
Czynność  odwraca.
M. KRUCZO-RAMIENNY (m. coracobrachialis)
p.p.  wyrostek kruczy łopatki,
p.k.  trzon kości ramiennej przyśrodkowo od m. naramiennego.
Czynność  zgina do przodu, przywodzi, nawraca.
M. DWUGA
OWY RAMIENIA (m. biceps brachi)
p.p.  głowa długa  guzek nadpanewkowy łopatki,
głowa krótka  wyrostek kruczy łopatki,
p.k.  guzowatość kości promieniowej, powięz
przedramienia.
Czynność  zgina ramię do przodu, głowa długa odwodzi, głowa krótka przywodzi.
M. TRÓJGA
OWY RAMIENIA (m. triceps brachi)
p.p.  głowa długa  guzek podpanewkowy łopatki,
głowa przyśrodkowa  tylna powierzchnia k. ramiennej poni\
ej bruzdy
nerwu promieniowego,
głowa boczna  tylna powierzchnia k. ramiennej poni\
ej bruzdy
nerwu promieniowego,
p.k.  wyrostek łokciowy k. łokciowej.
Czynność  głowa długa zgina do tyłu i przywodzi.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAW A
OKCIOWY
M. DWUGA
OWY RAMIENIA (m. biceps brachi)
p.p.  głowa długa  guzek nadpanewkowy łopatki,
głowa krótka  wyrostek kruczy łopatki,
p.k.  guzowatość kości promieniowej, powięz
przedramienia.
Czynność  zgina.
M. RAMIENNY (m. brachialis)
p.p.  dolna połowa przedniej powierzchni trzonu k. ramiennej, przegrody międzymięśniowe
przyśrodkowa i boczna,
p.k.  guzowatość kości łokciowej.
Czynność  zgina.
M. RAMIENNO-PROMIENIOWY (m. brachioradialis)
p.p.  brzeg boczny k. ramiennej, przegroda międzymięśniowa boczna,
p.k.  wyrostek rylcowaty kości promieniowej.
Czynność  zgina.
M. TRÓJGA
OWY RAMIENIA (m. triceps brachi)
p.p.  głowa długa  guzek podpanewkowy łopatki,
głowa przyśrodkowa  tylna powierzchnia k. ramiennej poni\
ej bruzdy
nerwu promieniowego,
głowa boczna  tylna powierzchnia k. ramiennej poni\
ej bruzdy
nerwu promieniowego,
p.k.  wyrostek łokciowy k. łokciowej.
Czynność  prostuje.
M. A
OKCIOWY (m. anconeus)
p.p.  nadkłykieć boczny k. ramiennej,
p.k.  wyrostek łokciowy k. łokciowej.
Czynność  prostuje.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY PROMIENIOWO-A
OKCIOWE
M. DWUGA
OWY RAMIENIA (m. biceps brachi)
p.p.  głowa długa  guzek nadpanewkowy łopatki,
głowa krótka  wyrostek kruczy łopatki,
p.k.  guzowatość kości promieniowej, powięz
przedramienia.
Czynność  odwraca.
M. ODWRACACZ PRZEDRAMIENIA (m. supinator)
p.p.  nadkłykieć boczny k. ramiennej, promieniowa strona końca bli\
szego k. łokciowej,
więzadło obrączkowe, więzadło poboczne promieniowe,
p.k.  powierzchnia tylna, boczna i przednia 1/3 części górnej kości promieniowej.
Czynność  odwraca.
M. RAMIENNO-PROMIENIOWY (m. brachioradialis)
p.p.  brzeg boczny k. ramiennej, przegroda międzymięśniowa boczna,
p.k.  wyrostek rylcowaty kości promieniowej.
Czynność  odwraca.
M. NAWROTNY OBA
Y (m. pronator teres)
p.p.  nadkłykieć przyśrodkowy k. ramiennej, wyrostek dziobiasty k. łokciowej,
p.k.  powierzchnia boczna środkowej części trzonu kości promieniowej.
Czynność  nawraca.
M. NAWROTNY CZWOROBOCZNY (m. pronator quadratus)
p.p.  koniec dalszy k. łokciowej,
p.k.  koniec dalszy k. promieniowej.
Czynność  nawraca.
W ruchu odwracania przedramienia biorą tak\
e udział mięśnie działające na
stawy ręki, tj.:
m. prostownik długi kciuka,
m. prostownik krótki kciuka,
m. odwodziciel długi kciuka,
m. prostownik palca wskazującego.
W ruchu nawracania przedramienia biorą tak\
e udział:
m. zginacz promieniowy nadgarstka,
m. prostownik promieniowy długi nadgarstka.
STAWY KOC
CZYNY DOLNEJ
STAW KRZYśOWO-BIODROWY (articulatio sacroiliaca) 
łączy kość krzy\
ową z kością biodrową.
Powierzchnie stawowe:
- powierzchnia uchowata kości krzy\
owej,
- powierzchnia uchowata kości biodrowej.
STAW BIODROWY (articulatio coxae) 
Jest to staw prosty, wieloosiowy, kulisty panewkowy łączący kość udową i miedniczną.
Powierzchnie stawowe:
panewka  kość miedniczna  boczna strona kości. Jest to zagłębienie o powierzchni półkuli,
którego ciągłość dolnego brzegu przerwana jest przez wcięcie panewki.
głowa  głowa kości udowej stanowiąca około 3/4 powierzchni kuli, pokryta chrząstką szklistą.
STAW KOLANOWY (articulatus genus)
A
ączy udo z golenią. Jest największym stawem ustroju ludzkiego, a jednocześnie jednym z
najbardziej wra\
liwych i ulegającym uszkodzeniom. Staw kolanowy ze względu na pełnioną
funkcję, posiada bardzo silnie rozbudowany aparat więzadłowy.
Powierzchnie stawowe:
głowa  kłykcie kości udowej
panewka  kłykcie kości piszczelowej oraz tylna powierzchnia rzepki.
Dla zabezpieczenia ruchów panewki mają ruchome uzupełnienie w postaci dwóch
przesuwalnych, półksie\
ycowatych pierścieni włóknisto-chrzęstnych, zwanych łąkotkami.
STAWY BLIśSZE STOPY
STAW SKOKOWY GÓRNY, inaczej STAW SKOKOWO-GOLENIOWY (articulatio
talocruralis)
Staw ten stanowi połączenie końców dalszych kości podudzia z kością skokową.
Powierzchnie stawowe:
Głowa  utworzona przez bloczek kości skokowej posiadający trzy powierzchnie: górną,
przyśrodkową i boczną,
Panewka  utworzona przez powierzchnię stawową dolną kości piszczelowej oraz przez
powierzchnie stawowe obu kostek  przyśrodkowej i bocznej, które na kształt widełek obejmują
bloczek.
Staw skokowy dolny
Tworzą go powierzchnie stawowe kości : skokowej, piętowej i łódkowej. Z punktu widzenia
anatomicznego składa się on z dwóch oddzielnych stawów:
Tylnego, czyli stawu skokowo-piętowego,
Przedniego, czyli stawu skokowo-piętowo-łódkowego.
STAWY DALSZE STOPY
STAWY ST
POWO-ŚRÓDSTOPNE (articulationes transometatarsea)
1. Powierzchnie stawowe:
  powierzchnie stawowych kości klinowatych,
 powierzchnia stawowa kości sześciennej stępu z podstawami kości śródstopia I  V .
STAWY MI
DZYŚRÓDSTOPNE (articulationes intermetatarsea)
Powierzchnie stawowe - utworzone są przez skierowane do siebie powierzchnie podstaw kości
śródstopia II - V,
STAWY ŚRÓDSTOPNO-PALICZKOWE I MI
DZYPALICZKOWE (articulationes
metatarsophalangeae et interphalangeae)
Powierzchnie stawowe  stanowią połączenia między głowami kości śródstopia a podstawami
paliczków bli\
szych palców (stawy śródstopno-paliczkowe) i między członami palców (stawy
międzypaliczkowe).
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY KOC
CZYNY DOLNEJ
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAW BIODROWY
M. BIODROWO  L
Dy
WIOWY (m. iliopsoas)
a) m. lędz
wiowy większy (m. psoas major)
PP  trzony kręgów TH12, L1-4, XII \
ebro, wyrostki \
ebrowe L1-5
PK  krętarz mniejszy
b) m. biodrowy (m. iliacus)
PP  dół biodrowy, kolec biodrowy przedni dolny
PK  krętarz mniejszy
Czynność: zgina, przywodzi, odwraca.
M. POŚLADKOWY WIELKI (m. gluteus maximus)
PP  kolec biodrowy tylny górny, przyległa część grzebienia biodrowego i powierzchnia
pośladkowa talerza kości biodrowej, boczna krawędz
kości krzy\
owej i guzicznej, powięz

piersiowo-lędz
wiowa, więzadło krzy\
owo  guzowe.
PK  guzowatość pośladkowa, pasmo biodrowo  piszczelowe powięzi szerokiej.
Czynność: prostuje, odwraca, przywodzi.
M. POŚLADKOWY ŚREDNI (m. gluteus medium)
PP  ok. 2/5 tylnej powierzchni pośladkowej talerza biodrowego,
PK  krętarz większy kości udowej.
Czynność: zgina, prostuje, odwodzi, odwraca, nawraca.
M. POŚLADKOWY MAA
Y (m. gluteus minimus)
PP  ok. 2/5 przedniej powierzchni pośladkowej talerza biodrowego,
PK  krętarz większy kości udowej.
Czynność: zgina, prostuje, odwodzi, odwraca, nawraca.
M. NAPR
śACZ POWI
ZI SZEROKIEJ (m. tensor fasciae latae)
PP  kolec biodrowy przedni górny, powięz
mięśnia pośladkowego średniego
PK  kłykieć boczny kości piszczelowej poprzez pasmo biodrowo  piszczelowe.
Czynność: zgina, odwodzi, nawraca.
M. GRUSZKOWATY (m. piriformis)
PP  powierzchnia miedniczna kości krzy\
owej,
PK  wierzchołek krętarza większego.
Czynność  prostuje, odwodzi, odwraca.
M. ZASA
ANIASZ WEWN
TRZNY (m. obturatorius internus)
PP  wewnętrzna powierzchnia kości biodrowej poni\
ej kresy łukowatej, wewnętrzna
powierzchnia błony zasłonowej, brzeg otworu zasłonionego,
PK  dół krętarzowy.
Czynność  prostuje, przywodzi, odwraca.
MM. BLIy
NIACZY GÓRNY (m. gemellus superior)
PP  kolec kulszowy
PK  dół krętarzowy razem z m. zasłaniaczem wewnętrznym
Czynność  prostuje, przywodzi, odwraca.
MM. BLIy
NIACZY DOLNY (m. gemellus inferior)
PP  guz kulszowy,
PK  dół krętarzowy razem z m. zasłaniaczem wewnętrznym
Czynność  prostuje, przywodzi, odwraca.
M. CZWOROBOCZNY UDA (m. quadratus femoris)
PP  guz kulszowy,
PK  grzebień międzykrętarzowy.
Czynność  odwraca, przywodzi.
M. GRZEBIENIOWY (m. pectineus)
PP  grzebień kości łonowej
PK  kresa grzebieniowa.
Czynność  przywodzi, zgina, odwraca.
M. ZASA
ANIACZ ZEWN
TRZNY (m. obturatorius externus)
PP  zewnętrzna powierzchnia błony zasłonowej, brzeg otworu zasłonionego,
PK  dół krętarzowy,
Czynność  przywodzi, odwraca.
M. PRZYWODZICIEL DA
UGI (m. adductor longus)
PP  kość łonowa (miedzy guzkiem łonowym a spojeniem),
PK  środkowa 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej,
Czynność  przywodzi, zgina, odwraca.
M. PRZYWODZICIEL KRÓTKI (m. adductor brevis)
PP  gałąz
dolna kości łonowej
PK  górna 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Czynność  przywodzi, zgina, odwraca.
M. PRZYWODZICIEL WIELKI (m. adductor maximus)
PP  gałąz
dolna kości łonowej, gałąz
kości kulszowej, guz kulszowy
PK  warga przyśrodkowa kresy chropawej, nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej.
Czynność  przywodzi, odwraca, nawraca, zgina, prostuje.
M. SMUKA
Y (gracilis)
PP  gałąz
dolna kości łonowej,
PK  przyśrodkowo od guzowatości piszczeli (gęsia stopa ścięgnista).
Czynność  przywodzi, zgina.
M. PROSTY UDA (m. rectus femoris)
PP  kolec biodrowy przedni dolny, górny brzeg górny panewki stawowej kości miednicznej,
PK  wspólne ścięgno mięśnia czworobocznego uda, które po przez rzepkę przyczepia się do
guzowatości kości piszczelowej jako więzadło rzepki.
Czynność  zgina, odwodzi, odwraca.
M. KRAWIECKI (m. sartorius)
PP  kolec biodrowy przedni górny,
PK  kość piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości piszczelowej (gęsia stopa ścięgnista),
Czynność  zgina, odwodzi, odwraca.
M. DWUGA
OWY UDA (m. biceps femoris)
PP  głowa długa (kaput longus) guz kulszowy
głowa krótka (kaput brevis) kość udowa  kresa chropawa
PK  głowa strzałki.
Czynność  prostuje, przywodzi, odwraca.
M. PÓA
ŚCI
GNISTY (m. semitendinosus)
PP  guz kulszowy
PK  kość piszczelowa (przyśrodkowo od guzowatości).
Czynność  prostuje, przywodzi, nawraca.
M. PÓA
BA
ONIASTY (m. semimembranosus)
PP  guz kulszowy,
PK  kłykieć przyśrodkowy kości piszczelowej, tylna ściana torebki stawu kolanowego, więzadło
podkolanowe skośne, powięz
m. podkolanowego,
Czynność  prostuje, przywodzi, nawraca.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAW KOLANOWY
M. CZWROGA
OWY UDA (m. quadriceps femoris)
PP 
1. m. prosty uda (m. rectus femoris)  kolec biodrowy przedni dolny, górny brzeg panewki
kości biodrowej
2. m. obszerny boczny (m. vastus lateralis)  kresa międzykrętarzowa, warga boczna kresy
chropawej kości udowej, przegroda międzymięśniowa boczna
3. m. obszerny pośredni (m. vastus intermedialis)  przednia i boczna powierzchnia trzonu
kości udowej
4. m. obszerny przyśrodkowy (m. vastus medialis)  warga przyśrodkowa kresy chropawej
kości udowej
PK  wspólne ścięgno jako więzadło rzepki do guzowatości piszczelowej.
Czynność  prostuje.
M. KRAWIECKI (m. sartorius)
PP  kolec biodrowy przedni górny,
PK  kość piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości piszczelowej (gęsia stopa ścięgnista),
Czynność  zgina, nawraca.
M. DWUGA
OWY UDA (m. biceps femoris)
PP  głowa długa (kaput longus) guz kulszowy
głowa krótka (kaput brevis) kość udowa  kresa chropawa
PK  głowa strzałki.
Czynność  zgina, odwraca.
M. PÓA
ŚCI
GNISTY (m. semitendinosus)
PP  guz kulszowy
PK  kość piszczelowa (przyśrodkowo od guzowatości).
Czynność  zgina, nawraca.
M. PÓA
BA
ONIASTY (m. semimembranosus)
PP  guz kulszowy,
PK  kłykieć przyśrodkowy kości piszczelowej, tylna ściana torebki stawu kolanowego, więzadło
podkolanowe skośne, powięz
m. podkolanowego,
Czynność  zgina, nawraca.
M. PODKOLANOWY (m. popliteus)
PP  kłykieć boczny kości udowej
PK - kość piszczelowa powy\
ej kresy m. płaszczkowatego.
Czynność  zgina, nawraca.
M. SMUKA
Y (gracilis)
PP  gałąz
dolna kości łonowej,
PK  przyśrodkowo od guzowatości piszczeli (gęsia stopa ścięgnista).
Czynność  zgina, nawraca.
M. BRZUCHATY A
YDKI (m. gastrocnemius)
PP  głowa przyśrodkowa  powierzchnia podkolanowa kości udowej powy\
ej kłykcia
przyśrodkowego
 głowa boczna  powierzchnia podkolanowa kości udowej powy\
ej kłykcia bocznego
PK  guz piętowy.
Czynność  zgina, głowa przyśrodkowa odwraca, głowa boczna nawraca
M. PODESZWOWY (m. plantaris)
PP  powierzchnia podkolanowa kości udowej powy\
ej kłykcia bocznego,
PK  guz piętowy (mięsień ten ma bardzo długie ścięgno, biegnące między m. brzuchatym, a m.
płaszczkowatym; skręca przyśrodkowo i przyczepia się do ścięgna Achillesa.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY BLIśSZE STOPY
M. PISZCZELOWY PRZEDNI (m. tibialis anterior)
Rozpoczyna się na kłykciu bocznym i górnych 2/3 bocznej powierzchni piszczeli, górnych 2/3
błony międzykostnej i powięzi goleni; kończy się na powierzchni podeszwowej kości
klinowatej przyśrodkowej i powierzchni podeszwowej podstawy I kości śródstopia.
Czynność: Zgina grzbietowe i odwraca stopę, utrzymuje wysklepienie podłu\
ne stopy.
MI
SIEC
PROSTOWNIK DA
UGI PALUCHA (m. extensor hallucis longus)
Rozpoczyna się na środkowej części powierzchni przyśrodkowej strzałki i przylegającym
odcinku błony międzykostnej. Kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy dalszego
paliczka palucha.
Czynność: Zgina grzbietowe, nawraca lub odwraca stopę, prostuje paluch.
MI
SIEC
PROSTOWNIK DA
UGI PALCÓW I MI
SIEC
STRZAA
KOWY TRZECI (m.
extensor digitorum longus et m. peroneus tertius)
Rozpoczynają się na kłykciu bocznym piszczeli, na głowie i brzegu przednim strzałki,
przegrodzie międzymięśniowej przedniej goleni, błonie międzykostnej oraz powierzchni
wewnętrznej powięzi goleni.
Prostownik długi palców kończy się czterema ścięgnami, które wraz ze ścięgnami prostownika
krótkiego palców kończą się w rozcięgnach grzbietowych palców II-V.
Mięsień strzałkowy trzeci kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy V kości śródstopia.
Czynność: Zginają grzbietowe i nawracają stopę.
MI
SIEC
TRÓJGA
OWY A
YDKI (m. triceps surae)
- MI
SIEC
BRZUCHATY A
YDKI (musculus gastrocnemius)
Rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej kości udowej oraz na tylnej powierzchni torebki
stawowej stawu kolanowego; głowa boczna - powy\
ej kłykcia bocznego, głowa przyśrodkowa
 powy\
ej kłykcia przyśrodkowego. W 1/3 dolnej goleni brzusiec przechodzi w ścięgno
łączące się ze ścięgnem mięśnia płaszczkowatego. Wspólnie tworzą ścięgno piętowe, inaczej
zwane ścięgnem Achillesa, które kończy się na guzie piętowym.
- MI
SIEC
PA
ASZCZKOWATY (m. soleus)
Rozpoczyna się na powierzchni tylnej głowy strzałki (1/4 górnej części tylnej powierzchni tej
kości), na łuku ścięgnistym rozpiętym między kością piszczelową a strzałką, na kresie mięśnia
płaszczkowatego oraz nieco poni\
ej kresy, na tylnej powierzchni piszczeli. Dochodzi do
ścięgna Achillesa, które przyczepia się do guza piętowego.
Czynność:
Mięsień trójgłowy łydki (m. triceps surae: musculus gastrocnemius et m. soleus) najsilniej
zgina stopę podeszwowo i odwraca. Mięsień brzuchaty łydki zgina staw kolanowy; ponadto
głowa przyśrodkowa obraca na zewnątrz, a głowa boczna obraca do wewnątrz.
MI
SIEC
PODESZWOWY (m. plantaris)
Przyczepia się do powierzchni podkolanowej kości udowej, powy\
ej kłykcia bocznego i do tylnej
powierzchni torebki stawu kolanowego. Bardzo długie i cienkie ścięgno biegnie w dół oraz
przyśrodkowo, kończy się wraz ze ścięgnem piętowym lub na guzie piętowym tu\
obok.
Czasem część włókien dochodzi do rozcięgna podeszwowego.
Czynność: Napina torebkę stawu kolanowego lub czasem napina rozcięgno podeszwowe.
MI
SIEC
PISZCZELOWY TYLNY (m. tibialis posterior)
Rozpoczyna się na tylnej powierzchni górnej części błony międzykostnej i przylegających
częściach kości strzałkowej i piszczelowej oraz blaszce głębokiej powięzi goleni. Jego ścięgno
przyczepia się do guzowatości kości łódkowatej i kości klinowatej przyśrodkowej (wysyła
tak\
e włókna ścięgniste do kości klinowatych: pośredniej i bocznej oraz do kości śródstopia II
 IV, kości sześciennej i kości piętowej).
Czynność: Odwraca stopę, słabo zgina podeszwowo, wzmacnia wysklepienie poprzeczne stopy,
uzupełniając wraz z mięśniem strzałkowym krótkim strzemię ścięgniste stopy (utworzone
przez mięsień strzałkowy długi i mięsień piszczelowy przedni).
MI
SIEC
ZGINACZ DA
UGI PALCÓW (m. flexor digitorum longus)
Rozpoczyna się na tylnej powierzchni kości piszczelowej poni\
ej kresy mięśnia
płaszczkowatego, przyczepiając się do blaszki głębokiej powięzi goleni pokrywającej mięsień
piszczelowy tylny i do tuku ścięgnistego mięśnia płaszczkowatego. Dzieląc się na 4 ścięgna do
palców II-V, dochodzi do powierzchni podeszwowych paliczków dalszych palców stopy.
Czynność: Zgina palce stopy we wszystkich stawach, zgina podeszwowo stopę i ją odwraca,
wzmacnia wysklepienie podłu\
ne stopy.
MI
SIEC
ZGINACZ DA
UGI PALUCHA (m. flexor hallucis longus)
Rozpoczyna się na środkowych 2/4 tylnej powierzchni strzałki, na przegrodzie
międzymięśniowej tylnej goleni oraz na blaszce głębokiej powięzi goleni. Kończy się na
podstawie paliczka dalszego palucha.
Czynność: Zgina podeszwowo stopę, odwraca, wzmacnia wysklepienie podłu\
ne stopy.
MI
SIEC
STRZAA
KOWY DA
UGI (m. peroneus longus)
Część górna rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, torebce stawu piszczelowo-
strzałkowego i głowie strzałki. Część dolna rozpoczyna się poni\
ej głowy kości strzałkowej,
na przegrodzie międzymięśniowej goleni przedniej i tylnej oraz na powięzi goleni. Kończy się
na kości klinowatej przyśrodkowej i guzowatości I kości śródstopia.
Czynność: Nawraca i zgina podeszwowo stopę, wzmacnia wysklepienie poprzeczne stopy.
MI
SIEC
STRZAA
KOWY KRÓTKI (m. peroneus brevis)
Rozpoczyna się na środkowej 1/3 powierzchni bocznej strzałki i przegrodach
międzymięśniowych goleni: przedniej i tylnej. Kończy się na guzowatości V kości śródstopia.
Czynność: Zgina stopę podeszwowo i nawraca.
MI
ŚNIE DZIAA
AJ
CE NA STAWY DLASZE STOPY
Mięśnie długie:
" M. prostownik długi palców,
" M. prostownik długi palucha,
" M. zginacz długi palców,
" M. zginacz długi palucha.
Mięśnie krótkie:
" M. prostownik krótki palców,
" M. prostownik krótki palucha,
" M. odwodziciel palucha,
" M. zginacz krótki palucha,
" M. przywodziciel palucha,
" M. zginacz krótki palców,
" M. czworoboczny podeszwy,
" M. glistowate,
" M. międzykostne grzbietowe i podeszwowe.
" M. odwodziciel palca małego,
" M. zginacz krótki palca małego,
" M. przeciwstawiacz palca małego.