Układ hormonalny

Regulacja funkcjonowania organizmu

Prof.dr hab. Barbara Jezierska

Biokatalizato

ry

- witaminy
- enzymy
- hormony

Porównanie enzymów i hormonów

Układ działa za pomocą przekaźników
chemicznych – hormonów, które są
przenoszone przez ciecze ciała,
reguluje podstawowe procesy życiowe
organizmu, w szczególności wpływa na
prędkość reakcji biochemicznych i w
następstwie tego wywołuje
morfologiczne, biologiczne i
czynnościowe zmiany w tkankach.

Kontrola hormonalna - Układ

endokrynny

(wydzielanie wewnętrzne)

Charakterystyka hormonów

• Wydzielane przez komórki wydzielnicze
rozsiane po całym organizmie, czasem
zebrane w gruczoły.

• Wywierają swoiste działanie na komórki i
narządy, w częściach ciała nieraz znacznie
odległych od miejsc ich wytwarzania.

• Działają wybiórczo tylko na komórki
docelowe, wyposażone w receptory.

• Pod względem chemicznym: pochodne
aminokwasów, polipeptydy, glikoproteidy,
sterydy.

autokryn
na

parakrynna

endokryn
na

neuronalna

Sygnalizacja
hormonalna
1. autokrynna
2. parakrynna
3. endokrynna
4. neuronalna

Transport hormonów

Gruczoł

dokrewny

Krew

Komórka

Komórka

Komórka

Komórka docelowa - ma receptor hormonu

Komórka bez receptora hormonu

Nośnik

Docelowe działanie
hormonów

Hormony mogą wpływać na jeden lub wiele typów komórek

Każda z komórek na które działa hormon ma swoiste receptory
o dużym powinowactwie względem danego hormonu.
Jedynie hormony związane z swoistym receptorem ,
są zdolne do wykazanie swojej aktywności
receptory mogą być umiejscowione:
w jądrze komórkowym(

hormony tarczycy i steroidowe

)

na błonie komórkowej( adrenalina hormony peptydowe)

Mechanizmy działania

hormonów

1.Wpływ na strukturę błony komórkowej
2.Wpływ na aktywność enzymów
3.Wpływ na syntezę enzymów (RNA, DNA)

Hormony

1. Wydzieliny gruczołów dokrewnyche
2. Neurohormony i substancje neurohormonalne
3. Tkankowe
4. Parahormony
5. Feromony

-wytwarzane przez gruczoły egzokrynne

na zewnątrz organizmu

Żołąde
k

Wątrob
a

Trzustk
a

Jelito cienkie

Jelito grube

Gastry
na

Motylin
a

Sekrety
na

Cholecystoki

nina

(CCK)

Dwunastnica

Enterogastron

Hormony przewodu
pokarmowego

Polipeptyd trzustkowy

•Rozszerzona defincja hormonów

• Hormon jest substancją wydzielaną przez
komórki gruczołowe do otaczającego go
środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew,
chłonka itp. )

• z otaczającego komórkę środowiska hormon
jest transportowany do komórek docelowych

• z komórkami docelowymi hormon reaguje za
pośrednictwem swoistych receptorów

•

•Hormony wymagają dłuższego niż impulsy
nerwowe czasu dla rozwinięcia swojego
działania na komórki docelowe

• Skutki tego działania trwają dłużej,
niekiedy nawet wiele dni lub tygodni już po
zniknięciu bodźca hormonalnego

• Układ hormonalny nie rozpoczyna nowych
czynności komórek, jedynie modyfikuje już
istniejące

Gruczoły wydzielania

wewnętrznego ssaków

przysadka,

szyszynka,tarczyca ,

przytarczyce, trzustka ,

nadnercze jajniki, jądra

Wydzielane hormony

Badanie funkcji gruczołów

dokrewnych

Niedoczynność - Usuwanie częściowe lub całkowite

nadczynność - podawanie hormonów
znaczniki promieniotwórcze

skurc
z

Podwzgórzowe hormony

uwalniające

Część nerwowa

oksytoc
yna

wazopres
yna

Neurony podwzgórza

część
gruczołowa

Hormon wzrostu

Prolaktyna

wydzielanie

mleka

Tyreotropowy

TSH

tarczyca

Adrenokortykotropowy

ACTH

kora nadnerczyLipotropowy

LPT

FSH LH

gonadotropowe

Gruczoł sutkowy

macica

wchłanianie

zwrotne

Nerki

Przysadka mózgowa

Szyszynka jest małym gruczołem
wydzielania wewnętrznego, położonym w
międzymózgowiu w pobliżu III komory
mózgu.

Zbudowana jest z komórek- pinealocytów
wytwarzających hormon-melatoninę,która
jest pochodną aminokwasu tryptofanu.

Czynności wydzielnicze szyszynki
kontrolowane są
pobudzeniem siatkówki oka przez
promienie świetlne.

Informacja od siatkówki przekazywana
jest do szyszynki nerwami czuciowymi. W
czasie silnego pobudzenia
siatkówki( intensywne oświetlenie )
aktywność wydzielnicza szyszynki jest
ograniczona

.

Sekrecja melatoniny ma miejsce
podczas ciemności.
W nocy intensywne wydzielanie
melatoniny hamuje
aktywność ruchową i metabolizm

.

Schemat reakcji jodowania

HO

-

-CH

3

-CH-COOH

NH

2

-CH

3

-CH-

COOH
NH

2

HO -

J

Tyrozy
na

Monojodotyrozyna

H
O-

-CH

3

-CH-

COOH
NH

2

J

J

Dwujodotyrozyna

HO
-

-CH

3

-CH-COOH

NH

2

J

J

Dwujodotyrozyna

alanina

-O-

HO-

-CH

3

-CH-COOH

NH

2

Tyroksyn
a

Rola tyroksyny

•

Regulacja tempa procesów metabolicznych

• Wpływ na wzrost i metamorfozę
• Wpływ na wytwarzanie ciepła
• Wpływ na przemianę białkową
• Wpływ na przemianę węglowodanową
• Wpływ na przemianę tłuszczową
• Wpływ na przemianę wodno-mineralną
• Wpływ na działanie działanie witamin
• Wpływ na układ sercowo - naczyniowy (zwiększa stopień i
siłę skurczu)
• Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy
• Wpływ na układ krwiotwórczy
• Wpływ na skórę (przy niedoczynności obrzęk śluzowaty)
• Wpływ na przewód pokarmowy i wątrobę
• Wpływ na czynności gruczołów płciowych
• Wpływ na czynności gruczołów mlecznych

Przytarczyce

U większości zwierząt są wyodrębnione w
postaci czterech
drobnych gruczołów,położonych obok tarczycy
lub w jej strukturze.

Przytarczyce wytwarzają

parathormon

który

zwiększa koncentrację wapnia we krwi-
przez wzrost wchłaniania wapnia w jelitach i
nerkach
oraz wzrost uwalniania wapnia z kości.

Parathormon razem z kalcytoniną zapewniają
właściwą koncentrację wapnia i fosforu we
krwi
na zasadzie przeciwstawnego działania
–

parathormon zwiększa , kalcytonina zaś

obniża
koncentracje wapnia i fosforu w osoczu

Nadnercza

Rdzeń nadnercza

Wytwarza dwa hormony-adrenalina i noradrenalina.
Adrenalina jest hormonem uczestniczącym w mobilizacji
organizmu

.

Kora nadnerczy

.Mineralokortykoidy ( aldosteron ) regulują koncentracje sodu
i potasu w płynach ustrojowych.
Glikokortykoidy (kortyzol, kortykosteron)Uczestniczą
w mobilizacji organizmu pobudzonego czynnikami stresowymi
Rozkład białek i nagromadzonych tłuszczów
powoduje wzrost we krwi stężenia składników
energiotwórczych, to jest glukozy i kwasów tłuszczowych

Trzustka

Spełnia dwie funkcje: zewnątrzwydzielniczą
(trawienną) oraz wewnątrzwydzielniczą.
Czynność wewnątrzwydzielniczą pełnią komórki
skupione w licznych wyspach trzustkowych.
Komórki A (około 25% komórek wysp) wytwarzają

glukagon.

Komórki B (60% komórek wysp) wytwarzają

insulinę.

Komórki D (10% komórek wysp) wytwarzają

somatostatynę.

glikogen

glikogen

jelito

kapilara

żyła wrotna

kapilara

żyła wątrobowa

kapilara

Utlenianie

energia

Tkanka mięśniowa

Wszystkie tkanki

wątro
ba

Insulin
a

Insuli
na

Glukago
n

Glukagon

Adrenalina

Wykorzystanie glukozy -

regulacja hormonalna

Hormony wydzielane

przez Gonady

Jajnik

Estrogeny

Inicjacja i utrzymanie drugorzędnych cech

płciowych żeńskich , pęcznienia śluzówki

macicy hamowanie uwalniania FSH

Progesteron

Współdziałanie z estrogenami w pobudzaniu

cech płciowych, stymulacja rozrostu

gruczołów śluzówki macicy hamowanie

uwalniania LH FSH

Jądro Testosteron

Inicjacja i utrzymanie drugorzędnych cech

płciowych męskich

FSH-Hormon dojrzewania pęcherzyków -

stymulacja rozwoju pęcherzyka jajnikowego i kanalików nasiennych
stymulacja syntezy i wydzielanie estrogenów

LH-Hormon
luteinizujący

stymulacja przemiany pęcherzyka w
ciało żółte ,
stymulacja wytworzenia progesteronu i
testosteronu

Wydzielane przez przysadkę

Wydzielanie wewnętrzne

Układ hormonalny reguluje podstawowe
procesy życiowe
organizmu, a szczególności wpływa na
prędkość reakcji
biochemicznych ,kontroluje aktywność
enzymów i wywołuje
w następstwie tego morfologiczne ,biologiczne
i czynnościowe
zmiany w tkankach docelowych.przez
przekaźniki chemiczne –hormony ,które
wymagają dłuższego niż impulsy nerwowe dla
rozwinięcia swojego działania na komórki
docelowe .
Ponadto skutki tego działania trwają dłużej,
niekiedy nawet wiele dni lub tygodni już po
zniknięciu bodźca
hormonalnego. Układ hormonalny nie
rozpoczyna nowych
czynności komórek jedynie modyfikuje już
istniejące.

Kontrola wydzielania

wewnętrznego:

1. Nerwowa
2. Hormonalna
3. Metaboliczna