strona 1/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Budowa atomu

Wiązania chemiczne

Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn

Treść podstawy programowej:

Budowa atomu: jądro i elektrony, składniki jądra, izotopy. Promieniotwórczość i jej różnorodne

konsekwencje. Atomy, jony i cząsteczki, pierwiastki i związki chemiczne, symbole chemiczne, warto-
ściowość pierwiastków. Wiązania chemiczne – jonowe i atomowe.

Zadania

Część A (0–5) – Standard I

Zadanie 1.

Stwierdzenie, które najlepiej opisuje atom, to:

część materii pozbawiona ładunku elektrycznego

A.

cząstka elementarna o masie równej około 1 [u]

B.

najmniejsza część pierwiastka chemicznego zachowująca jego właściwości

C.

najmniejsza część związku chemicznego zachowująca jego właściwości

D.

Zadanie 2.

Jądro atomowe zbudowane jest z:

dodatnio naładowanych neutronów i obojętnych protonów

A.

dodatnio naładowanych protonów i obojętnych neutronów

B.

dodatnio naładowanych protonów i ujemnie naładowanych elektronów

C.

ze wszystkich wymienionych cząstek (protonów, neutronów i elektronów)

D.

Zadanie 3.

Izotop węgla

14

C wykorzystywany jest do określenia wieku substancji pochodzenia organicznego.

Izotop ten różni się od izotopu

12

C:

liczbą atomową

A.

liczbą elektronów w atomie

B.

liczbą protonów w jądrze atomowym

C.

liczbą neutronów

D.

strona 2/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Zadanie 4.

Jon naładowany ujemnie to:

proton

A.

anion

B.

kation

C.

elektron

D.

Zadanie 5.

5. Symbol chemiczny to skrót nazwy łacińskiej pierwiastka chemicznego. Prawidłowe przyporządko-

wanie nazwom pierwiastków ich symboli to:

magnez – Mg, węgiel – Cu, fosfor – P

A.

potas – P, siarka – S, wodór – W

B.

chlor – Cl, krzem – K, azot – N

C.

żelazo – Fe, wapń – Ca, sód - Na

D.

Część B (0–5)

– Standard II, III i IV

Zadanie 6.

Pierwiastek siarka jest mieszaniną czterech trwałych izotopów:

32

S,

33

S,

34

S i

36

S. Najwięcej neutro-

nów zawierają atomy siarki o liczbie masowej:

32

A.

33

B.

34

C.

36

D.

Zadanie 7.

Cząsteczkę pierwiastka chemicznego przedstawia rysunek:

B.

C.

D.

A.

Zadanie 8.

8.

Wartościowość pierwiastka X w zapisie X

2

S

5

wynosi:

dwa

A.

trzy

B.

pięć

C.

siedem

D.

strona 3/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Zadanie 9.

Rysunek przedstawia uproszczony model atomu magnezu:

+

12 p

12 n

-

2 e

-

8 e

-

2 e

Kation magnezu Mg

2+

przedstawiono na rysunku:

A.

+

12 p

12 n

-

2 e

-

8 e

B.

+

10 p

12 n

-

2 e

-

8 e

-

2 e

C.

+

14 p

12 n

-

2 e

-

8 e

-

2 e

D.

+

12 p

12 n

-

2 e

-

6 e

Zadanie 10.

Wagon kolejowy zawiera ładunek oznaczony symbolem:

Znak ten oznacza, że ładunek przewożony w tym wagonie:

jest przyjazny dla środowiska

A.

jes

B.

t łatwopalny

jest radioaktywny,

C.

jest wybucho

D.

wy.

strona 4/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Odpowiedzi na pytania testowe zakreśl w poniższej tabeli:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

A

A

A

A

A

A

A

A

A

A

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

D

D

D

D

D

D

D

D

D

D

Część C (0–5) Standard II

Jaki to pierwiastek?

Tabela przedstawia wybrane informacje o trzech pierwiastkach chemicznych:

Nazwa

Liczba atomowa

Liczba masowa

Wartościowość

sód

11

23

I

żelazo

26

56

III

cynk

30

65

II

Zadanie 11. (0–3)

Podaj symbol pierwiastka którego atom zawiera 30 neutronów. Zapisz wzór sumaryczny jego tlenku,

oraz jego nazwę chemiczną.

............................... – ...................................... – .................................................

symbol pierwiastka

wzór sumaryczny tlenku

nazwa tlenku

Izotopy

Zadanie 12. (0–2)

W pewnym laboratorium pierwiastki chemiczne oznaczano w nietypowy sposób. Na półkach stały

butelki z następującymi etykietami:

33

16

X

40

19

X

31

15

X

34

16

X

40

20

X

1

2

3

4

5

strona 5/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Słoiki zawierające izotopy to: .................................................................................................

Butelka nr 3 zawiera atomy pierwiastka zbudowanego z ........... protonów, ........... elektronów
i ............. neutronów.

Część D (0–5) – Standard III

Wiązania chemiczne

Atomy takich samych lub różnych pierwiastków łączą się ze sobą tworząc cząsteczki. Niektóre

związki chemiczne posiadają budowę krystaliczną tzn. zbudowane są z jonów. Sposób połączenia
pierwiastków zależy od rodzaju wiązań.

Zadanie 13. (0–2)

Wskaż zdania prawdziwe opisujące wiązania chemiczne.

Wiązanie jonowe tworzy się pomiędzy pierwiastkami o podobnych właściwościach.

A.

Wiązanie jonowe powstaje wtedy, gdy jeden z pierwiastków przekazuje drugiemu elektrony

B.

Tworzeniu wiązań atomowych towarzyszy uwspólnianie par elektronowych.

C.

Wiązania atomowe tworzą się pomiędzy pierwiastkami o właściwościach skrajnie różnych

D.

– pomiędzy metalami i niemetalami.

Zdania prawdziwe to zdania: ...........................................

Zadanie 14. (0–2)

Przedstaw graficznie sposób powstawania wiązań w chlorku magnezu.

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

Zadanie 15. (0–1)

Przedstaw graficznie sposób powstawania wiązań w cząsteczce wodoru.

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

strona 6/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Część E – Standard IV

Blaski i cienie promieniotwórczości 1

„ ... Sto lat minęło od odkrycia zjawiska promieniotwórczości, jednak wobec całej historii ludzkości

to zaledwie chwila. Z całą pewnością możemy powiedzieć, że jest to „chwila” bardzo ważna, nawet de-
cydująca o dalszych losach naszego świata. Nikt nie potrafi przewidzieć przebiegu dalszych wydarzeń,
ale w największym uproszczeniu możemy przedstawić dwie wersje...”

Zadanie 16. (0–3)

Dokończ myśl autora powyższego cytatu:

Sposoby wykorzystania promieniotwórczości dla dobra ludzkości to:
1. ........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

2. ........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

Zagrożenia związane z promieniowaniem jądrowym to:
1. ........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

2. .........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

Zadanie 17. (0–2)

Pewien pierwiastek chemiczny występuje w przyrodzie w postaci dwóch izotopów:

35

E i

37

E. Zawar-

tość lżejszego izotopu wynosi 75,53%, a cięższego 24,47%. Wiedząc, że masę atomową pierwiastka
można obliczyć jako sumę iloczynu liczb masowych izotopów i procentowej ich zawartości podzielonej
przez 100%, oblicz masę atomową pierwiastka oznaczonego symbolem E. Co to za pierwiastek che-
miczny? (Wskazówka: skorzystaj z układu okresowego pierwiastków).

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

1 A. Czerwiński,

Blaski i cienie promieniotwórczości, WSiP

strona 7/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Odpowiedzi i kryteria punktowania

Zadania zamknięte – część A i B

Lp

Sprawdzana umiejętność

Prawidłowa

odpowiedź

1

Wskazanie najlepszego opisu atomu

C

2

Wskazanie cząstek elementarnych budujących jądro atomowe

B

3

Wskazanie różnicy pomiędzy izotopami tego samego pierwiastka

D

4

Wskazanie nazwy jonu o ładunku ujemnym

B

5

Przyporządkowanie pierwiastkom chemicznym ich symboli

D

6

Wskazanie atomu izotopu siarki o największej liczbie neutronów

D

7

Odróżnienie cząsteczki pierwiastka od cząsteczki związku chemicznego

B

8

Określenie wartościowości pierwiastka na podstawie wzoru sumarycznego

C

9

Wskazanie rysunku przedstawiającego kation magnezu

A

10

Interpretowanie znaku ostrzegającego przed substancją radioaktywną

C

Zadania otwarte – Część C, D i E

Lp

Kryteria oceniania

Suma

punktów

za zadanie

Przykładowe rozwiązanie

Uwagi

11

1 pkt – wskazanie właściwego

pierwiastka

1 pkt – zapisanie wzoru

sumarycznego

1 pkt – zapisanie nazwy tlenku

3

Fe

Fe

2

O

3

tlenek żelaza(III)

12

1 pkt – wskazanie izotopów
1 pkt – podanie liczby wszystkich

cząstek elementarnych

2

słoiki 1 i 4,
15 protonów
15 elektronów
16 neutronów

13

1 pkt – wskazanie prawidłowego

zdania

2

Zdania prawdziwe to zdania: B, C

14

1 pkt – zapis symboli Mg, Cl

uwzględniających elektrony
walencyjne

1 pkt – zaznaczenie kierunku

przekazywania elektronów

2

15

1 pkt – graficzne przedstawienie

wiązania w cząsteczce
wodoru

1

H H

Cl

Cl

Cl-

Cl-

Mg

Mg

2+

+

strona 8/8

Data utworzenia: 2008-11-30

Lp

Kryteria oceniania

Suma

punktów

za zadanie

Przykładowe rozwiązanie

Uwagi

16

1 pkt – za uzupełnienie 2 okien

tabeli

2 pkt – za uzupełniane 3 okien

tabeli

3 pkt – za uzupełniane 4 okien

tabeli

3

Sposoby wykorzystania promieniotwórczo-
ści dla dobra ludzkości:

diagnostyka medyczna

•

leczenie chorób nowotworowych

•

(radioterapia)
określanie wieku skał i minerałów

•

źródło energii

•

Zagrożenia związane z promieniowaniem
jądrowym:

broń jądrowa i termojądrowa

•

nieprawidłowa eksploatacja elektrowni

•

może prowadzić do katastrofy
odpady promieniotwórcze

•

Podanie
jednego z wy-
mienionych
powodów lub
każdego inne-
go prawdziwe-
go argumentu

17

1 pkt – obliczenia masy atomowej

pierwiastka E

1 pkt – zidentyfikowanie pierwiastka

2

(75,53% • 35 + 24,47% • 37) : 100% =
= 35,489 (35,5u)
chlor (Cl)

Podanie
nazwy lub
symbolu