KĄPIELE KWASOWĘGLOWE

Dwutlenek węgla był znany od najdawniejszych
czasów, ponieważ towarzyszy wielu rodzajom wód
mineralnych. Z tego względu Fryderyk Hoffmann,
lekarz i chemik żyjący na przełomie XVI i XVII wieku,
nazwał go „spiritus mineralis”. W końcu XIX wieku
sławny chemik de Lavoisier opisał go wzorem
chemicznym. Christopher Wilhelm Hufeland (1815)
napisał pierwszą pracę o zastosowaniu CO

2

w

lecznictwie.

Właściwości dwutlenku węgla.

Jest to gaz bezbarwny, o smaku i zapachu lekko

kwaśnym, rozpuszczalnym w tłuszczach, jest 1,5 razy

cięższy od powietrza. Dwutlenek węgla występuje

w wodzie jako:



Rozpuszczony kwas węglowy

(CO

2

jest dość łatwo

rozpuszczalnym w wodzie a jego rozpuszczalność

maleje wraz ze wzrostem temperatury)



Nietrwały kwas węglowy

(CO

2

wiąże się chemicznie

z wodą, tworząc nietrwały, łatwo rozpadający się kwas

węglowy)



Sole: węglany i dwuwęglany

( kwasowi węglowemu

towarzyszą zawsze pewne ich ilości. Ta część

znajdującego się w wodzie CO

2

, która nie jest

chemicznie związana z jego solami, nazywa się wolnym

dwutlenkiem węgla).

Kąpiele kwasowęglowe.

Kąpiele kwasowęglowe mogą

być wykonane przy użyciu

naturalnej wody leczniczej

zawierającej dwutlenek węgla lub

przy zastosowaniu wody

gospodarczej sztucznie wysyconej

nim w saturatorze. W pierwszym

przypadku są to naturalne kąpiele

kwasowęglowe, w drugim sztuczne.

(„Medycyna fizykalna” G. A.

Straburzyńscy str. 181). Działanie

biologiczne wykazują już wody

zawierające więcej niż 400mg

rozpuszczonego CO

2

w 1dm

3

wody.

Nazwa szczawy jest zastrzeżona

tylko dla wód zawierających w 1dm

3

co najmniej 1g rozpuszczonego

CO

2.

Wody kwasowęglowe zawierają

CO

2

w ilości większej niż 250mg i

mniejszej niż 0,99g w 1dm

3

wody

.

Kąpiel kwasowęglowa

Rodzaje kąpieli

kwasowęglowych.



Kąpiele kwasowęglowe naturalne

stosuje się

w uzdrowiskach posiadających wody mineralne zawierające

bezwodnik kwasu węglowego, a więc w Krynicy, Żegiestowie,
Szczawnicy, Szczawnie, Dusznikach, Polanicy, Kudowie itd.

W uzdrowiskach, gdzie wody naturalne z zawartością

bezwodnika kwasu węglowego nie występują, stosuje się
kąpiele kwasowęglowe sztuczne.



Sztuczne kąpiele kwasowęglowe

odróżnieniu

od naturalnych działają słabiej. Cechuje je mniej równomierna

i mniej trwała zawartość bezwodnika kwasu węglowego w
wodzie kąpielowej. Przyrządza się je często, czerpiąc
bezwodnik kwasu węglowego ze stalowej butli, która poprzez
wentyl redukcyjny z manometrem połączona jest wężem
gumowym z odpowiednim rusztowaniem ułożonym na dnie
wanny.

Fizjologiczne działanie wód

kwasowęglowych zależy od:



Ilość rozpuszczonego CO

2



Ciśnienia hydrostatycznego wody



Temperatury wody



Rodzaju i ilości innych składników

Naturalna kąpiel kwasowęglowa (nad naturalnym źródłem)

Działanie kąpieli

kwasowęglowych

:



Pobudzenie receptorów ciepła i zahamowanie receptorów zimna



Uwolnienie hormonów tkankowych w skórze



Rozszerzenie i otwarcie naczyń włosowatych skóry



Zwiększenie o ok. 300% liczby czynnych naczyń włosowatych



Zwiększenie o ok. 600% ukrwienia skóry



Zwolnienie czynności serca



Zwiększenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca



Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi



Zwiększenie przepływu wieńcowego



Ułatwienie oddawania tlenu przez krew



Zwiększenie diurezy



Nasilenie przemiany materii



Działanie antyseptyczne



Zwiększenie napięcia żył



Zwiększenie ukrwienia mózgu



Zwiększenie pobierania tlenu w płucach



Poprawa właściwości reologicznych krwi

Wykonanie kąpieli

kwasowęglowej.



Temperatura kąpieli kwasowęglowej powinna mieścić się w

granicach 33 – 34C (306-307K) i nie powinna przekraczać 34°C

(307).Biologiczne działanie dwutlenku węgla może być

modyfikowane przez wzrost temperatury powyżej temperatury

obojętnej dla organizmu. W następstwie sumowania działania

bodźca cieplnego i swoistego chemicznego działania dwutlenku

węgla dochodzi do takiego obciążenia układu krążenia, które

przekracza możliwości regulacyjne organizmu.



Czas trwania kąpieli wynosi ok.20-30 min. Kąpiel kwasowęglowa

trwająca do ok.5 min uważa się za placebo.



W czasie kąpieli pacjent powinien unikać wykonywania ruchów,

bo każdy ruch strąca pęcherzyki gazu ze skóry, co powoduje

uczucie chłodu. Wanna powinna być przykryta, tak by tylko

głowa wydostawała się spod przykrycia. Po spokojnym wyjściu z

kąpieli ciało musi wyschnąć bez wycierania ręcznikiem, po czym

zaleca się wypoczynek przez 30 – 45 min. W dniu zabiegu

dopiero po kilku godzinach można zastosować inny zabieg, i to

tylko łagodny, np. gimnastykę czy masaż częściowy.



Częstotliwość zabiegów. Nie więcej niż 3 – 4 kąpiele

kwasowęglowe tygodniowo. Liczba kąpieli w serii wynosi na

ogół 12.

Wskazania do kąpieli

kwasowęglowej stanowią:



łagodna postać nadciśnienia (okres I i II wg WHO);



zwężające zapalenie tętnic (okres I i II);



czynnościowe zaburzenia krążenia tętniczego (m.in.

choroba Raynauda);



zaburzenia krążenia włośniczkowego w skórze;



zaburzenia krążenia żylnego;



niektóre choroby serca („serce sportowca”, serce

otłuszczone, osłabienie mięśnia sercowego, choroby na tle

zaburzeń neurowegetatywnych i psychosomatycznych);



choroby reumatyczne w nieostrym okresie przy

równoczesnym występowaniu chorób serca;



zespół psychowegetatywny;



choroba Sudecka;



dystonia neurowegetatywna;



polineuropatie;



sklerodermia.

Na międzynarodowej konferencji

dotyczącej uzgodnień w odniesieniu do

stosowania dwutlenku węgla w 1996

roku ustalono, że wskazania do

przezskórnego stosowania stanowią:



obturacyjna choroba tętnic w każdym
okresie;



mikroangiopatie;



polineuropatie;



zaburzenia ukrwienia mózgowego,
włącznie ze stanami po urazie;



przewlekła niewydolność naczyń żylnych;



zespół Raynauda.

Przeciwwskazania.

Są takie same jak do kąpieli w wodzie gospodarczej o

temperaturze obojętnej. Obejmują one także niewydolność

oddechową i choroby układu oddechowego przebiegające z

hiperkapnią. Należy zwrócić uwagę na to, że istnieje

niebezpieczeństwo uduszenia się w przypadku kąpieli osób o

niskim wzroście i dzieci w wannie z małą zawartością wody

zawierającej dwutlenek węgla. Przeciwwskazania:



ogólne przeciwwskazania do balneoterapii;



ciężkie nadciśnienie;



świeży zawał serca;



zwężenie zastawki aortalnej i mitralnej;



wrodzone wady serca różnego stopnia;



serce płucne;



choroby oskrzelowo – płucne z hiperkapnią;



ostre stany zapalne naczyń krwionośnych;



ciężkie zaburzenia ukrwienia mózgu. niewydolność

oddechowa



zły stan ogólny pacjenta

Działanie na termoreceptory

.



Ciśnienie hydrostatyczne kąpieli kwasowęglowej działa na

organizm identycznie jak w kąpieli każdego innego rodzaju.

Natomiast brak tu działania cieplnego, ponieważ ten rodzaj

kąpieli wykonuje się w wodzie o temp. niższej niż w innych

kąpielach. Jest to możliwe, ponieważ CO

2

wywiera działanie

chemiczne na termoreceptory skóry, co powoduje

zmniejszenie progu pobudliwości receptorów ciepła i

zwiększenie progu pobudliwości receptorów zimna. Powoduje

to obniżenie subiektywnie odczuwanej temperatury obojętnej

wody kwasowęglowej do 32-34C (305-307 K), co umożliwia

obniżenie do tej samej granicy temperatury kąpieli bez

uczucia nieprzyjemnego chłodu.



Kąpiele kwasowęglowe o temp. 31-34C (304-307 K)

powodują najpierw częściowe uczucie zimna, a po 30-60s

pojawia się uczucie ciepła. Charakter chemiczny mają

występujące tylko w kąpielach kwasowęglowych osłabienie,

swędzenie skóry i ból.

Wchłanianie dwutlenku węgla

przez skórę.

Dyfuzja przez skórę dwutlenku węgla rozpuszczonego w

wodzie spowodowana jest różnicą ciśnień cząstkowych

tego gazu między środowiskiem kąpieli a krwią w

naczyniach brodawek skórnych i splotu brodawkowego.

Ciśnienie cząstkowe dwutlenku węgla w skórze wynosi

5,3-6,7 kPa, a w kąpieli jest 10-20 razy większe.

Dyfuzja dwutlenku węgla przez skórę zależy od

temperatury kąpieli, zawartości w niej kwasu

węglowego, stężenia jonów wodorowych, obecności soli

mineralnych, ciśnienia hydrostatycznego oraz od takich

osobniczych właściwości skóry, jak grubość i ukrwienie.

Prawdopodobnie zależy również od stopnia dyspersji

pęcherzyków gazu, ponieważ wpływa on na stopień i

trwałość rozpuszczania się dwutlenku węgla w wodzie.

Należy podkreślić, że wchłanianiu przez skórę ulega

tylko dwutlenek węgla rozpuszczony w wodzie

.

Wchłanianie dwutlenku

węgla przez drogi

oddechowe.

W kąpieli kwasowęglowej istnieje również możliwość

pobierania CO

2

przez płuca. Nie jest to pożądane.

Stwierdzono, że stężenie dwutlenku węgla przed

lustrem wody w wannie wynosi w naturalnej kąpieli

kwasowęglowej przeciętnie 2-4 vol%. Oddychanie

powietrzem o zwiększonej zawartości dwutlenku

węgla może być niebezpieczne. Pacjent w kąpieli

kwasowęglowej może odczuwać znużenie, a nawet

może zasypiać. Wdychanie dwutlenku węgla przez

pobudzenie ośrodka naczynioruchowego powodować

może podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi.

Podczas kąpieli kwasowęglowej należy zapobiegać

inhalacji dwutlenku węgla, ponieważ może ona

powodować, oprócz niepożądanego zwiększenia

ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi,

przyspieszenie tętna z równoczesnym uczuciem

niepokoju i znużenia. Zaleca się stosowanie nakryć

na wanny zabiegowe oraz należycie wentylować

pomieszczenia zabiegowe.

Wpływ na układ oddechowy

.

Zanurzenie ciała w kąpieli kwasowęglowej,

podobnie jak

w wodzie gospodarczej powoduje co kilka

minut odruchowy wzrost wentylacji płuc
wskutek działania ciśnienia
hydrostatycznego wody. W kąpieli
kwasowęglowej dochodzi jednak, mnij
więcej po 10 min, do działania dwutlenku
węgla na ośrodek oddechowy.

Działanie na tętniczki i

naczynia włosowate skóry.

Zarówno przez bezpośrednie działanie na naczynia włosowate,

jak i pośrednie, przez histaminę i acetyloholinę uwolnione z

„depot tkankowego”, powoduje rozszerzenie naczyń włosowatych

oraz odruchy aksonowe tętniczek skóry. Pod wpływem dwutlenku

węgla wzrasta o 300% ilość czynnych naczyń włosowatych, a

ukrwienie skóry może zwiększyć się do 600% w stosunku do

stanu wyjściowego. Biorąc pod uwagę dużą pojemność naczyń

krwionośnych skóry, rozszerzenie łożyska naczyniowego skóry

przez kąpiel kwasowęglową, powodujące przesunięcie krwi

innych obszarów układu krążenia, słusznie nazywane jest przez

różnych badaczy „autotransfuzją”. Wpływ kąpieli kwasowęglowej

na obwodowe naczynia krwionośne spowodowany jest złożonym,

nie w pełni poznanym działaniem różnych czynników. Szczególnie

ważne jest jednak, że jest to działanie bez udziału ciepła.

Rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry powoduje polepszenie

warunków wymiany zachodzącej między krwią i płynem

zewnątrzkomórkowym. Zwiększenie ulegają zarówno dostawy

tlenu, składników odżywczych i czynnościowych i usuwanie

odpadowych produktów przemiany materii.

Rumień skóry.

Wpływ na metabolizm.



Rumień skóry.

Rozszerzenie naczyń krwionośnych

skóry i tkanki podskórnej powoduje w obrębie części

ciała zanurzonych w wodzie kwasowęglowej

wystąpienie rumienia o intensywności zabarwienia

zależnej od stężenia dwutlenku węgla w wodzie.

Pratzel doświadczalnie ustalił, że ostro odgraniczony

rumień skóry występuje przy stężeniu dwutlenku

węgla wynoszącym 520  30 mgdm3 wody.



Wpływ na metabolizm.

Wchłonięty dwutlenek

węgla powoduje zmiany metabolizmu. Miedzy

innymi zmniejsza się stężenie w osoczu cholesterolu

i glukozy, kwasu mlekowego, kwasu

alfaketoglutarowego, zwiększa się stężenie wolnych

kwasów tłuszczowych

.

Działanie na układ krążenia

.

Pod wpływem kąpieli kwasowęglowej objętość

wyrzutowa i pojemność minutowa serca zwiększają

się, przy równocześnie zaznaczonej tendencji do

chronotropii ujemnej. Wraz ze zmniejszeniem się

oporów obwodowych zmniejsza się średnie ciśnienie

krwi tętniczej. Zwiększone wypełnienie serca małymi

objętościami krwi przy równoczesnym zmniejszeniu

oporów obwodowych sprawia, że praca serca staje

się o ok. 20-30% bardziej ekonomiczna. Następuje

również względne zwiększenie przepływu

wieńcowego krwi i ułatwienie oddawania przez nią

tlenu. Zwiększonej w tych warunkach diurezie

towarzyszy wzrost wydalania sodu i potasu przy

równoczesnym zmniejszeniu aktywności reniny

i aldosteronu w osoczu.



Wpływ na krzywą
dysocjacji
oksyhemoglobiny.

Nadmiar dwutlenku węgla

musi zostać usunięty z krwi
przez układ oddechowy.
Zanim to jednak może
wywołać przemijające
miejscowe zmiany pH krwi,

a te w następstwie efektu

Bohra mogą zwiększyć
oddawanie tlenu przez
oksyhemoglobinę.
Zwiększony przepływ krwi
przez rozszerzone tętniczki
powoduje zmniejszenie
hipoksji, a zwiększona
wentylacja płuc przyczynia się
do wzrostu ciśnienia
cząstkowego we krwi.



Działanie pęcherzyków

dwutlenku węgla

w wodzie kąpielowej.

Dwutlenek węgla

rozpuszczony fizycznie w

wodzie, jak i ten, który

powstaje wskutek rozpadu

nietrwałego kwasu

węglowego, opuszcza

środowisko wodne w postaci

pęcherzyków. W naturalnej

wodzie kwasowęglowej są

one niewielkie i dość trwałe.

Pękają z chwilą uzyskania

pewnej wielkości, lecz w tym

czasie powstają nowe, które

podczas trwania kąpieli

nieustannie uderzają w

skórę. Działając w formie

delikatnego mikromasażu na

receptory dotyku i ucisku w

skórze wywołują wrażenie

delikatnego łaskotania.

Kąpiele w dwutlenku węgla.



Kąpiele w gazowym dwutlenku węgla stanowią z

punktu widzenia leczniczego cenną odmianę kąpieli

kwasowęglowych. Mogą być one prowadzone przy

użyciu dwutlenku węgla otrzymywanego z naturalnych

wypływów ze skorupy ziemskiej, zwanych mofetami, lub

czerpanego specjalnym ujęciem sponad lustra wody

mineralnej, z którą występuje. Naturalne gazowe kąpiele

w dwutlenku węgla stosuje się w uzdrowiskach

posiadających wody mineralne zawierający bezwodnik

kwasu węglowego, czyli dwutlenek węgla. Tego rodzaju

zabiegi wykonuje się w Polsce w Krynicy i Kudowie.



Kąpiele w dwutlenku węgla można również wykonywać

za pomocą odpowiednio ogrzanego i nawilżonego

technicznego dwutlenku węgla wprowadzanego do

odpowiedniego worka z gumy lub z tworzywa

sztucznego, w którym umieszcza się pacjenta, bądź

jakąś część jego ciała.

Zbiorowe kąpiele

w dwutlenku węgla.



Zbiorowe kąpiele w dwutlenku węgla wykonuje się w

niektórych uzdrowiskach w specjalnych

pomieszczeniach, w których chorzy siedzą na

ławkach otaczających urządzenie doprowadzający

gazowy dwutlenek węgla z naturalnych wypływów

(mofetów) lub czerpany specjalnym sponad lustra

wody mineralnej, z którą występuje. Specjalne

urządzenie może również rozpylać wodę mineralną

zawierającą dwutlenek węgla.



Przy spokojnym zachowaniu kąpiących się poziom

dwutlenku węgla w pomieszczeniu sięga 80 cm ponad

podłogę. Nadmierna ilość dwutlenku węgla znajdująca

się powyżej tego poziomu zostaje usunięta przez

odpowiednie otwory przelewowo-wentylacyjne.

Dwutlenek węgla bardzo wolno opada i dlatego istnieje

niebezpieczeństwo zmieszania się go z powietrzem.

Indywidualne kąpiele w

dwutlenku węgla.

Indywidualne gazowe kąpiele w dwutlenku węgla

do niedawna wykonywało się w specjalnych

wannach kąpielowych lub w urządzeniach typu

szafkowego, dzisiaj służą do nich odpowiednie

worki z tworzywa. Wypełnia się je odpowiednio

podgrzanym i nawilżonym dwutlenkiem węgla.

Zabieg wykonywany jest w temperaturze

obojętnej, a ponieważ dwutlenek węgla jest

gazem, zabieg nie ma działania mechanicznego.

Zabieg ten nie obciąża w takim stopniu układu

krążenia jak kąpiel kwasowęglowa, a działanie

chemiczne dwutlenku węgla jest zachowane.