Leki układu współczulnego
(leki sympatykotoniczne oraz leki sympatykolityczne)

LEKI SYMPATYKOTONICZNE:

• To leki wywołujące pobudzenie układu współczulnego.

• Podział ze względu na punkt uchwytu:

  • Leki α-adrenergiczne – pobudzające głównie receptor α (NORADRENALINA, NAFAZOLINA, KSYLOMETAZOLINA);

  • Leki β-adrenergiczne – pobudzające głównie receptor β (β₁, β₂), izoprenalina, orcyprenalina, salbutamol, fenoterol, bametan i in.

  • Leki α- i β-adrenergiczne – pobudzające w równym stopniu oba te receptory (ADRENALINA, EFEDRYNA).

• Działania niepożądane:

  • REAKCJE UCZULENIOWE,

  • ZABURZENIA UKŁADU KRĄŻENIA (nadmierne reakcje zwężające naczynia i zaburzenia czynności serca),

  • ZABURZENIA CZYNNOŚCI OUN; efekty pobudzeniowe (efedryna, adrenalina) lub depresyjne.

• Zastosowanie:

  • W stanach podciśnienia, zapaści i wstrząsu jako leki hipertensyjne (głównie α-adrenergiczne lub α- i β-adrenergiczne),

  • W zapaleniach i obrzękach, zwłaszcza błon śluzowych nosa, jako leki zwężające naczynia i przeciwalergiczne (głównie α-adrenergiczne),

  • W dychawicy oskrzelowej jako leki miolityczne i przeciwalergiczne (zwłaszcza β-adrenergiczne),

  • W stanach znużenia psychicznego, nadmiernej senności i konieczności intensywnej pracy umysłowej jako analeptyki (efedryna).

ADRENALINA:

• Hormon wytwarzany w nadnerczach (rdzeń), częściowo w zakończeniach współczulnych,

• Wydzielana jest do krwiobiegu pod wpływem silnych bodźców zmysłowych (hormon emocjonalny),

• Działa silnie, gwałtownie, lecz krótkotrwale (rozkładana przez enzym monoaminooksydazę (MAO) w tkankach oraz przez katecholotlenometylotransferazę (COMT) – pozakomórkowo.

• Działanie:

  • pobudza receptory α- i β-adrenergiczne,

  • podawana głównie dożylnie; podskórnie stosowana w znieczuleniu miejscowym razem z prokainą czy lidokainą, co przedłuża działanie znieczulające,

  • rozszerza światło oskrzeli – np. przerywa napad dychawicy oskrzelowej, zmniejsza wydzielanie śluzu i soków trawiennych, hamuje ruchy perystaltyczne jelit, kurcząc zwieracze,

  • Wzmaga przemianę węglowodanów (antagonista insuliny), zwiększa ilość WKT we krwi.

• Zastosowanie:

  • W stanach alergicznych – wstrząs anafilaktyczny (lek z wyboru),

  • W zapaści pochodzenia sercowego,

  • Łącznie z lekami znieczulenia miejscowego w celu przedłużenia czasu ich działania,

  • Niekiedy w jaskrze.

LEKI α-ADRENERGICZNE

NORADRENALINA (NOREPINEFRYNA); Levonor

• hormon wytwarzany w zakończeniach współczulnych oraz częściowo w nadnerczach (rdzeń),

• działa głównie na receptor alfa (α₁ i α₂),

• w odróżnieniu od adrenaliny może zwalniać pracę serca,

• Kurczy naczynia obwodowe → wzrost ciśnienia krwi,

• Wywiera jedynie nieznaczny wpływ na przemianę materii.

LEKI α-ADRENERGICZNE STOSOWANE MIEJSCOWO

• w laryngologii

  • NAFAZOLINA – Rhinazin (p/obrzekowo w nieżycie nosa),

  • KSYLOMETAZOLINA - Xylorin, Xylogel,

  • TYMAZOLINA - Tymazen,

  • OKSYMETAZOLINA - Nasivin 0,01%, 025%, 0,05%,

  • NAFAZOLINA + ANTAZOLINA = Rhinophenazol,

  • NAFAZOLINA + DIFENHYDRAMINA + KWAS BOROWY= Betadrin

• w okulistyce

  • FENYLEFRYNA - Neo-Synephrine,

  • TETRYZOLINA - Starazolin (Visine)

LEKI β-ADRENERGICZNE

• nie są lekami wybiórczymi

• Zastosowanie:

  • w zaburzeniach przewodnictwa (np. bradykardia),

  • obecnie ograniczone zastosowanie (liczne objawy niepożądane).

• LEKI β₁-ADRENERGICZNE:

  • ORCYPRENALINA – Astmopent; s.c. lub i.m.; w napadzie astmy oskrzelowej;

  • DOBUTAMINA - Dobuject, Dobutamin Hexal; i.v.

• LEKI β₂-ADRENERGICZNE:

  • Wiele działa wybiórczo!,

  • Działanie:

    • Bronchodilatacyjne – rozszerzają oskrzela,

    • Tokolityczne – hamują skurcze macicy,

    • W dawkach leczniczych nie powodują przyśpieszenia czynności serca i obniżenia ciśnienia tętniczego.

  • Zastosowanie:

    • W leczeniu dychawicy oskrzelowej, w zagrażającym poronieniu oraz w przypadkach przedwczesnego porodu.

  • SALBUTAMOL, FENOTEROL, TERBUTALINA

• INNE LEKI α- I β- ADRENERGICZNE

EFEDRYNA

• alkaloid występujący w zielu przęśli,

• na receptory α działa głownie pośrednio, przez wzmożenie uwalniania noradrenaliny z zakończeń współczulnych, (TACHYFILAKSJA)

• Na receptory β działa bezpośrednio,

• Działanie obwodowe efedryny:

  • działa mniej gwałtownie i dłużej od adrenaliny,

  • kurczy naczynia krwionośne jelitowe i skórne, podwyższa ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i hamuje ruchy perystaltyczne PP.

• Działanie ośrodkowe efedryny:

  • Silnie pobudza ośrodkowy układ nerwowy (zwłaszcza ośrodek naczynioruchowy i oddechowy) oraz wywołuje pobudzenie psychiczne.

PSEUDOEFEDRYNA (Sudafen, Disophrol Retard - złożony, Cirrus - złożony)

• Izomer efedryny pozbawiony działania ośrodkowego,

• Stosowana w nieżycie błon śluzowych i spojówek nosa.

LEKI SYMPATYKOLITYCZNE:

Podział ze względu na mechanizm działania:

• Leki adrenolityczne – blokują receptory adrenergiczne i działają na zasadzie antagonizmu konkurencyjnego z neuroprzekaźnikami układu współczulnego i innymi lekami sympatykotonicznymi

  • Leki α-adrenolityczne – alkaloidy sporyszu i ich pochodne;

  • Leki β-adrenolityczne – propranolol, metoprolol, oksprenolol, pindolol.

• Leki sympatolityczne – hamujące biosyntezę neuroprzekaźników układu współczulnego, ich magazynowanie i wyzwalanie w zakończeniach nerwów współczulnych – METYLDOPA

LEKI α-ADRENOLITYCZNE

Alkaloidy sporyszu i ich pochodne

• Występują w sporyszu (Secale cornutum), czyli przetrwalniku grzyba buławinki czerwonej, pasożytującej na zbożu,

• Zatrucie sporyszem może przebiegać w postaci skurczowej lub zgorzelowej.

• ERGOTAMINA:

  • Alkaloid polipeptydowy,

  • Silnie kurczy mięśnie macicy i naczyń,

  • Podawana też p.o., choć słabo wchłania się z PP,

  • Należy do α-adrenolityków nieselektywnych

  • ZASTOSOWANIE:

    • w ginekologii (atonia macicy po porodzie),

    • w migrenie spowodowanej rozszerzeniem naczyń,

  • DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

    • nudności,

    • wymioty,

    • biegunka,

    • wzrost ciśnienia krwi.

• DIHYDROERGOTAMINA

  • półsyntetyczna uwodorniona pochodna ergotaminy, pozbawiona działania miotonicznego – nie kurczą mięśni gładkich naczyń i macicy,

  • należy do α-adrenolityków nieselektywnych

  • ZASTOSOWANIE:

    • stany skurczowe naczyń krwionośnych (w migrenie, chorobie Raynauda).

• ERGOMETRYNA

  • Alkaloid małocząsteczkowy,

  • Stosowana w położnictwie jako lek nasilający skurcze macicy.

  • Należy do α-adrenolityków nieselektywnych

Wybiórcze leki α₁-adrenolityczne:

• Stosowane w leczeniu przerostu gruczołu krokowego, nadciśnienia

• Wpływają korzystnie na gospodarkę lipidową (↑frakcji HDL),

• PRAZOSYNA, DOKSAZASYNA – w nadciśnieniu, zmniejszają opór obwodowy, nie wpływają na pracę serca!

LEKI β-ADRENOLITYCZNE:

• Pochodne izoprenaliny

• Wykazują powinowactwo do receptora, lecz nie mają (na ogół) tzw. aktywności wewnętrznej (przyczepiają się do receptora, lecz nie wyzwalają z niego właściwej reakcji fizjologicznej),

• Ich działanie jest wypadkową następujących właściwości:

  • antagonistycznych,

  • agonistycznych,

  • błonowych.

• Właściwości antagonistyczne:

  • blokują receptory β-adrenergiczne; niektóre blokują wybiórczo receptory β₁ – kardioselektywne – wybiórczo na serce → METOPROLOL, ATENOLOL;

  • Pozostałe blokują również β₁ i β₂ znoszą amin katecholowych na serce, naczynia krwionośne, oskrzela i przemianę materii,

• Właściwości agonistyczne, sympatykotoniczne:

  • ALPRENOLOL, OKSPRENOLOL, PINDOLOL → NIEZNACZNIE WZMAGAJĄ SKURCZE MIĘŚNIA SERCOWEGO!

• Właściwości błonowe:

  • PROPRANOLOL, ACEBUTOLOL – posiadają właściwości zmiany funkcji, stabilizacji błony komórkowej. Działają miejscowo znieczulająco.

• Kierunki działania leczniczego:

  • p/nadciśnieniowe (↓ objętość wyrzutową serca, rozszerzają naczynia krwionośne ),

  • p/arytmiczne (┴ β₁ jak i działają błonowo → ↓ pobudliwość węzła zatokowego i przedsionkowo-zatokowego,

  • p/dusznicowe - ↓ zapotrzebowanie serca w tlen, ↑ czas rozkurczu serca,

  • w leczeniu przewlekłej niewydolności serca (selektywne β-adrenolityki).

• Zastosowanie:

  • zaburzenia rytmu serca,

  • choroba wieńcowa,

  • nadciśnienie tętnicze,

  • nadczynność tarczycy (leki wspomagające),

  • jaskra (miejscowo - ┴ wydalanie cieczy wodnistej),

  • niewydolność serca.

• Działania niepożądane:

  • bradykardia,

  • zmniejszenie kurczliwości mięśnia sercowego (z wyj. β-adrenolityków z wewnętrzną aktywnością sympatykomimetyczną),

  • skurcz oskrzeli (nieselektywne β-blokery),

  • działanie psychodepresyjne PROPRANOLOL,

  • zaburzenia PP.