LEKI UKŁADU

WSPÓŁCZULNEGO

BUDOWA ANATOMICZNA CZĘŚCI

WSPÓŁCZULNEJ AUN

ośrodki

Rdzeń kręgowy od C

7

do L

3

włókna

przedzwojowe krótkie

pozazwojowe

długie

zwoje

Zwój szyjny górny i dolny
Zwój gwiaździsty
Zwój trzewny
Zwój krezkowy górny i dolny

receptory

zwoje

r. cholinergiczny N

zakończenia

pozazwojowe

r. adrenergiczne α i β

NA
(A,
DA)

-

+



1



1



2



3



2

Receptory
narządowe



2

SYNAPSA POZAZWOJOWA (w układzie współczulnym)

MAO

COMT

• Ach – rdzeń nadnerczy

• Pula płytka i głęboka mediatora

• Tachyfilaksja

MAO- monoaminooksydaza
COMT –metylotransferaza katecholowa

Receptory

adrenergiczne

• alfa 1

– mięśnie gładkie naczyń krwionośnych -

skurcz i wzrost ciśnienia

– ślinianki - zmniejszenie ilości śliny (zbita i

gęsta)

– mięśnie gładkie macicy (skurcz)
– mięśnie gładkie oskrzelików (skurcz)
– mięśnie zwieracze przewodu pokarmowego

i pęcherza moczowego (skurcz)

– mięsień rozwieracz źrenicy (rozszerzenie -

mydrasis)

Receptory

adrenergiczne

• alfa 2

– większe znaczenie w części

presynaptycznej niż w postsynaptycznej

– poza tym w oun (receptor

postsynaptyczny: uspokojenie, obniżenie
ciśnienia)

– nerki, macica
– hamowanie uwalniania NA do szczeliny

synaptycznej - spadek ciśnienia

– agregacja trombocytów
– degranulacja mastocytów

Receptory

adrenergiczne

• beta 1

– serce: chronotropowo +, inotropowo

+, dromotropowo +, batmotropowo+

– zwiększenie zapotrzebowania na tlen
– aparat przykłębuszkowy nerki -

pobudzenie układu RAA

Receptory

adrenergiczne

• beta 2

– rozkurcz mięśni gładkich naczyń

krwionośnych i spadek ciśnienia

– rozkurcz mięśni oskrzeli
– rozkurcz mięśni poprzecznie prążkowanych
– rozkurcz mięśni gładkich moczowodów
– hamowanie skurczów macicy

Receptory

adrenergiczne

• beta 3

– tkanka

tłuszczowa -

pobudzenie

termogenezy

– rozkurcz

pęcherzyka

żółciowego i

jelit

• beta 4 =
atypowy
sercowy

• serce,
adiopocyty,
okrężnica

• Adrenomimetyki - agoniści receptorów

adrenergicznych

• Sympatykomimetyki - brak wpływu na

receptor, nasilenie uwalniania substancji
przekaźnikowej do synapsy:

-zastępowanie substancji przekaźnikowej w

zakończeniach nerwowych

-zahamowanie jej rozkładu przez MAO - efedryna,

pseudoefedryna, amfetamina, tyramina

-zahamowanie wychwytu zwrotnego - kokaina,

TLPD

Adrenomimetyki

Selektywność

adrenomimetyków

Agoniści

Receptory

fenylefryna



1





2



noradrenalina



1

= 



2





1





adrenalina



1

= 



2

<



1





isoprenalina











albuterol











dopamina

D

1

= D

2



Adrenomimetyki

nieselektywne

adrenalina

noradrenalina

dopamina

dobutamina

Adrenalina (epinefryna)

• zwęża większość naczyń – pobudzenie 

(naczynia krwionośne skóry i błon śluzowych

obkurczają się – tam tylko receptory a )

• wpływ na receptory 

1

- dodatnie działanie

inotropowe i chronotropowe

• w małych dawkach rozkurcza naczynia mięśni

poprzecznie prążkowanych – pobudzenie 

2

• w dużych dawkach kurczy naczynia mięśni

poprzecznie prążkowanych – pobudzenie 

1

• rozkurcz mięśni oskrzeli – pobudzenie 

2

• działanie na HR i RR zależne od dawki

Działanie epinefryny zależy od
dawki

dawka

działanie

Niewielkie dawki i.v. (1–2

mg/min)

pobudzenie receptorów 

2

,

rozkurcz oskrzeli,
rozszerzenie tętniczek w mięśniach szkieletowych i
narządach miąższowych
niewielkie zmniejszenie oporu obwodowego,
zwiększenie powrotu żylnego i pojemności
minutowej serca
wzrost skurczowego i obniżenie rozkurczowego
ciśnienia tętniczego

Powyżej (4 mg/min)

pobudzenie receptorów 

1

w m. sercowym;

zwiększenie siły skurczu m. sercowego, pojemności
minutowej serca
zwiększenie częstotliwość rytmu serca

(ryzyko

wystąpienia zaburzeń rytmu serca)

Dalsze zwiększanie dawek

uogólniony skurcz wszystkich naczyń krwionośnych,
wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia
tętniczego
zmniejszenie pojemności minutowej serca

Adrenalina

• wyłącznie pozajelitowo, doustnie rozkłada

się w przewodzie pokarmowym oraz
wątrobie

– podskórnie - wchłanianie powolne ze względu na

miejscowy skurcz naczyń krwionośnych; roztwory
1:1000 i 1:10000; dawka sc. - 0.3-0.5 mg

– domięśniowo
– dotchawiczo - działanie systemowe - nie

ograniczone do drzewa oskrzelowego, roztwory
1:100

– dożylnie - rzadko

Pierwsza najważniejsza decyzja

w leczeniu wstrząsu

anafilaktycznego

Szybkie, domięśniowe podanie

ADRENALINY

(najlepiej w mięsień czworogłowy uda)

Większość zgonów z powodu wstrząsu anafilaktycznego

Większość zgonów z powodu wstrząsu anafilaktycznego

wynika z opóźnienia włączenia leczenia adrenaliną !!!

wynika z opóźnienia włączenia leczenia adrenaliną !!!

Dożylne podanie adrenaliny

może spowodować

:

• Wzrost ciśnienia skurczowego i

rozkurczowego (wylew do OUN).

• Wzrost zużycia tlenu przez mięsień

sercowy (bóle wieńcowe).

• Zawał lub niedokrwienie mięśnia

sercowego.

• Pojawienie się zaburzeń rytmu serca

lub migotanie komór.

Adrenalina

• Wskazania

– nagłe zatrzymanie krążenia
– ostre stany alergiczne (szybki skurcz naczyń skóry i

błon śluzowych - zmniejszenie obrzęku)

– niektóre postacie wstrząsu (zwłaszcza anafilaktyczny)
– dodatek do leków miejscowo znieczulających
– w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy (najsilniej

rozszerza źrenicę), rozerwania zrostów tęczówkowo-
soczewkowych w przebiegu zapalenia tęczówki lub w
czasie zabiegów operacyjnych w celu zmniejszenia
krwawienia

– rzadko w astmie, w stanach duszności z zastojem w

krążeniu małym (wziewnie)

Adrenalina

– działania niepożądane:

• pobudzenie psychiczne, niepokój oraz

drżenie kończyn,

• znaczne pobudzenie czynności serca 

niewydolność wieńcowa z bólami
zamostkowymi

• obrzęk płuc na skutek skierowania krwi do

płucnego łożyska naczyniowego i wzrostu
ciśnienia

– przeciwwskazania:

• tętniaki mózgu i aorty

Noradrenalina

(norepinefryna)

• zwęża naczynia – pobudzenie 

• podobnie jak adrenalina działa na

rec. , ale 



1



2

• nawet małe dawki nie powodują

obniżenia RR (słaby wpływ na

receptory 

2

)

• zwiększa RR (skurcz naczyń skóry,

nerek, mięsni szkieletowych i

wątroby - wzrost oporu

obwodowego)

Noradrenalina

• działa tylko po podaniu pozajelitowym

– w przewodzie pokarmowym ulega rozkładowi

– działanie natychmiastowe i krótkotrwałe ok. 2-5 min.

– szybka biotransformacja

• stosowana niekiedy jako dodatek do leków

miejscowo znieczulających

– kurcząc naczynia zwalnia uwalnianie leku miejscowo

znieczulającego

– nie stosować w dystalne części ciała ze względu na

możliwość skurczu naczyń i martwicy

• działania niepożądane:

– wzrost ciśnienia

– znaczne pobudzenie czynności serca, tachykardia,

zaburzenia rytmu do migotania komór włącznie,

najczęściej po podaniu dożylnym.

Różnica w działaniu NA i A polega na odmiennym
oddziaływaniu na poszczególne typy receptorów
adrenergicznych.

NA  

1

= 

2

; 

1

>>



2

 NA powoduje przede wszystkim skurcz mięśni gładkich i

wzrost ciśnienia rozkurczowego; w wyniku zwiększonego
napływu krwi do serca i pobudzenia 

1

dochodzi również

do wzrostu ciśnienia skurczowego. HR odruchowo maleje.

A  

1 =



2

> 

1=



2

 naczynia krwionośne skóry i błon śluzowych obkurczają

się po A (zblednięcie, bo te naczynia zawierają tylko
receptory 

1

), natomiast naczynia krwionośne mięśni

szkieletowych ze względu na receptor 

2

ulegają

rozkurczowi; ponieważ łączny przekrój tych naczyń jest
bardzo duży to opór się zmniejsza i ciśnienie rozkurczowe
spada . Jednocześnie za pośrednictwem receptorów 

1

ulega pobudzeniu czynność serca i ciśnienie skurczowe
nie obniża się, a nawet rośnie, stąd powiększa się
amplituda ciśnienia. HR rośnie.

Dopamina

• prekursor A i NA

• DA może działać na receptory adrenergiczne

• Istnieją specyficzne receptory DA

– Mózg

– Naczynia nerek i jelit

• Preparat przeznaczony wyłącznie do podawania i.v., po uprzednim

rozcieńczeniu w 5% roztworze glukozy lub 0,9% roztworze NaCl.

• Trwałość roztworu wynosi 24 h.

• Podawać do dużych naczyń żylnych lub żyły centralnej, w ciągłym wlewie za

pomocą pompy infuzyjnej, stale kontrolując EKG i tętno.

• Działanie dopaminy zaczyna się 5 min po rozpoczęciu wlewu i.v.
i utrzymuje się przez 10 min po jego zakończeniu

• Wskazania:

– Wstrząs kardiogenny i hipowolemiczny

– nie zmniejsza przepływu przez nerki (już w małych dawkach rozszerza naczynia

nerkowe)

– pobudza receptory beta (1 i 2) stymulując czynność serca

– w dużych dawkach (>10 ug/kg m.c. pobudza też rec alfa - skurcz naczyń

krwionośnych i wzrost oporów obwodowych

•

Dopexamina – syntetyczna pochodna o silnym działaniu na receptory beta2

Działanie dopaminy zależy od
dawki

dawka

działanie

Niewielkie dawki i.v. (0,5–2 g/kg

mc./min)
D1, D2

rozszerza naczynia nerkowe i trzewne,
zwiększa przepływ nerkowy i przesączanie
kłębuszkowe,
↑ wydalanie moczu i utratę sodu
brak wpływu na serce

Średnia dawka (2–10 g/kg

mc./min)
α1, β1

stymuluje zarówno receptory -adrenergiczne, jak i 
w sercu
↑ kurczliwości m. sercowego,
↑ objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca,
przyspieszenie czynności serca,
↑ ciśnienia tętniczego (zwłaszcza skurczowego),
poprawia przepływ wieńcowy

Dawki większe niż 10 g/kg

mc./min
α1

przeważa działanie obkurczające naczynia

krwionośne pobudzenie receptorów  i

uwalnianie NA,
↑ skurczowego i rozkurczowego ciśnienia

tętniczego,
↑ ośrodkowego ciśnienia żylnego,

ciśnienia w tętnicy płucnej
↓ przepływu nerkowego,
↓ pojemności minutowej serca
przyspieszenia czynności serca

(częstoskurcz nadkomorowy lub

komorowy).

Dopamina

• Stany wstrząsowe: wstrząs septyczny, kardiogenny,

pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych (2-5
μg/kg m.c./min)

Lek z wyboru (obkurza naczynia, utrzymuje przepływ krwi przez narządy).

• Zastoinowa niewydolność serca.
• Ostra niewydolność nerek (odpowiednio wczesne

zastosowanie u chorych z niedociśnieniem i
skąpomoczem)

• Znaczne niedociśnienie tętnicze: wcześniaki i

noworodki: dawka początkowa wynosi > 5 mg/kg
mc./min, 10 mg/kg mc./min (dawki mniejsze wywierają
krótkotrwały efekt)

Dobutamina

• silniej niż DA działa na 

1

, słabo na 

1

(izomer lewo - i

prawoskrętny)

• na serce działa silniej inotropowo niż

dromotropowo (ostrożnie w migotaniu

przedsionków!), minimalnie zmienia HR

• zapotrzebowanie serca na tlen jest mniejsze, niż po

innych sympatykomimetykach, dlatego chętniej

jest stosowana w niektórych postaciach wstrząsu

np. kardiogennym.

• możliwe jest równoczesne stosowanie dopaminy i

dobutaminy, aby efektywniej zwiększyć pracę

serca, podnieść ciśnienie tętnicze i zachować

przepływ przez nerki.

Selektywni agoniści alfa1:

fenylefryna

metoksamina

mefentermina

metaraminol

midodryna

selektywny agonista alfa1

• silnie pobudza receptory alfa1 - stosowana jako lek

naczyniozwężajacy

• silnie podnosi ciśnienie tętnicze (ostre stany

podciśnienia – wstrząs)

• odruchowe pobudzenie n. X (bradykardia) –

lecz.

napadowego częstoskurczu przedsionkowego

• drogi podania: p.o. - źle się wchłania, w 60% jest

metabolizowana przy pierwszym przejściu przez

wątrobe, dawki<10 mg nie osiągają stężeń

terapeutycznych, s.c, i.v., i.m. oraz miejscowo w

postaci kropli na błony śluzowe, także jako dodatek

do leków miejscowo znieczulających

Alfa – adrenomimetyki

FENYLEFRYNA (Coldrex®, Febrisan®,

Otrivin®)

• powoduje skurcz naczyń poprzez bezpośrednie pobudzenie

receptorów -adrenergicznych w ścianie naczyń.

• preparaty złożone, wraz z lekami przeciwhistaminowymi,

przeciwkaszlowymi i przeciwbólowymi,

• preparaty złożone stosowanych w postaci kropli do nosa.

WSKAZANIA:

• alergiczny i naczynioruchowy nieżyt nosa,
• obrzęk trąbki słuchowej,

Fenylefryna

• stosowana jako lek naczyniozwężający
• silnie pobudza 

1

• działa dłużej od NA i A - T

0.5

= 2-3h;

• źle wchłania się z przewodu pokarmowego,

w ponad 60% ulega efektowi I przejścia –

doustne dawki mniejsze niż 10 mg nie

osiągają stężeń terapeutycznych.

• iniekcje, krople
• np. coldrex - zawiera paracetamol i

witaminę C.

Adrenomimetyki alfa

selektywne:

nafazolina

oksymetazolina

ksylometazolina

Leki alfa

adrenomimetyczne

selektywne

• Stosowane przede wszystkim miejscowo

w celu obkurczenia naczyń
krwionośnych

• Wskazania:

– Doraźne likwidowanie objawów nieżytu nosa

infekcyjnego i alergicznego

– Zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa i

poprawy widoczności pola operacyjnego
podczas zabiegów na jamie nosowo-
gardłowej

Leki alfa

adrenomimetyczne

selektywne

• długotrwałe stosowanie kropli do nosa -

„rebound effect” - obrzęk błony śluzowej

(„down regulation” receptorów 

1

)

• rhinitis medicamentosa (chlorek

benzalkonium) - środek antyseptyczny

(detergent)

• Ostrożnie u osób z chorobami układu

sercowo-naczyniowego, nadczynnością

tarczycy , cukrzycą i przerostem gruczołu

krokowego.

• Nie dłużej niż 5 dni

Nafazolina

• na błony śluzowe nosa i spojówek -

zmniejszenie przekrwienia wywołanego stanem

zapalnym.

• działa podobnie na 

1

i 

2

• preparaty złożone np. Sulfarinol (z sulfatiazolem

- sulfonamid bez znaczenia terapeutycznego,

częste uczulenia oraz parafinę, wchłanianą i

gromadzącą się w węzłach chłonnych –

przerost, zwłóknienie płuc), Rhinophenasol,

Betadrin (zawierają difenhydraminę)

• rzadko stosowana

Oksymetazolina i

Ksylometazolina

• działanie niepożądane:

– OUN: pobudzenie i bezsenność

• wyłącznie miejscowo do nosa
• działanie obkurczające

– ksylometazoliny do 4 -6 h
– oksymetazoliny do 8 h

• nie stosować u niemowląt, małych dzieci i

osób starszych:

– niebezpieczne działania ośrodkowe, łącznie z

hipotonią, drgawkami i śpiączką

• Tymazolina, tetrazolina

Klonidyna, guanfacyna, guanabenz

= selektywni agoniści receptora

alfa 2

=pochodne imidazolowe

• stosowane w nadciśnieniu tętniczym
• stymulacja receptorów alfa 2 w nucleus

tractus solitarii prowadzi do zahamowania
neuronów układu współczulnego i przewagi
nerwu X, a na obwodzie do zmniejszonego
uwalniania NA

• w oun hamująca na nucleus locus ceruleus

- tłumienie objawów abstynencyjnych

Klonidyna (działanie

ośrodkowo-obwodowe)

• działa na receptory 

2,

I1, zlokalizowane w

OUN gdzie tłumi aktywność ośrodkowych

neuronów wazomotorycznych i obniża

ciśnienie, dlatego stosowana jest w NT

• pobudzenie presynaptycznych 

2

na

obwodzie - zmniejszenie uwalniania NA

• w niewielkim stopniu agonista rec. 

1

• receptory 

2

w oun: działanie

uspokajaące, przeciwlękowe,

hipotensyjne

• stosowana w przygotowaniu osób

uzależnionych do odstawienia opioidu lub

alkoholu - redukuje napięcie współczulne

Klonidyna

• migrena – znaczenie historyczne (nieznany

mechanizm działania przeciwbólowego, pobudza

łaknienie)

• doustnie (wchłania się całkowicie), i.m., TTS, i.v.

raczej nie

• duże dawki - wzrost ciśnienia poprzez pobudzenie

obwodowych 

1

w naczyniach (efekt krótkotrwały,

ustępujący na korzyść długotrwałego efektu

hipotensyjnego)

• nagłe odstawienie klonidyny może być powodem

niebezpiecznych wzrostów ciśnienia, zwłaszcza u

pacjentów stosujących jednocześnie -adrenolityki

(kompensacyjne zmiany receptorowe)

Klonidyna

• Liczne działania niepożądane:

– suchość w ustach i senność (50%)
– zawroty głowy
– przewód pokarmowy: podwyższenie aktywności

enzymów wątrobowych, uszkodzenie wątroby,

brak łaknienia

– układ sercowo-naczyniowy: hipotonia

ortostatyczna, tachy- lub bradykardia, zaburzenia

rytmu, objaw Raynauda.

– zmniejszenie popędu płciowego.

• wydalana w 50% w postaci niezmienionej

przez nerki (ostrożnie w niewydolności nerek)

Rilmenidyna,

moksonidyna

• Większe powinowactwo do receptorów

imidazolinowych (I1 – brzuszno-boczna część

rdzenia przedłużonego: regulacja RR, I2 –

podwzgórze: ośrodkowa regulacja stężenia

glukozy w surowicy krwi)

• Działanie hipotensyjne (pełny efekt hipotensyjny

po 4-6 tygodniach): I1: zahamowanie aktywności

układu współczulnego (zmniejszenie stymulacji

współczulnej serca, zmniejszenie oporu

obwodowego, zmniejszenie aktywności reninowej

osocza, zmniejszenie resorpcji zwrotnej sodu i

wody, brak wpływu na objętość wyrzutową serca,

nie wywołuje hipotonii ortostatycznej

• Guanfacyna

– bardziej selektywna w stosunku do 

2

niż

klonidyna

– dłuższy T

0,5

=12-24 h

– podobne zastosowania kliniczne

• Guanabenz

– działa podobnie
– krótszy T

0,5

=4-6 h.

Metyldopa –

Dopegyt, tabl.

• Zajmuje miejsce A i NA w ziarnistościach

sekrecyjnych neuronów w OUN oraz w
zakończeniach obwodowych

• Hamuje etap

dopa-dekarboksylazy

w

procesie syntezy NA

• Ulega przekształceniu do -metylodopaminy

i fałszywego przekaźnika - -

metylnorepinefryny, która może być
magazynowana i ma większe powinowactwo
do receptorów 

2

niż 

1

- powoduje działanie

zbliżone do klonidyny

• Pobudza receptory

2 – adrenergiczne

.

Alfa-metyldopa

(dihydroksyfenylometyloalanin

a)

• Nie upośledza parametrów oddechowych.
• Stosowana w

łagodnym i umiarkowanym

nadciśnieniu tętniczym, zwłaszcza w ciąży.

• przechodzi przez barierę krew - mózg i działa

ośrodkowo (depresja, obj. pozapiramidowe)

Alfa-metyldopa

• działania niepożądane:

– objawy alergiczne
– immunozależna niedokrwistość

hemolityczna

– uszkodzenie szpiku i wątroby
– zaburzenia psychiczne
– ortostatyczne spadki ciśnienia

• lek pierwszego rzutu w NT w ciąży.
• nie upośledza przepływu przez naczynia

nerkowe

Beta-adrenomimetyki :

III. Agoniści receptora β

Izoprenalina

β

1

=

β

2

β

1

<

β

2

agoniści

nieselektywni

Orcyprenalina

Efedryna

β

1

β

2

sympatykomimetyk

Dobutamina

β

1

Agoniści selektywni

Salbutamol

β

2

>>

β

1

Fenoterol

β

2

>>

β

1

Formoterol

β

2

Salmeterol

β

2

>>

β

1

Nieselektywne beta-

adrenomimetyki :

izoprenalina

orcyprenalina

Izoprenalina

• 



1

i 

2

agonista

• działa chronotropowo i inotropowo dodatnio
• Rozkurcz naczyń w mięśniach poprzecznie

prążkowanych

• Spadek ciśnienia rozkurczowego
• Odruchowa tachykardia
• Rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli
• Wchłania się dobrze po podaniu pozajelitowym i

wziewnym; zastosowana doustnie lub

podjęzykowo wchłania się nierównomiernie i siłę

jej działania trudno przewidzieć

Izoprenalina

• T ½ = 2.5 h.
• działania niepożądane:

– kołatanie serca
– zaburzenia rytmu - nie stosować w niewydolności

wieńcowej, nadczynności tarczycy oraz zwiększonej

pobudliwości serca

– bóle głowy
– bóle zamostkowe
– nudności
– drżenia kończyn.
– najczęściej po podaniu pozajelitowym, u osób szczególnie

wrażliwych, bądź po przedawkowaniu leku w inhalacji.

• Wskazania: blok serca, bradykardia (działa

dromotropowo dodatnio)

Orciprenalina

(astmopent)

• działa silniej na 

2

niż na 

1

• można ją stosować doustnie (działanie

opóźnione i przedłużone do 3-4 godzin) oraz

pozajelitowo:

– we wstrzyknięciach w celu pobudzenia serca po

operacjach na sercu oraz w blokach serca

• wziewnie w dychawicy oskrzelowej, lepiej jednak

stosować selektywne 

2

- mimetyki.

• działa nieco dłużej niż izoproterenol – T ½ = 6 h.

• Bametan - obecnie bez znaczenia

terapeutycznego bo prawdopodobnie działa

tylko na zdrowe naczynia i powoduje efekt

podkradania(ch. Raynauda, ch. Buergera)

Adrenomimetyki

beta 2 selektywne:

salbutamol

fenoterol

terbutalina

salmeterol
formoterol

Leki adrenomimetyczne

beta 2 selektywne

• stany spastyczne oskrzeli
• tokoliza
• ryzyko kołatania serca i zgonu –

niewielki wpływ na receptory beta1

(!!!)

• długotrwałe stosowanie – mniejsza

skuteczność, działają objawowo, nie

przedłużają życia chorych

Salbutamol

• pobudza 

2

w mięśniach gładkich oskrzeli i

macicy - rozkurcz

• nie w pełni selektywny (objawy stymulacji



1

-adrenergicznej)

• wchłania się dobrze z przewodu

pokarmowego, po podaniu wziewnym oraz

dożylnym

• po podaniu wziewnym szybko powoduje

rozkurcz oskrzeli, czas działania 2-4h

• metabolizowany w wątrobie

Salbutamol

• działania niepożądane:

– pobudzenie serca (kołatanie, bóle zamostkowe)

po przedawkowaniu lub u chorych z uszkodzonym

mięśniem sercowym (pobudzenie

presynaptycznego 

2

 uwolnienie NA z

zakończenia nerwowego (przeciwstawny efekt

przy pobudzeniu 

2

)

– drżenia mięśniowe - pobudzenie 

2

– w ciąży może przyspieszać czynność serca płodu
– zwiększenie poziomu glikemii i wolnych kwasów

tłuszczowych zwłaszcza po terapii doustnej i

iniekcjach.

Salbutamol

• wskazania:

– napad duszności (aerozol)
– w hamowaniu skurczów przedwczesnych
– stosowany w niektórych bólach

miesiączkowych, w przeciwieństwie do
cholinolityków, które są w tych
przypadkach powszechnie stosowane,
mimo że praktycznie nie działają na
mięsień macicy.

Fenoterol

• większa selektywność w stosunku do 

2

• może powodować tachykardię - pobudzenie

presynaptycznego 

2

pobudza uwalnianie

NA

• działa około 8-10 h (T

0.5

= 8 h - skutecznie i

długotrwale hamuje skurcze macicy)

• działania niepożądane:

– drżenia mięśniowe
– nudności
– po przedawkowaniu pobudzenie czynności serca

(iniekcje dożylne wykonywać powoli).

• Terbutalina: działa szybciej i

nieznacznie krócej (T

0,5

=3-6h) niż

fenoterol; jest równie selektywna

• Salmeterol:

– działa dłużej, ok. 12 h
– jest silnym i wybiórczym agonistą 

2

– nie należy podawać w napadzie

astmy - działanie leku nie jest
natychmiastowe

• Formoterol: działa równie długo, lecz szybciej

niż salmeterol

• Bitolterol: hydrolizowany przez esterazy gł. w

płucach do czynnej postaci - kolterolu. Działa
około 3-6 godzin

• Ritodrine - zmniejsza napięcie mięśnia

macicy; po podaniu p.o. wchłania się szybko,
stosowany w zapobieganiu porodowi
przedwczesnemu początkowo i.v. a następnie
doustnie

Leki alfa adrenolityczne

nieselektywne

• hamują receptory 

1

i 

2

(wzrost

uwalniania NA - działania
niepożądane: tachykardia,
tachyarytmie)

• nieskuteczne w leczeniu nadciśnienia

tętniczego, związanym z nadmiernym
pobudzeniem układu współczulnego.

– Wyjątek: pheochromocytoma

Alkaloidy sporyszu

• złożone działanie farmakologiczne,

zależne od preparatu, stężenia i narządu;
niektóre pochodne działają także
serotoninergiczne i dopaminergiczne

• Sporysz (Secale cornutum) jest

przetrwalnikiem grzyba buławinki
czerwonej (Claviceps purpurea),
pasożytującego na zbożu; zawiera 2
grupy alkaloidów

Alkaloidy sporyszu

• wielkocząsteczkowe

(polipeptydowe) - np. ergotamina

– antagoniści receptorów , mają znaczną

aktywność wewnętrzną (działanie

agonistyczno - antagonistyczne) i mogą

powodować skurcz naczyń

– powodują skurcz tężcowy macicy
– są słabo rozpuszczalne w wodzie i

wchłaniane z przewodu pokarmowego

Alkaloidy sporyszu

• małocząsteczkowe - np. ergometryna

– nie blokują rec. ,
– nie działają na naczynia, natomiast silnie działają

na macicę, powodując jej kloniczne skurcze

– dobrze rozpuszczalne w wodzie i wchłaniane z

przewodu pokarmowego

– mają tylko działanie obwodowe

• półsyntetyczne uwodornione alkaloidy

sporyszu - np. dihydroergotamina

– blokują rec. , nie mają aktywności wewnętrznej

ani wpływu na macicę

Alkaloidy sporyszu

• ERGOTAMINA

– słabo wchłania się z przewodu pokarmowego,

mimo to jest podawana doustnie

– działania niepożądane:

• działania ośrodkowe: senność, depresja
• podana pozajelitowo: gwałtowne wymioty, biegunki

(pobudza perystaltykę), bóle brzucha

• wzrost ciśnienia
• długotrwałe stosowanie może doprowadzić do

niedokrwienia a nawet zgorzeli kończyn;

• zatrucie „starym chlebem” (martwica palców,

poprzedzona przeczulicą, a następnie zniesienie czucia,

bradykardia, hipertermia, drgawki toniczno - kloniczne,

biegunka, wymioty, sinica)

Alkaloidy sporyszu

• ERGOTAMINA:

– wskazania:

• ginekologia: zahamowanie krwawienia z macicy -

zaciśnięcie naczyń spowodowane kurczem tężcowym,
nie stosować gdy płód znajduje się w macicy -
niedotlenienie płodu, pęknięcie macicy;

• napady migrenowe (doraźnie) - skuteczność wątpliwa

• ERGOMETRYNA

– nasila skurcze macicy (słaba akcja porodowa

po II okresie porodu), zmniejsza krwawienia po
porodzie

Alkaloidy sporyszu

• DIHYDROERGOTAMINA

– blokuje receptory  i pobudza ośrodek

nerwu X - depresja ośrodka
naczynioruchowego

– nie obniża skutecznie ciśnienia krwi i nie

ma zastosowania w leczeniu
nadciśnienia tętniczego

– coraz rzadziej stosowana w napadach

migrenowych

Tolazolina

• hamuje receptory :

– rozkurcz naczyń
– odruchowe pobudzenie serca

• pobudza receptory , hamuje MAO i

cholinesterazę

• nie stosowana ogólnie z powodu działań

niepożądanych

• miejscowo:

– zaburzenia ukrwienia obwodowego (trudno gojące

się rany, odleżyny, odmrożenia, stany gorszego

ukrwienia tkanek gałki ocznej np. angiopatia

cukrzycowa)

Tolazolina

• działania niepożądane:

– tachykardia, zaburzenia rytmu serca i bóle

wieńcowe szczególnie po podaniu

pozajelitowym

– paradoksalna zwyżka ciśnienia, ale także

hipotensja ortostatyczna

– biegunka i zwiększenie wydzielania soku

żołądkowego

– hamuje dehydrogenazę mleczanową i

przedłuża działanie alkoholu

– zwiększa wydzielanie łez, śliny, śluzu w

układzie oddechowym oraz soku trzustkowego

Fentolamina

– dożylnie w leczeniu i diagnostyce

pheochromocytoma (obecnie rzadko)

– ostre epizody hipertensyjne

spowodowane sympatykomimetykami

– zaburzenia wzwodu u mężczyzn -

doustnie, podjęzykowo, a także
bezpośrednio do ciał jamistych

Fenoksybenzamina

• nieodwracalny antagonista  - bardziej 

1

niż 

2

• duże dawki blokują także receptory dla 5-HT, H i Ach.
• działania niepożądane:

– hipotensja ortostatyczna i odruchowa tachykardia, zwłaszcza u

chorych z hipowolemią

– zahamowanie ejakulacji
– zwężenie źrenicy i trudności w oddychaniu przez nos
– nudności i wymioty po podaniu p.o.
– Hiperwentylacja
– utrata zdolności percepcji czasu ponieważ pobudza OUN
– miejscowe podrażnienie tkanek

• doustnie jedynie w przewlekłym leczeniu

pheochromocytoma

Leki alfa1 adrenolityczne

selektywne

• 1976 r . – prazosyna
• 1987 r. – terazosyna
• 1991 r. – doksazosyna
Dwa ostatnie gorzej rozpuszczają się w

tłuszczach, mają mniejsze powinowactwo do

receptorów alfa, wolniejszy i mniejszy efekt

hipotensyjny, mniej hipotonii ortostatycznych

• indoramina,
• alfuzosyna
• tamsulosyna

Leki alfa1 adrenolityczne

selektywne

• rozkurcz naczyń   oporu obwodowego   RR

(zmniejszenie preload, afterload)

• odruchowa tachykardia przy gwałtownym obniżeniu

ciśnienia tętniczego, ale tu rzadko

• zwiększenie przepływu nerkowego
• korzystny wpływ na lipidy krwi -  LDL HDL
• długotrwałe stosowanie zmniejsza insulinooporność
• hamują czynność skurczową mięśni gładkich

okolicy szyi pęcherza i sterczowego odcinka

cewki moczowej, w torebce i tkance

śródmiąższowej stercza

• pomijalny klinicznie wpływ na mm. gładkie oskrzeli,

jelit, nerek

Leki alfa1 adrenolityczne

selektywne

• wskazania:

– nadciśnienie tętnicze zwłaszcza z

towarzyszącymi zaburzeniami lipidowymi lub
cukrzycą

– przerost gruczołu krokowego

• poszczególne leki różnią się parametrami

kinetycznymi (czas działania, penetracja
do OUN)

Prazosyna

• 50-70% wchłania się z przewodu

pokarmowego

• 50 % ulega efektowi I przejścia
• silnie wiąże się z białkami krwi
• T

0.5

= 2-3 h

Prazosyna

• działania niepożądane:

– ortostatyczne spadki ciśnienia zwłaszcza na początku

leczenia i gdy dawka przekracza 1mg (efekt "pierwszej

dawki") - podawać pierwszą dawkę przed snem,

zaczynając od małych dawek i stopniowo zwiększając

– Bóle i zawroty głowy, nudności , senność
– tachykardia po zażyciu dużej dawki
– obrzęki spowodowane zatrzymaniem jonów sodowych i

wody, chociaż nie pobudza układu RAA

– zaburzenia widzenia
– obrzęk błon śluzowych nosa
– w trakcie leczenia test na obecność przeciwciał

przeciwjądrowych może być fałszywie dodatni

• Alfuzosyna

– łagodny przerost stercza i NT
– krótki T

0,5

- 3 razy na dobę

• Doksazosyna

– T

0,5

=10-20h; stosowana raz na dobę

•  

Terazosyna

– 90% wchłania się po podaniu doustnym
– T

0,5

powyżej 12 godzin - podawana 1x na

dobę

•  

Trimazosyna

– 1x dziennie

• Tamsulozyna

– wybiórczy antagonista receptorów 

1A

; łagodny

przerost stercza, długi T

0,5

– 1x na dobę

• Urapidil

– zmniejsza ciśnienie tętnicze także w

centralnym mechanizmie hamowania
aktywności współczulnej; 1x na dobę

• Indoramina

– NT; bez odruchowej tachykardii; silny efekt I

przejścia

Leki alfa2 adrenolityczne

selektywne

• Johimbina

– W dużych dawkach hamuje MAO
– Wskazania:

• Impotencja (zaburzenia wzwodu)

– Działania niepożądane:

• Tachykardia, RR
• Zawroty i bóle głowy, drażliwość, nadpobudliwość
• Nudności i wymioty, zaczerwienienie skóry, potliwość,

drżenie

– Przeciwwskazania:

• Choroby serca, wątroby, nerek, wysokie ciśnienie

tętnicze

• Depresja, zaburzenia psychiczne

Sympatykolityki

• Hamują magazynowanie, uwalnianie lub

syntezę NA w układzie współczulnym

• Działania:

– Powolny i długotrwały spadek ciśnienia
– Zwiększają wydzielanie oraz nasilają czynność

skurczową żołądka i jelit

– niektóre przechodzą do OUN i hamują jego

czynność; obniżenie nastroju i zaburzenie czynność

przysadki mózgowej (spadek DA) - zaburzenia

hormonalne np. wzrost wydzielania prolaktyny 

przerost gruczołów sutkowych z mlekotokiem

• Obecnie rzadko stosowane

Rezerpina

• alkaloid wyizolowany z drzewa Rauwolfia

serpentina

• hamuje pęcherzykowe magazynowanie

amin biogennych

• po większych dawkach - nieodwracalne

uszkodzenie pęcherzyków - „sympatektomia

farmakologiczna”- potrzeba dni lub tygodni

do ich ponownego zsyntetyzowania

• obniża powoli ciśnienie; obecnie rzadziej

stosowana w leczeniu NT

Rezerpina

• Działania niepożądane:

– zapaść ortostatyczna
– retencja sodu i wody
– obniżenie nastroju
– obrzęk błon śluzowych - „zatkanie nosa”
– zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i kwasu solnego - nie wolno

w chorobie wrzodowej

– biegunki, bóle brzucha
– senność, depresja, pogorszenie sprawności
– obniżenie progu padaczkowego - nie wolno u chorych na padaczkę
– zaburzenia układ pozapiramidowego z rozwojem

pseudoparkinsonizmu

– zmniejszenie libido i impotencja
– zwiększenie łaknienia
– hiperprolaktynemia (laktacja)

Guanetydyna

• hamuje uwalnianie NA przez bodźce

nerwowe; jest magazynowana

kompetycyjnie w miejsce NA

• stabilizuje błonę aksonalną, utrudniając

przenoszenie bodźców do zakończeń

nerwów współczulnych

• magazynowanie i uwalnianie A z nadnerczy

nie jest zaburzone przez guanetydynę,

ponieważ nie jest ona zwrotnie wchłaniana.

• nie przechodzi przez barierę krew - mózg i

nie działa ośrodkowo

Guanetydyna

• mniej zaburzeń ze strony przewodu

pokarmowego

• spadek ciśnienia wyłącznie w mechanizmie

obwodowym

• Wskazania:

– NT zwłaszcza w późniejszym okresie
– nadczynności tarczycy, skutecznie zmniejsza

pobudzenie czynności serca

– próby stosowania w leczeniu bólu

neuropatycznego

• stosowana głównie doustnie

Guanetydyna

• Działania niepożądane:

– nadwrażliwość receptora adrenergicznego -

niebezpieczny wzrost ciśnienia w wyniku wzrostu

stężenia krążącej A uwolnionej np. pod wpływem

stresu a także po nagłym odstawieniu

– obrzęki spowodowane zatrzymaniem chlorku

sodowego i wody (kojarzyć z lekami moczopędnymi)

– zaburzenia ejakulacji

• Przeciwwskazania:

– leczenie inhibitorami MAO i TLPD, np. efedryna

(zmniejszają hipotensyjne działanie guanetydyny)

• Guanadrel – zbliżony do guanetydyny

Sympatykomimetyki

Sympatykomimetyki

Efedryna

Pseudoefedryna

Wpływ na część

presynaptyczną neuronu

adrenergicznego

Pobudzenie wydzielania

NA

z puli płytkiej

(wyrzut NA, blok MAO)

Zwiększenie działania

NA na obydwa receptory

adrenergiczne

α i β

EFEDRYNA

WSKAZANIA

1. Składnik mieszanek wykrztuśnych
2. Miejscowo na błony śluzowe
3. Hipotensja

DN
Zaburzenia rytmu serca, wzrost RR
Działanie na OUN
Uzależnienie
Trudności w mikcji

Efedryna

•

Uzyskiwana z roślin (Ma-huang, Ephedra
sinica)

•

Amina pośrednia

– Nasila uwalnianie NA
– Może dojść do tachyfilaksji

•

Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

•

Działa 3-6 godz.

•

Przypisuje się bezpośrednie pobudzające
działanie na receptory a i b

•

Dobrze przenika i pobudza OUN

Efedryna

• działania niepożądane:

– kołatanie serca, czasem bóle wieńcowe (

1

) -

ostrożnie u chorych z niewydolnością wieńcową i NT

– pobudzenie OUN z niepokojem i bezsennością a

nawet drgawkami.

• wskazania:

– obrzęk błon śluzowych (blokada nosa i ucha)

– w przeziębieniach, choć jej stosowanie jest

uzasadnione tylko wtedy, gdy konieczne jest

zniesienie blokady nosa (często jako składnik

preparatów złożonych, chociaż celowe jest jej

stosowanie samodzielne)

– może być stosowana w idiopatycznych

ortostatycznych spadkach ciśnienia tętniczego i

innych stanach hipotensyjnych

Pseudoefedryna

• prawoskrętny izomer efedryny

– podobnie działa na błony śluzowe nosa

– słabiej pobudza układ sercowo - naczyniowy

– gorzej penetruje do OUN i powoduje mniej działań

niepożądanych (mimo to ostrożnie u starszych osób);

– preferowana zamiast efedryny.

• wyłącznie doustnie, często w preparatach złożonych

• działa ok. 4-6h

• wydalana przez nerki w 80 %, alkalizacja moczu

zwalnia wydalanie i przedłuża działanie leku.

• wskazania:

– doraźnie celem zmniejszenia obrzęku błon śluzowych;

– korzystne stosowanie preparatów o przedłużonym

działaniu

Amfetamina

• Pobudza wydzielanie NA
• Dobre wchłanianie z przewodu pokarmowego
• Pobudza OUN
• Obwodowe działanie przez wydzielanie amin katecholowych

– deksamfetamina – izomer prawoskrętny silniej pobudza OUN i

tenże izomer był stosowany w leczeniu narkolepsji i zespołu

hiperkinetycznego u dzieci; hamuje apetyt hamując ośrodek

głodu w podwzgórzu i nieznacznie wzmaga metabolizm, była

stosowana w leczeniu otyłości, co było nieracjonalne nie tylko

ze względu na możliwość nadużywania, ale także z powodu

szybkiego (kilka tygodni) rozwoju tolerancji na działanie

hamujące apetyt

– pochodne: fenfluramina, mazindol były stosowane w leczeniu

otyłości, ale ze względu na działania niepożądane wycofane

(fenfluramina i deksfenfluramina - uszkodzenia zastawek serca

i nadciśnienie płucne)

Amfetamina

• działania niepożądane:

– zależność psychiczna
– psychoza toksyczna
– depresja, niepokój, bezsenność
– tachykardia, nadciśnienie
– rozszerzenie źrenic, suchość w jamie ustnej

• nie należy jej podawać razem z iMAO lub guanetydyną

(zwiększają pozakomórkowe stężenie NA).

• Leczenie zatrucia amfetaminą

– zakwaszenie moczu przez podanie chlorku amonowego oraz

podanie chlorpromazyny, która znosi działania ośrodkowe,
ponieważ jest  - adrenolitykiem.

Tyramina

• Pobudza uwalnianie NA
• W fermentujących pokarmach (np. wino,

piwo, ser)

• Zwykle metabolizowana przez MAO
• Może dojść do przełomu nadciśnieniowego

u chorych stosujących inhibitory MAO

Kokaina

• Szybko penetruje do OUN

– Podobnie do amfetaminy
– Działa krócej
– Silniej niż amfetaminy

• Hamuje wychwyt zwrotny NA
• Obwodowe działanie

sympatykomimetyczne

• palona, wdychana i wstrzykiwana dla

szybkiego początku działania

• Silnie miejscowo kurczy naczynia

Sympatykolityki działające

przedzwojowo

• Stosowane rzadko:

– Trimetafan: przełomy nadciśnieniowe
– Mekylamina: zmniejszenie napięcia

mięśnia wypieracza pęcherza
moczowego

• Działania niepożądane związane z

działaniem na układ przywspółczulny
(w zwojach autonomicznych ta sama
substancja przekaźnikowa - ACh)