Żywienie dzieci w wieku

poniemowlęcym. Charakterystyka
posiłków dla dzieci, normy żywienia dla
tej grupy, uwzględnienie produktów
zalecanych i zabronionych postępowanie
z dziećmi „niejadkami „.Zastosowanie
produktów zamiennych. Zaplanowanie
zestawu obiadowego na tydzień (ocena
racji pokarmowych, ocena odżywcza)

Charakterystyka posiłków

dla dzieci

Elżbiet

a

Misiarz

W standardach opracowywanych przez zespół

ekspertów Krajowego Konsultanta Medycznego w

dziedzinie pediatrii oraz Komisję Żywienia Dzieci i

Młodzieży Komitetu Żywienia Człowieka PAN (1997)

przyjęto za obowiązujące następujące zasady

żywienia dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa i

wieku przedszkolnym:

• stopniowe wprowadzanie szerokiego asortymentu

produktów zapewniających urozmaicenie jadłospisu i

pokrycie zapotrzebowania około 90 kcal/kg mc. na

wszystkie składniki odżywcze,

• końca 2 roku życia nie należy ograniczać tłuszczu i

cholesterolu, jako składników niezbędnych do

prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego;

powyżej 2 roku tłuszcz powinien pokrywać do 30%

potrzeb energetycznych, głównie w postaci niezbędnych

nienasyconych kwasów tłuszczowych (stopniowe

zwiększanie udziału olejów roślinnych w diecie)

• naturalny, zwykle bardziej zmienny apetyt dziecka i

jego samoistna aktywność ruchowa, na którą

wydatki energetyczne sięgają około 50%, z reguły

pozwalają utrzymać odżywienie dziecka w granicach

normy (szczuplenie sylwetki dziecka jest zjawiskiem

naturalnym, a nie objawem niedożywienia),

• tendencja do nadwagi powinna być regulowana dietą

(zgodnie z zapotrzebowaniem energetycznym dla

wieku) i aktywnością ruchową dziecka; problemy

dziecka z otyłością powinny być konsultowane ze

specjalistą,

• jadłospis powinien być urozmaicony, bogaty w

węglowodany złożone (pieczywo, kasze, makarony) i

zawierać 3—5 posiłków dziennie, o określonej dla

wieku kaloryczności i. regularności ich realizacji

(należy unikać dojadania” między posiłkami i

ograniczać tzw. posiłki telewizyjne),

• należy unikać produktów wysoko przetworzonych,

zwykle bogatych w tłuszcze nasycone, cholesterol,

sól i cukier, tzw. ekwiwalentów potraw

(kształtujących nieprawidłowe nawyki żywieniowe)

oraz nadmiernego rozdrabniania pokarmów (np.

miksowanie), co może wpływać niekorzystnie na

rozwój narządu żucia, a nawet opóźniać

psychomotoryczny rozwój dziecka,

• proporcje białka roślinnego w stosunku do

zwierzęcego u dzieci powinny wynosić 1:2; dieta

wegetariańska i inne niekonwencjonalne diety nie

zapewniają pokrycia zapotrzebowania

energetycznego i niektórych składników odżywczych,

np. białka, żelaza, witaminy B12 co prowadzić może

do opóźnienia wzrastania i niedokrwistości,

• najlepszym źródłem cukrów prostych są owoce i

warzywa; sacharoza (cukier i słodycze) jako czynnik

próchnicogenny powinna być ograniczana.

Do najczęstszych błędów w realizacji

powyższych zasad żywienia należą:

• ograniczanie czasu na posiłek, nerwowa

atmosfera w czasie karmienia
(zwłaszcza przy małym apetycie
dziecka), co warunkować może
ograniczenie niezbędnych składników
odżywczych (zubożenie jadłospisu),
rozpraszanie uwagi dziecka zabawkami,
drobnymi przedmiotami (kulki, paciorki,
monety), co przy niedostatecznym
nadzorze w czasie posiłku zagraża ich
połknięciem lub zadławieniem.

• Pod koniec 2 roku życia dziecko powinno jeść samodzielnie

potrawy o zróżnicowanym smaku i konsystencji. Wskazane

są raczej częstsze posiłki o mniejszej objętości. Lepszy

apetyt jest zwykle wynikiem zwiększonej aktywności

dziecka. Dzieciom mniej aktywnym ruchowo, zwykle o

słabszym łaknieniu, mogą wystarczyć 3 posiłki dziennie.

Nowe potrawy muszą być przez dziecko akceptowane, co

łatwiej następuje w towarzystwie rówieśników.

Awersje dorosłych do pewnych potraw nie powinny być

demonstrowane, gdyż łatwo o ich naśladowanie.

Prawidłowych zachowań przy stole dziecko uczy się również

od rodziców i starszego rodzeństwa. Przy posiłku

bezwzględnie wykluczyć należy jednoczesne czytanie gazet

lub oglądanie programu telewizyjnego.

W jadłospisie dziecka należałoby wykluczyć koncentraty

spożywcze, konserwowane wędliny (nadmiar soli, sztuczne

dodatki) i gazowane napoje. Pożądane jest podawanie

warzyw ze znanego, ekologicznie pewnego źródła.

• Niezmiernie ważne jest kształtowanie prawidłowych

nawyków żywieniowych dziecka. Sprzyja temu

regularność i urozmaicenie posiłków, estetyka ich

podania i pogodny nastrój przy stole. W 2 roku życia

dziecko uczy się samodzielności jedzenia, ale

chętnie czyni to przy wspólnym posiłku. Mimo

pierwszych trudności i niepełnej efektywności prób,

nie należy dziecku przeszkadzać w ich

podejmowaniu. W tym czasie stopniowo kształtują

się również upodobania smakowe i dokonywanie

wyboru potraw, naczyń itp. Wiele dzieci po

zaspokojeniu „pierwszego głodu” kieruje swoje

zainteresowania poza spożywaną potrawę. Nie

należy wówczas sugerować, np. słodyczy, jako

nagrody za dokończenie posiłku.

Zalecenia dietetyczne w drugim roku

życia

• Po okresie niemowlęcym posiłki dziecka powinny być

zbliżone do posiłków dorosłych.

• Wprowadzanie nowych potraw jest łatwiejsze w końcu

pierwszego i na początku drugiego roku życia niż później.

W tym okresie trzeba dziecko przyzwyczaić do

różnorodności potraw, do gryzienia i żucia i stopniowo do

samodzielnego jedzenia. Potrawy powinny być

rozdrobnione, ale już nie przecierane przez sito

• Podanie do ręki kromeczki chleba przyzwyczaja dziecko

do gryzienia, a jedzenie nieprzetartych, a tylko

rozdrobnionych widelcem jarzyn lub posiekanej wędliny

czy mięsa — do żucia.

• Papkowate pokarmy dziecko powinno samo próbować

nabierać łyżeczką. Dwuletnim dzieciom silnym i dobrze

jedzącym podaje się 4 posiłki na dobę, słabszym dzieciom

o gorszym łaknieniu — 5.

• Nie powinno się pozwalać najedzenie między ustalonymi

porami posiłków. Szczególnie niekorzystne jest podawanie

słodyczy między posiłkami.

• W jadłospisie dziecka 2-letniego musi

znajdować się: 600 g mleka dziennie, twaróg,

ser żółty, jajko, masło, 5—6 razy w tygodniu

chude mięso lub ryba albo podroby, jarzyny,

owoce, niewielkie ilości pieczywa, kaszy, cukru i

słodyczy. Spośród jarzyn dopuszczalne są już

wszystkie, również świeże i suche strączkowe,

kapusta świeża i kiszona, cebula, szczypiorek,

rzodkiewka drobno siekane i inne. Pożądane są

wysokogatunkowe wędliny — szynka,

polędwica, chudy baleron, kiełbasa szynkowa.

Żywienie dzieci w trzecim roku

życia

• Dziecko 3-letnie ma już dostateczne

możliwości i umiejętności gryzienia i żucia,

aby mogło otrzymywać nierozdrobnione

pokarmy. Produkty potrzebne dziecku w

wieku przedszkolnym nie różnią się

zasadniczo od tych, które otrzymuje

dwulatek. Dieta jest tylko obfitsza, potrawy

są nierozdrobnione, mogą być od czasu do

czasu smażone na oleju roślinnym. Dzieciom,

które nie lubią mleka słodkiego, można je

całkowicie zastąpić przez mleko zsiadłe,

kefiry, jogurty lub koktajle mleczne.

• Posiłki powinny być kolorowe i estetycznie

podane w stałych godzinach. Dziecko powinno

je spożywać w przyjemnej atmosferze,

przynajmniej w niektórych porach dnia w gronie

rodziny.

• Między 3 r. życia a okresem szkolnym bardzo

częstym zjawiskiem jest brak łaknienia. Jest to

związane najczęściej z dużą ruchliwością i

koncentracją uwagi dziecka na absorbującej je

zabawie i z wolniejszym rozwojem niż w

pierwszych 2 latach życia. Wszelkie formy

przymuszania do jedzenia prowadzą jodynie do

utrwalenia braku łaknienia i grymaszenia przy

jedzeniu.

Dzieci uczęszczające do żłobka lub przedszkola

powinny mieć w domu dietę uzupełnioną tymi

produktami, które nie są uwzględniane w

posiłkach zjadanych poza domem.

• dziecko powinno otrzymać 4—5 pełnowartościowych posiłków

dziennie (3 podstawowe zapewniające 85—90% wartości

energetycznej i 2 uzupełniające — II śniadanie i podwieczorek

zapewniający 10—35% wartości energetycznej)

• Liczba posiłków jest uwarunkowana zapotrzebowaniem dziecka,

Wskazane jest podawanie różnorodnego pieczywa, kasz,

owoców, chudego mięsa, drobiu i ryb, mleka i jego przetworów

(kefiry, jogurty) oraz warzyw i owoców.

• Spożycie wody u dzieci młodszych sięga 1,0—1,5 /dobę, Płyny,

zwłaszcza w porze letniej, należy uzupełniać między posiłkami.

Po 3 roku życia stopniowo należy ograniczać podawanie

produktów o wysokiej zawartości cholesterolu, np. 3—4 jaja

tygodniowo a tłuszcze zwierzęce stopniowo zastępować olejami

roślinnymi (w miejsce maska dziecko może otrzymać wysokiej

jakości margarynę). U dzieci z tendencją do nadwagi wykluczyć

należy słodycze i wszelkie dojadania między posiłkami (jeśli jest

to konieczne, to wyłącznie owoce) oraz napoje gazowane.

Produkty które powinny być

uwzględnione w jadłospisie

dziennym

• 1. Mleko ( w jakiejkolwiek formie)-ok.. ½ litra dla

małych dzieci,

2. Mięso albo drób czy ryba.

3. Jajko (3—4 tygodniowo).

4. Warzywa, zielone czy żółte — 1 lub 2 razy

dziennie, także w postaci surówki.

5. Owoce (w tym także sok pomarańczowy) — 2

lub 3 razy dziennie, przynajmniej połowa z nich

na surowo (dodatkowa porcja owoców może

zastąpić warzywa i odwrotnie).

6. Mączyste warzywa —1lub 2 razy.

7. Pieczywo z pełnego przemiału, krakersy, kasze

— od 1 do 3 razy dziennie.

8. Witamina D (w mleku).

• Owoce i soki można podawać między

posiłkami, jeżeli wskazana jest
dodatkowa porcja. Pieczywo
pełnoziarniste dodatkowo do
posiłków, gdy dziecko ma apetyt.

Podział dziennej racji pokarmowej w

zależności od liczby posiłków powinien

przedstawiać się następująco :

• 4 posiłki

I śniadanie - 25%
Obiad -

35%

Podwieczorek - 15%
Kolacja -

25%

•

5 posiłków

•

I śniadanie -
25%

II śniadanie - 10%
Obiad - 30%
Podwieczorek - 10%
Kolacja - 25%

I Śniadanie

Warto podać zupę mleczną, albo ciepły

napój mleczny (kawa zbożowa,
kakao, bawarka). Ponadto należy
podać pieczywo z masłem, wędliną,
serem lub jajkiem, najlepiej w
postaci past z dodatkiem zieleniny,
twarożku. Zalecany jest dodatek
warzyw lub owoców.

2 Śniadanie

powinno nieco łagodzić uczucie

głodu przed obiadem, ale nie
powinno być zbyt sycące. Dobrze jest
podać małą kromkę chleba z
dodatkiem produktów białkowych
(serka, wędliny)lub warzywnych a do
picia soki. Można też podać jogurt
owocowy (ok. 1 szklanki).

Obiad

• Powinien składać się z zupy, drugiego dania i

lekkiego deseru. Zupy gotujemy na

wywarach jarskich (polecane są zupy o

wyraźnym smaku, jak pomidorowa,

ogórkowa, barszczyk czerwony). Zupy można

zabielać mlekiem, śmietanką i ewentualnie

zagęszczać mąką. Drugie danie powinno

zawierać warzywa, produkt białkowy (jak

mięso, jajko, ser) oraz węglowodanowy (jak

ryż, ziemniaki, kluski, kaszę). Na deser

wystarczy kompot lub porcja świeżych

owoców.

Podwieczorek

• powinien być małym posiłkiem

słodkim. Można podać porcję ciasta,
lub koktajl mleczny, mus owocowy,
galaretkę. Można też podać owoce
lub przetwory owocowe.

Kolacja

• powinna być posiłkiem gotowanym.

Mogą to być gotowane warzywa i
produkty warzywno-mięsne, ale też
pieczywo i napoje z dodatkiem
mleka.

Jak urozmaicić posiłek

• Pieczywo w postaci różnego rodzaju kanapek kanapki robimy

początkowo z chleba żytniego, pełnoziarnistego chleba pszennego

(czyli Grahama), chleba z mąki owsianej lub bananowej, a gdy

dziecko skończy 2 lata, może też dostawać pumpernikiel i inne

gatunki ciemnego pieczywa. Pieczywo smarujemy cienko masłem

lub margaryną, twarożkiem lub serkiem topionym.

Kanapki można urozmaicać różnymi dodatkami: surowymi

warzywami (sałatą, pomidorem, utartą marchewką czy posiekaną

kapusta owocami z kompotu, pokrajanymi suszonymi owocami,

jajkiem, rybą z puszki, posiekanym drobiem lub mięsem. Ser można

rozsmarować na chlebie, utrzeć na tarce i posypać nim kanapkę, a

starsze dziecko chętni zje kanapkę z cienkim plasterkiem sera. Ser

topiony czy majonez można ucierać z różnymi dodatkami.

• Dość konkretne danie, które dziecko od czasu do czasu chętnie zje,

to rosół czy inna zupa z kaszą czy ryżem, albo zupa jarzynowa,

czysta lub z dodatkiem śmietany, do której można wrzucić ze d

garści pokrojonego w kostkę sucharka.

• Jajko w koszulce lub sadzone, czy jajecznicę, można podać kawałku

pieczywa (jajecznicę można zmieszać z pokrajanym w kostkę

pieczywem). Można też podawać kromkę pieczywa na talerzyku

obok jajka.

• Dzieci lubią chrupać krakersy, które można także

czymś posmarować lub wrzucić je do miseczki z

ciepłym lub zimnym mlekiem (z mąki Grahama są

niskoenergetyczne). Pieczywo zwykłe i sucharki

pokrojone w kostkę także można wrzucić do

miseczki z zimnym lub ciepłym mlekiem.

Ziemniaki, jeśli dziecko je lubi, mają wszelkie

zalety sycącego dania.

Kasze ugotowane na gęsto lub gotowe

preparowane — można uatrakcyjniać smakowo

dodając pokrajane owoce (surowe, z kompotu czy

suszone) albo słodząc je niewielką ilością miodu.

• Kolacja nie musi koniecznie zaczynać

się od dania sycącego, po którym
dopiero dziecko dostaje surowe owoce
lub kompot. Można ten porządek
zmienić, podając najpierw warzywa (w
postaci jarzynki lub surówki) albo
owoce (w postaci sałatki), a potem
dopiero wysokoenergetyczny deser
mleczny: krem z mleka i jaj; ryż

Jedzenie między posiłkami

• musi mieć rozsądne granice. Wiele dzieci małych, a

często i starszych, musi przekąsić coś między

posiłkami. Jeśli potrawa będzie odpowiednia i

podana o właściwej godzinie oraz we właściwy

sposób, nie powinno wpływać to niekorzystnie na

łaknienie w porze normalnego posiłku i doprowadzić

do jakichkolwiek problemów z jedzeniem.

Owoce oraz soki owocowe i warzywne są trawione

szybko i łatwo, czym przyjmowanie ich między

posiłkami nie odbija się niekorzystnie na zębach.

• Ciastka, herbatniki i ciasto są niewskazane z trzech

powodów: są potrawami wysokoenergetycznymi,

małowartościowymi pod każdym innym względem,

sprzyjają ponadto rozwojowi próchnicy.

• Porcje powinny być niewielkie, lepiej gdy

dziecko będzie chciało dokładkę, niż jeśli
będzie zmuszane do jedzenia. Jeśli chcemy
aby dziecko zjadało posiłki główne, nie należy
mu zbyt wiele podawać między posiłkami.
Przed jedzeniem należy unikać męczących,
dalekich spacerów, a po zabawie umożliwić
dziecku 10-15 minutowy odpoczynek. Należy
również zwracać uwagę, aby dziecko nie
oczekiwało zbyt długo przy stole na posiłek.

• Należy pamiętać, że przyzwyczajenia i

preferencje żywieniowe z dzieciństwa mogą

rzutować na zwyczaje związane z żywieniem

przez całe życie. Poza tym niedbałość w

diecie dziecka może ograniczać kluczowe

dla rozwoju składniki odżywcze (białko,

wapń, żelazo, witaminy), przez co nie

osiągnie ono maksimum swych możliwości,

może też mieć gorszą kondycję,

samopoczucie i mniejszą odporność na

choroby. Racjonalne żywienie jest ważne w

każdym wieku, ale dla takiego malucha

może być wręcz kluczowe dla rozwoju.

Bibliografia:

• „Propedeutyka pediatrii”- Marian

Krawczyński, wyd. PZWL Warszawa

2002,2003.

• „Pediatria” tom 1, pod red. Prof..hab.med.

B.Górnickiego, Prof.hab.med. B.Dębiec,

Prof.hab.med. J.Baszczyńskiego, Wyd. II,

wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1995,

dodruk 1997-2002

• Encyklopedia zdrowia

• „Dziecko, pielęgnowanie i wychowanie”-

Benjamn Spock, Michael B. Rothenberg,

Warszawa PZWL 1997,2000