NAUKA O PAŃSTWIE 24.03.2010
Ustrój – coś zapisane w konstytucji, coś formalnego
Reżim – coś co jest namacalne
Nie tylko demokracja jest reżimem politycznym. Układ relacji między centralnymi organami władzy, a społeczeństwem występował reżim w dwóch historycznych formach: autokratyzmu i totalitaryzmu
Autorytaryzm – z łacińskiego auctoritas – powaga. Forma ukształtowała się w I poł XX wieku jako następstwo kryzysu ustrojów demokratycznych i parlamentarnych w państwach europejskich – szczególnie po I WŚ nasiliły się te kryzysy.
Próba zaradzenia sytuacji upadku państwa, rozrywania p[państwa przez różne organizacje. Przywrócenie autorytetu państwa i władzy.
Autorytaryzm opiera się na przeświadczeniu, że istnieje pewien ład, który zawiera pewne elementy niezależne od miejsca i czasu, które najczęściej mają charakter długotrwały. W celu zagwarantowania trwania tych pierwiastków należy wprowadzić autorytet, czyli silną i suwerenną władzę przywódcy politycznego, który zazwyczaj jest też dowódcą sił zbrojnych.
To co odróżnia autorytaryzm od form totalitaryzmu to wyraźne ograniczenie władzy suwerennej pewnymi zasadami zwierzchnimi, np. prawem naturalnym. W formach autorytarnych szef państwa i dowódca sił zbrojnych nie uzurpował sobie prawa do ingerencji we wszystkie formy życia.
Republika Weimarska – niestabilność
Anarchia – sytuacja, gdzie upada autorytet władzy
Pierwszym państwem, w którym zaczęły funkcjonować rządy autorytarne to Węgry od 1920 – 1943. Wtedy obrano regentem królestwa Cortiego
Następnie Turcja Kemal Pasza Atatűrk od 1923. Te rządy ukształtowane ideologicznie trwają w sumie do dziś. Laicyzacja państwa – oddzielenie państwa od religii.
Bułgaria 1923, Grecja 1925, Albania, Polska od 1926-1939, Litwa 1926, Hiszpania 1936-1975, Rumunia, Słowacja 1939-1944, Francja 1940-1944
JAK DOCHODZIŁO DO POWSTANIA RZĄDÓW AUTORYTARNYCH?
Najczęściej drogą zamachu stanu (Polska, kraje nadbałtyckie, Grecja). Jednostka jest w stanie przejąć władzę w sposób nielegalny.
W innych przypadkach dochodziło do porozumienia z koronowaną głową państwa.
A niekiedy sam monarcha przejmował władzę (Jugosławia, Bułgaria, Rumunia)
W drodze wojny domowej (Węgry, Hiszpania)
Niekiedy jednorazowo
Niekiedy stopniowo
Źródłem władzy w autorytaryzmie jest autorytet osobisty władzy przywódcy
Nie jest on tradycyjny. Zbawca ojczyzny, pacyfikator wojny domowej
Dyktator cieszył się poparciem społeczeństwa. Cieszył się wielkim uwielbieniem. Niektórzy godzą się z władzą na zasadzie oportunizmu.
Autorytaryzm nie żądał histerycznego entuzjazmu.
Władca żądał posłuchu dla władzy i stanowionego prawa.
Tylko aktywni przeciwnicy byli represjonowani. Autorytaryzm tolerował opozycję bierną, ale nie tolerował opozycji czynnej, zawziętej.
Najczęściej szef państwa zezwalał na tworzenie szerokich obozów politycznych wokół swojej osoby ( W Polsce BBWR)
W autorytaryzmie są nakazy i zakazy, a za ich przekroczenie można ponieść karę, ale one nie wkraczają w sferę prywatną, zawierają się z sferze polityczności.
W tym systemie, którzy dąży do konserwacji czy restauracji rozpadającego się państwa niewielką rolę odgrywa ideologia. Najczęściej jeżeli jest to jest zespół luźno powiązanych haseł ogniskujących w obrębie władzy, które pozwalają na autoidentyfikację władcy. Pewna niechęć do ideologii wynikała z tego że autorytaryzm powstawał przeciw partiom działającym w państwie mającym niechęć do komunistów.
Salazar – portugalski autokrata, intelektualista, filozof na tronie.
Trudno było zebrać jedną doktrynę autorytaryzmu – to potwierdza fakt wielości jego ideowych odmian.
Reżimy totalitarne można sklasyfikować według wielu kryteriów:
Autorytaryzmy monarchistyczne (Hiszpania, Węgry, kraje bałkańskie) i republikańskie (Turcja, kraje nadbałtyckie, latynoamerykańskie)
Dyktatury cywilne (Austria, Portugalia) i wojskowe (Turcja, Grecja, Rumunia, Argentyna)
Stosunek do religii
Antyreligijny reżim – Turcja, Argentyna
Czysto religijny – Hiszpania
Religia nie odgrywa żadnej roli – Jugosławia, Rumunia
Poprawne stosunku z kościołem – Polska
Autorytaryzmy nacjonalistyczne – kraje iberyjskie, Grecja, Rumunia, Węgry, Turcja, Argentyna, kraje nadbałtyckie
Autorytaryzmy czysto państwowe – skonfliktowane z nacjonalistycznymi – Polska, Austria, Jugosławia
Najniższy wspólny mianownik, coś co łączyło wszystkie reżimy autorytarne to antyparlamentaryzm.
Autorytaryzm to jest taki ustrój, która przyznaje władzę naczelną składnikowi, który jest ponad parlamentem. Jest to system pozaparlamentarny lub ponadparlamentarny. Jest antydemokratyczny.
CECHY REŻIMÓW AUTORYTARNYCH:
Uznanie niezawisłości i niezależności własnego kraju za najwyższe dobro zarówno w deklaracjach ideowych jak i w konstytucjach
Odnosił politykę w sferze deklaracji ideowych do tradycyjnie pojmowanej moralności
Akceptacja prymatu silnej władzy państwowej skupionej w rękach innego organu niż parlament i ta władza była opiekunem interesu całej zbiorowości
Przekonanie, że społeczeństwo jest pewnym bytem solidarystycznym ważniejszym od jego klasy
Poszanowanie własności prywatnej jak i uznanie jej nienaruszalności, uznanie gospodarki rynkowej jako fundamentu życia gospodarczego i społecznego
Nie było wątków rasistowskich.
Autorytaryzm należy do tradycji świata starego porządku. Jest z zasady konserwatywny
Totalitaryzm – w największym stopniu odchodzi od tradycyjnych struktur społecznych. Ustrój, których w historii dojrzewał poprzez różne wydarzenia o charakterze rewolucyjnym. Cechuje się totalnym podporządkowaniem wyalienowanych od tradycyjnych korporacji w ramach, których funkcjonował / zindywidualizowanych jednostek podporządkowanych woli powszechnej wyrażanej przez państwo. Źródła totalitaryzmu tkwią przede wszystkim w czasach jednaj z faz rewolucji francuskiej i łączą się z integralnym podejściem do demokracji reprezentowanym przez Rousseau. Radykalnym nurt, który na gruncie rewolucji francuskiej, antyabsolutystycznej charakteryzował się tym, że życie człowieka miało być całkowicie podporządkowane woli powszechnej i nie liczyły się żadne tradycyjne uprawnienia, które ta jednostka miałaby z innych źródeł, np. z racji tego, że jest człowiekiem. Prawem jest tylko to, co postanowi lud i wszystko co on postanowi jest prawem.
Totalitaryzm stał się możliwy kiedy nastąpił rozpad tradycyjnego, zhierarchizowanego społeczeństwa, czyli koniecznym etapem do powstania totalitaryzmu było powstanie państwa nowożytnego.
Masy społeczne zaczęły poszukiwać samoidentyfikacji, poczucia bezpieczeństwa w poczuciu zagrożenia liberalizmem. Są to grupy osób, które nie mają opieki, które wcześniej uzyskiwały w różnego rodzaju instytucjach korporacyjnych (gildie, cechy),. Które zajmowały się ochroną, zabezpieczeniem, np. pracowników, robotników – zniknęły wraz z rozwojem liberalizmu.
Totalitaryzm to system, który jest systemem będącym efektem dążeń politycznych mas wkraczających na scenę polityczną i te masy muszą się same identyfikować, znaleźć ideologię, która byłaby dla nich wspólna, np. samo identyfikowanie się w idei ras
Wspólnota klasowa – taki sam stosunek do środków produkcji. Wszyscy jesteśmy siłą roboczą, która jest wykorzystywane do produkcji, korzyści tej pracy przypadają kapitalistom.
Druga ideologia, która była atrakcyjna wśród ludzi niezamożnych, która próbowała uzasadnić odstępstwa od tradycyjnych norm moralnych.
Do ideologii o charakterze totalitarnym zalicza się
Faszyzm
Faszyzm typu włoskiego
Nazizm
Komunizm
Leninizm
Stalinizm
Maoizm
Kmeryzm w Kambodży
Opierają się na formule pozwalającej rozbić struktury zastane i tworzenie czegoś na nowo
Totalitaryzm prowadzi do zatomizowania wszystkich stosunków społecznych – mamy się poczuć jak wyizolowane, wyalienowane jednostki, które nie mają żadnych związków, wspólnot. Później z tego tłumu jednostek zostanie wydana nowa struktura podlegająca kontroli państwa
Wszystkie grupy, które nie odpowiadają homogenicznemu systemowi muszą zostać zlikwidowane. W przypadku komunizmu to klasy posiadające (właściciele ziemscy i kapitaliści), w nazizmie elementy rasowo obce.
Model społeczeństwa różnych odmianach totalitaryzmu się praktycznie nie różni. Różnice mają charakter zewnętrzny. Ale społeczeństwa w normalnym życiu nie odczuwają różnic.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TOTALITARYZMU:
W każdym totalitaryzmie ideologia stoi ponad realnymi problemami społecznymi. Ta oficjalna ideologia jest nadrzędna nad działaniami państwa i daje uzasadnienie dla tych działań
Państwo istnieje po to by być narzędziem wcielenia danego światopoglądu
Element wroga. Charakterystyczne w przypadku komunizmu, gdzie zawsze była mobilizacja do walki i w przypadku nazizmu podobnie (wróg który się kamufluje, ukrywa, działa znienacka). Musi istnieć jakiś wróg, który mobilizuje ludzie do aktywnego popierania władzy
W polityce zagranicznej są pragmatyczne – są w stanie w krótkim czasie na skutek rozbudowanej propagandy mogą dokonać różnych przewartościowań ideologicznych
Kontrola nad ośrodkami informacji, nad ich przepływem, nad mediami
Totalitaryzm chce unicestwienia starego społeczeństwa i powstania nowych struktur, w których jednostka będzie poddana kontroli. Wymiana elit po dojściu do władzy. Nowe elity wkraczają w miejsce tradycyjnych elit
Rewolucyjna legitymizacja – władza pochodzi od ludu i jest sprawowana w jego imieniu
Charyzmatyczny przywódca – Niemcy -> FŰHRER, Włochy -> DUCE. Przywódca nie musiał być tak bardzo eksponowany. Przywódca był trybunem ludowym, był również demagogiem, który realizował postulaty ludu z ominięciem instytucji parlamentarnych
Egalitarne skłonności niższych klas społecznych – wypiera się wspólnoty mieszczańskie. Możesz być nisko urodzony, ale dzięki temu, że oddasz się partii i będziesz wykonywał to co będziemy od Ciebie oczekiwać, możesz uzyskać najwyższe stanowiska.
Ideologia zastępuje religię – tworzy własny system normatywny
Totalna mobilizacja mas – nie istnienie poza państwowa, prywatna sfera życia. Nowa ideologia musi być aktywnie akceptowana, trzeba uczestniczyć w dziele rewolucji narodowej albo proletariackiej.
Ideologiczna czujność – czy nikt nie występuje od tej ideologii
Spontaniczna praca na rzecz ideologii – uczestnictwo w pochodach
Wymaga podporządkowania wewnętrznego – służy temu masowa indoktrynacja i propaganda przenikająca całe życie społeczne i zawodowe. Totalitaryzm wymaga gorącego uczucia do władz. Trzeba głośno manifestować zachwyt nad ideologią i przywódcą
Masowy terror o charakterze prewencyjnym skierowany wobec prawdziwych i urojonych wróg narodu, rasy, klasy – wywołanie strachu w społeczeństwie, ludzie mają się bać
Rozbudowany system kontroli społecznej przy użyciu donosicielstwa, konfidentów (byli nawet instalowani w rodzinach)
Wódz przestaje być tylko politykiem i przyjmuje funkcje kapłańskie, boskie. Następuje deifikacja i kult wodza, który ma zawsze racje
Monopartia - nie dopuszcza się istnienia więcej partii politycznych. Dochodzi do syntezy instytucji partyjnych i państwowych
Etatyzm, czyli interwencjonizm państwa. Państwo wnika we wszystkie sfery życia. Totalna kontrola nad gospodarką, kulturą, likwidacja instrumentów rynkowych. Państwo jest jedynym właścicielem wszystkich środków produkcji