Dokumentacja konstrukcyjna
Wynikiem końcowym pracy konstruktora jest dokumentacji konstrukcyjna.
Jest ona zbiorem informacji o skonstruowanym przedmiocie. Informacje
te są zawarte na rysunkach technicznych i dokumentacji opisowej. Mogą
być równie\
zaszyfrowane na nośnikach magnetycznych lub CD z
przeznaczeniem do bezpośredniego sterowania ploterów bądz
obrabiarek
numerycznych.
Podstawowe wymagania
Zbiór informacji o skonstruowanym przedmiocie zawarty w dokumentacji
konstrukcyjnej powinien umo\
liwić jego wytwarzanie, sprawdzanie,
instalowanie i eksploatację. śeby sprostać tym zadaniom, zbiór ten powinien
spełniać następujące wymagania:
- powinien być kompletny
- powinien być jednoznaczny
Podstawy projektowania 1
Dokumentacja konstrukcyjna
Wymaganie kompletności : zawarcie danych o kształcie, wymiarach,
zastosowanych materiałach i elementach, o wykończeniu powierzchni, obróbce
cieplnej, wskazówkach monta\
owych, parametrach technicznych, technice
pomiarowej, częściach zapasowych, narzędziach potrzebnych do obsługi,
czynnościach obsługowych.
Wymaganie jednoznaczności : będzie spełnione je\
eli ka\
dy u\
ytkownik będzie
odczytywał i interpretował dokumentację tak jak jej twórca; wszelkiego rodzaju
znaki u\
yte do zapisania informacji będą jednoznaczne i zgodne z
odpowiednimi normami.
SKA
AD DOKUMENTACJI KONSTRUKCYJNEJ
W skład dokumentacji konstrukcyjnej wchodzą następujące podstawowe elementy:
- rysunki techniczne mechaniczne,
- rysunki techniczne elektryczne,
- dokumentacja opisowa.
Podstawy projektowania 2
Dokumentacja konstrukcyjna
W dziedzinie elektroniki rysunki techniczne, mechaniczne urządzeń i ich części
składowych wykonuje się wg zasad obowiązujących dla rysunku technicznego
maszynowego.
Podstawowe są tu rysunki zło\
eniowe i rysunki wykonawcze.
RYSUNEK ZA
OśENIOWY
Rysunek zło\
eniowy przedstawia wszystkie zespoły i części wyrobu w zło\
eniu.
Mo\
e on dotyczyć całego wyrobu, jednego z zespołów nale\
ących do wyrobu
lub jednego z podzespołów.
Na rysunku zło\
eniowym większego wyrobu uwidacznia się główne jednostki lub
zespoły wyrobu w ich wzajemnym usytuowaniu oraz pokazuje się w widokach
ogólny wygląd wyrobu.
Szczegóły budowy przedstawia się na rysunkach zło\
eniowych poszczególnych
jednostek lub zespołów i podzespołów.
Rysunek zło\
eniowy jest równie\
przewodnikiem umo\
liwiającym rozwinięcie
wyrobu na jego części składowe. Mo\
e on być wykonany na jednym bądz

wielu arkuszach.
Podstawy projektowania 3
Podstawy projektowania 4
Dokumentacja konstrukcyjna
Rysunek zło\
eniowy zespołu maszynowego lub wyrobu o względnie prostej
budowie powinien:
1) w rzucie głównym przedstawiać wyrób w poło\
eniu u\
ytkowym,
2) odzwierciedlać w rzucie głównym przede wszystkim budowę całego
wyrobu, natomiast inne rzuty mogą te informacje jedynie uzupełniać,
3) przedstawiać wszystkie części tworzące wyrób, ich wzajemne poło\
enie
oraz zastosowane połączenia (drobne wyjątki od tej zasady przewiduje
PN-80/N-01609),
4) Zawierać wykaz części, a wszystkie części powinny być oznaczone zgodnie
z tym wykazem,
5) umo\
liwić odczytanie budowy i zasady działania wyrobu.
Rysunek zło\
eniowy nie musi i nie powinien:
1) zawierać wymiarów szczegółowych poszczególnych części lub całego
wyrobu (mo\
e on zawierać wymiary gabarytowe lub inne charakterystyczne
wymiary),
2) odzwierciedlać szczegółów konstrukcyjnych poszczególnych części
Podstawy projektowania 5
Dokumentacja konstrukcyjna
tworzących wyrób, a szczególnie tych, które nie mają \
adnego wpływu na
zasadę działania (ścięcia, zaokrąglenia, podcięcia, otwory zmniejszające
cię\
ar itp.),
3) zawierać dodatkowych rzutów odzwierciedlających jedynie ciekawe
szczegóły konstrukcyjne lub charakterystyczne kształty.
Oznaczenia części składowych na rysunkach zło\
eniowych
Zgodnie z PN-80/N-01609 wszystkie części składowe na rysunkach zło\
eniowych
muszą być oznaczone, przy czym:
1) wszystkie części składowe wyrobu nale\
y oznaczać numerami pozycji,
numerami rysunków lub innymi oznaczeniami,
2) zalecanym sposobem jest oznaczanie części numerami pozycji zgodnie z
wykazem części (rys 2)
3) oznaczenia nale\
y umieszczać:
- poza zarysem przedstawianego na rysunku przedmiotu,
- nad półkami linii odniesienia rysowanymi linią cienką, równolegle do
tabliczki rysunkowej
Podstawy projektowania 6
Dokumentacja konstrukcyjna
- jako zgrupowane w wierszach lub kolumnach,
- z kolejnością numeracji dowolną lub według określonej reguły.
4) ka\
de oznaczenie nale\
y umieścić tylko jeden raz, ewentualnie z powtórzeniem,
ale dla jednakowych części składowych,
5) linie odniesienia doprowadzone do półek z oznaczeniem nale\
y rysować:
- jako cienkie ciągłe, doprowadzone do widoku lub przekroju części składowej i
zakończone kropką,
- tak, aby się wzajemnie nie przecinały, z dopuszczalnym jednym załamaniem,
- tak, aby przecinały mo\
liwie najmniej innych części, do których się nie
odnoszą,
- jako wspólną linię (ale niekoniecznie) dla kilku części złącznych
występujących w połączeniu, np. śruba, nakrętka, podkładka,
6) wysokość oznaczeń (cyfr) powinna być o jeden wymiar pisma większa od
wysokości liczb wymiarowych przyjętych na rysunku.
Podstawy projektowania 7
Podstawy projektowania 8
Oznaczenie części składowych na rysunkach zło\
eniowych
Dokumentacja konstrukcyjna - wykaz części
Niezbędnym elementem rysunku zło\
eniowego lub zestawieniowego
jest wykaz części.
Zgodnie z PN-85/M-01121 wykaz części :
1) powinien mieć formę tablicy, w której linie obramowania oraz
pionowe linie oddzielające poszczególne kolumny są liniami
ciągłymi grubymi,
2) nale\
y go umieszczać bezpośrednio nad tabliczką rysunkową
podstawową lub sporządzać na oddzielnych arkuszach
formatu A4,
3) powinien zaczynać się nagłówkiem, a poszczególne kolumny
powinny zawierać:
- nr pozycji, czyli kolejny numer części lub zespołu, jakim są
one oznaczone na rysunku,
Podstawy projektowania 9
Dokumentacja konstrukcyjna - wykaz części
- nazwę części lub zespołu, a dla przedmiotów znormalizo-
wanych ich oznaczenie według normy przedmiotowej,
- liczbę sztuk części lub zespołów potrzebnych do zmonto-
wania jednego przedmiotu przedstawionego na rysunku,
- oznaczenie numeru rysunku lub zespołu
- materiał, czyli wyszczególnienie gatunku i rodzaju ma-
teriału według odpowiednich norm,
- uwagi (miejsce na informacje dodatkowe)
4) jeśli jest umieszczony bezpośrednio na rysunku zło\
eniowym,
nale\
y go wypełniać od tabliczki rysunkowej ku górze arkusza,
5) jeśli jest umieszczony na oddzielnym arkuszu, nale\
y go wypeł-
niać od nagłówka umieszczonego u góry w kierunku tabliczki
rysunkowej,
Podstawy projektowania 10
Dokumentacja konstrukcyjna
6) jeśli jest wykonany na
oddzielnym arkuszu, arkusz
ten powinien - podobnie jak
ka\
dy rysunek  zawierać
tabliczkę rysunkową podsta-
wową w której w rubryce
Nazwa przedmiotu nale\
y
umieścić napis "Wykaz
części.
Rysunek zło\
eniowy prasy śrubowej
Podstawy projektowania 11
Dokumentacja konstrukcyjna
Rysunek wykonawczy części przedstawia jej kształt, wymiary, informacje o materiale,
wykończeniu powierzchni. Na ogół jest przyjmowana zasada, \
e dla ka\
dej części
wykonuje się oddzielny rysunek.
W celu opracowania prawidłowego rysunku wykonawczego nale\
y:
1) bardzo dokładnie poznać kształt zewnętrzny i wewnętrzny rysowanego detalu,
2) zauwa\
yć ewentualne symetrie główne i lokalne,
3) określić poło\
enie dogodne do wykonania głównych operacji obróbkowych,
4) ustalić liczbę i rodzaj rzutów (widoków i przekrojów),
5) bardzo dobrze przemyśleć poło\
enie przedmiotu w rzucie głównym,
6) wszystkie zarysy wewnętrzne odzwierciedlić za pomocą przekrojów,
7) unikać powtórnego odwzorowywania tych samych zarysów zewnętrznych i
wewnętrznych,
8) do odwzorowywania drobnych szczegółów wykorzystać widoki oraz przekroje
cząstkowe i kłady,
9) wymiary określające główne kształty wyprowadzić od obranych baz wymiarowych
(obróbkowych),
10) przewidzieć dostatecznie du\
o miejsca na liczne wymiary, informacje o tolerancjach i
chropowatości powierzchni.
Podstawy projektowania 12
Podstawy projektowania 13
Dokumentacja konstrukcyjna
RYSUNEK SCHEMATYCZNY
Tworzenie i u\
ytkowanie wyrobów jest zagadnieniem wieloetapowym.
Podstawowe problemy to:
1) projektowanie (konstruowanie)
2) wytwarzanie (sposoby wykonania przedmiotu)
3) stosowanie (eksploatacja)
KAśDY ETAP WYMAGA SPECYFICZNEJ DOKUMENTACJI TECHNICZNEJ
Schemat  mało szczegółowy rysunek, często uproszczony do granic mo\
liwości graficz-
nych, wyra\
ający myśl techniczną zapisaną za pomocą prostych figur geometrycznych
lub umownych symboli graficznych.
Zastosowanie we wszystkich etapach (projektowanie, wytwarzanie, eksploatacja)!
Stosuje się je szeroko w:
- instrukcjach obsługi przeznaczonych dla u\
ytkowników,
- do analizowania ogólnej budowy wyrobów (szczególnie o zło\
onych strukturach)
Podstawy projektowania 14
Dokumentacja konstrukcyjna
RYSUNEK SCHEMATYCZNY
- do określania liczby elementów tworzących wyrób,
- do poszukiwania mo\
liwości modernizacji,
- do lokalizacji awarii.
Dziedziny zastosowań schematów:
-energetyka, elektronika, automatyka, telekomunikacja, informatyka.
Podstawy projektowania 15
Dokumentacja konstrukcyjna
Rysunki techniczne , elektryczne są wykonywane przy pomocy umownych symboli graficznych
przedstawiających elementy składowe wyrobu oraz symbolizujących połączenia elektryczne
między nimi. Dla ułatwienia identyfikacji punktów połączeń i lokalizacji elementów na schemacie
i w wyrobie, schematy te mogą tak\
e zawierać rysunki elementów mechanicznych, jak złącza,
podstawki itp.
Rysunki techniczne, elektryczne mo\
na zgrubnie podzielić na:
-schematy blokowe (funkcjonalne),
-schematy ideowe (szczegółowe schematy obwodów),
-schematy logiczne
-schematy monta\
owe
-rysunki wiązek
Schemat blokowy (funkcjonalny) podaje w sposób uproszczony zasadę działania urządzenia, bez
uwidaczniania wszystkich elementów i połączeń istniejących w rzeczywistości. Poszczególne
zespoły funkcjonalne są przedstawione najczęściej w postaci figur geometrycznych (kwadraty,
prostokąty) z umieszczonymi wewnątrz symbolami umownymi lub nazwami. Linie łączące figury
schematu reprezentują rodzaj i kierunek przepływu sygnałów, wskazują wa\
niejsze powiązania
funkcjonalne,w wyrobie: na liniach tych są równie\
podawane: oznaczenia wa\
nych przebiegów,
symbole kształtów impulsów, częstotliwości itp. Dla wyjaśnienia działania urządzenia w
schematach blokowych są niekiedy podawane dodatkowe informacje w postaci opisowej lub
graficznej.
Schemat ideowy przedstawia przy pomocy symboli graficznych wszystkie elementy funkcjonalne
wyrobu i połączenia między nimi. Rozmieszczenie elementów na ogól nie jest zgodne z
rozmieszczeniem w wyrobie, a połączenie rysuje się liniami prostymi bez załamań łuków i
zbędnych skrzy\
owań. Je\
eli taki schemat słu\
y do Obsługi urządzenia i do dokonywania napraw,
są w nim zazwyczaj podawane wszelkiego rodzaju złącza, zaciski itp. ułatwiające prace
obsługowe.
Podstawy projektowania 16
Dokumentacja konstrukcyjna
Schemat logiczny jest graficznym przedstawieniem działania układów zestawionych z
elementów o działaniu nieciągłym. Ilustruje w sposób uproszczony przy pomocy
znormalizowanych symboli graficznych, odpowiadających podstawowym funktorom
logicznym (iloczynu, sumy, negacji itp.), realizację funkcji zadanej układowi.
Schematy monta\
owe przedstawiają wzajemne poło\
enie elementów składowych
urządzenia i połączenia między nimi rodzaj stosowanych przewodów, koszulki
izolacyjne, lutowie itp., jak równie\
szczegóły konstrukcyjne połączeń nietypowych,
np. złączy współosiowych i specjalnych końcówek. Dla uproszczenia strony
graficznej bardziej zło\
one schematy monta\
owe są uzupełniane tablicą połączeń
(rys.).
Rysunek wiązek sporządza się zwykle dokładnie w skali 1:1 bez wymiarów. Rysunki te
po przyklejeniu do arkusza sklejki i zaopatrzeniu w szpilki prowadzące mogą słu\
yć
jako szablon do wykonania wiązki. W przypadku wykonywania rysunku wiązki w
innej skali ni\
l : l rysunek powinien być zwymiarowany wg ogólnie przyjętych
zasad. Przewody w wiązce biegnące obok siebie są zszywane lub spinane razem i
ukształtowane wg przebiegu wynikającego ze schematu monta\
owego i tablicy
połączeń (rys).
Podstawy projektowania 17
Dokumentacja konstrukcyjna
SCHEMATY KINEMATYCZNE
Wśród wielu rodzajów i typów rysunków schematycznych (wymienia je PN-80/M-01156),
w budowie maszyn popularne i po\
yteczne są schematy kinematyczne.
Przedstawiają przede wszystkim te zespoły i elementy, które uczestniczą w przenoszeniu
ruchu, decydują o jego parametrach, kierunku i drodze przenoszenia (od z
ródła /silnik/ do
mechanizmów lub narzędzi roboczych.
W zale\
ności od przeznaczenia stosuje się trzy typy schematów kinematycznych:
-strukturalne,
-funkcjonalne
-zasadnicze.
Schematy te ró\
nią się sposobem uszczegółowienia przedstawionych elementów oraz
zasadami rysowania.
Podstawy projektowania 18
Podstawy projektowania 19
Dokumentacja konstrukcyjna
W skład dokumentacji opisowej wchodzą głównie warunki techniczne i instrukcje
obsługowe.
Warunki techniczne zawierają wymagania techniczne dotyczące: wykonania,
monta\
u, parametrów technicznych wyrobów, dopuszczalnych nara\
eń
mechaniczno-klimatycznych, magazynowanie itp., oraz metody pomiarowe,
typy przyrządów pomiarowych itp.
Instrukcje obsługowe zawierają na ogół opis techniczny wyrobu i czynności
obsługowych oraz wykazy części zapasowych.
Dokumentacja konstrukcyjna powinna być wykonywana wg szczegółowych
norm państwowych. Jeśli takich norm nie ma, powstają normy bran\
owe, a
nawet poszczególne zakłady tworzą własne normy, które wprawdzie są
zrozumiałe w danym zakładzie, ale przy przekazaniu dokumentacji do innego
zakładu istnieje konieczność dokonywania pracochłonnych adaptacji.
Podstawy projektowania 20
Dokumentacja konstrukcyjna
OGÓLNE ZASADY NUMERACJI RYSUNKÓW
W celu zapewnienia sprawnej gospodarki rysunkowej i łatwego posługiwania się
dokumentacją konstrukcyjną musi ona być zaopatrzona w odpowiednie numery.
Numery są ustalane wg określonego systemu przyjętego w danym
przedsiębiorstwie. Rozpowszechnione są dwa systemy numeracji.
Numeracja przedmiotowa - rysunki na poszczególne części składowe wyrobu
numeruje się dając w numerze wyró\
nik zawierający symbol wyrobu, do którego
nale\
ą.
Np. część wchodząca do urządzenia o symbolu 20 będzie miała numer:
20.001.021. Idąc od końca numeru mo\
na go przeczytać w następujący sposób:
część  21" wchodzi do zespołu  001", urządzenia  20". Natomiast rysunek
zło\
eniowy zespołu 001 będzie miał numer 20.001.000. Dla prostych wyrobów,
gdy liczba zespołów w wyrobie jak równie\
liczba części w zespole nie
przekraczają 99, numer mo\
e być krótszy, np. 20.01.21. Jest to system bardzo
prosty, stosowany często w mniejszych przedsiębiorstwach dla sprzętów z du\
ą
ró\
norodnością elementów składowych, dla których uło\
enie klasyfikatora
dziesiętnego byłoby bardzo zło\
one.
Podstawy projektowania 21
Dokumentacja konstrukcyjna
OGÓLNE ZASADY NUMERACJI KYSUNKÓW
Numeracja dziesiętna - dowolny przedmiot numeruje się niezale\
nie od jego
struktury i wchodzących w jego skład części, wg specjalnego klasyfikatora
dziesiętnego. Przy tym uwzględnia się tylko charakterystyki techniczne
klasyfikowanego wyrobu lub jego części, a nie sposób jego wykorzystania w
tych lub innych wyrobach.
Rysunki w archiwum są przechowywane w szufladach i grupowane wg
wymiaru arkusza niezale\
nie od wyrobu, do którego wchodzą; w związku z
tym dla ułatwienia wyszukania po\
ądanego rysunku do numeru dodają się
wyró\
nik określający wielkość arkusza.
Np.podany wy\
ej numer rysunku wykonanego na formacie AO przyjąłby
postać: 0.20.001.021.
Podstawy projektowania 22