Promocja zdrowia
psychicznego w pracy.

Dominika Anasik

Aneta Piwowarczyk

Wioletta Bąk

Dominika Rędzioch

Beata Bieńkowska

Joanna Skłodowska-Strzeżek

Agnieszka Boreczek

Marta Sokołowska

Justyna Chabracka-Kowalkowska
Sylwia Leszczyńska

Kinga Zalewska

Marta Matusiak

Emilia Zarzycka

Wprowadzenie

Lizbońska strategia ekonomicznej i społecznej odnowy

Europy podkreśla, że potrzeba zarówno większej liczby
miejsc pracy, jak i lepszej pracy, większej integracji
społecznej, oraz równouprawnienia płci. W Europie
28% zatrudnionych podaje, że odczuwa stres w pracy
– jest to drugi pod względem częstości występowania
objaw zdrowotny. Stresujące warunki pracy zwiększają
ryzyko zaburzeń lękowych, depresyjnych i wypalenia.
Warunki pracy, które mogą prowadzić do problemów
ze zdrowiem psychicznym, to między innymi
negatywny styl zarządzania, małe wsparcie społeczne,
słaba komunikacja i niedostateczna informacja, hałas,
przeciążenie pracą, presja czasowa, powtarzające się
zadania, konflikty interpersonalne, niepewność
zatrudnienia, brak możliwości kontroli i niezależności
w pracy, oraz zmiany organizacyjne.

Szkolenie i dostarczenie wsparcia społecznego w

pracy, oraz wzmocnienie pozycji pracownika może
prowadzić do poprawy kompetencji i strategii
zaradczych, wzrostu zadowolenia z pracy i
wydajności pracy, oraz do zmniejszenia stresu.
Takie dokumenty jak Framework Directive
(Wytyczne Ramowe) z roku 1989, wnioski Rady
Europy z roku 2001 dotyczące zwalczania stresu i
problemów związanych z depresją oraz Komunikat
w sprawie zdrowia i bezpieczeństwa pracy -
wszystkie te dokumenty podkreślają znaczenie
dobrych warunków pracy i relacji społecznych oraz
promocji dobrego samopoczucia w pracy.

Dla przykładu w badaniach porównywano wyniki
osób, które przeszły z typu pracy dziennego na
nocny. Okazało się że w tej grupie osób,
zaobserwowano wzrost wydzielania katecholamin,
cholesterolu, glukozy, elektrolitów i kwasu
moczowego. Odnotowano też wzrost wydzielania
adrenaliny i noradrenaliny. Badani skarżyli się też na
większą liczbę dolegliwości o charakterze
psychosomatycznym.
Po przekroczeniu pewnych barier wyznaczonych
przez indywidualną odporność czynniki te mogą
powodować patologiczne zmiany w zachowaniu.
Czasem jest to ucieczka w chorobę (nerwica
histeryczna), trwała i głębsza niedyspozycja
(choroba psychiczna), a często zdarza się, że
występujący związek nie jest tak bezpośredni i
natychmiastowy (choroby kardiologiczne)

.

STRES

Stres jest niespecyficzną reakcją

organizmu na wszelkie stawiane mu
wymagania.

W pracy może być spowodowany

m.in. presją czasu, sprzeczkami,
korkami, hałasem, nadmiarem
obowiązków itd.

W psychologii stres jest używany w

trzech znaczeniach: jako określony stan
psychiczny, jako określona sytuacja albo jako
określona relacja między jednostką a
otoczeniem.

Stres jest rozumiany przede wszystkim

jako reakcja psychofizyczna na bodźce
zewnętrzne lub wewnętrzne. Reakcja ta
dotyczy wszystkich trzech aspektów emocji:
poznawczego, wegetywno-somatycznego i
behawioralnego.

TRZY ASPEKTY STRESU

Aspekt
poznawczy

oznacza, że
jednostka
zdaje sobie
sprawę ze
zmian jakie
zaszły w
zakresie
treści i siły
emocji

Na aspekt
wegetatywno
-somatyczny
składają się
wskaźniki
fizjologiczne
emocji
(reakcje
biologiczne
na
zewnętrzne
lub
wewnętrzne
bodźce)

Aspekt
behawioralny

emocji to
tendencja do
określonych
zachowań
związanych z
występującymi
bodźcami

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Radzenie sobie ze stresem obejmuje wszelkie

zarówno poznawcze jak i behawioralne akty działania
człowieka, mające na celu redukcję, ujarzmienie lub
tolerowanie określonych zewnętrznych lub
wewnętrznych wymagań ocenianych przez osobę
jako obciążenie lub przekraczające jej zasoby.

Proces radzenia pełni dwie główne funkcje.

Pierwsza z nich to uregulowanie intensywnych
emocji, a druga to uporanie się z problemem, który
był źródłem stresu, a jeśli to niemożliwe
przystosowanie się do życia w zmienionej sytuacji.

•

Sposoby konfrontacyjne - są to zachowania

zgodne z pierwszym impulsem, np. „okazałem
złość osobie, która była przyczyną problemu”,
„zrobiłem coś z czego nie zdawałem sobie
sprawy - ale przynajmniej coś próbowałem
zrobić”.

• Dystansowanie się - to reakcje poznawcze
polegające na obronnym usuwaniu ze
świadomości problemu, który był źródłem
stresu np. ”nie dopuszczałem tego do siebie”,
„starałem się zapomnieć o całej sprawie”.

SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM



Ucieczka, unikanie - poprawienie sobie

samopoczucia poprzez oddalenie się od
źródła problemu, np. „wtedy dużo jadłem,
dużo piłem, używałem narkotyków”,
„spałem więcej niż zwykle”



Samokontrola - kontrola własnych emocji
i nie podejmowanie pochopnych działań,
np. ”starałem zachować własne emocje
dla siebie”, „przebiegałem w myślach co
powinienem powiedzieć lub co zrobić”.

SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

•

Poszukiwanie wsparcia społecznego -

zachowania polegające na korzystaniu z
rzeczowej, informacyjnej, emocjonalnej
pomocy innych osób, np. „prosiłem krewnego
lub przyjaciela o radę”, „przyjmowałem
wsparcie duchowe i zrozumienie od innych
osób”.

• Przyjmowanie odpowiedzialności - są to
zachowania i refleksje człowieka, uznającego
własną winę w powstaniu sytuacji stresowej,
np. „krytykowałem i obwiniałem się”,
„obiecałem sobie, że następnym razem
będzie inaczej”.

Wybór stylów radzenia w niewielkim stopniu
zależy od kontekstu sytuacyjnego

SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

• Planowe rozwiązanie problemu - są to zachowania
mające na celu ostateczne rozstrzygnięcie kwestii,
która wywołała problem w określonej sytuacji, np.
„zrobiłem plan działania i zgodnie z nim
postępowałem”, „byłem skoncentrowany jedynie na
tym co mam zrobić”

• Pozytywne przewartościowanie - jest to
dokonanie zmian w hierarchii wartości,
wyciągnięcie pewnych korzyści ze stresu,
np.”odkryłem na nowo, to co w życiu jest ważne”,
„zmieniłem się na lepsze jako człowiek”

Najczęściej zalecane metody

radzenia sobie ze stresem

· Utrzymuj kontakt z naturą - pachnący świeżością las i śpiew
ptaków może dostarczyć ci energii, której nie mają w sobie
betonowe osiedla
· Miej czas właśnie dla siebie - zrób sobie przyjemność - tak jak
lubisz. Wyłącz telefon, usiądź wygodnie w fotelu lub idź na spacer
· Porozmawiaj z kimś kto naprawdę ma ochotę cię wysłuchać -
nie udawaj kogoś kto nie może się mylić ani okazywać słabości.
Pozwól sobie pomóc.
· Stosuj techniki relaksacyjne - może to być joga, medytacja czy
proste kontrolowanie oddechu. Sprawią, że poczujesz się
wyciszony i spokojny ( ale musisz być systematyczny)
Uprawiaj sport - ćwiczenia fizyczne są niewątpliwie lepszym
sposobem na okiełznanie stresu niż obsesyjne myślenie o tym co
może się wydarzyć i zamartwianie się

· Zdrowo się odżywiaj - pamiętaj, że istnieje związek między
fizyczną i psychiczną stroną człowieka. Unikaj używek;
papierosów, kawy, alkoholu. Przecież tylko w "zdrowym ciele -
zdrowy duch"
· Rozwijaj w sobie poczucie humoru - stare przysłowie mówi, że
śmiech to zdrowie. Jest w tym dużo racji.
· Naucz się lepiej gospodarować czasem - sporządzaj plan dnia, a
nawet
tygodnia, spis rzeczy, które masz do załatwienia bardzo pilnie i
takich, które mogą jeszcze zaczekać. Zorganizuj dobrze miejsce
pracy.
· Stawiaj sobie realistyczne cele - ustal co chcesz osiągnąć i w
jakim czasie.
Sporządź plan działań, ale nie bądź dla siebie zbyt wymagający.
· Nie staraj się być perfekcjonistą - każdy popełnia błędy. Nie
musisz
wszystkiego robić bezbłędnie. Bądź dla siebie tolerancyjny.
· Nie troszcz się o rzeczy na które nie masz wpływu -nie jesteś w
stanie
wpłynąć na pogodę, ani na zaprzestanie wojen na świecie. Pozwól
by życie toczyło się samo, a ty koncentruj się tylko na tym nad
czym masz władzę.

Zespół wypalenia

zawodowego



Występuje u osób których profesjonalne działanie
wymaga bliskich interakcji z drugim człowiekiem



Jest syndromem dość typowych objawów – stanem
chronicznego, nieprzemijającego nawet po
odpoczynku zmęczenia,wyczerpania emocjonalnego,
rozczarowania co do efektów działania zawodowego,
uczucia niepowodzenia i utraty złudzeń



Pojawia się jako reakcja u osób o początkowo
wysokim zaangażowaniu (pobudzeniu), nie może
więc być identyfikowane jako reakcja na długotrwałą
monotonną pracę. ”Żeby się wypalić trzeba płonąć”



Jest procesem stopniowego wypalania się



Nie jest nietypową reakcją

Dlaczego niektórzy pracownicy szybko

się wypalają, a inni pracujący w tych

samych warunkach są odporni na

wypalenie ?



WZ to wynik zetknięcia się konkretnej osoby z konkretną
sytuacją zawodową. Powstaje jako efekt interakcji między
czynnikami osobistymi – indywidualnymi właściwościami
człowieka i sytuacyjnymi – czyli obciążeniami zawodowymi.



Oznacza to, że sam stres związany z pracą nie jest
wystarczający dla rozwoju wypalenia. Ludzie mogą dobrze
pracować i funkcjonować mimo obciążeń, a nawet lubić
wyzwania.



Różnice indywidualne wynikają z cech osobowości oraz z
faktu, że ocena stresu jest względna. Dla jednej osoby
określone warunki pracy są niezadowalające, a dla innej
komfortowe.

Żeby rozwinął się zespół wypalenia
zawodowego u danej osoby konieczne
jest:

- stałe doświadczanie niepowodzenia w
zmaganiu się ze stresem,
- doznawanie stałej rażącej sprzeczności
pomiędzy oczekiwaniami a realiami
wykonywanej pracy.

Objawy wypalenia ujmuje się w trzy

kategorie:

Wyczerpanie emocjonalne i

psychofizyczne



Proces wypalenia zaczyna się poczuciem

fizycznego i emocjonalnego wyczerpania,
przeciążenia obowiązkami zawodowymi.
Urlop daje doraźne efekty, po powrocie do
pracy prawie natychmiast pojawia się
frustracja i zmęczenie.



Pojawiają się objawy somatyczne i inne
dolegliwości typowe dla przewlekłego stresu.



W konsekwencji następuje reakcja obronna
polegająca na unikaniu obciążeń.

Depersonalizacja podmiotów

interakcji zawodowej

(podopiecznych)



Unikanie kontaktu i psychiczne dystansowanie się
prowadzi do następnej fazy, następuje depersonalizacja
podmiotów interakcji zawodowej i cynizm.



Podopieczny staje się obiektem działania. Nie osobą,
konkretnym człowiekiem tylko np.”tą wątrobą z piątki”.
Ignoruje się jego indywidualne cechy. Staje się tzw.
„przypadkiem”.



Dużo łatwiej w sensie psychologicznym nie przejmować
się „przypadkiem” niż cierpiącym człowiekiem. Dobrym
przykładem ignorowania podmiotowej indywidualności
pacjenta jest przeprowadzanie badania lub wywiadu w
obecności innych osób.

Obniżone poczucie kompetencji i

dokonań osobistych - obniżona

satysfakcja zawodowa



W konsekwencji, za powstanie problemów

zawodowych personel obwinia pacjentów. Dochodzi do

odreagowywania negatywnych emocji w kontaktach z

nimi. Krytykuje się ich, oskarża o brak współpracy, złe

intencje. Wypowiada opinie na temat ich życia

prywatnego. Personel obraża się na pacjenta, próbuje

wychować i ukarać np. odraczając terminy wizyt,

stosując przykre zabiegi.



Powstaje ciąg do wzajemnych pretensji: personel -

podopieczni i spirala niezadowolenia. W ten sposób

sprzężenie zwrotne obciążeń, prowadzi do trzeciego

etapu procesu wypalenia, obniżenia satysfakcji

zawodowej – aż do poczucia bezsensu własnej roli

zawodowej i rezygnacji z pracy.

Konsekwencje wypalenia

zawodowego



Na skutek WZ cierpią nie tylko pracownicy



Ponoszą konsekwencje przede wszystkim
podopieczni



WZ odbija się na relacjach ze
współpracownikami, co zwrotnie powoduje
obciążenia: brak współpracy, konflikty



Koszty psychologiczne ponosi rodzina i
przyjaciele osoby wypalonej, ponieważ jest
ona stale zmęczona i rozdrażniona.

Konsekwencje

Wypalenie zawodowe przyczynia się do obniżenia jakości

pracy (poziomu usług), co generuje wysokie koszty
materialne:

- wypłacanie pensji nieefektywnym pracownikom,
- koszty naprawy błędów lub innych konsekwencji źle
wykonanej pracy,
- koszt zatrudniania osób do kontroli jakości pracy,
- koszty zwolnień z pracy,
- koszt leczenia pracowników z powodu dolegliwości
związanych z wykonywaną pracą,
- wypłata rent.

Czy można uniknąć wypalenia

zawodowego albo je pokonać ?



Jeżeli traktujemy wypalenie zawodowe jako efekt stresowej

interakcji pomiędzy czynnikami osobistymi i sytuacyjnymi to,

aby go uniknąć lub pokonać należałoby modyfikować

czynniki osobiste – zmieniać siebie, swoje oczekiwania,

strategie radzenia sobie ze stresem np. zamiast unikowych -

zadaniowe.



Z drugiej strony trzeba modyfikować czynniki sytuacyjne. W

tej dziedzinie największe pole do działania ma pracodawca,

choć i pracownicy mają na nie wpływ. W krajach wysoko

rozwiniętych (i zamożnych) pracodawca i system prawny

dążą do ochrony pracownika. Opracowuje się specjalne

programy leczenia skutków zawodowego stresu i wypalenia,

ponieważ każda inwestycja włożona w jego komfort pracy,

zapobiega wystąpieniu wypalenia i zwraca się kilkakrotnie.

Krótka instrukcja zapobiegania

wypaleniu zawodowemu

1. Nawyk autoanalizy

•  poznawanie siebie: własnych zasobów i

ograniczeń,

•  określenie skutecznych i nieskutecznych

sposobów radzenia sobie z problemem i emocjami,

•   lepsze zrozumienie zachowania innych.

2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych

3. Wzbogacanie własnych kompetencji

interpersonalnych (empatia, asertywność,

umiejętności rozwiązywania konfliktów i negocjacji)

4. „Dobry zespół” (umiejętność korzystania i

dawania wsparcia społecznego - nie mylić z „grupą

narzekania”!)

5. Harmonia w stylu życia (czas na odpoczynek,

własne przyjemności, bliskie więzi, kontakty

towarzyskie, źródła przyjemności).

MOBBING

Mobbing oznacza działania lub zachowania

dotyczące pracownika lub skierowane

przeciwko pracownikowi, polegające na

uporczywym i długotrwałym nękaniu lub

zastraszaniu pracownika, wywołujące u

niego zaniżoną ocenę przydatności

zawodowej, powodujące lub mające na celu

poniżenie lub ośmieszenie pracownika,

izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu

współpracowników.



 

Pracownik, u którego mobbing

wywołał rozstrój zdrowia, może

dochodzić od pracodawcy

odpowiedniej sumy tytułem

zadośćuczynienia pieniężnego za

doznaną krzywdę.



 Pracownik, który wskutek mobbingu

rozwiązał umowę o pracę, ma prawo

dochodzić od pracodawcy

odszkodowania w wysokości nie

niższej niż minimalne wynagrodzenie

za pracę, ustalane na podstawie

odrębnych przepisów.

Kodeks pracy

Pracownicy powinni być równo traktowani w

zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku

pracy, warunków zatrudnienia, awansowania

oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia

kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez

względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę,

religię, narodowość, przekonania polityczne,

przynależność związkową, pochodzenie

etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a

także bez względu na zatrudnienie na czas

określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w

niepełnym wymiarze czasu pracy.

Kodeks pracy



Art.15. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi

bezpieczne i higieniczne warunki pracy,



Art.16 Pracodawca jest obowiązany ułatwić pracownikowi

podnoszenie kwalifikacji



§ 5. Przejawem dyskryminowania jest:
1) działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do

naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu,
2) zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie

godności albo poniżenie lub upokorzenie pracownika

(molestowanie).



§ 6. Dyskryminowaniem ze względu na płeć jest także każde

nieakceptowane zachowanie o charakterze seksualnym lub

odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub

skutkiem jest naruszenie godności lub poniżenie albo

upokorzenie pracownika; na zachowanie to mogą się składać

fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy

(molestowanie seksualne).

Działania, jakie należy

podejmować:

•

Zachęcanie do tworzenia i wspieranie zdrowych firm i
miejsc pracy, co oznacza bezpieczne warunki pracy,
zdrowe psychicznie praktyki pracy, programy promocji
zdrowia psychicznego obejmujące również
psychospołeczne czynniki ryzyka w miejscu pracy,
ocenę wprowadzanych na rynek produktów pod kątem
ich wpływu na zdrowie psychiczne oraz znaczenia dla
zdrowia psychicznego

•

Zagwarantowanie, że polityka w zakresie zdrowia i
bezpieczeństwa w miejscu pracy w sposób jawny
obejmuje promocję zdrowia psychicznego i
profilaktykę, a także zapobieganie, rozpoznawanie i
leczenie zaburzeń depresyjnych i lękowych oraz
zapobieganie samobójstwom;

Działania, jakie należy

podejmować:



Wdrożenie interwencji profilaktycznych w miejscu pracy
obejmujące zmianę profilu pracy, modyfikacje w zakresie
ergonomiki, czasu pracy i obciążenia pracą, wsparcie
społeczne i precyzyjne określenie roli zawodowej

•

Wdrożenie programów profilaktyki i radzenia sobie z
lękiem, stresem i wypaleniem zawodowym dla
pracowników z grupy ryzyka, oraz programów wczesnego
wykrywania i krótkiej interwencji przeznaczone dla
pracowników, którzy już mają problemy alkoholowe, z
narkotykami lub zdrowiem psychicznym;

•

Zidentyfikowanie i wspieranie miejsc pracy, w których
istnieje szczególne ryzyko zaburzeń psychicznych u
pracowników, z placówkami opieki psychiatrycznej
włącznie

Działania, jakie należy

podejmować:



Współdziałanie z sektorem pracy, aby wspierać:
promocję szkolenia i zatrudnienia, zwłaszcza
osób, które we wczesnym okresie życia miały
mniej sprzyjające warunki; promocję
alternatywnych form pracy w celu uniknięcia
długotrwałego bezrobocia strukturalnego;
zmodyfikowanie polityki tak, by zwiększyć
integrację społeczną i ograniczyć dyskryminację
ze względu na płeć, wiek, przynależność etniczną
lub niepełnosprawność; oraz uwzględnianie analiz
ekonomicznych dotyczących wpływu stresu i
braku pewności stałego zatrudnienia na
wydajność pracy

Dziękujemy za uwagę 