DZIECINSTWO: średnie to wiek miedzy 3 a 7 r.z., jest to okres przedszkolny; pózne to wiek miedzy 7 a 12 r.z.; jest to okres wczesnoszkolny

ROZWÓJ FIZYCZNY:

Dziecinstwo srednie:

Sylwetka pajaczkowata (slaba tkanka tluszczowa, wydluzone konczyny), rozrastajaca sie czesc twarzowa czaszki; przyspieszony, skokowy wzrost koscca; niedojrzalosc narzadow wewnetrznych; latwa meczliwosc.

- Dziecko w wieku 3 lat:

0. Wzrost: dz 94,5 cm; ch 95,5 cm

1. Waga: dz 14,5 kg; ch 14,8 kg

- Dziecko w wieku 6 lat:

0. Wzrost: dz 116,1 cm; 117,8 cm

1. Waga: dz 20,9 kg; 21,8 kg

W ukladzie nerwowy cztery rodzaje zmian:

0. postepujaca mielinizacja wlokien nerwowych (szczegolnie w platach czolowych)

1. wzrost liczby synaps, tworzenie sie nowych polaczen miedzy nauronami i wzrost produkcji chemicznych neuroprzekaznikow

2. zmiany w zakresie formy aktywnosci mozgu:

1. do 5 r.z. wieksza role w fazie czuwania odgrywaja fale theta (charakterystyczne dla snu doroslych) niz fale alfa (charakterystyczne dla zaangazowanej uwagi)

2. miedzy 5 a 7 r.z. ich udzial sie wyrownuje

0. wzrasta synchronizacja aktywnosci w roznych polach mozgu oraz koordynacja miedzy platami czolowymi, a innymi czesciami mozgu

Dziecinstwo pozne:

Sylwetka bardziej masywna, stabilna, sprawna; przybor masy miesniowej, kostnienie chrzastek, duza podatnosc na skrzywienia kregoslupa, plaskostopie, przeciazenie analizatora wzroku.

ROZWÓJ MOTORYCZNY:

Dziecinstwo srednie:

Duze pobudzenie, wzmozona aktywnosc ruchowa, duza urazowosc, glod ruchu, zwieksza sie zamoobsluga, pojawia sie wieksza harmonia, plynnosc i koordynacja ruchowa.

Dziecinstwo pozne:

Duza ruchliwosc, przewaga ruchow duzych i wspolruchow, meczliwosc przy ruchach precyzyjnych.

ROZWÓJ POZNAWCZY:

W 2 r.z. rozwija sie myslenie dziecka o rzeczach nieobecnych i niemozliwych; o nieobecnych przedmiotach i nieobecnych sytuacjach; o wyobrazonych zdarzeniach; o oczekiwanych rezultatach dzialan. W 2 i 3 r.z. nastepuje bogacenie sie wiedzy dziecka o umysle jako o zbiorze ("pojemniku") niewidzialnych stanow psychicznych. Umysl zawiera mysli i pragnienia, jest suma stanow mentalnych, ktore roznia sie od swiata rzeczy. Byty mentalne cechuje:

0. niedostepnosc dla zmyslow

1. tzw. prywatna egzystencja (przedmiot mysli danego podmiotu nie jest bezposrednio dostepny innemu podmiotowi)

2. inny sposob przestrzenno - czasowej egzystencji w przypadku przedmiotu i mysli o przedmiocie

Nastepuje odkrycie, ze umysl to juz nie pojemnik, a procesor, ktory buduje stany mentalne, konstruuje reprezentacje rzeczywistosci, tj. przedstawia i interpretuje stany rzeczywistosci. W wieku 4 lat dzieci uswiadamiaja sobie, ze umysl jest aktywny. Reprezentacje produkowane przez umysl odnosza sie do stanow swiata w specyficzny sposob. Zanika ujmowanie umyslowych przedstawien bodzcow oraz samych bodzcow jako odpowiadajacych sobie w relacji jeden do jednego. Dziecko zaczyna zdawac sobie sprawe, ze np. przekonanie nie jest prostym odzwierciedleniem rzeczywistosci, ale moze zmieniac sie w czasie, i moze byc rozne u roznych osob, zaleznie od ich doswiadczenia.

TEORIA UMYSŁU WG TOMASELLO:

Trzy glowne etapy w postrzeganiu innych przez male dzieci:

0. Inni postrzegani jako istoty zywe w odroznieniu od przedmiotow (juz we wczesnym niemowlectwie)

1. Inni postrzegani jako istoty intencjonalne. Ten etap charakteryzuje sie rozumieniem zachowania celowego i uwagi innych osob (okres zycia dziecka: 1 r.z.)

2. Inni postrzegani jako istoty obdarzone umyslem, zaangazowane w procesy uwagi, jako osoby majace nie tylko intencje, ktore przejawiaja sie w zachowaniu, ale takze mysli i przekonania, ktore moga, ale nie musza byc widoczne w zachowaniu, i ktore moga roznic sie od rzeczywistego stanu rzeczy (okres zycia dziecka: 4 r.z.)

ROZWÓJ POZNAWCZY WG PIAGETA:

Istota rozwoju jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Wczesniejsze sposoby myslenia przeksztalcaja sie w nowe, bardziej adekwatne i bardziej zrownowazone struktury poznawcze. System poznawczy dazy do rownowazenia. Podstawowe procesy:

0. Asymilacja - wlaczanie struktur zewnetrznych do uksztaltowanych juz struktur poznawczych

1. Akomodacja - dostosowanie struktur wewnetrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do przeksztalcen struktur poznawczych

2. Adaptacja - stan rownowagi miedzy asymilacja i akomodacja

Rozwoj ma charakter stadialny. Kolejne jego etapy to:

0. Inteligencja sensomotoryczna* ( 0-2 r.z.): cwiczenie odruchow i manipulacji podtrzymujacych lub powtarzajacych interesujace dziecko doznania; glowne osiagniecie to stalosc przedmiotu

1. Inteligencja przedoperacyjna* (2-6 r.z.): celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej swiadome planowanie dzialan, oparte na reprezentacjach przedmiotow; glowne osiagniecia to czynnosci symboliczne wraz z rozwojem mowy, zdolnosc do zachowania stalosci cech (tj. barwa, ksztalt), czynnosci umyslowe typu: szeregowanie, klasyfikowanie

2. Operacje konkretne (6-12 r.z.): coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotow, decentracja umozliwiajaca uwzglednienie w rozwazaniach wielu wlasnosci przedmiotu w tym samym czasie; glowne osiagniecia to zdolnosc do zachowania ilosci, np. masy, ciezaru, objetosci; rozumowanie sylogistyczne; operacje konkretne to czynnosci: zinterioryzowane (ich materialem sa obrazy umyslowe wyrazane na zewnatrz przez symboliczne zastepniki np. liczmany), zintegrowane (proste czynnosci umyslowe np. dodawanie, odejmowanie, mnozenie, dzielenie, dot. relacji miedzy obiektami i tworza uklady zlozone z czynnosci jednego rodzaju), odwracalne (dzieki opanowaniu niezmiennikow mozliwa jest odwracalnosc czynnosci umyslowych na zasadzie negacji - prosta odwracalnosc lub na zasadzie wzajemnosci - A na lewo od B, B na prawo od A)

3. Operacje formalne (12-15 r.z.): w pelni odwracalne operacje umyslowe; glowne osiagniecia: myslenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdan, kombinatoryka; operacje formalne to operacje II st. (operacje operacji), ktore dotycza relacji miedzy relacjami, np. implikacja; zintegrowanie operacji formalnych wyraza sie laczeniem wielu roznych rodzajow operacji w jednym rozumowaniu;operacje formalne sa zinterioryzowane, a ich material stanowia pojecia wyrazane na zewnatrz znakami (przeprowadzanie operacji na znakach umozliwia oderwanie sie od konkretnych tresci i formulowanie hipotez); mozliwe jest poslugiwanie sie dwoma rodzajami odwracalnosci jednoczesnie (negacja i wzajemnosc); operacje formalne sa wzglednie niezalezne od tresci (zainteresowanie dana dziedzina moze spowodowac, ze rozwiazywanie zadan z tej dziedziny wczesniej osiagnie etap myslenia formalnego); operacje formalne sa niezalezne od formy, co umozliwia formulowanie praw, regul, zasad i ich wykorzystywanie w rozwiazywaniu problemow

* Porownanie I i II etapu inteligencji: zmiany w relacji element oznaczajacy - oznaczany. OZNAKA to elementarne wrazenie zmyslowe; element oznaczany: czynnosc dziecka, rezultat dzialania. SYMBOL to zastepnik obiektu lub czynnosci, zachowujacy podobienstwo percepcyjne lub funkcjonalne z zastepowanym obiektem (np. rysunek, przedmiot, slowo) czesciowo odroznicowany od elementu oznaczanego, obrazowy i zindywidualizowany; element oznaczany: wyorazenie stanu, ruchu lub przeksztalcenia obiektu. ZNAK jest odroznicowany od elementu oznaczanego, arbitralny i spoleczny; element oznaczany: pojecie.

W dekadzie lat 80. coraz wieksza liczba badaczy zaczela podwazac Piagetowska teze o uniwersalnosci stadium operacji formalnych w rozwoju poznawczym czlowieka. Pojawila sie tez teza, ze po adolescencji ksztaltuja sie tak zwane postformalne postacie poznania, konstytuujace V stadium w stosunku do czterech opisanych przez Piageta.

ROZWÓJ MORALNY:

Mamy dwie orientacje moralne: podejscie poznawczo-rozwojowe i tutaj koncepcja Piageta i koncepcja Kohlberga oraz podejscie narracyjne, reprezentowane przez Carol Gilligan.

KONCEPCJA PIAGETA:

Model Piageta tworzy 4 stadia.Piaget podkreslal poznawczy aspekt rozwoju moralnego, twierdzac, ze myslenie moralne dziecka zalezy od stadium rozwoju poznawczego w jakim aktualnie znajduje sie dziecko:

0. Stadium I: miedzy 2 a 4 r.z.; dzieci nie maja rzeczywistego pojecia moralnosci

1. Stadium II: miedzy 5 a 7 r.z., to stadium moralnosci heteronomicznej/realizmu moralnego; dziecko trzyma sie sztywno zasad, interpretuje je jako niezmienne, sa one narzucone z zewnatrz, przez ludzi z autorytetem, zwykle rodzicow; dobro i zlo widziane jest w kategoriach bialo-czarnych; Piaget wyrozniltu dwa ciekawe zjawiska:

3. odpowiedzialnosc obiektywna: dzieci oceniaja sytuacje moralne ze wzgledu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje, a nie intencje osoby, ktora sie go dopuscila

4. immanentna sprawiedliwosc: dzieci wierza ze zawsze kiedy regula jest naruszona musi nastapic kara

0. Stadium III: miedzy 7/8 a 11 r.z., to stadium moralnosci autonomicznej/relatywizmu moralnego; reguly traktowane sa jako ustanowione i podtrzymywane dzieki negocjacji i umowie czlonkow danej spolecznosci,to stadium zbiega sie ze stadium rozwoju operacji formalnych w rozwoju poznawczym, kiedy dzieci sa juz zdolne rozwazac wsyztskie mozliwe sposoby rozwiazania jakiegos problemu i potrafia rozumowac opierajac sie na hipotezach i wnioskach, dzieki temu potrafia patrzec na swoje problemy z roznych punktow widzenia i przy ich rozwiazywaniu brac pod uwage wiele czynnikow

1. Stadium IV: powyzej 11 r.z.; dzieci sa zdolne do tworzenia nowych regul, myslenie formalne pozwala na wyobrazenie sobie hipotetycznych sytuacji i nowych regul kierowania nimi, dzieci zaczynaja takze rozumowanie moralne poza poziom osobisty, na powazniejsze tematy np. spoleczne

KONCEPCJA ROZWOJU MORALNEGO KOHLBERGA:

0. Poziom moralności przedkonwencjonalnej (4-10 r.z.):

1. Moralnosc unikania kary: podmiot uzasadnia sady z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed kara.

2. Moralnosc wlasnego interesu: podmiot uzasadnia sady z punktu widzenia nagroc i przewidywanych korzysci osobistych.

0. Poziom moralnosci konwencjonalnej (10-13 r.z.):

3. Moralnosc harmonii interpersonalnej: podmiot uzasadniasady z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osob pozostajacych w bezposrednich interakcjach oraz na podstawie wyobrazen o znaczacych i grzecznych osobach.

4. Moralnosc prawa i porzadku: podmiot uzasadnia sady z punktu widzenia uznanych autorytetow,obowiazujacych norm i pelnionych rol spolecznych.

0. Poziom moralnosci pokonwencjonalnej (powyzej 13 lat lub dopiero we wczesnej dorosloci lub nigdy):

5. Moralnosc umowy spolecznej: podmiot uzasadnia sady z punktu widzenia ogolnych norm, ktore sa uznane i zweryfikowane przez ogol czlonkow spoleczenstwa przy uwzglednieniu relatywnej wartosci osobistych opinii jednostki.

6. Moralnosc uniwersalnych zasad etycznych: podmiot uzasadnia sady z punktu widzenia ustalonych i uogolnionych przez siebie zasad etycznych.

KONCEPCJA GILLIGAN:

Ostatnio w psychologii moralnosci popularne jest podejscie narracyjne. Pojawienie sie trudnej sytuacji, pojawienie sie konfliktu czy dylematu moralnego prowokuje do opowiedzenia o tym, co sie zdarzylo. Podejsciu poznawczo - rozwojowemu, reprezentowanemu przez Kohlberga i Piageta, coraz czesciej przeciwstawiana jest narracyjna wizja rozwoju moralnego, ktora laczy sie z pracami Carol Gilligan i jej wspolpracownikow. Gilligan postawila teze, ze orientacja moralna kobiet i mezczyzn jest inna, a dane z badan pozwalaja wylonic istotne statystycznie roznice zalezne od plci:

0. Sposob ujmowania moralnosci przez mezczyzn opiera sie na przeslance o rownosci i zawiera sie w etyce sprawiedliwosci.

1. Sposob ujmowania moralnosci przez kobiety wywodzi sie z przeslanki o unikaniu przemocy i prowadzi do etyki troski.

Zdaniem Gilligan odmiennosc w ujmowaniu i rozumieniu problemow moralnych zaobserwowany juz w grupie 6-9 letnich dziewczynek i chlopcow, a u 11 latkow jest to regula.Proby weryfikacji tez Gilligan daly niejednoznaczne wyniki, akcentowany wplyw roznych zmiennych interweniujacych.

BADANIA N.LYONS i K. JOHNSTON:

Te badania okazaly sie bardzo interesujace dla psychologii rozwojowej, potwierdzily bowiem wystepowanie obu orientacji moralnych. Key Johnston zastosowala nowy material ilustujacy dylematy moralne, a mianowicie bajki Ezopa. W polskich badaniach, nawiazujacych do prac Lyons i Johnston ujawily sie tez istotne roznice w interpretowaniu bajki Ezopa, tj. w rozumieniu problemu moralnego bohaterow przez dziewczynki i chlopcow w wieku 11 lat.