BIOLOGICZNE

PODSTAWY

FUNKCJONOWANIA

CZŁOWIEKA

Sadowski, B. (2001) Biologiczne mechanizmy
zachowania się ludzi i zwierząt. PWN. Str 83-88;
100-112;
Reber (2000) Słownik psychologiczny. Hasło:
zachowanie

Czym zajmuje się

PSYCHOLOGIA?

Philip Zimbardo „Psychologia i
życie” 1999:

„Psychologię definiuje się jako
naukowe badanie zachowania
jednostek i ich procesów
psychicznych.”

Co to jest zachowanie?

Słownik psychologiczny:

„Każda dająca się mierzyć reakcja
organizmu.”

„[...] akty, aktywności, odpowiedzi,

reakcje, ruchy, procesy, operacje
[...]”

Co to jest zachowanie?

• Czy da się określić zbiór wspólnych

czynników charakterystycznych dla
każdego typu zachowania?

• Tradycja behawioryzmu definiowała

zachowanie jako „jawne i
obserwowalne reakcje organizmu”.

Co to jest zachowanie?

Bogdan Sadowski „Biologiczne
mechanizmy zachowania się” 2001:

• „[...] skoordynowane reakcje

osobnika służące zaspokojeniu
określonej potrzeby biologicznej,
psychicznej lub społecznej [...]”

Co to jest zachowanie?

• proste reakcje ruchowe (np. odruchowe

mrugnięcie okiem na podmuch powietrza);

• ruchy zautomatyzowane (np. chodzenie,

robienie na drutach);

• ruchy wymagające świadomej kontroli (np.

podczas uczenia się układu choreograficznego);

• u ludzi zachowania obejmować mogą czynności

czysto psychiczne (np. zastanawianie się nad

odpowiedzią na pytanie egzaminacyjne).

Co to jest zachowanie?

W podejściu poznawczym

zachowaniami są wszelkie

czynności i procesy

umysłowe

, czyli ukryte,

wewnętrzne zjawiska, które

„mierzyć” możemy jedynie

pośrednio, na podstawie ich

efektów.

Co to jest zachowanie?

Jako zachowania traktować będziemy

takie wewnętrzne procesy jak:
zapamiętywanie
przypominanie sobie
zwracanie uwagi
planowanie
myślenie
marzenie...

Co to jest zachowanie?

Czy procesy fizjologiczne i
neurologiczne da się
zakwalifikować do „zachowań”?

wydzielanie gruczołów dokrewnych
spanie
pocenie się
reakcje seksualne...

Co to jest zachowanie?

• zachowania mogą być

uwarunkowane biologicznie
(odruchy, sen, jedzenie)

• lub być wynikiem

świadomych decyzji (np.
studiowanie psychologii)

Jaka jest biologiczna

podstawa zachowania

• układ nerwowy (struktura,

elektryka, chemia)

• hormony (chemia)

• ich interakcja ze sobą

nawzajem i ze środowiskiem

Neuro...

Neuronauka – poznanie procesów

psychicznych i leżących u ich podłoża

mechanizmów mózgowych.

• Czy reprezentacja czynności psychicznych

jest zlokalizowana w konkretnych obszarach

mózgu?

• Czy indywidualność każdego człowieka

zapisana jest w jakimś konkretnym miejscu

mózgu, czy jest właściwością całego mózgu?

• Jak wcześniejsze doświadczenia wpływają na

działanie neuronalnej „machiny”?

• Jaka jest biologiczna podstawa świadomości?

Neuronauka

Neurobiologia – koncentruje się na badaniu

fizjologii funkcjonowania neuronu, sieci

neuronalnych, badaniu aktywności mózgu.

• Neurokognitywistyka - przyjmuje koncepcje

poznawcze i bada kwestie mózgu/umysłu

technikami psychofizycznymi i obrazującymi

mózg

• Neuropsychologia – poznanie natury procesów

psychicznych poprzez badanie ich zaburzeń u

pacjentów z uszkodzeniami mózgu; poznanie

relacji umysł – mózg.

Neuronauka

Neurokognitywistyka zajmuje się

poznaniem mechanizmów działania

procesów psychicznych takich jak:

- pamięć,

- uwaga,

- uczenie
się,

-
spostrzegan
ie,

- mowa,

- emocje,

- agresja,
- rozpoznawanie
złożonych
obiektów (np.
twarzy).

Neuronauka

neurobiologia

neurokognitywistyka

neuropsychologia

Neuro...

Prof. dr hab. Elżbieta Szeląg

• Zakład neuronalnych i psychicznych

podstaw zaburzeń rozwoju
Instytut Społecznej Psychologii

Klinicznej SWPS

• Pracownia Neuropsychologii

Instytut Biologii Doświadczalnej PAN

Neuro...

Prof. dr hab. Andrzej Wróbel

• Nowa interdyscyplinarna specjalność

na kierunku psychologia:

neurokognitywistyka

• Pracownia badań układu wzrokowego

Instytut Biologii Doświadczalnej PAN

Neuro...

Dodatkowa specjalność:

Neuropsychologia

Kierownik: prof. dr hab. Elżbieta

Szeląg

Neuro...

3 tys lat p.n.e.
Starożytny Egipt
„Chirurgiczny
papirus Edwina
Smitha”

Zawiera opis
anatomiczny
mózgu, kliniczne
opisy przypadków
oraz metody
leczenia.

Neuro...

Kartezjusz (1596 – 1650):

1.

Ludzkie ciało jest

„maszyną”

2.

Człowiek ma również

duszą

Układ nerwowy

Ośrodkowy układ
nerwowy (OUN)

Mózgowie
Rdzeń kręgowy

Obwodowy układ
nerwowy (nerwy
wychodzące z
mózgu i rdzenia
kręgowego)

Somatyczny u.n. (nerwy
czuciowe i ruchowe)

Autonomiczny u.n.

Układ sympatyczny

Układ parasympatyczny

„Mózg”

półkule
mózgu

Mózgowie

Mózg?

Najprostsze teorie:

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

Podział kolorystyczny:

Istota szara:

komórki nerwowe,
włókna bezrdzenne

Istota biała:

włókna otoczone osłonką

mielinową

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

Mózgowie Rdzeń kręgowy

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

Mózgowie Rdzeń kręgowy

Istota szara:
kora mózgu
Struktury podkorowe

Istota biała:
Drogi odkorowe
Dokorowe
Asocjacyjne
spoidłowe

Istota szara:
Rogi (słupy) przednie
(brzuszne)
I tylne (grzbietowe)
Na odcinku piersiowym,
lędźwiowym i guzicznym rogi
boczne

Istota biała:
3 pary sznurów

Wymiary:

• noworodek: 350 gramów, 12%

masy ciała.

• dorosły: 1350 gramów,

(kobiety 150 gramów mniej),

2% masy ciała

• Objętość 1.4 litra.

Mózgowie

• Mózg

• Pień mózgu

• Móżdżek

• Kresomózgowie

(półkule mózgu)

• Międzymózgowie
• Śródmózgowie
• Most
• Rdzeń przedłużony

Mózgowie

Podział

neurobiologicz

ny:

Podział anatomiczno-

ontogenetyczny
(odpowiadający

pęcherzykom
zarodkowym):

• Móżdżek

p

rz

o

d

o

m

ó

zg

o

w

ie

ty

ło

m

ó

zg

o

w

ie

Mózgowie

Rozwój
ontogenetyczny
mózgowia u
ssaków.

Bogdan Sadowski
(2001) Biologiczne
mechanizmy
zachowania się ludzi i
zwierząt. PWN.

Rozwój
zarodko
wy
mózgowi
a u
człowiek
a.

Mózgowie

Mózgowie

Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema

oponami

. Opona miękka bezpośrednio przylega do

tkanki nerwowej. Opona twarda wyścieła od
wewnątrz czaszkę i kanał nerwowy. Do opony
twardej od środka przylega opona pajęcza tworząc
przestrzeń między oponą pajęczą a miękką.

Przestrzeń
podpajęczynówkowa
wypełniona jest

płynem

mózgowo-rdzeniowym

.

Płyn ten wypełnia
również jamy wewnątrz
mózgowia, zwane
komorami mózgu.
Mózgowie jest narządem
silnie ukrwionym,
oplecionym siecią
naczyń krwionośnych.

Mózg = neurony?

1350g:

• Neurony (komórki nerwowe)

• Glej

• Komory (płyn mózgowo-rdzeniowy)

• Naczynia krwionośne

PÓŁKULE MÓZGU

Stanowią je dwie „symetryczne” struktury:

Asymetria
anatomiczna
(strukturaln
a)

Asymetria
funkcjonalna
(lateralizacja
funkcji)

PÓŁKULE MÓZGU

Stanowią 80% mózgowia

• Kora
• Istota biała
• Ciało prążkowane
• Struktury węchomózgowia

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Kora – rozwój ontogenetyczny:

• Ryby:

prakora (część obwodowa

węchomózgowia i przegroda)

• Płazy:

kora stara (część korowa

węchomózgowia)

• Gady/ssaki:

kora nowa

PÓŁKULE MÓZGU

kora

„Kora

”

Kora mózgowa

prakora
kora stara
kora nowa

Nowa kora

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Płaty:

1. Czołowy
2. Ciemieniowy
3. Potyliczny
4. Skroniowy
5. Wyspa

Kora jest pofałdowana:
„doliny” to bruzdy,
„górki” to zakręty (zwoje)

Płat czołowy

Płat ciemieniowy

Płat skroniowy

Płat
potyliczny

Bruzda środkowa

Bruzda boczna

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Budowa mikroskopowa jest

zróżnicowana.

Grubość: 1,5 – 5 mm

W większości obszarów nowej kory

składa się ona z 6 warstw komórek.
Każda warstwa wykonuje inną
funkcję.

PÓŁKULE MÓZGU

kora

52 pola cytoarchitektoniczne wg Brodmanna

Żaden

podział ze

względu na

mikrostruktu

rę nie

odzwierciedla

podziału

makrostruktu

ralnego (na

płaty, bruzdy

i zakręty).

• Trzy funkcje kory:
• Analiza danych przychodzących ze

zmysłów

• Działania motoryczne
• Wyższe czynności psychiczne:

planowanie, myślenie, analiza
emocji

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Obszary pierwotne:
szczegółowa analiza bodźców zmysłowych o

określonej modalności.

Wtórne obszary projekcyjno-

kojarzeniowe: analiza sensu, całości

znaczeniowych bodźców, interpretacja.

Trzeciorzędowe obszary skojarzeniowe:

integracja informacji z różnych modalności.

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Pierwotne obszary sensoryczne

(pierwszorzędowe obszary projekcyjne):

• czuciowy (ból, dotyk, wibracje) - płat

ciemieniowy, za bruzdą centralną

• wzrokowy - płat potyliczny
• słuchowy - płat skroniowy
• smakowy - płat ciemieniowy, część brzuszna,

schowana, na pograniczu z wyspą

• węchowy – opuszka węchowa,płat czołowy

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Drugorzędowe obszary
sensoryczne (obszary asocjacyjne):

• czuciowy – tylna część płata

ciemieniowego

• wzrokowy – pogranicze płatów

potylicznego i skroniowego.

• słuchowy - płat skroniowy

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Trzeciorzędowe obszary sensoryczne

(asocjacyjne, multimodalne):

• Lokalizacja wzrokowo-przestrzenna, język,

uwaga: pogranicze płata ciemieniowego i

skroniowego.

• Planowanie motoryczne, produkcja mowy,

decyzje: płat czołowy (kora oczodołowo-

czołowa).

• Emocje, pamięć: płat skroniowy, ciemieniowy,

czołowy

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Okolice

związane z

mową:

Rozumienie:
Okolica
Wernickego
Produkcja:
okolica Broki

PÓŁKULE MÓZGU

kora

PÓŁKULE MÓZGU

kora

Reprezentacja omatotopowa ciała w korze
ruchowej i korze czuciowej.

PÓŁKULE MÓZGU

istota biała

• Drogi odkorowe

:od kory do ośrodków

podkorowych, oraz ośrodków ruchowych

pnia mózgu i rdzenia.

• Drogi dokorowe

: od podkorowych ośrodków

sensorycznych we wzgórzu do kory.

• Połączenia asocjacyjne

między różnymi

obszarami kory w obrębie tej samej półkuli.

• Drogi spoidłowe

łączą analogiczne obszary

obu półkul (spoidło wielkie, spoidło

przednie, spoidło tylne).

PÓŁKULE MÓZGU

ciało prążkowane

Najniżej położona struktura

składająca się z prążkowia i
skorupy.

Współtworzy jądra podstawy

(jądro ogoniaste i jądro
soczewkowate obejmujące
skorupę i gałkę bladą).

PÓŁKULE MÓZGU

węchomózgowie

Utworzone jest ze struktur prakory i kory starej,

które w rozwoju filogenetycznym wpukliły się do

środka półkul.

Dzieli się na część
obwodową i

korową:

(Opuszka węchowa i in.) Zakręt obręczy

Zakręt

przyhipokampowy

Hipokamp

Zakręt zębaty
Przegroda przezroczysta