Opis jest jedną z podstawowych form wypowiedzi. Jest to dokładne, zgodne z rzeczywistością przedstawienie charakterystycznych cech obserwowanego przedmiotu, osoby, zwierzęcia, rośliny krajobrazu czy sytuacji. Oprócz otaczającej rzeczywistości opisywać możemy również uczucia.
W opisie dominują przymiotniki i rzeczowniki.
Każdy opis - podobnie jak opowiadanie - składa się z trzech części:
1) wstęp - zawiera prezentację opisywanego przedmiotu,
2) rozwinięcie, czyli opis właściwy – zawiera szczegółowy opis wyglądu opisywanego przedmiotu:
· jego kształt,
· barwę,
· materiał, z jakiego jest wykonany,
· inne charakterystyczne cechy,
3) zakończenie – zawiera wrażenia, podsumowanie oceniające to,
co opisujemy.
Aby stworzyć dobry opis, należy pamiętać o kilku wskazówkach:
· Zrób plan opisu.
· Trzymaj się ustalonego planu.
· Opisuj dokładnie ze wszystkimi szczegółami.
· Stosuj dużo przymiotników.
· Unikaj powtórzeń
· Podkreśl słowami to, na co najbardziej chcesz zwrócić uwagę.
· Używaj porównań
· Pamiętaj o akapitach.
OPIS można wykorzystywać na innych przedmiotach nauczania, np. na środowisku społeczno- przyrodniczym, kiedy poznaje cechy roślin, zwierząt, zjawisk przyrodniczych, na matematyce, opisując figury geometryczne.
a) Opis krajobrazu
Opis krajobrazu zawiera w sobie element poetyckości. Opisujemy w nim jakąś okolicę, odtwarzamy pejzaż, zwracamy uwagę na nastrój panujący w opisywanym miejscu, jego urok.
Gdy chcemy opisać krajobraz, najlepiej wyobrazić sobie, że stoimy przed jakimś pejzażem.
Przykład:
Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni. Przetaczamy się ze wzgórza na wzgórze, z każdego widać niezmierzone obszary falującego terenu. Po bokach ciemnoczerwone miasteczka, powiązane szarymi sznurami dróg, przy szosie topole, wiązy, drzewa owocowe. W górze wysokie obłoki przewracane przez wiatr. Ogromna rzeźba ziemi, ogromny teatr nieba.
(Kazimierz Wierzyński, Przejazdem w Nancy)
Co to jest pejzaż?
To widok przyrody, naturalnego krajobrazu. Pejzażem też nazywa się obraz lub fotografie przedstawiające naturalny krajobraz.
Pytania pomocnicze
Jaki jest typ krajobrazu? (górski, nadmorski, wiejski, miejski, leśny)
Gdzie znajduje się krajobraz? (położenie, kraj)
Jak jest ukształtowana powierzchnia? (wyżyna, kotlina górska)
Jaka występuje w tym miejscu roślinność? (las, bór, krzewy, łąki - warto podać nazwy roślin)
Jaka jest pogoda? (Burza, śnieżyca, mgła, pogodne niebo)
Jaka jest pora roku? (wczesna wiosna, złota jesień)
Jaka jest pora dnia? (świt, południe, zmierzch)
Czy widoczne są jakieś niezwykłe zjawiska? (tęcza, babie lato, klucz odlatujących ptaków)
Czy w obrębie krajobrazu są widoczne zwierzęta? (kaczki, mrowiska)
Czy jest jakiś kolor, który dominuje? (biel, zieleń, czerwień, brąz i żółć)
Czy jest jakiś element krajobrazu, który szczególnie zwraca uwagę? (potężne drzewo, młyn)
b) Opis postaci
Stworzenie kompletnego i ciekawego opisu postać nie jest łatwe. Poniżej zestawione zostały pytania mogące być pomocne w tworzeniu wiarygodnej historii i ciekawego opisu postaci. Trzeba pamiętać by opis był ciągły, jednolity. Osobowość definiuje zachowania postaci. Opisując ją należy uwzględnić wpływ czynników z dzieciństwa i okresu dorastania na moralność i charakter postaci.
Przeszłość postaci: Czy postać miała rodzeństwo? Czy postać miała własną rodzinę? Gdzie się postać wychowała? Czy ma jakiś dawnych przyjaciół lub wrogów? Jak zachowywała się w dzieciństwie lub gdy dorastała?
Osobowość: Co postać lubi, kocha? Czego nie lubi, nienawidzi? Jakie ma poglądy? Jak postać postrzega siebie samą? Jak inne osoby ją postrzegają? Co jest największym koszmarem postaci? Co jest jej największym marzeniem, nadzieją ? Co ją motywuje ? Jakie ma poczucie humoru? Czy ma jakieś hobby? Jak się relaksuje, odpoczywa?
Wygląd: Jak wysoka jest postać? Jaka jest jej budowa? Jaki ma kolor skóry, włosów, twarzy? Jakiego kształtu i koloru są jej oczy, jakie emocje wyrażają? Czy postać ma jakieś znaki szczególne (blizny, tatuaże itp.)? Jak się porusza, chodzi? Jak postać jest ubrana w domu, w pracy, gdy chce komuś zaimponować?
c) Opis sytuacji
Sytuacja to jakieś zdarzenie z życia bohaterów ściśle złączone z rozbudowaną scenerią zewnętrzną, osadzone na wyraziście zarysowanym tle. Sytuacja zawiera
w sobie zarówno elementy statyczne (tło, sceneria), jak i elementy dynamiczne (zdarzenie).
Budowa:
Opis sytuacji ma trójdzielną budowę. Część pierwsza, wstęp, może być prezentacją miejsca, w których zdarzenie zaistniało. Pamiętamy, że jest to miejsce wydzielone jedynie wydarzeniem, a zatem – mające powiązanie z przestrzenią.
W części drugiej, właściwej, zajmujemy się rejestracją wydarzenia głównego i towarzyszących mu okoliczności oraz opisem postaci, mających z wydarzeniem głównym bezpośredni związek i opisem miejsca, w którym znajdują się nasi bohaterowie.
Zakończenie - wyznacza je czas, który upłynął, ponieważ jest w opisie sytuacji ściśle określony.
Podstawowe cechy opisu sytuacji to:
jedność czasu: czas zdarzenia jest ściśle określony
jedność miejsca: zdarzenie zaistniało w jednym miejscu
obraz dynamiczny: jednemu wydarzeniu towarzyszą inne pośrednio z nim związane (tzw. okoliczności).
Opis sytuacji powinien zawierać:
jedno wydarzenie główne ( uczeń pisze sprawdzian)
wydarzenia towarzyszące, niepowiązane łańcuchem przyczynowo – skutkowym, czyli okoliczności (zachowanie kolegów i nauczyciela)
opis miejsca (wygląd sali)
opis postaci (wygląd ucznia piszącego sprawdzian)
d) Opis obrazu
Ma trójdzielną budowę: pierwsza część zawiera informacje o obrazie (tytuł, rok powstania, autor, technika wykonania), druga jest analizą tematyki obrazu, kolorystyki, nastroju, przeznaczenia. Trzeba podzielić płaszczyznę obrazu na plany i opowiedzieć, co się na nich znajduje. Postaci trzeba dogłębnie opisać – ich wygląd zewnętrzny, ubiór, wyraz twarzy, postawa, kierunek spojrzenia. Trzecia część jest podsumowaniem, czyli naszą refleksją i oceną na temat obrazu.
e) Opis przeżyć wewnętrznych
Opis przeżyć wewnętrznych to opis uczuć, doznań, emocji. Wymaga od autora umiejętności wczucia się w czyjąś sytuację i wnioskowania o przeżyciach na podstawie ich zewnętrznych przejawów. Sprawność ta przychodzi wraz z nabywaniem doświadczeń życiowych.
Cechy opisu przedmiotu, postaci, krajobrazu
opis stanowi część składową narracji,
w szkole jest samodzielną, dłuższą formą wypowiedzi i ma kilka odmian: opis przedmiotu, postaci, krajobrazu, przeżyć wewnętrznych, sytuacji,
cechy opisu przedmiotu, krajobrazu i postaci to:
statyczność
przestrzenność
nierozwijanie się w czasie
podczas opisu następuje obserwacja będąca operacją myślową i analiza wzrokowa, która prowadzi do syntezy, czyli ponownego ujęcia całości obserwowanego przedmiotu,
ćwiczenia kształtujące formę opisu:
kształcą zdolność skupienia uwagi,
umiejętność obserwowania elementów otoczenia, ich analizowania,
rozpoznawanie kształtów, wielkości, koloru, materiału, cech charakterystycznych, usytuowania wobec innych przedmiotów
opis staje się częścią innych form wypowiedzi,
do innej wypowiedzi opis wprowadza się dwoma sposobami:
stanowi odrębną formę (wyodrębniony),
jest wpleciony w zdania mówiące o wydarzeniach (wtopiony),
Opis przeżyć wewnętrznych
opis ten ma podwójny cel:
kształcący (rozwijanie umiejętności postrzegania i słownego formułowania spostrzeżeń),
wychowawczy (opis staje się pomocny w osiąganiu dojrzałości, wyzwalania się od negatywnych emocji i zrozumienia drugiego człowieka),
uczniom łatwiej jest opisać gwałtowną zmianę zachowania np. blednięcie, zaczerwienienie oraz przedstawienie nie uczucia, lecz sytuacji skojarzonej z uczuciem np. zdawało mi się wtedy, że…
opis ten stosuje się przeważnie w czasie przeszłym
Cechy opisu sytuacji
jest on częścią składową opowiadania, jednakże w szkole traktuje się go, jako odrębną formę,
dobrze opanowany wchodzi w skład opowiadania i sprawozdania,
uczeń musi dobrze poznać istotę opisu przedmiotu i opowiadania, co pozwoli mu na porównanie tych opisów,
cechy opisu sytuacji:
jedność czasu,
jedność akcji,
obraz dynamiczny,
przestrzenność,
okoliczności towarzyszące jednemu wydarzeniu
ćwiczenia w opisie sytuacji:
przypomnienie wydarzeń, które zaszły w pewnej sytuacji i okoliczności im towarzyszące,
wyodrębnienie głównego wydarzenia i wydarzeń towarzyszących,
tworzenie opisu
Język i styl opisu
podział opisu:
rzeczowy – w sposób sprawozdawczy, rzeczowy i dosłowny prezentuje ludzi, tło, sytuację
artystyczny – zmierza do subiektywnego przekształcania opisywanych zjawisk,
opis uczniowski należy zaliczyć do rzeczowego, choć może zawierać artystyczne elementy np. zabarwienie subiektywne, plastyczność, barwność, sugestywność, metafory, porównania,
opis zawiera dużo przymiotników, rzeczowników, przysłówków, wyrazów nazywających stosunki przestrzenne ( wyrażenia przyimkowe) i stany,
częsta jest strona bierna, przeważają zdania pojedyncze i złożone współrzędnie bogato rozwinięte
Kształcenie opisu
ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne:
gromadzenie wyrazów nazywających uczucia, opisywane przedmioty,
gromadzenie wyrazów nazywających stosunki przestrzenne,
ćwiczenia synonimiczne,
dobieranie wyrazów oceniających,
ćwiczenia w posługiwaniu się wyrazami o zabarwieniu pozytywnym i negatywnym, zdrobnienia, zgrubienia,
tworzenie peryfraz, zaimka, elipsy, aby uniknąć powtórzeń,
ćwiczenia gramatyczno – stylistyczne:
budowanie zdania bogatego w informacje,
stosowanie w opisie: równoważników zdań, zdań pojedynczych, nierozwiniętych, wykrzyknikowych (dla zwiększenia plastyczności),
ćwiczenia w wykorzystaniu różnych części mowy zbliżonych pod względem semantycznym dla urozmaicenia stylistycznego wypowiedzi.