DYDAKTYKA SPECJALNA

CELE ZADANIA ZASADY

Zdzisława Janiszewska-

Nieścioruk

Dydaktyka

•

Termin dydaktyka wywodzi się

•

z greckiego

•

didasco – uczę, nauczam;

•

didascalos – nauczyciel;

•

didaktikos – pouczający.

•

Dydaktyka jest działem pedagogiki
traktującym o kształceniu
umysłowym –

•

o nauczaniu i uczeniu się.

Historia

•

Nauczanie młodych pokoleń zawsze
miało znaczenie, jednak aż do wieku
XVII nie podlegało ono naukowym
rozważaniom, nie miało swojej teorii.

•

Pierwsze dzieło inicjujące rozważania z
zakresu dydaktyki wydano w 1613 r.

•

Krzysztofa Helwiga i Joachima Junga
„Krótkie sprawozdanie z dydaktyki,
czyli sztuki nauczania Wolfganga
Ratichiusa”.

Historia

•

Autorzy rozumieli dydaktykę jako
nauczycielską sztukę, a więc
umiejętność wypływającą z intuicji,
talentu czy też tradycji nauczania.

•

Takie rozumienie jej utrwalił Jan Amos
Komeński tytułując swą podstawową
pracę Wielka dydaktyka
przedstawiająca uniwersalną sztukę
nauczania wszystkich wszystkiego
(1657).

Historia

•

Wielka dydaktyka czyni
Komeńskiego prekursorem
naukowego traktowania dydaktyki.

•

Komeński, traktując człowieka jako
część przyrody, wskazuje na
konieczność dostosowania działań
kształcąco-wychowawczych do
naturalnych jego właściwości.

Historia

•

Augustynowi Hermanowi Niemeyerowi
zawdzięczamy oddzielenie rozważań
nad wychowaniem od swoistych
jedynie dla dydaktyki rozważań nad
nauczaniem.

•

Usytuowanie dydaktyki jako teorii
nauczania dokonało się za sprawą
niemieckiego filozofa, psychologa i
pedagoga – Jana Fryderyka Herbarta.

Dydaktyka specjalna

•

Ortodydaktyka (ang. Ortodidactis,
fr. I’orthodidactique, niem.
Orthodidaktik, ros. Ortodidaktika)
– dział pedagogiki specjalnej
(dydaktyka specjalna, teoria
nauczania specjalnego).

Dydaktyka ...przedmiot

•

Przedmiot – badanie procesów
kształcenia dzieci, młodzieży i
dorosłych z odchyleniami od normy –
„dydaktyka prostująca” (gr.ortos –
prosty, prawidłowy)

•

bez względu na rodzaj, złożoność,
zakres i genezę niepełnosprawności,
zaburzeń w zachowaniu, a także
zdolności i uzdolnień.

Dydaktyka...jest obecna...

•

Jest obecna wszędzie, gdzie zachodzi
proces kształcenia specjalnego.

•

Jej immanentną częścią są procesy

•

korygowania

•

i kompensowania.

•

Dlatego też mówi się o kształceniu
rewalidującym i resocjalizującym.

Dydaktyka...uwzględnia...

•

Jest zatem dydaktyką
uwzględniającą swoiste
warunki nauczania/uczenia się
osób z niepełnosprawnością
(Lipkowski, 1981).

Dydaktyka specjalna

cele i zadania

•

Do głównych zadań należy zaliczyć:

•

badanie procesu kształcenia dzieci,

młodzieży, osób dorosłych odchylonych

od normy zarówno w szkole, jak i poza

szkołą;

•

gromadzenie i opisywanie doświadczeń

dydaktycznych, wypracowanie bardziej

efektywnych form, zasad, metod i

środków edukacji specjalnej;

Cele i zadania

•

wzbogacanie i upowszechnianie
nowych, naukowo uzasadnionych
teorii nauczania specjalnego;

•

wypracowanie metod pomiaru
wyników kształcenia specjalnego;

•

wyznaczanie i określanie tendencji
w rozwoju edukacji paralelnej dla
osób z niepełnosprawnością, dla ich
pozaszkolnej rehabilitacji czy
resocjalizacji;

Cele i zadania...

•

Porównywanie i ocenianie postępów
rozwoju dydaktyki specjalnej w
kraju i za granicą (Gąsior, 1992).

•

Ogólny cel ortodydaktyki – jest nim
dostosowanie procesu kształcenia
do realizacji specjalnych potrzeb
uczniów odchylonych od normy w
rozmaitych zakresach.

Zasady kształcenia

specjalnego

•

W ortodydaktyce obowiązują
zasady kształcenia ogólnego.
Jednak ich zastosowanie w
działaniu wymaga uwzględnienia
właściwości rozwojowych
uczestników procesu kształcenia
specjalnego.

Zasady...

•

Ponadto specyfika kształcenia
specjalnego wskazuje na potrzebę
formułowania zasad swoistych dla
dydaktyki specjalnej, często
ujmowanych łącznie z zasadami
wychowania specjalnego.

Zasady...

•

Według O.Lipkowskiego (1981):

-

życzliwej pomocy,

-

Kształtowania pozytywnej atmosfery
pracy,

-

aktywności w nauce,

-

dominacji wychowania,

-

Indywidualizacji,

-

treści kształcących.

Wg Lipkowskiego...

•

Zasada pomocy i życzliwości –
powinna być stosowana w kształceniu
każdego dziecka, a w edukacji
niepełnosprawnych ma znaczenie
szczególne. Dziecko dotkliwie
odczuwające swoją niepełnosprawność,
nie mogąc sprostać wymaganiom
szkolnym może niechętnie podejmować
wszelkie zadania.

Wg Lipkowskiego... Cd.

•

Dziecko nie ma poczucia

bezpieczeństwa, czuje się niepewne,

zagubione, a jego kontakty społeczne

są utrudnione.

•

Pomoc dziecku w procesie nauczania

wyraża się w:

w przezwyciężaniu niewiary we

własne siły i możliwości,

Wg Lipkowskiego... Cd.

•

w pokonywaniu trudności związanych z
pracą w szkole, a w efekcie uzyskaniu
lepszego samopoczucia i pewności
siebie,

•

w poprawie sytuacji w zespole
rówieśników, w szkole i poza nią,

•

w przyjęciu postawy czynnej wobec
zadań szkolnych i obowiązków
pozaszkolnych,

Wg Lipkowskiego...cd.

•

uzyskaniu najlepszych wyników w
nauce szkolnej.

•

Zatem – pomoc nie ogranicza się
tylko do terenu klasy, ale z równą
uwagą realizowana jest w szerszym
środowisku życia osoby z
niepełnosprawnością.

Wg Lipkowskiego...

•

Zasada kształtowania pozytywnej
atmosfery pracy – zakładająca, że
dobre nastawienie do pracy
wzmaga i ożywia procesy
biologiczne, a także wpływa
korzystnie na efektywność i
wydajność w pracy.

Wg Likowskiego...

•

Życzliwy stosunek nauczyciela-
wychowawcy – może być
narażony na osłabienie i
wygaszenie. Przyczyną mogą być
np. trudności wychowawcze, jak
też subiektywne doznania.

Wg Lipkowskiego...

•

Aktywność – dziecka z niepełnosprawnością w

procesie nauczania jest istotnym warunkiem

efektywności tego procesu.

•

Aktywny udział dziecka w procesie nauczania

przyczynia się do:

•

rozwoju zainteresowań

•

ułatwia zrozumienie treści

programowych

•

łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie

•

przekazywanych informacji.

Wg Lipkowskiego...

•

Indywidualizacja – weryfikacja
planów pracy rehabilitacyjnej i
resocjalizacyjnej wraz z postępami
dziecka. Przy czym konieczne jest
wiązanie pracy wychowawczej z
procesem nauczania.

Wg Lipkowskiego...

•

Zasada dominacji wychowania –

oznacza, że:

•

plan pracy wychowawczej koreluje z

planem dydaktycznym,

•

organizacja pracy szkolnej uwzględnia

program wychowania, tzn. zaj.

pozalekcyjne, międzylekcyjne, pozaszkolne,

•

z uwagą należy traktować te sytuacje w

życiu dziecka, które są istotne dla

kształtowania jego postaw społecznych.

Wg Lipkowskiego...

•

Treści kształcące – powinny być
do „typu psychicznego”, jak też
mocnych i słabych stron dziecka.
Powinny także uwzględniać
potrzebę jego zawodowego
przygotowania.

Zasady kształcenia

specjalnego

•

Według J. Sowy i F.

Wojciechowskiego (2001)

•

- dokładne poznanie istoty

niepełnosprawności i ich przyczyn;

•

- indywidualizacji wymagań i doboru

metod oraz organizacji pracy pracy;

•

- systematyczności oddziaływania na

odchylenia;

Wg Sowy i

Wojciechowskiego...

•

- trwałych wyników oddziaływania
– podtrzymywania;

•

- elastyczności oddziaływania na
tle zachodzących zmian;

•

współpracy rodziny, specjalistów i
środowiska w oddziaływaniu
rehabilitacyjnym.

Zasady – dwie grupy

•

I – stanowi pewne
odzwierciedlenie niektórych
zasad formułowanych na gruncie
pedagogiki ogólnej, zwłaszcza
tych odnoszących się do aktywności,
motywowania, indywidualizacji,
trwałości zmian czy poglądowości.

Dwie grupy zasad...

•

Umiejscowienie tych zasad w
kontekście założeń pedagogiki
specjalnej przyznaje im odmienny
status, który:

•

umacnia ich rangę

•

nadaje nowy status.

Dwie grupy zasad...

•

II – zasady formułowane w związku z

niepełnosprawnością uczniów i

potrzebą specyficznej realizacji ich

potrzeb edukacyjnych.

•

Część z nich bezpośrednio organizuje pracę

wychowawczo-dydaktyczną nauczyciela, a

więc także ucznia, np. systematyczności

oddziaływania na odchylenia, terapii w

przypadku możliwości choćby minimalnej

poprawy stanu zdrowia, kompensowania

brakujących/zaburzonych zmysłów.

Dwie grupy zasad...

•

Część zaś wskazuje niezbędne
działania, które powinien podejmować
wychowawca w kontekście pracy z
uczniem niepełnosprawnym, np.
dokładnego poznania istoty
niepełnosprawności i ich przyczyn,
współpracy z rodzicami i innymi
specjalistami w oddziaływaniu
rehabilitacyjnym.

Dwie grupy zasad...

•

Ponadto są jeszcze zasady odnoszone
wyłącznie do nauczyciela – jego sfery
emocjonalnej (realnego optymizmu,
wytrwałości, zaangażowania
emocjonalnego) oraz

•

bezpośrednio normalizujące
sytuację dziecka (oprzyrządowania,
oprotezowania, wspomagania
technicznego).

Dydaktyka specjalna a

dydaktyki szczegółowe

•

Dydaktyka specjalna – koncentruje się na

problematyce wspólnej dla wszelkiego rodzaju

nauczania i uczenia się osób odchylonych od

normy (również „dodatnio”), a dydaktyki

szczegółowe w tym kontekście obejmują

analizę celów, treści, procesu, zasad, metod,

środków oraz form organizacyjnych

kształcenia osób z określonym odchyleniem od

normy (a nawet stopniem) skierowanych do

ustalonego typu kształcenia specjalnego

(Mikrut, Wyczesany, 1998).

Dydaktyki szczegółowe

a metodyki

•

W obrębie wyróżnionych dydaktyk
szczegółowych możliwy jest podział
analogiczny do prezentowanego na
gruncie dydaktyki ogólnej czyli podział
na

•

metodyki szczegółowe poszczególnych
przedmiotów (bloków) nauczania.

Szczegółowe dydaktyki

specjalne

•

Dydaktyka specjalna (ortodydaktyka)
dzieli się na szczegółowe dydaktyki
specjalne:

•

Oligofrenodydaktyka -

•

teoria nauczania upośledzonych
umysłowo/ niepełnosprawnych
intelektualnie;

Szczegółowe...

•

Surdodydaktyka –

•

teoria nauczania słabo słyszących

•

i niesłyszących;

•

Tyflodydaktyka –

•

teoria nauczania słabo widzących

•

i niewidzących;

Szczegółowe...

•

Dydaktyka terapeutyczna –

•

teoria nauczania przewlekle chorych i z
niepełnosprawnością ruchową;

•

Dydaktyka resocjalizująca –

•

teoria nauczania niedostosowanych
społecznie;

•

Dydaktyka zdolnych –

•

teoria nauczania zdolnych i wybitnie
zdolnych.

Szczegółowe...

•

Wskazane dydaktyki realizowane są w:

•

Edukacji elementarnej w szkole
podstawowej (metodyka kształcenia
zintegrowanego);

•

Klasach wyższych w szkole podstawowej
(metodyki kształcenia poszczególnych
bloków);

•

Gimnazjum i szkołach zawodowych
(metodyki kształcenia poszczególnych
przedmiotów).

Dydaktyka specjalna

kształcenia ustawicznego

•

Proces kształcenia mający miejsce
poza placówkami szkolnymi.

•

Potrzeba takiego kształcenia
realizowanego w różnych formach
jest mocno sygnalizowana w
dokumentach Procesu Bolońskiego!

Dydaktyka specjalna

w poszczególnych

formach kształcenia

specjalnego

Można zatem mówić o teorii nauczania

specjalnego w formach:

-

segregacyjnych (placówki specjalne);

-

częściowo segregacyjnych (klasa

specjalna przy szkole

ogólnodostępnej);

-

integracji instytucjonalnej (szkoła

klasa integracyjna);

Formy kształcenia

specjalnego

•

integracji naturalnej (dziecko
prowadzone programem szkoły
specjalnej w placówce
ogólnodostępnej);

•

nauczania indywidualnego (tzw.
domowego).