skrypt - wykłady - poprawione, Wykład 1


Wykład 1

SOCJOLOGIA - nauka o zbiorowościach ludzkich; zajmuje się procesami tworzenia różnorodnych form życia zbiorowego, strukturami oraz wytworami działań zbiorowości ludzkich, np. systemy idealne, partie polityczne.

Rodzaje socjologii:

1838 - wprowadzenie pojęcia socjologii przez Augusta Comte (twórca socjologii)

1892 - nauczanie socjologii na Wydziale Socjologii w USA

1898 - nauczanie socjologii na Uniwersytecie w Bordeaux przez Emila Durkheima, który zajmował się społecznymi przyczynami samobójstw oraz świadomością zbiorową

1919 - nauczanie socjologii w Monachium

1920 - nauczanie socjologii w Poznaniu przez Floriana Znanieckiego

Najpóźniej socjologię uprawiano w Anglii.

Socjologia jest nauką empiryczną - w sposób naukowy zdobywa, przetwarza i tworzy informacje.

3 cele socjologii:

1). opisywanie zjawisk,

2). wyjaśnianie zjawisk,

3). przewidywanie zjawisk.

Metody naukowe badania rzeczywistości empirycznej:

Metody badań socjologii: ( zbieranie materiałów o rzeczywistości empirycznej)

a). ankieta,

b). obserwacja,

c). wywiad,

d). dane wtórne - jako odrębne narzędzie badawcze, np. spisane informacje innych badaczy.

e). eksperyment naturalny - badani nie wiedzą, że są uczestnikami eksperymentu, badacz wchodzi w grupę i inicjuje jakąś sytuację.

FUNKCJE SOCJOLOGII:

  1. poznawcza (diagnostyczna) - opis rzeczywistości społecznej, informacje o społeczeństwie;

  2. socjotechniczna (ekspercko-interwencyjna) - interpretacja życia społecznego dzięki posiadanej wiedzy, inspirowanie potrzebnych przemian społeczeństwa, dostarczanie ekspertyz dot. zmian sytuacji społecznej;

  3. apologetyczna (dot. wartościowania) - planowanie i realizacja badań, dostarczanie dowodów o słuszności postępowania; ewaluacja - badanie słuszności zmian, które zostały wprowadzone;

  4. demaskatorska (dot. wartościowania) - sprawdzanie, czy istnieją zdarzenia, których nie dostrzegamy; trudne, kłopotliwe, ukrywane zjawiska pod powierzchnią życia społecznego;

  5. humanistyczna + propagandowa - ogłaszanie badań w celu kształtowania świadomości społecznej.

Wykład 2

KULTURA - społeczne dziedzictwo członków danej społeczności; wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wzrastające z nimi normy oraz sankcje skłaniające do ich przestrzegania; wszystkie wytwory działalności ludzkiej zobiektywizowane i utrwalone; wytwory idealne i materialne; regulacja zachowań człowieka; całość obejmująca wiedzę, sztukę, ...

KULTURA:

Składniki kultury niematerialnej:

Problem wartości propagowanych- co w danej kulturze jest propagowane (np. programy szkolne, prasa, TV)

Systemy normatywne: (rożna postać ze względu na stopień sformalizowania i ładunek emocjonalny):

Wartości i normy tworzą ład aksjologiczny.

Regulowaniem zachowania jednostki Aktywność społeczeństwie zajmują się różne systemy, np.. religia - poszukiwanie wyjaśnień zjawisk niewyjaśnionych, zachowanie wobec jednostki kultu/

Aktywność człowieka, która może być regulowana:

W różnych środowiskach istnieje inny obyczaj.

Systemy normatywne - nie zawsze zakazy i nakazy się pokrywają, np. czy można pozbawić życia.

Istnieją różnice między systemami normatywnymi, np. prawo czegoś zabrania, a moralność mówi coś innego.

Sankcje:

Kultura nie ma charakteru wartościującego. Jest tworem zbiorowym (a nie indywidualnym), który narasta i przekształca się w czasie. Wytwór staje się elementem kultury, gdy inni o nim wiedzą - posiada wtedy siłę trwania w czasie i rozprzestrzeniania się. Te, które weszły do świadomości społeczeństwa, to zobiektywizowane wytwory.

Etnocentryzm - przekonanie o szczególnej wartości własnej kultury.

Akulturacja (uczenie się kultury) - przejmowanie elementów kultury:

- przyswajanie kultury przez dziecko,

- a także przejmowanie elementów kultury np. od jednej grupy do drugiej

- przeobrażenia kulturowe jednej społeczności przez kontakt z inną społecznością.

Inkulturacja - wprowadzanie elementów obcych (z innej kultury) do własnej kultury. Sprzyja temu możliwość szybkiego przemieszczania się ludności, przekazywanie informacji.

Subkultura - liczna grupa ludzi, która posiada społeczne wartości, normy i przekonania odmienne niż reszta społeczeństwa, traktowanego jako całość.

Kontrkultura - wzorce pewnej podgrupy są przeciwstawne wzorcom całego społeczeństwa (zaprzeczają im).

Kultura narodowa - całość elementów kulturowych charakterystycznych tylko dla danego narodu.

Badanie kultury przez socjologów ( jakimi problemami się zajmują):

Przekaz kultury: bezpośredni kontakt twórcy z odbiorcą (zazwyczaj spontaniczny), bezpośredni przekaz sprofesjonalizowany, np. teatr (kultura elitarna), pośredni kontakt twórcy z odbiorcą (radio, telewizja, internet,...)(kult. masowa).

Relatywizm kulturowy - dotyczy zaleceń metodologicznych (dyrektywa), aby stosować perspektywę taką, jaką posiadają członkowie danej społeczności (charakterystyczny dla danej kultury punkt widzenia). Dr Bronisław Malinowski (polski socjolog UJ) zastosował dyrektywy metodologiczne, aby poznać kulturę Polinezji (tubylców). Relatywizm kulturowy może być powiązany z tym, że człowiek jest wytworem kultury. Nie ma wartości uniwersalnych - są wartości charakterystyczne dla danej kultury.

Wykład 3

Badania nad uczestnictwem Polaków w kulturze.

Uczestnictwo Polaków w kulturze z czasem zmniejsza się coraz bardziej. Jednak coraz więcej osób posiada swoje hobby. Coraz mniej Polaków wyjeżdża na co najmniej tygodniowy wyjazd. Za to został zanotowany wzrost wyjazdów krajowych i zagranicznych u tych, którzy planują wyjazdy. Najważniejsze wartości, które wyznaje polskie społeczeństwo: zdrowie, bezpieczeństwo, dobro własnych dzieci, spokojne życie bez kłopotów, udane życie rodzinne, miłość i przyjaźń, życie przyrodnicze, wiara w Boga, praca, sukces zawodowy, wykształcenie, podróże, kontakt ze sztuką, majątek, życie towarzyskie, udział we władzy. Wartości mało ważne dla Polaków: polityka, życie pełne przygód i rozrywki.

Normy są tworzone dla ochrony wartości. Gdy normy chroniące wartości są łamane, to oznacza że, dane wartości nie są ważne. Wskaźnik permisywizmu - największe przyzwolenia na łamanie norm dotyczą (zwł. w Danii): zabójstwa w ochronie własnej, rozwodu, aborcji, eutanazji, homoseksualizmu, prostytucji. Najmniejsze przyzwolenia: kradzież samochodu, zabójstwo polityczne, zażywanie narkotyków, ograniczenie prawa pracy, paserstwo, korupcja.

Wg studentów PW (z 1998) należy karać: kradzież samochodu, terroryzm, korupcję, przekupstwo, zażywanie narkotyków. Natomiast nie powinno się karać: zabójstwa w obronie własnej, rozwodu, awantur małżeńskich, homoseksualizmu.

Wg Europejczyków cechy osobowości od najważniejszych do najmniej ważnych: uczciwość, tolerancja, dobre maniery, poczucie odpowiedzialności, ... , altruizm, cierpliwość, wyobraźnia, zmysł kierowniczy.

Wg studentów PW cechy osobowości od najbardziej do najmniej cenionych: uczciwość, niezależność w myśleniu i działaniu, poczucie odpowiedzialności, tolerancja i poszanowanie, ... , zdolność rządzenia, oszczędność, religijność, posłuszeństwo, altruizm.

Socjalizacja - uspołecznianie jednostki; problem wpływu kultury na życie społeczne człowieka, przekazywanie jej w sposób międzyosobniczy; proces stawania się osobą społeczną z istoty biologicznej.

Socjologów zawsze interesowało, jak człowiek wyglądałby, gdyby żył poza społeczeństwem, tego eksperymentu nie da się przeprowadzić, ale czasem spotyka się dzieci dzikie: 1920 - 2 dziewczynki żyjące w rodzinie wilczej; 1947 - Ania ze Strychu, wychowana na strychu; lata 40' - Izabela zamknięta z głuchoniemą matką -> zresocjalizowała się, ale miała kontakt z drugim człowiekiem. Dzieci, które były całkowicie poza społecznością ludzką - proces nauki kultury był trudny i nie przynosił efektów.

Socjalizacja:

Dzięki procesowi socjalizacji przyswajamy umiejętności do interakcji, zdolności rozumienia znaków, interpretacji zachowań innych, uczymy się norm, wzorów zachowań, kulturowych wzorców dotyczących zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, wartości, a przez to i aspiracji, posługiwania się przedmiotami, funkcjonowania w cywilizacji, grania ról społecznych, kształtowana jest osobowość jednostki i przez nią zdobywana tożsamość.

Uczenie się w procesie socjalizacji opiera się na 3 mechanizmach:

  1. Mechanizm wzmocnienia - rodzaj doznań pozytywnych lub negatywnych - odczuwanie przyjemności/bólu nagroda/kara. (świadome lub nie)

  2. Mechanizm naśladownictwa - w sferze uczuć (np. uśmiechania się), nieświadome powtarzanie ruchów w sposób bezrefleksyjny (np. ziewanie), kierowanie wartościami (naśladowanie autorytetu).

  3. Mechanizm przekazu symbolicznego - pouczenia słowne, katalogi zasad postępowania.

* Rola społeczna.

RODZAJE SOCJALIZACJI:

Poziomy socjalizacji:

Wykład 4

Co socjolodzy rozumieją przez osobowość?

Osobowość nie jest cechą gatunkową, lecz jest przenośną cechą kulturową i elementem społecznym. O tym, w jakiej mierze impulsy biopsychiczne zostaną zintegrowane z wartościami i normami decyduje kultura. Osobowość to dynamiczna organizacja idei, postaw, wartości i nawyków nadbudowana nad biologiczną naturą człowieka. To zinternalizowana kultura.

3 POZIOMY OSOBOWOŚCI: (wg. Freuda - wyjaśnienie wewnętrznych mechanizmów regulujących zachowania ludzi):

Warunki stanowiące o internalizacji norm:

1). jednostka nie przeżywa pokus, aby zrobić coś co nie jest zgodne z normami społecznymi;

2). jednostka przestrzega normy i zakazy, nawet gdy nie ma świadków;

3). jednostka uważa nakazy jako konieczności biologiczne (postępuje naturalnie).

Tożsamość osobista - świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, własnej odrębności, niepowtarzalności i indywidualności; tożsamość jest kształtowana w procesie socjalizacji, nadawana, potwierdzana i przekształcana w toku interakcji i bytowania wśród innych (kontakt z innymi ludźmi).

Polski socjolog Florian Znaniecki uważał, że osobowość to organizacja socjogennych (czyli pochodzących z socjalizacji) elementów osobowości człowieka.

Jednak kulturowy ideał osobowości jest różnie lansowany i propagowany.

Jaźń subiektywna - zespół wyobrażeń o sobie wytworzony pod wpływem kontaktu z innymi ludźmi.

Jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń o sobie oderwany od wyobrażeń, które inni ludzie mają o nas.

Między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną dochodzi do konfrontacji - następuje zderzenie poglądów, a czasem rozdźwięk.

Pozycja społeczna (status)- wyróżnione i nazwane w danej kulturze miejsce, które zajmować może wiele osób; osoby zajmujące te miejsca odgrywają role społeczne. Pozycje w strukturze mogą być:

ROLA SPOŁECZNA - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje określoną pozycję społeczną bez względu na cechy osobiste; opisany zespół oczekiwań. Rola społeczna jest narzędziem procesu socjalizacji, który uczy jednostkę poprzez poznawanie swej roli społecznej, nagradzanie za dobre odgrywanie ról, a następnie wzmocnienie wzorca danej roli. Należy dobrze nauczyć się odgrywać swoją rolę. Chcemy odgrywać rolę dobrze, bo chcemy osiągnąć pewien status. Rola może być:

        1. oczekiwana, wykonywana lub idealna (rzeczywista, jako wzór);

        2. wyprzedzająca lub nienadążająca;

        3. adekwatna (zgodna z ideałem) lub nieadekwatna (gdy rola wyprzedza pozycję <jeżeli ktoś chce ją odgrywać, oczekuje tego> lub nie nadąża za pozycją <ktoś awansował i nie umie się zachować zgodnie z wymaganiami nowej pozycji>).

SPOŁECZEŃSTWO - różne PUNKTY WIDZENIA:

  1. demograficzny - społeczeństwo to populacja, zbiór i wielość jednostek;

  2. grupowy - społeczeństwo to złożone z jednostek zintegrowane całości (zbiorowości);

  3. systemowy - społeczeństwo to powiązany układ pozycji i ról;

  4. strukturalny - społeczeństwo to sama sieć relacji, nie obiekty, tylko formy, schematy odnoszenia się do siebie, naciski i sposoby komunikowania się);

  5. aktywistyczny (interakcjonistyczny) - społeczeństwo to konglomerat wzajemnie zainicjowanych działań jednostek, sieć interakcji;

  6. kulturalistyczny - społeczeństwo to matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, reguł, symboli odciskających piętno na ludzkich zachowaniach (wytwory kultury);

  7. polowy (zdarzeniowy) - społeczeństwo to zbiorowości jednostek podejmujących działania kulturowo wyznaczone i strukturalnie ukierunkowane na polu („stawanie się” społeczeństwa).

SPOŁECZEŃSTWO - zbiór ludzi o wspólnej kulturze, terytorium i tożsamości oddziaływujących na siebie w sieci stosunków społecznie ustrukturalizowanych; całość, który tworzy formy życia społecznego, zjawiska w procesie społecznym; populacja o odrębnym systemie symboli zorganizowana na danym terytorium, podlegająca jednej władzy (państwo); grupa zdominowana przez państwo, naród lub religią; w obrębie społeczeństwa występują instytucje, które zaspokajają wspólne potrzeby; konglomerat - pomiędzy ludźmi, którzy tworzą zbiorowości istnieją interakcje; stałe układy kulturowe (instytucje) tworzą szczególny rodzaj struktury i sprawują władzę wewnątrz zbiorowości w sposób zorganizowany, zbiór reguł związany z określonym kontekstem, pozycje zorganizowane wobec najważniejszych problemów dla danego społeczeństwa; normy w obrębie pozycji (struktury instytucji) są dobrze znane, imperatyw moralny poprzez wartości; odtwarzanie/prokreacja społeczeństwa.

ZBIÓR:

ZBIOROWOŚĆ - zbiór jednostek dostatecznie wyraźnie oddzielonych od innych w przestrzeni i w czasie, traktowany jako całość złożona z ludzi i ich spraw społecznych. Zbiorowość przekształca się w społeczność, gdy między jednostkami zbiorowości pojawią się stosunki społeczne (stosunki społeczne - wielość interakcji o charakterze powtarzalnym i regularnym, regulowanych w sposób określony kulturowo).

STRUKTURA - trwały układ relacji między elementami społecznymi, do których należą: statusy, role, grupy, organizacje, instytucje społeczne, wspólnoty terytorialne; struktura jest elementem konstrukcyjnym społeczeństwa; sieć powiązanych ze sobą pozycji społecznych, wyznaczanych przez nie ról, itd. Organizacja jest elementem struktury społecznej.

Wykład 5

GRUPA SPOŁECZNA:

Podział grup:

    1. grupy pierwotne (typ więzi osobowej, zainteresowanie i stymulowanie drugim człowiekiem jako typ interakcji) i grupy wtórne (typ więzi rzeczowej - interakcje są stymulowane sprawą, którą mamy do załatwienia);

    2. grupy własne (stosunki pokoju, respektowanie prawa i porządku) i grupy obce (stosunki walki i grabieży);

    3. GRUPY ODNIESIENIA: grupy normatywne (dostarczają wiedzy jednostkom, o tym, jak powinny się zachowywać i myśleć, źródło właściwych zachowań), grupy porównawcze (dostarczają wzory zachowań, znakomicie odgrywają role), grupy audytoryjne (oceniają, czy jednostka jest dobrym członkiem grupy i czy realizuje dany wzorzec).

GRUPY ODNIESIENIA: grupy pozytywne (jednostka chce należeć i uczestniczyć w tej grupie, wzorować się na jej członkach) i grupy negatywne (jednostka nie chce należeć do grupy chociaż może lub musi np. przez więź krwi; następuje kontestacja wartości i norm panujących w grupie).

Rodzaje więzi:

INSTYTUCJA SPOŁECZNA - zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym; w rozumieniu normatywnym - coś, co społeczeństwo wymyśliło, aby zintegrować działania społeczne wokół ważnych dla danej społeczności spraw dotyczących prokreacji, produkcji dóbr, podziału władzy (dane sfery życia). Instytucja społeczna jest szczególnym rodzajem struktury, w której pozycje społeczne zorganizowane są wokół spraw ważnych dla społeczeństwa danej grupy. Potocznie (realistycznie) instytucja jest szczególnym rodzajem organizacji służącej do wytwarzania dóbr, dotyczy ważnych spraw. Przykładem instytucji społecznej jest państwo.

ORGANIZACJA SPOŁECZNA - system zróżnicowanych, skoordynowanych działań ludzkich wykorzystujących, przekształcających lub uruchamiających określony zespół zasobów ludzkich (materialnych lub niematerialnych/idealnych) w jednolitym całościowym procesie, zmierzający do zaspokajania potrzeb ludzkich. Organizacja społeczna jest zespołem sposobów, dzięki którym ludzie osiągają dane cele. Cechą organizacji jest dochodzenie do celu w sposób racjonalny, tzn. brak nadmiaru nakładów w stosunku do wartości danego celu. Organizacje realizują potrzebne dla społeczeństwa cele, ważne dla pracowników organizacji.

Warunki sprzyjające racjonalnemu dążeniu celu, czyli IMPERATYWY w osiągnięciu zamierzonego działania:

- system kar i nagród - motywacja do działań w organizacji, której cel nie jest celem indywidualnym

Wykład 6

KONCEPCJA STRUKTURY IDEALNEJ Maxa Webera - BIUROKRACJA - systematyczny, naukowo uzasadniony sposób organizacji jednostek w celu odniesienia najlepszych efektów (skuteczności działania).

Cechy biurokratycznej organizacji:

- kompetencje techniczne dla zwierzchników do obsadzania stanowisk;

- przewidziany jest awans jako motywacja do skupienia się na celu organizacji;

- zapewnione zabezpieczenie materialne po ukończeniu pracy w organizacji (emerytura).

W języku potocznym biurokracja kojarzy się źle i jest synonimem niewydajności (koncepcja wyszkolonej nieudolności)., poprzez schematyzację, czyli wyuczenie się danego sposobu działania. W nietypowej sprawie funkcjonariusz nie radzi sobie, brak mu pomysłu przez wyuczenie na rozwiązanie problemu. Jest to organizacja niewydolna, której często towarzyszą uprzedzenia, pewne sprawy są trudne, kłopotliwe, niechętne widziane (psychoza zawodowa).

Przemieszczenie celu - skupienie się na środkach prowadzących do osiągnięcia głównego, wyjściowego celu, realizacja innego celu, który jest w świadomości („cel sam w sobie”); przez to często mamy do czynienia z brakiem sprawnego działania organizacji (niewydolność).

Rozbudowanie hierarchii - każdy posiadający odrobinę władzy dąży do tego, aby poszerzyć swoją władzę, często to robią zatrudniając nowych podwładnych; organizacja rozbudowuje się w sposób niekontrolowany - zaczyna być zbyt droga.

CZYNNIKI DEZORGANIZACJI:

Patologia organizacji - gdy struktura organizacji jest niespójna nie możliwe jest właściwe współdziałanie, spełnianie określonych ról. Struktura patologiczna nie spełnia dobrze swojego celu i jest niezdolna do samodoskonalenia się.

ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE - zbiór jednostek oddzielony od innych, którego elementem spajającym jest to samo terytorium. Wszystkie społeczności lokalne są zbiorowościami terytorialnymi, ale nie wszystkie zbiorowości terytorialne są społecznościami lokalnymi.

Ferdynand Tönnies (niemiecki socjolog) wyróżnił 2 typy zbiorowości związanych z terytorium: wspólnoty (Gemeinschaft) - obejmujące braterstwo, sąsiedztwo, własność zbiorową, tradycyjne normy i zwyczaje oraz zrzeszenia (Gesellschaft) - charakteryzujące się istnieniem umów między jednostkami, relacjami wyrachowanymi i regulowanymi przez sformalizowane normy prawne; własnością prywatną.

Gdy zbiorowość lokalna posiada zdolność do podejmowania wspólnych zadań i rozwiązywania problemów, to tworzy się społeczność lokalna.

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą ludzie pozostający w stosunkach społecznych (interakcjach i zależnościach) w obrębie danego obszaru, posiadający wspólny interes, poczucie przestrzennej tożsamości i grupowej odrębności (elementy więzi społecznej). W obrębie społeczności lokalnej istnieje szczególny stosunek do wspólnego terytorium.

Czynniki przekształcające zbiorowości terytorialne w społeczności lokalne:

Koncepcja Talcotta Parsonsa (amerykańskiego socjologa) - ang. AGIL - 4 funkcje spełniane przez społeczności:

  1. ADAPTACJA - przystosowanie do środowiska, zdobywanie środków na przetrwanie zbiorowości przez instytucje gospodarcze;

  2. OSIĄGANIE CELÓW - poprzez dobre stosunki wewnątrz i zewnątrz społeczności przez instytucje polityczne, np. państwo;

  3. INTEGRACJA - wiązanie w całość różnych elementów społecznych (rodzina jako instytucja);

  4. UTAJENIE - utrzymywanie kulturowych wzorców, sposobów myślenia, wierzeń wytwarzane przez społeczeństwo przez rodzinę, instytucje edukacyjne i religijne.

RODZINA - 2 dorosłe osoby różnej płci, które utrzymują ze sobą społecznie usankcjonowane związki seksualne oraz ich dzieci naturalne lub zaadoptowane. W normatywnym ujęciu rodzina jest instytucją, która reguluje stosunki pokrewieństwa i życia seksualnego w społeczności.

Czynniki różnicujące rodzinę:

  1. różne postacie małżeństwa: monogamiczne (1K+1M) lub poligamiczne (nK/nM): poliandria (1K+nM) lub poliginia (1M+nK), pierwotnie były jeszcze „małżeństwa grupowe” (nK+nM), ale trudno to nazwać małżeństwem.

  2. reguły dziedziczenia, np. zasada primogenituzy - cały majątek dziedziczy najstarszy syn

  3. sposoby zamieszkiwania,

  4. typy (podział) władzy,

  5. sposoby doboru partnera: egzogamia (kogo nie wolno poślubićkazirodztwo) lub endogamia (kogo należy poślubićmałżonek wewnątrz własnej klasy),

  6. sposoby zdobycia współmałżonka: pojmanie, zakup, itp.

Funkcje rodziny:

1). Funkcja prokreacji - biologiczne odtwarzanie społeczności; regulacja życia seksualnego w zbiorowości.

2). Funkcja socjalizacyjna - zapewnienie ciągłości kulturowej przez rodzinę. (to w rodzinie rodzący się osobnik nabywa cech ludzkich, charakterystycznych dla danej kultury)

3). Umiejscowienie jednostki - nadanie pozycji społecznej jednostce przez rodzinę.

4). Zaspakajanie potrzeb emocjonalnych jednostki tj. ochrona, wsparcie, intymność, itp.

5). Zaspakajanie potrzeb materialnych jednostki. (kiedy jednostka nie jest w stanie samodzielnie zdobywać środków do życia: na jego początku i końcu)

6). Funkcja kontrolera -rodzina jest jednym z najlepszych systemów kontroli społecznej.

Wykład 7

Wskaźnik dzietności: 1,92 - Chorwacja, Islandia; 1,7-1,8 - Finlandia, Bułgaria; 1,3-1,4 - Niemcy, POLSKA; 1,5 - Europa; 2,7 - Azja; 2,1 - współczynnik dzietności, który pozwoli ludzkości utrzymać się na stałym poziomie.

Dla 80% Europejczyków rodzina jest ważną wartością. W Litwie i Portugalii tylko 65% ludności uważa rodzinę za ważną.

Wskaźnik procentu ludzi wychowujących samotnie dzieci (zawarte tu są osoby z rozbitych rodzin): 12,8% (1970r), 16,7% (2002r).

Młodzi ludzie nie zawiązują małżeństw, bo boją się trudności materialnych i niematerialnych, problemów z partnerem, karierą, itd. 13% kobiet i 25% mężczyzn obawia się obowiązków rodzicielskich.

Zwiększa się akceptacja dla urodzin dzieci nieślubnych.

Ludzie nie zawierają związków małżeńskich, również bo: boją się nieudanego małżeństwa, nie mogą znaleźć odpowiedniego kandydata, wybierają wolność.

RODZINA może być:

Patologia - typ zachowań, który pozostaje w zasadniczej sprzeczności z podstawowymi wartościami społecznymi. Obecnie nie używa się pojęcia patologia, lecz dewiacje.

Dewiacja społeczna - naruszenie norm społecznych (moralnych i obyczajowych), ale nie prawnych.

Przyczyny rozwodów:

  1. Czynniki społeczne:

  1. Czynniki demograficzne:

W około 2/3 przypadków rozwody orzekane są na korzyść mężczyzn (60%).

Połowa badanych dzieci przyznaje się, że jest bite przez rodziców, 1/3 - bite sporadycznie.

W 2003 80% badanych Polaków doświadczyło przemocy w rodzinie. 52% badanych uważa, że dziecko jest własnością rodziców, a 34,5% że dziecko powinno bać się rodziców. 36% badanych uważa, że powinno się bić dzieci, 40% że nie, 16% nie ma zdania. 48% uważa, że bicie dzieci powinno być prawnie zakazane, a 38% że nie. Dzieci są bite przez ojca (52%), przez matkę (47,8%), przez wychowawców (25%). W wizji dziecka bicie wygląda dużo bardziej drastycznie niż u osób dorosłych, które o tym wspominają. Potrzeba posiadania rodziców, o których mówi się dobrze jest większa od obrony swych praw i zdrowia.

Możemy wyróżnić przestępstwo i dewiacje społeczne:

Przestępstwo - odstępstwo od prawa, rodzaj dewiacji; może być przeciwko osobie, mieniu, tzw. bez ofiar (hazard, prostytucja, narkomania, cudzołóstwo, homoseksualizm), przestępstwo białych kołnierzyków i korporacji (fałszywe reklamy, produkty, zanieczyszczone środki).

Dewiacja społeczna - naruszenie norm społecznych (moralnych, obyczjowch, ale nie prawnych)

Socjalizacja wiąże się z mechanizmem kontroli wewnętrznej i zewnętrznej.

Kontrola społeczna - wszelkie mechanizmy uruchamiające i wymuszające współdziałanie takie, które utrzymuje porządek społeczny.

Porządek społeczny tworzony jest także przez instytucje kontroli.

Kontrola zewnętrzna w odniesieniu do człowieka - grupa pierwotna (np. rodzina) grupa formalna (np. policja) system polityczno-prawny (np. groźba więzienia). System ten stoi na straży odpowiedniego zachowania jednostki w zgodzie z normami.

Kontrola zewnętrzna może mieć charakter: formalny (przepisy, wymyślone sposoby reagowania społeczeństwa w przypadku naruszenia norm) - grupy formalne i systemy polityczno-prawne lub nieformalny (gdy naruszony jest obyczaj, wytykanie palcem) - grupy pierwotne.

Teorie próbujące wyjaśnić PRZYCZYNY ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH:

a) zasadnicze - zasady są najważniejsze, akceptowanie norm; możliwe gdy proces internalizacji dokona się w procesie socjalizacji; respektowanie reguł, bo są;

b) celowościowe - akceptowanie norm ze względu na ich skutki; respektowanie reguł, bo prowadzą do celu, korzyści.

Robert Merton (amerykański socjolog) stworzył teorię napięć strukturalnych:

Społeczeństwo zawsze formułowało:

1). dominujące cele i wartości, które są przedmiotem aspiracji człowieka i organizują jednostkę (w procesie socjalizacji dowiadujemy się co jest ważne, do czego powinniśmy dążyć);

2). środki i sposoby dochodzenia do celów (ograniczone instytucjonalnie), są to wzory: zachowań jednoznacznie nakazanych, zachowania preferowane, zachowania przyzwalane, zachowania zakazane;

3). Relacje między celami i środkami - czy społeczeństwo dostarcza odpowiednich środków do realizacji celu

4). Czy nacisk na cele jest silny, czy w świadomości jednostki pojawia się konieczność realizacji celów -> każdy, jeżeli tylko chce może osiągnąć sukces.

4 typy zachowań dewiacyjnych (wg Roberta Mertona): NORMA WARTOŚĆ (regulująca cel)

  1. Innowacja - -- +

  2. Rytualizm - + --

  3. Wycofanie/Rytualizm -- --

  4. Bunt - --/+ --/+

  5. Konformizm + +

ad 1) przestępstwa i niekonwencjonalne sposoby osiągnięcia celu - uznaje cel, ale nie sposoby dochodzenia do niego.

Ad 2) odrzucanie celów, a wierność środkom - człowiek nie umie zrezygnować z wyuczonych zachowań i uznanych norm

Ad 3) odrzucenie celów, jak i środków - w tym systemie człowieka już nic nie interesuje;

Ad 4) Człowiek stawia inne cele i inne środki - chce zmienić społeczeństwo

Ad 5) akceptujemy cel i sposoby dochodzenia do niego - ale to nie zawsze doprowadza do celu

Biorąc pod uwagę stopień akceptacji reguł działania społecznego, można wymienić dodatkowe typy dewiacji: nonkonformizm, negatywizm i oportunizm.

Wykład 8

DZIAŁANIE A REGUŁY SPOŁECZNE

Aspekt postaw

Aspekt działań

Akceptacja reguły

Brak akceptacji reguły

Treści

Źródła

Treści

Źródła

Niezgodność działania z regułą

DEWIACJA POSPOLITA

NONKONFORMIZM

KONTRAFORMIZM (NEGATYWIZM)

Zgodność działania z regułą

KONFORMIZM

LEGALIZM

OPOTRUNIZM

ETNICZNOŚĆ I PAŃSTWO

PAŃSTWO - główna zorganizowana władza polityczna w społeczeństwie; posiada możliwość podejmowania decyzji i wymuszania ich realizacji; państwo scala różnorodne formy skupień ludzkich na danym obszarze; społeczność na określonym terytorium, jednostka podziału terytorialnego świata.

NARÓD - trwała grupa terytorialna autoteliczna będąca wartością dla tych, którzy ją stanowią.

Społeczeństwo nie jest tożsame z narodem, bo nie budzi emocji, jest jedynie formą życia zbiorowego. Naród jest grupą terytorialną i przez samo istnienie tej grupy budzi emocje. Może istnieć bez państwa.

ZBIOROWOŚĆ ETNICZNA - istotą etniczności jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności. Zbiorowość etniczna nie musi posiadać własnego terytorium. Za to może mieć swój język religię, obyczaj, wygląd fizyczny, czasem więzi krwi (wspólnota pochodzenia) - cechy te stanowią niekwestionowaną własność danej zbiorowości.

Anthony Smith wyróżnił 6 kryteriów etniczności:

    1. nazwa grupy,

    2. przekonanie o wspólnym pochodzeniu (np. z legend),

    3. wspólne dzieje,

    4. odrębność kulturowa, np. język, religia, ubiór lub inne elementy obyczaju,

    5. związek z określonym terytorium (czasem jako element symboliczny),

    6. poczucie solidarności i tożsamości.

Rodzaje grup etnicznych:

Etapy wyodrębniania się grup etnicznych:

Etniczność jest cechą kulturową. Między grupami etnicznymi możliwe są reakcje:

  1. UPRZEDZENIE - nie poparte niczym uogólnienie, przedwczesny sąd na temat grupy, czy kategorii ludzi; dotyczy postaw, przekonań.

Klasyfikacja poziomów uprzedzeń:

    1. Zwolennicy tolerancji - zawsze, nawet pod presją.

    2. Tolerancyjni, gdy nie są pod presją dyskryminacji.

    3. Bojaźliwi fanatycy - pod presją nie dyskryminują; wg nich należy być tolerancyjnym, bo tak.

    4. Zatwardziali fanatycy - przyznają się do dyskryminacji i manifestują to.

  1. DYSKRYMINACJA - nierówny sposób traktowania grup, obiektów oraz krzywdzenie ich; dotyczy zachowań. Dyskryminacja odwrotna - gdy grupy niegdyś dyskryminowane teraz posiadają szerokie przywileje, które sobie wywalczyły; kojarzy się z krzywdzeniem lub uprzywilejowaniem.

Moc dyskryminowania zależy od:

        1. zasobów, które są w dyspozycji grupy; im więcej dóbr, tym mniej postaw dyskryminacyjnych;

        2. rozpoznawalności grupy jako inna - kiedy grupa manifestuje swoją odmienność;

        3. stopnia zagrożenia danej grupy w stosunku do pozostałych - gdy boimy się innych grup;

        4. intensywności stereotypów i uprzedzeń.

Co sprzyja utrzymywaniu się uprzedzeń/dyskryminacji?

Rozwiązywanie problemów etnicznych:

Istnieje przekonanie, ze naród najlepiej się realizuje, kiedy sama stanowi sobie - tworzy własne państwo.

Polityzacja etniczności - kiedy grupa etniczna osiąga status narodu i stanowi państwo

Etnizacja polityczności - świadomość etnicznej odrębności pojawia się później niż powstanie formy państwowej.

Grupa etniczna to odrębność kulturowa, ale czasem łączy się to z odrębnością rasową

Rasa - kategoria ludzi o wspólnych zewnętrznych cechach fizycznych (kaukaska, mongoidalna, negroidalna)

Problem tolerancji nie zawsze musi dotyczyć mniejszości etnicznych.

Wykład 9

NARÓD - to wspólnota idei, przekonań - wspólnota kulturowa, może istnieć bez państwa.

OJCZYZNA - dany obszar staje się ojczyzną, kiedy istnieje zespół ludzi, którzy odnoszą się do tego obszaru w szczególny sposób.

Stanisław Ossowski (polski socjolog) w obrębie patriotyzmu wyróżnił:

PAŃSTWO (def. Wykład 8)

M. Weber: instytucja, która ma wyłączne prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium; to główna zorganizowana władza w społeczeństwie.

4 cechy państwa:

1). Państwo jest aparatem sprawowania władzy. - daje organizacyjną podstawę do sprawowania władzy

2). Państwo sprawuje władzę monopolistycznie.

3). Państwo jest organizacją opartą na zasadzie terytorialnej, a nie rodowej czy więzach krwi.

4). Państwo jest władzą prawomocną.

Nowoczesne państwo nie jest własnością władcy, ale własnością ludu (naród jako suweren). Państwo jako władza: prawomocna - gdy rządzeni dali przyzwolenie władzy (prawo do rządzenia) lub nieprawomocna - opiera się na zastosowaniu siły, groźby, przemocy w celu wymuszenia posłuchu.

Typy władzy prawomocnej:

Funkcje państwa:

    1. Egzekucja norm. - tworzy normy, narzuca na samą siebie, tworzy aparat przymusu, kontrolo o represji.

    2. Ustalenie zasad rozwiązywania konfliktów (dzięki bezstronności i sprawiedliwości państwa).

    3. Planowanie i koordynacja celowych aktywności do tworzenia warunków i dóbr mogących zaspokajać potrzeby ludności.

    4. Utrzymywanie stosunków zewnętrznych z innymi państwami.

    5. Zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego.

Państwo pojawiło się wtedy, gdy:

Wcześniej społeczności egzystowały strukturach rodowo-klanowo-plemiennych

Elementy państwa:

a) przywództwo - zdolność do podejmowania decyzji i koordynowania działań;

b) siła zapewniająca realizację zadań;

c) legitymizacja - upoważnienie do sprawowania władzy;

d) struktura władzy - sposób podejmowania władzy, tworzenie ustroju politycznego.

USTROJE (mówią o relacji między władzą a ludem oraz jak zdobywana jest władza):

Erving Goffman (amerykański socjolog) odnosi się do organizacji, a nie do państwa.

ORGANIZACJE:

PARTIA POLITYCZNA - organizacja składająca się z ludzi wyznających podobną filozofię polityczną i podobne poglądy na temat władzy.

Funkcje partii politycznej:

  1. Zapewnienie pluralizmu politycznego.

  2. Wywołanie aktywności politycznej obywateli.

  3. Dokonanie selekcji kandydatów na stanowiska polityczne.

  4. Stabilizowanie ustroju politycznego.

Dobre państwo:

Ankieta: obowiązkiem władzy państwowej powinno być przede wszystkim: zapewnienie każdemu obywatelowi bezpieczeństwa, ochrony przed przestępstwami; zapewnienie każdemu obywatelowi bezwzględnego poszanowania jego prywatnej własności; zapewnienie każdemu minimum zarobków, renty lub emerytury umożliwiające związanie końca z końcem. Obowiązki obywatela wobec państwa: ochrona dobrego imienia kraju przed obcymi; pomoc, współpraca z policją w celu schwytania przestępcy, o ile istnieje taka możliwość.

Efekt próżni socjologicznej - brak cnót obywatelskich. (powód, dla którego nie umiemy zorganizować własnego życia politycznego na miarę naszych oczekiwań)

Czym powinni charakteryzować się obywatele:

Wykład 10

KORUPCJA - pojawia się, gdy urzędnik służby publicznej realizuje swoje prawo do decyzji nie w interesie ogółu, ale we własnym indywidualnym interesie. Inna definicja mówi o czynie korupcyjnym, który popełnić może każdy, kto powodowany swoim interesem bezpośrednim lub pośrednim narusza system reguł, za którego realizację jest odpowiedzialny. Wyróżniamy: nepotyzm, faworyzowanie, protekcja.

Warunki pojawienia się korupcji:

    1. pojawienie się dobra wspólnego,

    2. pojawienie się osób o uprawnieniach do zarządzania dobrem wspólnym,

    3. tworzenie systemu obrotu, wymiany i podziału dobra wspólnego, którego naruszenie nie jest obarczane surowymi karami.

Rodzaje korupcji:

  1. komercyjna - inicjowana przez ludzi interesu, (chcą uzyskać ulgi, zezwolenia, koncesje)

  2. polityczna - gdy politycy kupują poparcie i akceptację wyborców,

  3. władzy - inicjowana przez urzędników.

Typy gospodarek wg Polany'ego:

  1. socjalna - obieg dóbr oparty o zasadę zamienności i wymienności, zakłada brak korupcji;

  2. polityczna - zakłada dużo redystrybucję dóbr, a przez to większy fiskalizm (przez podziały), duży zakres świadczeń socjalnych, wspieranie niewydolnych; państwo redystrybucyjne może stać się państwem oszukańczym, gdy będzie brać coraz więcej uprawnień o możliwościach decydowania o gospodarce;

  3. rynkowa - wymiana dóbr regulowana przez mechanizmy rynkowe; przy braku odpowiednich mechanizmów zabezpieczających przed korupcją może pojawić się korupcja;

  4. * przedstawicielstwo ludowe - utopia, zakładająca całkowity brak korupcji.

Asortyment towarów korupcyjnych:

- dobra materialne (będące w deficycie) - zwłaszcza w „gospodarkach niedoboru”,

- usługi (np. opieka zdrowotna),

- zezwolenia, uprawnienia, ulgi, koncesje, kredyty - możliwe także w gospodarce rynkowej,

- pewne formy zachowań (np. posłuszeństwo, seks, lojalność),

- warunki autonomicznego życia w systemach autokratycznych (np. kupno paszportu, wyjazd za granicę).

Czasem bariery kulturowe powstrzymują przed korupcją, np. w sferze sacrum u Eskimosów podarek ma duszę, a przez to czyni z człowieka „niewolnika”. Korupcja bywa niebezpieczna u ludów prymitywnych.

Korupcja a struktura społeczna - na jakiej zasadzie odbywa się awans? Należy sprawdzić czy kwalifikacje i umiejętności są najważniejszymi czynnikami w otrzymaniu awansu. Awans w niektórych zawodach odbywa się na rynkach korupcji - są to tzw. „zawody napiwkowe” (np. lekarze).

Przeciwdziałanie korupcji:

16 ZASAD NORMALNEGO PAŃSTWA:

1. Oddzielenie imperium (władzy państwowej) od dominium (własności państwowej) - bo państwo ma rozwiązywać konflikty, być rozsądne w sporach, a nie zajmować się gospodarką.

2. Nie rozszerzanie samorządowego i rządowego dominium - zapewnienie wolnej konkurencji i braku kontroli nad firmami prywatnymi, nie tworzenie przedsiębiorstw państwowych.

3. Ograniczenie funkcji państwa do obrony, reprezentacji na zewnątrz, kontrolowania.

4. Prymat własności prywatnej; własność państwowa jest niczyja.

5. Brak obsadzania własnymi ludźmi w polityce (urzędnicy się rozporządzają, a politycy rządzą).

6. Zakaz łączenia stanowisk - władza polityczna ma być oddzielona od władzy publicznej (gospodarczej).

7. Apolityczność kadry menedżerskiej (np. rad nadzorczych, dyrektorów instytucji publicznych, itp.).

8. Powiernicze zarządzanie majątkiem osób u władzy państwowej lub samorządowej - koniec działalności gospodarczej polityka (powiernictwo jego majątkiem firmowym).

9. Ograniczenie biurokracji - nie rozrastanie się administracji.

10. Wolność gospodarcze i minimalizacja liczby ograniczeń.

11. Stabilizacja politycznego zaplecza.

12. Zmniejszenie fiskalizmu.

13. Niezależność i apolityczność prokuratury.

14. Ograniczenie kadencji sędziów i prokuratorów, np. do 7,8 lat.

15. Przejrzystość finansów publicznych - wszystkie finanse powinny być policzone i skontrolowane.

16. Jednolita reprezentacja Skarbu Państwa - tylko minister powinien być odpowiedzialny za finanse państwa.

Wykład 11

2 sposoby interpretowania Marksa:

- marksizm - interpretacja tego, co napisał Marks;

- marksowska interpretacja Marksa.

Problem nierówności - w jaki sposób się różnimy? Równość jest zjawiskiem wieloznacznym Dywersja socjologiczna nad różnicami w społeczeństwie. Typy zróżnicowań: biologiczne (płeć, wiek, oczy, zdolności, itp.) oraz społeczne (wykształcenie, dochody, zwód). Np. dyskryminacja kobiet jest wywołana biologicznym zróżnicowaniem (płeć).

XIX w. - początek zainteresowania różnicami - przez przemysł wykształciły się różne grupy społeczne (klasy), nastąpiło przejście od społeczeństwa stanowego do nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, dzięki możliwościom przepływu między warstwami społecznymi można było zdobywać tzw. pozycje osiągane; ogólnie mówiąc jest to większa ruchliwość społeczna. Razem z tym pojawiły się nowe typy refleksji socjologicznej, na temat: nowych podziałów, podstaw nierówności, trwałości i sztywności granic między podziałami.

2 perspektywy refleksji:

- perspektywa strukturalna - społeczeństwo to pewna całość składająca się z części strukturalnie powiązanych (koncepcja Marksa), pojawia się więc konflikt między klasami;

- perspektywa gradacyjna (tzw. „drabina społeczna” związana z hierarchią, stratyfikacją) - społeczeństwo to zbiór zróżnicowanych jednostek, które można kwalifikować ze względu na jakąś cechę, np. dochód, wykształcenie, płeć.

3 klasyczne podejścia do zróżnicowania społeczeństwa:

1) jednowymiarowa klasyczna koncepcja klas Marksa (podziały przez posiadanie dóbr, podejście ekonomiczne);

2) trzywymiarowa koncepcja klas, stanów i partii Webera;

3) koncepcja stratyfikacji społecznej (mierzalność klasyfikacji).

PRACA:

Niemiecki filozof Karol Marks uważał pracę za centralną wartość społeczną. Wg niego człowiek jest wyróżniony z przyrody właśnie dzięki pracy.

HISTORYCZNE PODEJŚCIE MARKSA:

przyczyna złej kondycji społeczeństwa:

struktury społeczne:

praca:

stosunki społeczne:

0x08 graphic
WŁASNOŚĆ PRYWATNA

0x08 graphic
POSIADACZE-PRACUJĄCY

0x08 graphic
ALIENACJA PRACY

KONFLIKT I RYWALIZACJA

Struktura społeczna:

- klasa właścicieli środków produkcyjnych, np. kapitaliści, klasa posiadająca

- klasa pozbawiona środków produkcji, np. klasy pracujące.

Zasadnicza linia podziałów społecznych przebiega na płaszczyźnie ekonomicznej - posiadania lub nie środków podukcji.

SPOŁECZEŃSTWO KLASOWE stosunki własności implikują: dostęp do wiedzy, dostęp do wykształcenia, poglądy polityczne, styl życia. Powstaje tzw. MODEL DYCHOTOMICZNY, czyli podział na klasę posiadaczy i klasę pracującą.

Proces tożsamości klasowej:

Społeczeństwo bezklasowe (komunistyczne):

- świadomość klasowa (łączność) miała zaowocować zidentyfikowaniem przeciwnika, połączeniem działań organizacyjnych klasy pracującej i rewolucją, która miała wprowadzić nowy ustrój opar ty na zniesieniu prywatnej własności środków produkcji i równości (wprowadzenie równego podziału dóbr) - BRAK WŁASNOŚCI PRYWATNEJ TYLKO WŁASNOŚĆ PUBLICZNA.

Model strukturalny - Marks nie kwalifikuje poszczególnych jednostek do odpowiednich klas na podstawie cech posiadanych bądź nie przez te jednostki; mówi natomiast o przyczynach tworzenia się klas (dynamika procesu) i relacjami między klasami (konflikt, wyzysk klasy pracującej); pomija natomiast problemy definicyjne, część jednostek wypada poza obręb wyróżnionych przez niego klas (np. mieszczaństwo).

Ad.2)

Niemiecki socjolog Max Weber sądził, iż społeczeństwo nie rozwija się w tę stronę, którą przewidywał Marks (polaryzacja biegunowa dwóch klas), bowiem każda z klas wyróżnionych przez Marksa ma własną strukturę wewnętrzną i społeczną - jest więc bardziej skomplikowana.

3 wymiary podziałów społeczeństwa:

- ekonomiczny (klasy),

- prestiż (stany),

- polityczny (partie).

KLASA - coś, co jest wytwarzane przez szanse na rynku, tworzone przez własność i kwalifikacje, które czynią nas na rynku poszukiwanymi pracownikami. Klasę tworzy grupa o podobnym usytuowaniu na rynku pod względem własności i kwalifikacji (sfera produkcji). Klasa nie ma poczucia wspólnoty.

STAN - grupa o podobnym stylu życia (sposobie odżywania, zachowaniu, ubiorze i mieszkaniu) związanym z poziomem i formami konsumpcji (sfera konsumpcji). Stan jest grupą zintegrowaną, posiada poczucie wspólnoty (może być ono nawet bardzo słabe).

PARTIA - grupa, która stawia sobie za cel wpływanie na aparat władzy (sfera władzy); wspólnota poglądów; stany mogą, ale nie muszą być pochodną stanów (interesy stanowe) czy klas (interesy klasowe). W obrębie partii występuje silne poczucie wspólnoty.

Ad.3)

KONCEPCJA STRATYFIKCAJI:

Amerykańska szkoła - Lloyd Warner w latach 40. XX w. prowadził badania terenowe w środowisku lokalnym na temat prestiżu (godność, pojęcie stanu) poszczególnych członków małej społeczności.

KLASA WYŻSZA - zależy od tradycji, w Anglii - arystokracja, w USA - najzamożniejsza grupa.

KLASA NIŻSZA - charakteryzuje ją praca fizyczna, np. robotnicy, rolnicy.

Spośród klas (niższej i wyższej) wyłoniła się KLASA ŚREDNIA.

KLASA ŚREDNIA - uwarunkowana historycznie w okresie wczesnego kapitalizmu - mieszczaństwo inteligencja, urzędnicy, drobni przedsiębiorcy; klasa średnia jest wyróżniona na podstawie zawodu i dochodu; cechy definicyjne: drobna własność, akcje, drobne nieruchomości, kontrola przez zarządzanie środkami produkcji, szanse na rynku poprzez udokumentowane wysokie kwalifikacje; skład zawodowy: wolne/otwarte zawody (lekarz, adwokat), urzędnicy średniego szczebla, drobni przedsiębiorcy kadra kierownicza średniego szczebla, niekiedy wyższego szczebla; inne cechy: przedsiębiorczość, aktywność społeczna i polityczna, dążenie do sukcesu zawodowego, wysokie aspiracje w zakresie kształcenia, indywidualizm, kultura, szacunek do wolności, tolerancja wobec odmienności, mniejsza punitywność, negatywna opinia o karze śmierci.

UNDERCLASS - grupa, która dziedziczy swoje położenie i istnieje poza badaną strukturą społeczną (niezbadana grupa społeczna); związana z gradacją w skali porządkowej.

ROZRÓŻNIENIE MIĘDZY KLASĄ A WARSTWĄ


KLASA

- klasycznie:

- współcześnie:

WARSTWA

- strukturalnie - Marks używa pojęcia warstwy, gdy jest ono ??????,

- stratyfikacyjnie:


Wykład 12

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE: „ŚMIERĆ KLAS”. BIEDA I BEZROBOCIE.

„Śmierć klas”

Clark i Lipset w latach 90. postawili pytania: „Czy klasy umierają?”

Pytanie to podważało marksowskie (Marks przefiltrowany przez teoretyków, a nie marksizm) podejście do zróżnicowania społecznego, które stawiało pojęcie klasy w centrum zainteresowania i wyjaśniania podziałów społecznych.

Społeczeństwo ponowoczesne ARGUMENTY:

1). zmiana charakteru klas społecznych i relacji, zmiana stosunków między robotnikami i przedsiębiorcami przez zmianą przemysłu, spadek ludzi zatrudnionych jako robotnicy; wspólny cel robotników i właścicieli;

2). podważanie zasadności kryterium ekonomicznego wyznaczającego drabinę społeczeństwa; nowe kryteria decydujące o wejściu do danej grupy społecznej: kwalifikacje i wykształcenie (jego poziom), profesjonalizacja;

Rozwój społeczny:

HDI (Human Development Index) - syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego

HDI dla Polski = 0,80-0,89 (kraj wysoko rozwinięty) - 36. pozycja na świecie

HDI dla USA = 0,90-1,00

3). analizy statystyczne - przynależność klasowa (mierzona stosunkiem do środków produkcji) we współczesnych społeczeństwach ma małą moc wyjaśniania; nie ma tu wspólnoty głosowania (preferencji wyborczych) i nie ma wspólnego stylu życia.

Orientacja statusowa - pojęcie to wywodzi się z koncepcji stanu Webera i oznacza, że kultura dziś ma większe znaczenie przy wyznaczaniu pozycji jednostki niż ekonomia; człowiek jest bowiem konsumentem, a jego pozycję wyznacza styl życia.

KAPITAŁ

Podział kapitału wg Pierre Bourdieu:

Ponowoczesne społeczeństwo składa się z wielu płaszczyzn: grupy etniczne, grupy religijne, kohorty pokoleniowe, związki obywatelskie, internetowe grupy dyskusyjne, nieformalne zrzeszenie, alternatywne style życia, subkultury gustu, itd.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA - pionowe (bo poziome to migracje) przemieszczanie się grup i jednostek na szczeblach struktury społecznej (stratyfikacji społecznej).

Indie (kasty) - przykład społeczeństwa zamkniętego

Polska - przykład społeczeństwa otwartego (bo jest przepływ w hierarchii społecznej)

Ekskluzywność - ograniczenie dostępu do grupy zawodowej przez bardzo wysokie wymagania dotyczące kwalifikacji czy też wielostopniowe egzaminy; ekskluzywność jest problemem wysokorozwiniętych społeczeństw.

BIEDA

Rodzaje ubóstwa (wg Auleytner i Głębickiej):

  1. ubóstwo absolutne - stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne;

  2. ubóstwo względne - stan jednostki lub rodziny, której dochód nawet jeśli jest wystarczający żeby przeżyć, spada istotnie poniżej średniego;

  3. ubóstwo obiektywne:

  • ubóstwo subiektywne - metoda lejdeńska wyznacza subiektywną granicę ubóstwa w opinii badanych pytanych o potrzeby w zakresie dochodów 30,8% gospodarstw domowych.

    • DRABINA SPOŁECZNA

    Wyższe kadry kierownicze, specjaliści i właściciele wielkich firm

    Niższe kadry kierownicze i specjaliści średniego szczebla

    Pracownicy biurowi i pracownicy placówek usługowo-handlowych

    Właściciele średnich i małych firm

    Robotnicy wykwalifikowani

    Robotnicy niewykwalifikowani

    Właściciele gospodarstw i robotnicy rolni

    UNDERCLASS

    Pochodzenie pojęcia „underclass” - Gunnar Myrdal użył go po raz pierwszy w latach 60. dla określenia ludzi wykluczonych poza społeczeństwo. Skorzystano z niego w amerykańskich i brytyjskich badaniach z końca lat 80. i początku lat 90., które odkryły kategorię wykluczonych (eksluzja społeczeństwa) z głównych nurtów życia społecznego, mających własną kulturę.

    Cechy definicyjne underclass:

    1. bieda ekstremalna - gdy nie starcza na żywność,

    2. bieda trwała (chroniczna) - stałe korzystanie z zasiłku,

    3. dziedziczenie biedy - z rodziców na dzieci,

    4. przestrzenna segregacja biedy (gettyzacja),

    5. marginalizacja społeczna - zepchnięcie ludzi biednych na margines,

    6. subkultura biedy.

    Underclass jako zjawisko zachodnie:

    Wykład 13

    PŁEĆ JAKO WYZNACZNIK ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNEGO

    W XVII-XIX w. Kobiety nie decydowały o swoim losie, lecz ich ojcowie i mężowie; nie posiadały prawa własności, praw politycznych i obywatelskich, nie mogły się stowarzyszać. XIX w. - brak zainteresowania dla problemów kobiet (mikrosocjologii), kwestia równości płci była pomijana; zainteresowanie natomiast makrosocjologią, czyli całym społeczeństwem i jego strukturą.

    Początki walki kobiet o prawa:

    FEMINIZM - promowany przez radykalny odłam organizacji kobiecych jako każda forma aktywności bądź ekspresji kobiet; naukowo feminizm jest refleksją intelektualną samych kobiet na temat ich praw i równouprawnienia płci.

    Rodzaje feminizmu:

    1. marksistowski - dyskryminacja poprzez pryzmat teorii walki klas; tradycyjna rola kobiet miała umacniać kapitalistyczne stosunki własności; dopiero równość klasowa miała przynieść kobietom wyzwolenie i równouprawnienie; początki ruchu robotniczego zwalczały pracę kobiet jako tańszą konkurencję dla męskich robotników, a związki zawodowe nie przyjmowały kobiet aż do XX w.

    2. socjalistyczny - przypada na lata 70. XX w., mówi, że nie tylko stosunki własnościowe powodują dyskryminację, ale także charakter relacji.

    3. liberalny - zakłada nacisk na wolność osobistą kobiety; walka o wprowadzenie prawnych rozwiązań przeciwdziałających dyskryminacji kobiet, równe prawa i równe szanse udziału w sferze publicznej, parytety dla kobiet (zagwarantowanie miejsc na listach wyborczych w parlamencie); pojęcie płeć kulturowa - stereotypy ról męskich i żeńskich są główną przeszkodą dla równouprawnienia, głęboko zakorzenione w mentalności zarówno kobiet, jak i mężczyzn; ważna jest rzeczywista aktywność kobiet (inaczej niż w feminizmach socjalistycznym i marksistowskim);

    4. radykalny - za dyskryminację i wszelkie „opresje” winni są mężczyźni; kobiety są ukształtowane przez system społeczny i polityczny; wyzwolenie w sferze publicznej i prywatnej (wolność wyboru, brak męża, równouprawnienie, itp.) poprzez akcje uświadamiające kobietom ich sytuację i równoległe działania polityczne; występuje ostrzejsza płeć kulturowa;

    5. kulturowy;

    6. akademicki;

    Feminizm wobec kościoła: umiarkowane środowiska - współpraca kobiet z organizacjami katolickimi; radykalne stanowiska - krzywdzące dla kobiet stereotypy: Ewy - buntowniczki i grzesznicy, Marii - posłusznej Bogu, Bóg w męskiej formie.

    Współczesne badania socjologiczne poruszają problemy:

    Badania nad udziałem kobiet w polityce („Płeć, wybory, władza” R.Siemieńska) - na ziemiach odzyskanych startowało więcej kobiet; jednak płeć kandydata dla samego wyborcy nie ma znaczenia; największy wpływ na wybór ma usytuowanie kandydata na liście - zazwyczaj pierwsze miejsca na listach są zarezerwowane dla mężczyzn.

    Badania Filipa Raciborskiego na temat odsetka kobiet na listach partii politycznych w wyborach samorządowych w 2002 roku.

    Badania nad sytuacją kobiet w Polsce („Kobiety polskie na przełomie wieków. Nowy kontrakt płci?” M.Fuszera) - udział kobiet w polityce.

    „GLASS CEILING” (szklany sufit) - granica awansu zawodowego kobiet, która obserwowana jest na całym świecie; kobiety posiadające wysokie kwalifikacje dochodzą do średniego szczebla kierowniczego i nie awansują dalej w dużych firmach.

    Wykład 14

    REFLEKSJA TEORETYCZNA W SOCJOLOGII. PRÓBA SYSTEMATYZACJI

    Zróżnicowanie podejść teoretycznych w kwestiach: do jakich nauk należy socjologia? (przyrodniczych czy humanistycznych?); jak należy traktować społeczeństwo?; jaki jest zasadniczy przedmiot rozważań socjologii?

    2 NURTY SOCJOLOGII:

    1. Scjentystyczne (naturalistyczne) podejście - socjologia jest bliska naukom przyrodniczym, powinna korzystać z wzorów przyrody; zjawiska społeczne należy traktować jak rzeczy (przedmiotowo); postulat obiektywizmu; Comte (pozytywizm), Poper (neopozytywizm), Emile Durkheim - badał fakty społeczne na wzór badań naturalistycznych (fakty społeczne jak rzeczy, zewnętrzne wobec przedmiotu), zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią, wyzbycie się emocji (obiektywizm), brak uprzedzeń.

    2. Humanistyczne podejście - zjawiska jako wytwór istot świadomych (podmiotowe traktowanie); postulat subiektywizmu; Weber (socjologia rozumiejąca, jednak obiektywizm, brak oderwania od rzeczywistości), Znaniecki - świadomość jednostek jako współczynnik humanistyczny, wszelkie nauki powinny opierać się na wzorach nauk przyrodniczych; nauki o kulturze muszą być zinterpretowane humanistycznie.

    Orientacje teoretyczne w socjologii:

    System: Podsystemy:

    Społeczeństwo rodzina, grupy zawodowe

    Uniwersytet studenci, wykładowcy, administracja, samorząd studencki

    SYSTEM GLOBALNY dzieli się na podsystemy: ekonomiczny (wytwarza dobra materialne, pełni funkcję adaptacji), integracyjny (wytwarza normy: prawo i moralność, integracja całości), kulturowy (wytwarza wartości, usuwanie napięć), polityczny (wytwarza władzę, osiąganie celów).

    * neoinstytucjonalizm - jednostka nie jest racjonalna; instytucje społeczne trzeba monitorować i reformować; Putnam, Fukujama - kapitał społeczny (zdolność do współpracy w obrębie grup i organizacji społecznych).

    Wykład 15

    ZMIANA SPOŁECZNA

    2 aspekty zmiany społecznej:

    - procesy wewnątrz społeczeństwa w danym czasie,

    - zmiana całego społeczeństwa.

    System społeczny (jako różne organizacje) - różne zmiany w różnym czasie:

    - sieci powiązań w aspekcie interakcji,

    - w sferze norm,

    - nowe struktury ideowe, np. nowa wiara, ideologia nowa pratia polityczna,

    - zmiana funkcji penionych przez poszczególne elementy społeczeństwa.

    Proces społeczny - ciąg sekwencji następujących po sobie, uwarunkowanych przyczynowo zmian systemu, dotyczy zmian społecznych. Procesy kierunkowe - gdy każda faza jest inna i system zmierza do jakiegoś wyróżnionego stanu (pozytywnego lub negatywnego); wzrost organizmu, urbanizacja jest sprzężona z industrializacją. Procesy społeczne mogą następować w różny sposób: wzrost liniowy, postać skokowa, procesy cykliczne.

    Rozwój społeczny - proces kierunkowy o pozytywnym kierunku; źródła wewnętrzne tkwiące w systemie.

    Postęp społeczny - rozwój, którego kierunek jest wartościowany.

    Społeczeństwa w przeszłości:

    1. myśliwsko-zbierackie,

    2. kopieniarskie - powstanie osada, zróżnicowania ról społecznych,

    3. pasterskie - pojawienie się władzy i nierówności społecznych,

    4. rolnicze - osadnictwo stałe, rozwój rzemiosła, narzędzi, różnice społeczne zinstytucjonalizowane, pozycje wyróżnione i opisane,

    5. przemysłowe - jakościowa zmiana społeczeństwa przez rewolucję przemysłową,

    6. postindustrialne - informacja jako główne źródło produkcji, teorie rozwoju społeczeństwa: modernizacji życia społecznego, konwergencji (upodabnianie się krajów do siebie), humanistyczne (działania i rzeczy jako czynnik zmian, społeczeństwo jako wytwór działań ludzkich),

    7. postnowoczesne.

    Ruch społeczny - zbiorowe dążenie ludzi do realizacji wspólnego celu; typy: rewolucyjne (najwcześniejsze), reformatorskie, ekspresywne (charakterystyczne dla społeczeństw postindustrialnych) - wyraz emocji i przekonań w działaniach zbiorowych.

    Relacja „ruch a zmiany”: ruch może być przyczyną (ruch kontestujący zmianę) lub skutkiem zmian (ruch zmiany rzeczywistości prowadzenie lub zahamowanie zmian); ruch może być ukierunkowany na zmianę człowieka lub zmianę rzeczywistości; ruch stawia za cel zmiany całościowe lub zmiany cząstkowe; zmiany ruchu mogą być szybkie lub reformatorskie (powolne); ruchy są stałe (o podłożu ekonomiczno-politycznym) lub nowe (o podłożu kulturowym).

    Trauma społeczna (kulturowa) - szok, wstrząs spowodowany zmianą społeczną, która dotyka domeny kultury, a w konsekwencji tożsamości zbiorowej i jednostkowej; ambiwalentny charakter zmian wprowadza trochę dobrego i trochę złego.


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    Prawo Rzymskie - skrypt z wykładów, prawo rzymskie
    HISTORIA POLSKI SKRYPT WYKŁADY
    ADMINISTRACJA PUBLICZNA skrypt wykłady
    Postępowanie karne skrypt z wykładów
    Errata skrypt Wyklady z mechaniki ogolnej
    Prawo karne skrypt z wykładów Zalewskiego doc
    konstytucyjne skrypt wykładów, SPIŻARNIA
    Teoria poznania - skrypt, Skrypty z wykładów Filozofia KUL, Teoria Poznania - Judycki
    Psychologia rozwojowa - skrypt wykłady, NoR I rok, semestr II, psychologia rozwojowa
    Socjologia- skrypt z wykładów
    Ekonomia skrypt z wykładów
    SKRYPT wykłady PPP
    prawo konstytucyjne - skrypt z wykładów dr A. Frankiewicz, Administracja - studia, II semestr, Konst
    Finanse publiczne skrypt z wykładów
    Prawo Cywilne Zobowiązania ( Skrypt z wykładów )

    więcej podobnych podstron