Językoznawstwo kognitywne
1. Kategoryzacja
 Kategorie klasyczne i kognitywne
 Problem kategorii rozmytych i rodzinnego
podobieństwa
Językoznawstwo kognitywne
 Pojęcie prototypu i typy prototypów
 Definiowanie przez prototyp
 Kategorie radialne
 Kategorie poziomu podstawowego
2. Metafora
3. Konceptualizacja i konstruowanie pojęć
1 2
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005
Kategoryzacja
Kategorie klasyczne:
- genus proximum i diferencia specifica
- cechy wystarczajÄ…ce i konieczne
- podziały rozłączne
- podziały wyczerpujące
- wszystkie elementy kategorii
 równocenne
3 4
Za: E. Tabakowska (red.) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa,
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005 Universitas, 2005
5 6
1
Za: N. Delbecque (red.) Linguistique cognitive. Comprendre comment
fonctionne le langage, De Boeck.Duculot, 2002
Cechy prototypów
" oceniany jako najlepszy przedstawiciel
kategorii
" łatwo zdecydować o przynależności do
kategorii (szybki czas reakcji)
" niesymetryczność w ocenie podobieństwa
(kaczka podobna do wróbla vs. wróbel
podobny do kaczki)
" niesymetryczność w uogólnianiu
" potwierdzenie  rodzinnego podobieństwa
7 8
Efekty prototypowe i kategoryzacja
Typy i  z
ródła prototypów
przez prototyp
idealne modele kognitywne
- Przykład  kawaler
- modele  kłączowe (matka 1)
- Przykład  matka
- modele metonimiczne (matka 2)
- stereotypy społeczne (polityk)
* * *
- typowe przykłady (wróbel->ptak, młotek->narzędzie
- Kontrprzykład  łódka
-  ideały  mąż (model idealny vs. stereotypowy)
-  wzorce do naśladowania  wirtuoz -> Paganini
-  generatory (małe liczby dla liczb)
- podmodele (liczby  okrągłe dla liczb)
-  znane przykłady  typ samolotu po wypadku
9 10
Efekty prototypowe i kategoryzacja Kategorie  rozmyte czy
przez prototyp  bezsensowne
- Kategorie o stopniowalnej przynależności
- Kategorie rozmyte
11 12
2
Kategorie  rozmyte czy
Oryginalny cytat
 bezsensowne
 Women, fire and dangerous things (Dyirbal)
& a cierta enciclopedia china que se titula Emporio celestial
de conocimientos benévolos. En sus remotas páginas
I. Bayi: mężczyz
ni, kangury, oposy, nietoperze, większość
está escrito que los animales se dividen en (a)
węży, ptaków, owadów, niektóre ryby, księżyc, burze,
pertenecientes al Emperador, (b) embalsamados, (c)
tęcza, bumerangi, niektóre włócznie i ościenie &
amaestrados, (d) lechones, (e) sirenas, (f) fabulosos, (g)
II. Balan: kobiety, borsuk workowaty, psy, dziobak, echidna,
perros sueltos, (h) incluidos en esta clasificación, (i) que
niektóre węże, niektóre ptaki, robaczki świętojańskie,
se agitan como locos, (j) innumerables, (k) dibujados
skorpiony, koniki polne, wszystko zwiÄ…zane z ogniem
con un pincel finísimo de pelo de camello, (1) etcétera, wodÄ…, sÅ‚oÅ„ce i gwiazdy, tarcze, niektóre włócznie i
ościenie &
(m) que acaban de romper el jarrón, (n) que de lejos
III. Balam: jadalne owoce i części roślin, rośliny, bulwy,
parecen moscas.
paprocie, miód, papierosy, wino, ciasto &
IV. Bala: części ciała, mięso, pszczoły, wiatr, kłącza
 El idioma analítico de John Wilkins , en Otras pochrzynu, niektóre włócznie i oÅ›cienie, wiÄ™kszość drzew,
trawa, błoto, kamienie, dz
więki, język
inquisiciones
13 14
Kategorie radialne Kategorie radialne
I. Bayi: mężczyz
ni; zwierzęta;
II. Balan: kobiety; woda; ogień; walka
III. Balam: żywność niepochodzenia
zwierzęcego &
IV. Bala: inne
15 16
Kategorie poziomu podstawowego Kategorie poziomu podstawowego
" Wspólny kształt
NADRZ
DNY ZWIERZ
MEBLE
" Wspólne wyobrażenie
" Wspólne cechy motoryczne
" Najszybsza identyfikacja
PODSTAWO PIES KRZESA
O " Najczęściej używane jako określenia
WY " Najwcześniej nabywane przez dzieci
" Historycznie pierwsze w słownictwie
" Występują w kontekstach neutralnych (widzę psa vs.
PODRZ
DNY WODOA
AZ KRZESA
O
widzÄ™ jamnika)
KUCHENNE " Na tym poziomie najczęściej zorganizowana jest nasza
wiedza.
17 18
3
Konceptualizacja i konstruowanie
Metafora
pojęć
1. Domena z
ródłowa i docelowa
2. Typy metafor:
ontologiczna
orientacyjna
strukturalna
3. Metafora a metonimia
19 20
Uzupełnienie listy lektur:
Eleonor Rosch, Zasady kategoryzacji,
 Etnolingwistyka nr 17, Lublin 2005.
21
4