INTERAKCJE POMIĘDZY

LEKAMI

A

ŻYWNOŚCIĄ

Zaburzenia biotransformacji leków w

organizmie

Katedra Żywienia i Dietetyki

Collegium Medicum w Bydgoszczy

na podstawie

M. Jarosz, J. Dzieniszewski, 2003

Mechanizmy interakcji pomiędzy żywnością a

lekami

I.

Wpływ żywności na farmakokinetykę leków

1.

Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków

2.

Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie

3.

Działania synergiczne leków i składników
pożywienia

II.

Wpływ leków na wartość odżywczą pokarmu

Czynniki przyspieszające metabolizm



D

ieta wysokobiałkowa z ograniczeniem

węglowodanów,



Warzywa kapustne,



M

ięso pieczone na rożnie (węgiel drzewny).

Czynniki hamujące metabolizm



D

ieta nisokobiałkowa i równocześnie

wysokowęglowodanowa.



Fizjologiczne; wiek, płeć



Chorobowe np. uszkodzenie wątroby, nerek,
gorączka

Indywidualna wydolność mechanizmów

odpowiedzialnych za biotransformację leków

(szybkość i rodzaj przemian) decyduje o sile ich

terapeutycznego działania, jak również o

wystąpieniu działań niepożądanych i toksycznych.

Czynniki wpływające na przemiany leków w

organizmie



Działanie toksyczne leków (uszkodzenie komórek i
tkanek) związane jest głównie z powstawaniem
wolnych rodników tlenowych (produktów częściowej
redukcji tlenu w przebiegu utleniania ksenobiotyków
pod wpływem monooksygenaz i cytochromu P450).

Interakcje składników pokarmowych z lekami zależą

głównie od tego, czy są one metabolizowane przy

współudziale tych samych enzymów cytochromu

P450.

2.

Zaburzenia biotransformacji leków

ZABURZENIA

BIOTRANSFORMACJI LEKÓW

TEOFILINA (1/2)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

euphyllin,

theophyllinium prolongatum

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Astma oskrzelowa,

•

Przewlekłe spastyczne zapalenie oskrzeli.

Składnik

żywności

Skutek

interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Smażone lub
grilowane
mięso.

• Zmniejszenie
stężenia leku
we krwi.

•

Przyspieszony metabolizm

leku w wątrobie (o 42%)
poprzez pobudzenie enzymów
mikrosomalnych przez związki
powstałe podczas smażenia
lub grilowania mięsa.

TEOFILINA (2/2)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Brak lub osłabienie efektu terapeutycznego.

ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH H2

(1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

RANITYDYNA: Ranisan, Ranigast, Zantac i inne

•

FAMOTYDYNA: Famogast, Famotidine, Ulfamid,
Quamatel,

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,

•

Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,

•

Dyspesja czynnościowa.

ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH (2/3)

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm

interakcji

• Posiłki różne (w
ciągu dnia).

• Czas utrzymywania
pH>4 w żołądku w
ciągu 12 godzin jest
istotnie krótszy niż u
osób nie
spożywających
posiłków.

•

Posiłki stymulują

wydzielanie kwasu
solnego, wpływając
na obniżenie pH w
żołądku.

3. Konsekwencje kliniczne:

• Zmniejszenie skuteczności leku.

ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH (3/3)

4.

Komentarz autorów pracy:

Antagoniści receptorów histaminowych H2

powinny być zażywane po posiłku, a nie

przed posiłkiem wieczornym.

BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

FELODYPINA: plendil,

•

NIFEDYPINA: adalat, nifedipine,

•

NIMODYPINA: nimotop,

•

NITRENDIPINE: nitrendypina,

•

WERAPAMIL: isoptin, verelan,

•

NISOLDIPINE

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Nadciśnienie tętnicze,

•

Choroba niedokrwienna serca.

Składnik żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxybergamolt
yna).

• 3-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.

•

Zmniejszenie

metabolizmu blokerów
kanału wapniowego w
wątrobie i jelicie cienkim
(hamowanie układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego).

BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (2/3)

3.

Konsekwencje kliniczne:

•

Hipotonia ortostatyczna,

•

Zaczerwienienie twarzy,

•

Ból głowy.

BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (3/3)

BENZODWUAZEPINY (1/2)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

MIDAZOL: dormicum,

•

TRIAZOLAM: halcion.

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Bezsenność.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy. • Znacznie

zwiększone
stężenie leku we
krwi.

•

Prawdopodobnie

zachodzi hamowanie w
jelicie cienkim reakcji
oksydacji leku, tj. układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez składniki
soku grejpfrutowego
(flawonoidy).

BENZODWUAZEPINY (2/2)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Ryzyko depresji oddechowo-krążeniowej.

CYKLOSPORYNA (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

sandimmum

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Immunosupresja po przeszczepie organów,

•

Choroba Crohna,

•

Stwardnienie rozsiane,

•

Toczeń trzewny,

•

Reumatoidalne zapalenie stawów,

•

Łuszczyca,

•

Zespół nerczycowy.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxybergamolt
yna).

• 3-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.

•

Zmniejszenie

metabolizmu blokerów
kanału wapniowego w
wątrobie i jelicie
cienkim (hamowanie
układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego).

CYKLOSPORYNA (2/3)

CYKLOSPORYNA (3/3)

3.

Konsekwencje kliniczne:

•

Wzrost stężenia kreatyniny w surowicy krwi,

•

Wzrost PR,

•

Drżenie kończyn,

•

Napady drgawek,

•

Miopatia,

•

Bóle głowy,

•

Zaburzenia miesiączkowe.

CYZAPRYD (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

coordinax, gaspiro,

prepulsid, propulsin

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,

•

Dyspepsja czynnościowa,

Składnik żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy.

• Znaczne
zwiększenie
biodostepności
leku w
organizmie.

•

Składniki soku

grejpfrutoego powoduja
przejściowe zaburzenia
aktywności cytochromu
P4503A4 (CYP3A4) w
ścianie jelita i
zmniejszenie
metabolizmu leku w
wątrobie.

CYZAPRYD (2/3)

3.

Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić):

•

Biegunka, bóle brzucha,

•

Senność,

•

Niedociśnienie tętnicze,

•

Częstoskurcz nadkomorowy.

CYZAPRYD (3/3)

LEKI PRZECIWHISTAMINOWE (1/2)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

ASTEMIZOL (astemizol, hismanal),

•

TERFENADYNA (hisfedin, teldane)

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Choroby alergiczne.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).

• 5-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.

•

Zmniejszenie

metabolizmu w
wątrobie poprzez
hamowanie enzymów
cytochromu 450 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego.

LEKI PRZECIWHISTAMINOWE (2/2)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz

polimorficzny).

LOWASTATYNA (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

lovastatin, levacor

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Pierwotna hipercholesterolemia,

•

Hipercholesterolemia i hipertrójglicerydemia.

Składnik żywności

Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).

• Znaczne
(kilkukrotne)
zwiększenie
stężenia
lowastyny i jej
metabolitu
(hydroksykwasu)
we krwi.

•

Prawdopodobnie

flawonoidy

–soku

grejpfrutowego blokują
metabolizowanie leku
w jelicie cienkim przez
enzymy z rodziny
CYP3A4.

LOWASTATYNA (2/3)

3.

Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić objawy
niepożądane):

•

Wzdęcia, bóle brzucha, biegunka,

•

Zaburzenia ostrości widzenia,

•

Świąd skóry,

•

Wzrost CPK,

•

Senność, zmęczenie, miopatia

LOWASTATYNA (3/3)

SYMWASTATYNA (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

zocor

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Pierwotna hipercholesterolemia (głównie typu IIa i
IIb),

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna,
6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).

• Znaczne
zwiększenie
stężenia leku i jego
metabolitu we
krawi.

•

Prawdopodobnie

flawonoidy

–soku

grejpfrutowego
hamuja
metabolizowanie leku
w jelicie cienkim i
wątrobie ( głownie
przez blokowanie
enzymów z rodziny
CYP3A4.

SYMWASTATYNA (2/3)

3.

Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić objawy

niepożądane):

•

Wzdęcia, bóle brzucha, biegunka,

•

Zaburzenia ostrości widzenia,

•

Świąd skóry,

•

Wzrost CPK,

•

Senność, zmęczenie, miopatia.

SYMWASTATYNA (3/3)

INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (1/4)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

PHENELZYNA: nadril,

•

TRANYLCYPROMINA: parnate.

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Zespoły depresyjne endogenne przebiegające z
zahamowaniem psychomotorycznym i niskim
poziomem lęku.

Składnik

żywności

Skutek interakcji z

lekiem i konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Produkty
zawierające
tyraminę.

• Nasilenie pobudzenia
obwodowego układu
adrenergicznego,
wywołanego przez
nadmiar amin
sympatykokinetycznych,
mających zdolność
uwalniania
norepinefryny z
zakończeń nerwów
sympatycznych.

•

Zachamowanie

metabolizowania
tyraminy przez
monoaminooksydazy.

INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (2/4)

Produkty żywnościowe bogate w tyraminę:



salami, peperoni, kiełbasa Bologne,



ser: Parmezan, Brie, Mozarella, Ementaler, Cheddar,
Camembert, Provolone, Romano, Roquefort, Gruyere



ryby (marynowane, solone, wędzone), kawior,



wątroba wołowa i drobiowa (przechowywane),



sos sojowy,



koncentrat mięsny (dodatek do sosów, zup),



awokado, przejrzałe banany, figi z puszki lub przejrzałe,

bób,



suplementy z drożdży, ekstrakt z drożdży,



kofeina (w dużych ilościach),



wina: Chianti, typu Vermouth, likiery: Chartreuse,
Prambuie.

INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (3/4)

3. Konsekwencje kliniczne:

•

Pobudzenie psychruchowe,

•

Tachykardia,

•

Gwałtowny wzrost PR krwi (czasami przełom
nadciśnieniowy),

•

Udar krwotoczny mózgu.

INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (4/4)

Wpływ żywności na transport leków w

organizmie (1/2)



Wiele leków, szczególnie o charakterze kwaśnym
(

salicylany, klofibraty, digoksyna, dikumarol,

fenobarbital, fenylobutazon, tolbutamid,tetracykliny

)

po wniknięciu do krwioobiegu wiąże się z białkami
osocza krwi -

głównie albuminami.



Lek związany z białkiem nie wykazuje aktywności
farmakologicznej, nie podlega procesom
biotransformacji i wydalania.



Wiązanie leku z białkami osocza jest procesem
odwracalnym.



Liczba miejsc wiążących lek, na cząsteczce białka jest
ograniczona -

jedynie określona ilość leku może

zostać związana

Wpływ żywności na transport leków w

organizmie (2/2)



Wykazano, że obecne w pożywieniu

kwasy tłuszczowe

mogą konkurować z lekiem o miejsca wiązania na
cząsteczce białka.



Stosowanie diety bogatotłuszczowej podczas terapii
lekami o charakterze kwaśnym prowadzi do



wypierania leków z połączeń białkowych, wzrostu w
organizmie wolnej (wykazujacej aktywność
biologiczną) frakcji leku,



nasilenia działania farmakologicznego leku i jego
toksyczności.