Promocja zdrowia psychicznego
Promocja zdrowia jest
procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym
zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie. Pierwsza Międzynarodowa
Konferencja Promocji Zdrowia odbyła się w 1986 roku w Ottawie.
Podczas niej określono działania promocyjne w sferze zdrowia takie
jak:
? budowanie prozdrowotnej polityki społecznej,
?
tworzenia środowisk sprzyjających zdrowiu,
? wzmacnianie
działań zbiorowych,
? rozwijanie umiejętności
indywidualnych,
? reorientacja służby zdrowia.
PROFILAKTYKA
jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie
bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej
rozwinięciem się, poprzez
kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Polega ona
na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej
wczesne wykrycie i leczenie. Celem profilaktyki jest podjęcie
szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona
również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już
istniejącej choroby. Dzięki temu prowadzi do ograniczenia
niesprawności i inwalidztwa. Istotnym elementem profilaktyki jest
także zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań
społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka
choroby. Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki:
Profilaktyka
wczesna - mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego
stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców
zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych,
Profilaktyka
pierwotna (I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez
kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych
na czynniki ryzyka,
Profilaktyka wtórna (II fazy) -
zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i
leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie
osób chorych),
Profilaktyka III fazy, której działania
zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczeniu
powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej
znaczącą rolę odgrywają przesiewowe badanie skriningowe. Są to
zorganizowane działanie polegające na wczesnym wykryciu w populacji
chorób lub stanów patologicznych za pomocą stosowanych masowo
prostych, bezpiecznych i wiarygodnych testów diagnostycznych.
Badania skriningowe prowadzone są w odniesieniu do chorób
stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji,
charakteryzujących się częstym występowaniem stadiów
przedklinicznych, dość długim okresem między pierwszymi oznakami
choroby a jej pełnym obrazem i możliwością wyleczenia.
Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w
krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla
społeczeństwa w postaci:
? poprawy świadomości zdrowotnej
populacji,
? poprawy stanu zdrowia ludności,
?
zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym
inwalidztwem,
? zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,
?
zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju,
?
zwiększenia odsetka wyleczeń,
? zmniejszenia absencji
chorobowej,
? obniżenia kosztów leczenia,
? mniejszych
strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty produkcyjne).
Na
każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą rolę odgrywa
Edukacja Zdrowotna - proces, w trakcie, którego ludzie uczą się
dbać o zdrowie własne i innych osób. Koncentruje się ona na
uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a jego stylem
życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym. Edukacja zdrowotna
obejmuje głównie działania informacyjne, których bezpośrednim
celem jest ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań
motywacji i umiejętności, a co za tym idzie postaw zdrowotnych
jednostki, które powinny prowadzić do realizacji zachowań
służących zdrowiu.
Według Karty Ottawskiej dobre
samopoczucie fizyczne, psychiczne
i społeczne człowiek lub
grupa ludzi może osiągnąć jeżeli jest zdolna do:
-
określenia i realizacji własnych aspiracji,
- zaspokojenia
własnych potrzeb,
- zmiany lub radzenia sobie ze
środowiskiem.
Człowiek będzie mógł dokonywać wyborów
dotyczących zdrowia, jeżeli
umożliwi mu się wpływ na
tworzenie środowiska wspierającego zdrowie,
dostęp do
informacji dotyczących zdrowia, możliwość dokonywania
zdrowych
wyborów oraz zapewni pomoc w kształtowaniu
umiejętności zdrowego stylu
życia. Proces, który umożliwia
ludziom identyfikację problemów zdrowotnych
i zwiększenie
kontroli nad własnym zdrowiem i jego przyczynami określa się
mianem
promocji zdrowia. Działalność edukacyjna w promowaniu
zdrowia
psychicznego powinna zawierać:
? diagnozę indywidualną i
środowiskową oraz plan działania,
? właściwy dobór
informacji, uwzględniający realia,
? dobór metod i technik
przekazu informacji zdrowotnych,
uwzględniający argumenty
racjonalne i emocjonalne oraz poziom
umysłowy edukowanych,
?
odnoszenie przekazywanych treści do przyjętych
standardów
zdrowotnych,
? zrozumiałe, dostosowane do
poziomu informacje oraz monitorowanie
skuteczności tych
przekazów,
? szczególną uwagę i wysiłek pielęgniarki,
który należy poświęcić na
wyzwalanie aktywności,
pomnażanie doświadczeń i wzbogacanie
świadomości
edukowanych,
? bezwzględne respektowanie zasad etycznych i
prawa jednostki do
samostanowienia, również w sprawach
zdrowia.
W Karcie Ottawskiej promocja zdrowia obejmuje 4
elementy zdrowia
społecznego:
1. tworzenie prozdrowotnej
polityki państwa,
2. organizacja środowisk sprzyjających
zdrowiu,
3. działania społeczeństwa na rzecz zdrowia,
4.
reorientację służby zdrowia.
Z.Sadowski sformułował warunki
konieczne dla realizacji celów
promocji zdrowia w Polsce. Są
to:
1. Nadanie promocji zdrowia wysokiej rangi w polityce i
strategii państwa.
2. Zapewnienie współpracy
międzyresortowej.
3. Opracowanie aktów legislacyjnych, które
stwarza warunki dla realizacji
programu promocji zdrowia.
4.
Opracowanie i monitorowanie realizacji Narodowego Programu
Promocji
Zdrowia.
5. Ewidencja środków zajmujących się
promocją zdrowia.
6. Budowa sieci promocji zdrowia.
7.
Reorientacja służby zdrowia na działania promocyjne.
8.
Szkolenie zawodowych kadr liderów promocji zdrowia.
9.
Opracowanie programów promocji zdrowia w terenie.
10. Tworzenie
środowisk wspierających zdrowie.
11. Opracowywanie materiałów
i metod edukacyjnych wraz z oceną ich
skuteczności.
12.
Prowadzenie i wspieranie edukacji prozdrowotnej dzieci,
młodzieży
i dorosłych.
13. Przeprowadzanie badań
epidemiologicznych monitorujących stan
zdrowotności i
osiągnięte rezultaty promocji zdrowia.
Edukacja
prozdrowotna - niezbędny element promocji zdrowia - jest to proces,
w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i
innych.
Nadrzędnym celem promującej zdrowie jest zdrowy styl
życia całej społeczności szkolnej - uczniów i pracowników.
Aby
osiągnąć ten cel, aby wspólnie tworzyć zdrowe i bezpieczne
środowiska fizyczne i społeczne - promować zdrowie należy:
1.
zapewnić sprzyjające zdrowiu środowiska fizyczne pracy i nauki
(budynek, rekreacja, posiłki, bezpieczeństwo...),
2.
kształtować u uczniów i pracowników szkoły poczucie
odpowiedzialności za zdrowie,
3. zachęcać do zdrowego życia
oraz stworzyć uczniom i pracownikom realne i atrakcyjne możliwości
dokonywania zdrowych wyborów,
4. umożliwiać uczniom rozwój
ich potencjału fizycznego, psychicznego i społecznego oraz
wzmacniać poczucie własnej wartości,
5. przedstawiać dla
promocji zdrowia i bezpieczeństwa społeczności szkolnej (uczniom i
dorosłym) jasne cele,
6. kształtować dobre relacje między:
pracownikami i uczniami, samymi uczniami, szkołą i rodzicami oraz
społecznością lokalną,
7. wykorzystać wszelkie dostępne
środki w społeczności lokalnej dla wspierania działań w zakresie
promocji zdrowia,
8. planować wszechstronną edukację
prozdrowotną z zastosowaniem metod aktywizujących uczniów,
9.
wyposażyć uczniów wiedzę i umiejętności, niezbędne do
podejmowania wyborów dla poprawy własnego zdrowia oraz poprawy i
ochrony środowiska fizycznego.
Znaczący wpływ na
zdrowie mają zmiany stylu życia, pracy, nauki, sposobu spędzania
wolnego czasu. Praca i wypoczynek powinny być dla ludzi źródłem
zdrowia.
W promocji zdrowia za podstawowe sprawy należy uznać
troskę o siebie i innych.
Promocja zdrowia wspiera osobisty i
społeczny rozwój człowieka, poprzez udostępnienie informacji o
zdrowiu, edukację do zdrowia i doskonalenie umiejętności życia.
W
literaturze (Antonovsky, 1996; Heszen-Niejodek, 1997) podkreśla się
potrzebę opracowania podstaw teoretycznych promocji zdrowia, bez
czego podejmowane działania promocyjne nie będą skuteczne i nie da
się ich uogólnić. Podczas gdy istnieje wiele dobrych teorii i
bogata wiedza empiryczna na temat prewencji, zapobiegania chorobom,
samo zdefiniowanie promocji zdrowia psychicznego jest trudne z wielu
względów. Po pierwsze, nie ma powszechnie akceptowanej definicji
ani zdrowia w ogóle, ani zdrowia psychicznego. Jak wskazuje
Heszen-Niejodek (1995, 1997), istnieją cztery różne sposoby
rozumienia zdrowia. Zdrowie definiowane bywa jako:
~ brak
zaburzeń i pełny dobrostan fizyczny i psychiczny, ~ dyspozycja,
zasób, poziom kompetencji, -
~ proces poszukiwania i
utrzymywania równowagi wobec obciążeń, lub
~ jako wartość
..
Trudno oddzielić zdrowie psychiczne od somatycznego -
myśli, emocje i nastroje mogą mieć istotny wpływ na wystąpienie
różnych schorzeń somatycznych, na przebieg wielu z nich i na
radzenie sobie z niemal wszystkimi (Sobel, 1995). Nastrój,
umiejętności radzenia sobie i wsparcie społeczne w istotny sposób
wpływają na funkcjonalny stan zdrowia; Antonovsky (1996) twierdzi
nawet, że wszystkie choroby są psychosomatyczne. Człowiek jest
jednością psychofizyczną, a przyjęty we współczesnej
psychologii zdrowia model biopsychospołeczny zakłada, że wszystkie
czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne wzajemnie wpływając
na siebie wspólnie określają stan zdrowia (Taylor, 1997).
O
słuszności założenia tego modelu świadczą m.in. badania z
dziedziny psychoneuroimmunologii, z których wynika, że takie cechy
psychiczne, jak np. poczucie humoru zwiększają odporność na
infekcje górnych dróg oddechowych poprzez podwyższenie poziomu
immunoglobuliny czy też, że emocje negatywne obniżają aktywność
naturalnych komórek zabójczych układu odpornościowego. Znanym
zjawiskiem jest wpływ czynników psychicznych na proces powrotu do
zdrowia - np. takie poznawcze właściwości pacjenta jak optymizm i
poczucie wewnętrznej kontroli związane są z większą
skutecznością leczenia przewlekłego bólu krzyża, zaś ciągła
obecność znajomej osoby dotrzymującej towarzystwa położnicy
podczas porodu nie tylko znacznie skraca czas porodu (o ponad połowę
w porównaniu z grupą kontrolną), ale także wiąże się z innym
zachowaniem matki wobec noworodka i zmniejszeniem częstości
komplikacji poporodowych.
Tak wiec reasumując możemy zauważyć
jak niezmiernie ważna jest promocja zdrowia psychicznego w tych
czasach, kiedy łatwo jest zaniedbać swoje zdrowie. Dlatego bardzo
ważne jest organizowanie rożnych festynów pro zdrowotnych np.
czerwone jabłuszko czy dzień bez papierosa te akcje pokazują nam
współczesnemu zabieganemu społeczeństwu ze musimy o siebie dbać
i szanować swoje zdrowie.
Żyjmy tym hasłem lepiej zapobiegać
nic zwalczać!
Bibliografia :
1.
Wprowadzenie do psychologii klinicznej -- Helena Sęk, Wyd.
nauk.
?Scholar? W-wa 2003
2. Praca zbiorowa, Jerzy B,
Karski ? Warszawa 1999r
3. Internet