CZYTELNICTWO
W PERSPEKTYWIE
SOCJOLOGICZNEJ

KAŻDA KSIĄŻKA, DOBRA LUB
ZŁA,
MA SWEGO IDEALNEGO
CZYTELNIKA. (...)
IDEALNY CZYTELNIK KAŻDĄ
KSIĄŻKĘ,
DO PEWNEGO STOPNIA,
CZYTA JAK AUTOBIOGRAFIĘ.

Alberto Manguel

CZYTANIE JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE



skala zjawiska – liczebność występowania i
wzajemne powiązania, poziom zbiorowości



produkt społeczny – czytelnictwo jako
„wytwór” człowieka/ zbiorowości/
społeczeństw



czytanie – tylko w kontekście społecznym,
społecznie wytworzone i uwarunkowane



związek miedzy wybranym sposobem
zachowania się a wybranymi
uwarunkowaniami społecznymi



badania czytelnicze IKiCz BN

SOCJOLOGICZNE PODSTAWY
BADAŃ CZYTELNICTWA

grupa społeczna

– zbiorowość złączona

trwałą więzią, z uregulowanym systemem
stosunków i norm, wspólnotą zainteresowań,
działań i wartości, często także wytworzonymi
instytucjami, specyficznymi cechami i symbolami;

grupy

wielkie

(o strukturach złożonych)

i

małe

(o strukturach prostych)

zbiorowość

– dowolna liczba jednostek,

połączonych trwale lub przejściowo określonym
rodzajem więzi społecznej lub zbieżnością
zainteresowań bądź zachowań

więzi społeczne

– ogół stosunków

społecznych, w jakie ludzie
wchodzą
w życiu społecznym i które mają
wpływ na ich postępowanie

środowisko społeczne

– ogół

zbiorowości oraz ich wytworów
na określonym terytorium

typy grup

– klasy społeczne,

grupy celowe, terytorialne,
tworzone na podstawie wspólnych
wartości kulturalnych

jednostka w grupie

– podejmuje

i realizuje rolę społeczną

MAŁA GRUPA



wyraźne oddziaływanie mechanizmów
wewnętrznych (kształtowanie zainteresowań,
nawyków czytelniczych, interpretacji)



możliwość kontaktu wszystkich członków



wspólna wartość, akcentowanie odrębności,
silne wpływy aktywizujące na członków
(kooperacja lub rywalizacja)



mechanizm aktywizujący jako podstawa
kształtowania się zachowań (także
czytelniczych) członków grupy, potencjał
socjotechniczny (praca z czytelnikiem)

PUBLICZNOŚĆ (GRUPA WIELKA?)



publiczność – zbiorowość odbiorców, czyli
osób z dyspozycją do odbioru określonego
rodzaju przekazu



publiczność czytelnicza (czytająca) – wszyscy
realizujący procesy lekturowe



publiczność literacka – odbiorcy literatury;
zespoły osób biorących udział w życiu
literackim, zarówno czynny, jak i bierny (S.
Bystroń)



publiczność prasowa



publiczność biblioteczna – użytkownicy
bibliotek

NORMY I WZORY SPOŁECZNE



czynność czytania wpisana w scenariusze
niektórych ról społecznych

Modele zachowań:



czytanie jako powinność



czytanie jako „sposób” zbliżenia się do
modelowego wzorca osobowości



wzorce osobowe jako fikcjonalne modele
postaci literackich

CZYTELNICTWO
JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE I
KULTURALNE

KULTURA

jako wytwór społeczny, istniejący
wyłącznie w ramach społecznych
i podlegający uwarunkowaniom społecznym

jako wszelkie działania
i wytwory o charakterze
symbolicznym (mające znaczenia)

jako ogół zjawisk związanych
z procesami komunikacji społecznej

zjawiska kulturalne – zachowania
wykształcone i wyuczone

w obrębie grupy

(w przeciwieństwie do reakcji
uwarunkowanych biologicznie)

uczestnictwo w kulturze – czynności
formułowania, odbierania i interpretowania
przekazów symbolicznych

UKŁADY KULTURY (A. KŁOSKOWSKA)



układ pierwszy – stosunków bezpośrednich,
przekazu bezpośredniego



układ drugi – instytucji i organizacji
lokalnych, przekazu bezpośredniego
sformalizowanego

tu książka i jej instytucje



układ trzeci – ośrodków centralnych,
przekazu pośredniego

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA
CZYTELNICTWA



opis zbiorowości przez ich cechy demograficzno-

społeczne: płeć, wiek, wykształcenie, dochód,

wyznanie, przynależność do społeczności lokalnej



w czytelnictwie zmienne niezależne –

wykształcenie, zawód, makrośrodowisko, płeć,

wiek, otoczenie, czas wolny, tradycje



WYKSZTAŁCENIE jako główny czynnik różnicujący

czytelnictwo pod względem jakości i zasięgu

społecznego



także zawód, wtórnie w stosunku do wykształcenia



rodzina – kształtuje stosunek dziecka do książki do

10 roku życia



tradycja – przejmowanie pewnych norm i postaw,

stereotypy czytelnicze

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE
CZYTELNICTWO
(K. WOLFF, 2006)



wartość i reforma edukacji



zmiany demograficzne („bomba
geriatryczna”, mniejszości narodowe)



zatrudnienie i rozwarstwienie społeczne (20%
klasy niższej, klasa średnia 78%, klasa
wyższa 1,5% i najwyższa)



regionalizacja (stare problemy i nowe
podziały)



nowe technologie



kultura (zacieranie granic między produktami
kultury wysokiej a popkulturą)

SPOŁECZNY ZASIĘG KSIĄŻKI W
POLSCE, 2004



biblioteki jako najpopularniejsze źródło dostępu

do publikacji (prawie 50%), przed pożyczaniem

od znajomych i rodziny oraz kupowaniem



32% mieszkańców powyżej 15 roku życia

przynajmniej raz była w bibliotece (ponad 10

mln), najczęściej publicznej, w celu

wypożyczenia książki (91%)



głównie młodsi, uczący się, z wyższym

wykształceniem, na wyższych stanowiskach



mieszkańcy małych (do 20 tys. 41%) i

większych (101-500 tys. 40%) miast, woj.

lubelskie i małopolskie



36% nie było w bibliotece ani razu