Teoria Bezpieczeństwa

Część Ćwiczeniowa – skrypt, ver. 1.2.

Ost. Aktualizacja: 06.01.2012 r.

Praca zbiorowa: J.Buszkiewicz, M.Grzeszkowiak, M.Rozmiarek, M.Rybacki.

1. Jakie rodzaje ryzyka są wyróżniane? Scharakteryzuj za ich pomocą

ryzyko modernizacyjne według koncepcji Becka.

Ryzyko – możliwość doznania przez człowieka określonych strat (szkód) w wyniku zdarzeń niepożądanych, które mogą powstać w systemie człowiek-technika-środowisko w

określonym przedziale czasu.

Ogólna klasyfikacja ryzyka:

1) Indywidualne – Zbiorowe;

2) Konieczne – Dowolne;

3) Natychmiastowe – Odroczone;

4) Kontrolowane – Niekontrolowane;

5) Odwracalne – Nieodwracalne;

6) Znane – Nieznane;

7) Katastroficzne – Chroniczne.

Podstawowe rodzaje ryzyka (wg U. Becka):

1) Ekologiczne;

2) Zdrowotne;

3) Informatyczne;

4) Społeczne:

a) indywidualizacja i osamotnienie,

b) masowe bezrobocie,

c) wykształcenie bez zatrudnienia,

d) zmiana relacji między płciami.

1

Koncepcja ryzyka modernizacyjnego (Ulrich Beck, Społeczeństwo ryzyka) zakłada, że rozwój społeczeństwa prowadzi do nieodwracalnych zmian, nad którymi nie można

zapanować.

Produkując bogactwo, produkujemy ryzyko: skażenie środowiska, globalne ocieplenie

spowodowane emisją dwutlenku węgla i metanu, zagrożenia zewnętrzne (na przykład

susze) będą uzupełniane sytuacjami spowodowanymi przez działania człowieka (m.in.

powrót konfliktów między narodami).

2. Omów główne założenia teorii „czarnego łabędzia”.

Teoria wywodząca się z książki Nassima Taleba, wg której „ czarny łabędź” to zjawisko

lub zdarzenie, które:

a) jest na tyle nietypowe, że praktycznie nieprzewidywalne na gruncie powszechnego

doświadczenia,

b) niesie ze sobą ogromne konsekwencje społeczno – polityczne,

c) jest łatwo wytłumaczalne i przewidywalne „po fakcie”.

Ocena takiego zjawiska jest zależna od wiedzy i doświadczenia jednostki.

Nassim Nicholas Taleb podaje doskonały przykład indyka, który jest przez 1000 dni z

rzędu karmiony przez farmera i każdego dnia wzrasta ufność w tezę indyka, że tak będzie

w nieskończoność. Każdy kolejny dzień wyżerki jest "potwierdzeniem" trafności tej tezy.

Aż do dnia 1001, kiedy to farmer przychodzi z toporkiem. (Czyż to nie przypomina

genezy obecnego kryzysu?) Dzień 1001 dla indyka jest Czarnym Łabędziem, dla farmera

nie - z góry wiedział, że taki będzie finał, bo tak się działo u niego na farmie przez

poprzednie 25 lat, czyli 9000 dni.

3. Wymień i scharakteryzuj główne kategorie zagrożeń według

kryterium przedmiotowego.

Kryterium przedmiotowe ma charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego i

nie stanowi wyodrębnionego kierunku ustaleń teoretycznych. Mamy następujące

przedmiotowe rodzaje zagrożeń:

• Z

agrożenia polityczne – stany, w których nasilają się działania zorganizowanych

grup społecznych (politycznych) uniemożliwiające wypełnianie przez państwo

jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub

instytucji realizujących cele i interesy narodowe. Mogą dotyczyć one m.in. zmiany

granic w otoczeniu państwa, rozwoju agresywnych ideologii i religii, ingerencji w

wewnętrzne sprawy państw, brak skutecznego zarządzania w syt. kryzysowych,

niepodporządkowaniu się rezolucjom ONZ, etc.

2

• Z

agrożenia militarne – dotyczą najogólniej militarnej słabości kraju i jego

nieprzygotowania do obrony. Wg mgr Rafała Wiśniewskiego zagrożenia militarne

wynikają z zastosowania przemocy zbrojnej. Może być to m.in. demonstracja siły,

prowokacja militarna, zbrojne starcie graniczne, dywersja militarna, konflikt

lokalny, etc.

• Z

agrożenia ekonomiczne – mogą urzeczywistniać się m.in. poprzez egoizm

ekonomiczny rozwiniętych państw świata i międzynarodowych konsorcjów,

niszczenie i zakłócanie sieci informacyjnych, powstawanie stref głodu i ubóstwa,

przestępczość gospodarcza i powstawanie „szarej strefy” w gospodarce, etc.

• Z

agrożenia społeczne – to stany świadomości społeczeństwa objawiające się takim

stopniem nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk, w wyniku których

zachwiane zostają egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa a także

istnieje możliwość obniżenia świadomości społecznej. Tyczy się m.in. do

naruszenia praw człowieka i podstawowych wolności, masowych migracji,

manipulacji świadomością dzięki środkom masowego przekazu, etc.

• Z

agrożenia kulturowe – mogą zniszczyć utrwalane i podtrzymywane wartości

składające się na tożsamość kulturową narodu, państwa, ale też subregionu i regionu. Dotyczą także m.in. alienacji społecznej (konsumeryzmu, sekciarstwa

religijnego), kradzieży dóbr kultury, masowego importu obcej kultury, nadużyć

wiedzy przeciwko ludzkości, etc.

• Z

agrożenia ideologiczne – mogą zagrozić ochronie przed skrajnymi ideologiami.

Bezpieczeństwo ideologiczne dotyczy pewności i wolności wyznawania oraz

przetrwania, funkcjonowania i rozwoju ideologii świeckich i religijnych nie

uznawanych za szkodliwe. Nie może ono jednak odnosić się tylko ideologii

stanowiącej podstawę panującego w danym państwie systemu rządów. Rządy się

zmieniają, a tworzące je partie polityczne mogą kierować się różnymi ideologiami.

• Z

agrożenia ekologiczne – to zdarzenia, w których istnieje możliwość wystąpienia

trwałego (nieodwracalnego w sposób naturalny) uszkodzenia lub zniszczenia

dużego obszaru środowiska przyrodniczego, wpływającego negatywnie (pośrednio

lub bezpośrednio) na zdrowie lub życie ludzi. Może to być m.in. chaotyczna urbanizacja, próby nuklearne i testy nowych typów broni, katastrofy naturalne, etc.

4. Zdefiniuj i scharakteryzuj zagrożenia asymetryczne.

Pojęcie „zagrożeń asymetrycznych” odnosi się do groźby stanowionej przez stronę konfliktu dysponującą zdecydowanie mniejszym potencjałem od przeciwnika i z tego względu stosującą metody, środki, techniki odmienne w porównaniu do tradycyjnych. Ma

to na celu „obejście” przewagi przeciwnika, utrudnienie mu wykorzystania swoich atutów. Pojęcie to powinno się tylko odnosić do sytuacji nierównowagi potencjałów by

niwelować lub redukować możliwości osiągnięcia sukcesu przez stronę słabszą w wyniku

3

gdyby zdecydowała się ona na wykorzystanie metod i środków działania zbliżonych do tych stosowanych przez potężniejszego wroga.

Asymetria = zróżnicowanie.

Może je wprowadzić państwo, jak i inny podmiot pozapaństwowy.

Trzy słabości definiowania zagrożeń asymetrycznych:

a) Koncentracja na metodach grozi nadmiernym rozszerzaniem zakresu

podmiotowego tego pojęcia.

b) Głęboka relatywizacja tego pojęcia.

c) Zacieranie różnic i odmienności między groźbami mającymi swe źródła w

aktywności państw a działaniami podmiotów pozapaństwowych.

Dlatego też zasadne wydaje się węższe pojmowanie zakresu podmiotowego zagrożeń

asymetrycznych i ich powiązanie tylko z aktywnością podmiotów pozapaństwowych.

Cztery kategorie tak rozumianych zagrożeń asymetrycznych:

• Terroryzm międzynarodowy.

• Transnarodowa przestępczość zorganizowana.

• Użycie przez podmioty pozapaństwowe broni masowego rażenia.

• Wrogie zastosowanie technologii informatycznych.

Asymetryczność zakłada istnienie 2 podmiotów: zagrożonego i grożącego.

Elementy decydujące o specyfice zagrożeń asymetrycznych:

 Quasi-militarny charakter.

 Głównie psychologiczne oddziaływanie.

 Totalność.

 Aterytorialność.

 Relatywnie niska intensywność.

 Mała podatność na odstraszanie.

 Synergia wpływu.

Głównym wyróżnikiem dla specyfiki zagrożeń asymetrycznych jest quasi-militarny

charakter. Nie są „ tradycyjną” groźbą wojskową, ale wiążą się z przemocą. Bardzo

często te zagrożenia oddziałują także w postaci formy psychologicznej.

4

Zagrożenia asymetryczne cechuje także stosunkowo niewielka intensywność w porównaniu do ryzyka z łączącymi się tradycjami gróźb dla bezpieczeństwa państw.

W większym stopniu występuje jednak zjawisko „synergii wpływu” tj. nałożenia się i

wzajemnego wzmacniania się negatywnych następstw działań pewnych podmiotów

pozapaństwowych.

Zagrożenia asymetryczne mają 2 powiązane ze sobą czynniki: relatywnie niska

intensywność działań podmiotów stanowiących źródło tych zagrożeń, a przede

wszystkim ograniczona skala rzeczywistych następstw takiej aktywności. Świadczą

one o niewielkim obecnie znaczeniu strategicznym wyżej wymienionych zagrożeń.

5. Przedstaw podstawowe wartości składające się na b. narodowe.

Na bezpieczeństwo składa się bezpieczeństwo wewnętrzne (stabilność i harmonijność

podmiotu) oraz bezpieczeństwo zewnętrzne (brak zagrożenia ze strony innych podmiotów). Bezpieczeństwo narodowe (= bezpieczeństwo państwa) może być

definiowane jako zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Podstawowe wartości składające się na bezpieczeństwo narodowe:

1) Przetrwanie - państwa jako niezależnej jednostki politycznej, narodu jako grupy etnicznej, biologiczne przeżycie ludności (wartość naczelna i podstawowa);

2) Integralność terytorialna – potocznie rozumiana jako główny korelat

bezpieczeństwa;

3) Niezależność polityczna – w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji;

4) Jakość życia:

a) standard życia,

b) szczebel rozwoju społeczno-gospodarczego,

c) prawa i swobody obywatelskie,

d) system kulturalny,

e) styl życia,

f) stan środowiska naturalnego,

g) możliwości i perspektywy dalszego rozwoju.

6. Zdefiniuj bezpieczeństwo międzynarodowe.

5

Jest to pojęcie z zakresu stosunków międzynarodowych, charakteryzujące bezpieczeństwo całej zbiorowości państw oraz system międzynarodowy, w jakim państwa te występują.

Współcześnie dostrzega się istnienie współzależności interesów bezpieczeństwa państw

i odchodzenie od „siłowego modelu bezpieczeństwa” .

Bezpieczeństwo międzynarodowe ma szerszy zakres znaczeniowy niż bezpieczeństwo

narodowe. Nie jest tylko sumą bezpieczeństw poszczególnych państw, lecz czymś więcej. O jego istocie stanowi zespół warunków, norm i mechanizmów

międzynarodowych, które zapewniają każdemu państwu mniejsze lub większe poczucie

pewności niezagrożenia istnienia, przetrwania i swobód rozwojowych bez nacisków z

zewnątrz.

Bezpieczeństwo międzynarodowe obejmuje nie tylko wartości egzystencjalne

pojedynczych państw, ale również wartości wspólne dla danego systemu, takie jak:

stabilność, pokój, równowaga, współpraca itp. O ich ochronie decyduje polityka bezpieczeństwa państw oraz całokształt więzi i instytucji międzynarodowych.

Treścią bezpieczeństwa międzynarodowego jest eliminowanie zagrożeń dla istnienia, przetrwania, tożsamości oraz rozwoju państw i systemów międzynarodowych, jak też

kształtowanie poczucia ich pewności.

7. Omów model objaśniania bezpieczeństwa D. Freia.

Daniel Frei proponuje skoncentrować poszukiwania istoty bezpieczeństwa jedynie na analizie obiektywnych i subiektywnych aspektów zagrożenia. W uproszczeniu jego model

objaśniania bezpieczeństwa obejmuje następujące elementy:

1. Stan braku bezpieczeństwa jest wówczas, kiedy występuje duże rzeczywiste

zagrożenie zewnętrzne, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe.

2. Stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako

duże.

3. Stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie

zewnętrzne jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie.

4. Stan bezpieczeństwa jest wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a

jego postrzeganie jest prawidłowe.

Model ten można uznać za inspirujący do objaśniania pojęcia bezpieczeństwa. Istotną

wartość heurystyczną przedstawia zaproponowana metoda analizy bezpieczeństwa

jako sytuacji konfliktowej, w której zagrożenie pojawia się jako obiektywne i subiektywne. Wzorując się na tym podejściu można skuteczniej poszukiwać istoty

bezpieczeństwa różnych podmiotów. Należy zatem uwzględniać sferę rzeczywistości,

w której powstają zagrożenia dla bezpieczeństwa uczestników życia społecznego i

sferę świadomości, w której dokonuje się percepcja owych zagrożeń i kształtowania

poczucia pewności.

6

Należy jednak pamiętać, iż wiele zjawisk ma charakter nie tyle zagrożeń, co wyzwań, tzn. niezbywalnych potrzeb wymagających sformułowania odpowiedzi i podjęcia

stosownych działań. Granica między niepewnością a zagrożeniem jest płynna, zależy

bowiem od określenia wartości, które podlegają ochronie, a także od indywidualnej

wrażliwości podmiotu postrzegającego. Dlatego też sytuacje takie postrzegane są jako

trudne, gdyż zdarza się, że niesłusznie postrzegane są jako niebezpieczeństwa.

8. Wskaż różnice między tradycyjnym postrzeganiem bezpieczeństwa

narodowego a koncepcją bezpieczeństwa ludzkiego.

Tradycyjne postrzeganie bezpieczeństwa:

• Wolność od strachu

• Bezpieczeństwo terytorium

• Bezpieczeństwo przez zbrojenie

Bezpieczeństwo ludzkie – ludzie mogą korzystać z dostępnych opcji w sposób

bezpieczny i wolny oraz mogą być względnie pewni, że możliwości, które mają

dzisiaj, jutro nie zostaną całkowicie utracone:

• Wolność od niedostatku

• Bezpieczeństwo ludności

• Bezpieczeństwo przez zrównoważony rozwój społeczny

9. Wymień i scharakteryzuj elementy składowe b. ludzkiego.

Komponenty bezpieczeństwa ludzkiego:

 Bezpieczeństwo ekonomiczne – zapewnienie podstawowych dochodów drodze

produktywnej i opłacalnej pracy, a w ostateczności finansowanej ze środków

publicznych

 Bezpieczeństwo żywnościowe – stan, w którym wszyscy ludzie, w każdym czasie

mają fizyczny i ekonomiczny dostęp do podstawowych produktów żywnościowych

 Bezpieczeństwo zdrowotne – dotyczy zapewnienia podstawowej opieki medycznej

 Bezpieczeństwo ekologiczne – dot. człowieka i jego środowiska

 Bezpieczeństwo osobiste – zabezpieczenie przed przemocą fizyczną ze strony państwa

lub innego państwa, torturami, wojną, przestępczością, niepokojami na tle etnicznym,

przemocą w rodzinie, wobec kobiet, dzieci i siebie samego

 Bezpieczeństwo wspólnoty – większość ludzi czerpie bezpieczeństwo z członkostwa

w grupie (rodzinie, wspólnocie, organizacji, grupie rasowej, etnicznej), która

zapewnia zachowanie tożsamości kulturowej, przestrzeganie tego samego zestawu

wartości, czy praktyczne (materialne) wsparcie; jednocześnie jednak tradycyjne

społeczności mogą być również źródłem praktyk represyjnych wobec jednostki

 Bezpieczeństwo polityczne – możliwość życia w społeczeństwie, które honoruje

podstawowe prawa człowieka

7

10. Przedstaw mechanizm sekurytyzacji.

• Pojęcie wprowadzone przez Szkołę Kopenhaską

• To proces społecznej konstrukcji bezpieczeństwa

• Akt mowy określający jakieś zagadnienie jako kwestię bezpieczeństwa

• Przywołanie logiki bezpieczeństwa – nadzwyczajne sytuacje wymagające pilnej

reakcji i zastosowania nadzwyczajnych środków zaradczych (kategoria

tradycyjnego BN – przetrwanie)

• Przyjęcie tej logiki i podjęcie na jej bazie działań akceptowanych przez

„widownię”, czyli społeczeństwo

„Termin sekurytyzacja (ang. „securitization”) oznacza działanie liderów państw zmierzające do sformułowania, jakie sprawy powinny być traktowane priorytetowo w

kategorii bezpieczeństwa narodowego.”

11. Wymień i omów główne patologie międzynarodowego systemu

pomocy humanitarnej według L. Polman.

Cztery najważniejsze patologie systemu pomocy humanitarnej wg L. Polman to:



Marnotrawstwo środków.



Wykorzystywanie mediów.



Amatorska pomoc.



Pomoc humanitarna w służbie walczących stron.

 Nadużycia finansowe ze strony organizacji humanitarnych – żerowanie na

nieszczęściu, żeby zdobyć fundusze, pokrywanie z funduszów organizacji kosztów

zakwaterowania jej członków, często zakwaterowanie w luksusowych warunkach

 Jednoczesne niesienie pomocy wojskowym, którzy często wymuszają haracze od

organizacji humanitarnych, grabią transporty, przystają na warunki dyktowane przez

wojskowych, żeby móc nieść jakąkolwiek pomoc

 Brak rozeznania w tym, co naprawdę jest potrzebne ludziom

 Ludzie, którym niesie się pomoc, uczą się żebrać, żeby wyłudzić dalsze wsparcie

 Często w obozach dla uchodźców chowają się członkowie bojówek (refugee warriors),

którzy chcą czerpać korzyści z pomocy humanitarnej

 Organizacje humanitarne często nie mają pojęcia o prawdziwej sytuacji politycznej na

obszarze, na którym niosą pomoc

 Często pomoc jest jednorazowa

 Brak kooperacji między organizacjami humanitarnymi – zamiast współdziałać,

rywalizują ze sobą

 Wg Polman organizacje niosące pomoc humanitarną są skorumpowane, a ich

pracownicy pławią się w luksusie, wydają pieniądze na własne potrzeby, a nie na to co

8

trzeba, nie pomagają komu trzeba, pomagają kosztownie i bez sensu, wspierają

finansowo dyktatorów

 Niesienie pomocy stało się przemysłem, organizacje humanitarne obracają miliardami,

walczą między sobą o udział na rynku, konkurują

 Pomocy udziela się, nawet jeśli pieniądze zasilają kasy walczących stron (zarzut braku

neutralności, wpierania reżimów)

 Zbyt rozbudowana biurokracja w organizacjach pozarządowych, powoduje to

marnowanie pieniędzy (np. tworzenie raportów)

 Finansowanie informacji dla prasy i PRu (bo im większa uwaga mediów, tym więcej

środków otrzyma organizacja)

 Nietrafione dary, zbędne na danym obszarze

 Organizacje wg Polman manipulują faktami

12. Omów modele cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi.

Kontrola cywilna w wybranych krajach:

Francja – model prezydencko-rządowy

Niemcy – model rządowo - parlamentarny

Stany Zjednoczone – model prezydencko-parlamentarny

Wielka Brytania – model rządowy

- w NATO tyle modeli cywilnej kontroli nad wojskiej, ile jest państw członkowskich

- miejsce wojska w państwie i w społeczeństwie wyznaczają regulacje zawarte w konstytucji i

ustawach - artykuł 26. Konstytucji RP mówi, że siły zbrojne Rzeczypospolitej "służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i

nienaruszalności jego granic". Ustęp drugi tego artykułu zawiera również jednoznaczne zobowiązanie sił zbrojnych do zachowania neutralności w sprawach politycznych oraz stwierdza, że podlegają one "cywilnej i demokratycznej kontroli"; Konstytucja i inne ustawy określają kompetencje organów władzy państwowej w sprawach wojska i obronności

- na czele Ministerstwa Obrony Narodowej powinien stać cywil, również osoby cywilne winny sprawować kontrolę nad całym wojskiem. W niektórych krajach stanowiska ministra

obrony nie mogą objąć nawet osoby, które wystąpiły z wojska. W innych dopuszcza się taką

możliwość po kilkuletniej cywilnej "kwarantannie"

- rola parlamentu wybranego przez społeczeństwo - stanowiąc prawo, parlamenty tworzą

jurydyczną infrastrukturę demokracji. Innym ważnym narzędziem, umożliwiającym

parlamentowi wpływanie na sprawy wojska i politykę obronną państwa, jest uprawnienie do

uchwalania budżetu. ma kompetencje do nominowania na różne stanowiska. Sejm i Senat

mogą zażądać od ministra obrony narodowej określonej informacji. Komisja Obrony Narodowej ma prawo wezwać każdego wojskowego i zażądać wyjaśnień. Z kolei kontrolną

funkcję parlament sprawuje poprzez śledcze kompetencje Komisji Obrony Narodowej, a także - zgodnie z artykułem 111. konstytucji - może powołać komisję do zbadania konkretnej

sprawy. To Sejm decyduje, oczywiście w imieniu Rzeczypospolitej, o wypowiadaniu wojny i

zawieraniu pokoju, a także - poprzez ustawy - o zasadach użycia sił zbrojnych poza granicami

Polski. Również ratyfikacja przez nasz kraj umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie w

9

sprawach dotyczących m.in. pokoju, sojuszy i układów wojskowych, wymaga uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie.

- Prezydent jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP. W czasie pokoju pełni tę funkcję za

pośrednictwem ministra Obrony Narodowej. Powołuje premiera i członków Rady Ministrów,

w tym Ministra Obrony Narodowej. Na wniosek Ministra Obrony Narodowej mianuje on

również Szefa Sztabu Generalnego, jego zastępców, dowódców rodzajów sił i dowódców

okręgów wojskowych. Prezydent wyznacza Głównodowodzącego Siłami Zbrojnymi na czas

wojny. Tworzy Radę Bezpieczeństwa Narodowego o funkcjach doradczych w sferze obronności i bezpieczeństwa.

- Zasadniczą funkcję w realizacji zasad demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi spełnia

parlament. Pod jego kontrolą pozostaje m.in. stanowienie prawa w zakresie obronności, akceptacja polityki bezpieczeństwa, uchwalanie i rozliczanie budżetu państwa (w tym i wojskowego)

- Realizacja budżetu MON jest poddana parlamentarnej kontroli

- Wprowadzanie rozwiązań prawnych i organizacyjnych rozwijających demokratyczną

kontrolę nad siłami zbrojnymi oraz rozwój społeczeństwa obywatelskiego sprawiają, że zwiększa się rola i wpływ mediów oraz opinii publicznej w sferze bezpieczeństwa i obronności.

10