PRAWO KONSTYTUCYJNE

INFORMACJA O PRZEDMIOCIE

Tematyka i odpowiedzi do kursu prawa konstytucyjnego

1. Przedmiot, charakter i źródła prawa konstytucyjnego

1. Pojęcie prawa konstytucyjnego.

Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego, tj. tych, których przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także nałożone na nią obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi, a także zasady tworzenia prawa.

2. Pozycja prawa konstytucyjnego w systemie prawa.

Jest najważniejszym i najwyżej postawionym aktem prawnym w Polsce, podległe są jej wszystkie akty niższego rzędu.

3. Źródła prawa konstytucyjnego

Źródłami prawa powszechnie obowiązującego, są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia. Warunkiem wejścia w życie ustaw i rozporządzeń jest ich ogłoszenie, rozumiane jako podanie do publicznej wiadomości aktu poprzez jego publikację w oficjalnym organie promulgacyjnym w taki sposób, by jego adresaci mieli możliwość zapoznania się z tym tekstem.

1. Konstytucja, to akt prawny o najwyższej mocy prawnej w państwie, co wyraża się w szczególnym trybie jego uchwalania i zmiany oraz w nazwie, określający zasady ustroju państwa, suwerena i sposoby sprawowania przezeń władzy, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz zawierający postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm.

2. ustawy,

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe, to porozumienia między dwoma lub więcej podmiotami prawa międzynarodowego, zatwierdzone przez państwo, regulowane przez prawo międzynarodowe, bez względu na ich nazwę oraz bez względu na to, czy są zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego odpowiednim działem administracji.

4. rozporządzenia, to akty normatywne wydane przez naczelny organ państwa na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania; w Polsce rozporządzenia wydaje prezydent, Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów i ministrowie; rozporządzenia muszą być zgodne z ustawami i musza być ogłoszone w Dzienniku Ustaw.

Źródła wewnętrzne prawa konstytucyjnego:

• uchwały rady ministrów

• zarządzenia Prezesa Rady Ministrów

2. Nauka o konstytucji

1. Pojęcie konstytucji.

2. Szczególna treść konstytucji.

Jej treść dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie i sposobów sprawowania przezeń władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz jej statutu w państwie.

3. Szczególna forma konstytucji.

Konstytucja występuje w formie pisemnej.

4. Szczególna moc konstytucji.

Przepisy zawarte w konstytucji mają najwyższą moc prawną. Na najwyższą moc prawną przepisów konstytucji składają się 3 kwestie:

1. Przepis w konstytucji jest punktem wyjścia dla kształtowania pozostałych przepisów prawnych;

2. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu muszą rozwijać przepis, normy z konstytucji;

3. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami ustawy zasadniczej;

5. Gwarancje szczególnej mocy konstytucji.

Gwarancje - są to czynniki i instytucje ustrojowe, które zapobiegają naruszenie ustaw lub umożliwiają usunięcie już dokonanych naruszeń.

Gwarancje dzielą się na gwarancje:

Materialne są to te gwarancje, które zapobiegają. Są to czynniki, które tkwią w świadomości społecznej i działają poza prawem.

Formalne (instytucjonalne) instytucje i zasady prawne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z ustawą np. instancyjna kontrola decyzji administracyjnych, sądowa kontrola decyzji administracyjnych, kontrola konstytucyjności aktów prawnych, niezawisłość sądów).

6. Tryb uchwalania ustaw o zmianie Konstytucji RP.

Konstytucja z 2 IV 1997 r. przyjmuje procedurę swej zmiany przez parlament. Zmiana ta jest dokonywana w formie ustawy (konstytucyjnej), a więc stosuje się tu ogólną procedurę ustawodawczą, a ewentualne odstępstwa muszą wynikać z wyraźnego unormowania konstytucyjnego, które przewidują, że:

1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (92 posłów)

2. ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez sejm i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat. Konieczna jest więc zawsze zgoda obu izb.

3. nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak poprawka konstytucjna dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących.

4. prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucje, nie przysługuje mu wiec w tym zakresie prawo weta.

5. konstytucja nie może być zmieniana w czasie stanu nadzwyczajnego, co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić.

7. Władza ustrojodawcza.

8. Funkcje konstytucji - jest to zespół skutków społecznych.

1. Funkcja prawna polega na możliwości pełnienia przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych. Kształtuje ona w ten sposób otaczającą ją rzeczywistość i zapobiega chaosowi, stając się fundamentem całego systemu prawnego i różnych podsystemów występujących w państwie.

2. Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca) wynika z zasady stabilności i polega na tym, że zawiera ona podstawowe zasady całego systemu prawa wyznaczając ramy i kierunek działalności prawotwórczej oraz wyznaczając sposób jego tworzenia, przez to pełni role gwaranta pokoju społecznego, zabezpieczając i chroniąc określony w niej układ stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych.

3. Funkcja programowa (dynamiczna) nakazuje Konstytucji być zorientowaną na przyszłość i wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele całego społeczeństwa zorganizowanego w państwo,.

4. Funkcja integracyjna służy do pobudzania identyfikacji z państwem, u którego podstaw leży Konstytucja.

5. Funkcja organizatorska polega na określeniu przez Konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej.

6. Funkcja wychowawcza - przez tą funkcję Konstytucja osiąga dwojaki cel: upowszechnia jedne wartości, zasady i idee, a jednocześnie stymuluje przyjmowanie innych.

9. Stosowanie konstytucji (zasada konstytucjonalizmu - art. 8).

Będąc ustawą Konstytucja musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad. Stosowanie Konstytucji, to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko na zakazie podejmowania działań czy unormowań sprzecznych z Konstytucją oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji postanowień Konstytucji. Stosowanie Konstytucji to także powoływanie norm i zasad Konstytucyjnych jako bezpośredniej podstawy dla działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe. Tym samym nowoczesne pojmowanie stosowania konstytucji odrzuca koncepcję pośredniczącej roli ustaw zwykłych (koncepcja ta traktuje Konstytucje jako akt adresowany przede wszystkim do ustawodawcy zwykłego, a więc parlamentu, a dopiero rozwinięcie postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych pozwala na ich stosowanie przez inne organy i przez obywateli - konstytucja jest, więc stosowana za pośrednictwem ustaw).

Koncepcji tej przeciwstawiana jest zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji: w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie w konkretnych sytuacjach zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.

10. Preambuła

Nie wszystkie konstytucje posiadają wstęp. Wstęp = preambuła = arenga- ma charakter normatywny, nie zawsze ma charakter prawny. Zwykle preambuły nie są artykułowane, mają charakter opisowy, deklaracyjny, zawierają niekiedy twierdzenia historyczne, często wskazują cele państwa, a także proklamują naczelne zasady konstytucji, wyjaśniają okoliczności wydania aktu itp. Występują dwie przeciwstawne koncepcje dotyczące preambuły:

a), wstęp nie ma charakteru prawnego, bo nie jest artykułowany

b), wstęp każdej konstytucji ma charakter prawny, bo stanowi cześć składową konstytucji. Podzielać należy pogląd pośredni. O prawnym znaczeniu konkretnego wstępu musi rozstrzygać analiza jego poszczególnych stwierdzeń. Normatywność preambuły można, zatem stopniować. Większość autorów przypisuje preambułom interpretacyjne znacznie definiując wstępy konstytucyjne jako integralne części ustaw zasadniczych wyróżniających ich myśli przewodnie, które ukierunkowują wykładnie szczegółowych postanowień

3. Podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Zasada państwa demokratycznego.

• władza w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu

• od Narodu podmiotu suwerenności władza pochodzi - organy państwa wykonują władcze funkcje na podstawie legitymacji do rządzenia udzielonej przez naród

• dopuszcza się wszelkie formy kontroli obywatelskiej nad działalnością państwa

• państwo uznaje wiele form: manifestowania, wyrażania poglądów, interesów obywateli, postulatów;

• w państwie demokratycznym funkcjonują mechanizmy legitymowania organów władzy państwowej przez Naród

• państwo demokratyczne uznaje wolnościowy status obywateli

1. Zasada państwa prawnego.

• zasada ta funkcjonuje w dwóch aspektach:

a) formalnym - organy państwowe powinny działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa

b) materialnym - prawo powinno być sprawiedliwe, odpowiadać międzynarodowym standardom, których zręby odnajdujemy m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

• muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu jego stanowienia

• pochodnymi zasady państwa prawnego są m.in. zasady:

- ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju

- zaufania obywateli do państwa oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, co zapewnia m.in. vocatio legis ; z zasadą tą wiąże się zasada ochrony praw nabytych

- nie działanie prawa wstecz (lex retro non agit)

- dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę praw i wolności jednostki

- skierowany do organów państwowych zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania „wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji”

- dochowanie ustawowego trybu uchwalania ustaw

- domniemania niewinności

- sprawiedliwości społecznej

- proporcjonalności, zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w prawa i wolności jednostki

1. Zasada podziału władz.

Jest to powierzenie trzech oddzielnych funkcji trzem odrębnym organom:

• funkcja ustawodawcza (legislacyjna) polegająca na stanowieniu norm prawnych

• funkcja wykonawcza (egzekutywa) polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działanie na obszarach nie objętych regulacją ustawową

• funkcja wymierzania sprawiedliwości (judykatura) polegająca na rozstrzyganiu sporów prawnych przez nie zawisły i niezależny organ

1. Zasada państwa sprawiedliwości społecznej.

• państwo winno pełnić aktywną rolę w życiu społeczno - gospodarczym

• władza państwowa zobowiązana jest do interwencji, korygowania, a nawet sterowania przebiegiem życia obywateli w celu stworzenia dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich -.miejsca w życiu społecznym, stosownie do ich predyspozycji

• realizacja zasady sprawiedliwości nie oznacz przejmowania przez państwo odpowiedzialności za rozwój jednostki, likwidacji wszelkich istniejących w społeczeństwie różnic

• Rzeczpospolita nie jest państwem opiekuńczym

1. Zasada państwa unitarnego, regionalnego i federalnego.

Rzeczpospolita jest państwem jednolitym (państwo unitarne):

• funkcjonuje jeden system organów

• istnieją jednostki terytorialne - gminy, powiaty i województwa

• istnieje samorząd terytorialny - forma decentralizacji administracji .

• Wojewoda jest terenowym organem administracji publicznej, mianowanym przez Prezesa RM

- przedstawicielem RM w województwie

- organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego

- reprezentantem Skarbu Państwa

- za swoją działalność ponosi odpowiedzialność tylko przed Premierem

Federacja - np. USA, Kanada, Australia:

- forma organizacji państwa polegająca na rozdzieleniu konstytucyjnych i politycznych uprawnień pomiędzy wadzę centralną a władzę regionalne

- konstytucja określa sposób podziału władzy

- enumeratywnie nie wylicza uprawnienia władz centralnej, reszta należy do władz regionalnych lub odwrotnie

- w przypadku kolizji uprawnień zwykle rozstrzyga się je na korzyść władzy centralnej

- w procedurze zmiany konstytucji musi brać udział władza centralna i władze regionalne

- w polityce finansowej poziom centralny ma więcej uprawnień, często jest to źródłem konfliktów

Regionalizm:

- dekoncentracja (podział kompetencji władczych pomiędzy kilka ośrodków decyzyjnych istniejących na różnych szczeblach organizacji - centralnym, regionalnym, lokalnym)

- decentralizacja władzy państwowej (delegowanie przez centralne ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niższego szczebla)

- ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych

- może wiązać się z tendencjami separatystycznymi

- społeczności regionalne stają się wspólnotami politycznymi, mają prawo do wyłaniania własnych organów stanowiących i wykonawczych, które prowadzą politykę regionalną

1. Zasada pomocniczości (subsydiarności).

Bezpośrednio z zasadą sprawiedliwości społecznej wiąże się zasada subsydiarności

-oznacza ona uznanie pierwszeństwa pewnych podmiotów (wspólnot społecznych) do rozwiązywania kwestii im najbliższych

1. Zasada bezstronności państwa w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych.

1. Zasada konstytucyjnych gwarancji podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela.

4. Pojęcie suwerenności

1. Interpretacje zasady suwerenności narodu (ludu).

W myśl jej założeń, władza powinna być legitymizowana w działaniach ludu. Tworzenie Konstytucji traktowano jako realizację jego władzy suwerennej. Samej Konstytucji zaś, jako aktowi wywodzącemu się od ludu, przyznawano najwyższą rangę z pośród wszystkich aktów prawnych. Ten tok myślenia wyraża m.in. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych.

2. Formy realizacji zasady suwerenności.

Rozróżniamy dwie podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród: demokracja bezpośrednia i demokracja pośrednia (przedstawicielska).

3. Zasada suwerenności w Konstytucji RP.

Naród jest podmiotem władzy zwierzchniej w Polsce. Władza zwierzchnia do narodu należy oraz, że naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Naród jest zbiorowością polityczną obejmującą wszystkich obywateli bez względu na ich przynależność etniczną.

Obecna Konstytucja traktuje naród jako twórcę państwowości, podmiot władzy — w sensie politycznym jako zbiorowość bezpośrednio decydującą o swoich sprawach bądź wykorzystującą do tego swoich przedstawicieli, a także jako twórcę organów państwowych legitymizującego ich działalność. W tym ujęciu naród to grupa ludzi złączona ze sobą w sensie politycznym, odrębna od innych, świadoma tego i działająca zgodnie z tą świadomością.

5. Prawa jednostki (prawa człowieka)

1. Zagadnienia ogólne.

Są to prawa oraz wolności, które przysługują każdemu człowiekowi (bez względu na rasę, kolor skóry, wyznanie, poglądy, płeć, język, narodowość, pochodzenie społeczne etc.). Prawa te wynikają z godności człowieka i są niezbywalne (nawet dobrowolnie), istnieją niezależnie od władzy - są nienaruszalne, czyli nie mogą być przez nią regulowane. Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

2. Indywidualistyczne i uniwersalistyczne koncepcje praw człowieka.

Koncepcja uniwersalistyczna - jednostka i państwo mogą mieć odrębne interesy i prawa. Jednak interes państwa ma charakter nadrzędny i daje on podstawę do ograniczenia praw i wolności jednostki. Refleksem tej koncepcji była doktryna państwa sanacji i założeń konstytucji kwietniowej z 1935 r. Znajdowała ona też wyraz w tzw. kolektywistycznej wizji porządku społecznego w krajach realnego socjalizmu (Stalin).

Koncepcja indywidualistyczna - wyklucza istnienie praw i interesów państwa, społeczeństwa. Istnieją realnie tylko prawa i interesy jednostki. Funkcją władz publicznych jest ochrona praw człowieka, jednostki w możliwie największym stopniu. Koncepcja ta znalazła dobitny wyraz w trzech dokumentach o znaczeniu historycznym, międzynarodowym.

1. Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. - jest nadal obowiązującym prawem w Francji, według niej „ludzie rodzą się i pozostają wolni”, „granicą wolności człowieka są granice wolności innej osoby„

2. Konstytucja Stanów Zjednoczonych, w szczególności 10 poprawek do niej stanowiących Kartę Praw „Bill of Rrigh”.

3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - Uchwała Zgromadzenia ONZ z 10.12.1948 r. - nie jest to ratyfikowana umowa międzynarodowa, lecz akt o wymiarze ideowo - politycznym („wszyscy ludzie rodzą się równi...”).

Te trzy dokumenty stanowią sztandary triumfu indywidualistycznej koncepcji człowieka.

3. Prawno-naturalne koncepcje praw człowieka.

1. odwołujących się do godności człowieka,

2. odwołujących się do założeń i wartości religijnych.

Koncepcja praw człowieka to zespół usystematyzowanych twierdzeń uzasadnianych aksjologicznie (wartościowo) odnoszące się do relacji jednostki we wspólnocie do władzy publicznej. Wyróżnia się dwa nurty:

1. świecki - odwołujący się do rozumu, wolności, godności oraz ogólnoludzkiej sprawiedliwości. Według tego nurtu człowiek jest celem samym w sobie sam powinien decydować o własnym losie a Bóg nie może go traktować jako „narzędzie” „ środka” „ instrumentu”. Źródłem praw i wolności człowieka jest jego istota. Przedstawiciele: E. Kant, J. Locke, TH. Hobbes.

2. religijny - odwołuje się do nauk św. Tomasza z Akwinu. Według tego nurtu prawem, które istnieje jest prawo wieczne dane przez Boga, prawo boskie. Na prawie boskim ma się opierać prawo objawione a prawo objawione jest prawem naturalnym - jeśli jest sprzeczne to w ogóle nie jest prawem.

W ramach tego nurtu stosuje się naukę Kościoła Katolickiego, która opiera się na:

1. zasadę personalizmu - oznacza prymat praw człowieka nad prawami społecznymi

2. zasadę solidaryzmu - odrzuca teorie walk klas, konflikty społeczne, jako immanentną (nie wynikającą z przyczyn zewnętrznych, będący wewnątrz) cechę rozwoju społeczeństwa. Według niej należy dążyć do burzenia jedności ponad podziałami, szukać wartości wspólnych.

3. zasada dobra wspólnego - zakłada pewną hierarchię dóbr potrzeb jednostki rodziny i w konsekwencji konieczność zróżnicowania ochrony dóbr. Najważniejsze winny być chronione przez władzę publiczną.

4. Pozytywistyczne koncepcje praw człowieka.

Źródłem praw człowieka jest wola państwa znajdująca wyraz w stanowionym przez państwo prawie. Prawa i wolności jednostki pochodzą zatem od państwa.

Uzasadnieniem koncepcji pozytywistycznych jest, zatem założenie:

1. że tylko silne dobrze funkcjonujące państwo daje szansę rozwoju jednostki, rodziny, społeczeństwa;

2. prawa człowieka stanowią wyraz woli państwa i mogą być w pewnych sytuacjach ograniczone przez państwo jako suwerena;

3. geneza praw człowieka upatrywana jest w woli państwa która znajduje wyraz w stanowionych przez niego normach prawnych;

4. w związku z koncepcjami pozytywizmu została wprowadzona od Platona - uniwersalistyczna koncepcja praw człowieka. Dopuszczała ona ograniczenie praw ze względu na abstrakcyjnie rozumiany interes państwa.

5. Generacje praw jednostki.

1. prawa wolnościowe (polityczne i obywatelskie)

• prawa fundamentalne

• wykształciły się najwcześniej

• nabyte z chwilą urodzenia

• jednostka nie może być ich pozbawiona

• są podstawą, bez nich nie ma dalszych praw

• prawo do pokoju

• prawo do rozwoju

• prawo do środowiska naturalnego

• prawo do komunikowania się

• prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości

• prawo do pomocy humanitarnej

1. prawa równościowe (ekonomiczne, społeczne i kulturowe

• włączone od 1961

• prawo do nauki

• ochrona własności

• Europejska Karta Społeczna

c. prawa kolektywne, solidarności ogólnoludzkiej

• koncepcja teoretyczna

• prawa narodów wobec wspólnoty międzynarodowej

• prawa człowieka traktowane są jako prawa każdej jednostki wziętej z osobna

• prawo do zrównoważonego rozwoju

• po raz pierwszy - Afrykańska Karta Praw Ludów i Człowieka - 1981

6. Pojęcie prawa jednostki.

7. Pojęcie wolności jednostki.

8. Prawo a wolność jednostki.

9. Problem klasyfikacji praw jednostki.

10. Pojęcie obowiązku obywatelskiego.

11. Spór o prawa socjalne.

12. Systemy regulacji wolności jednostki.

13. Granice praw jednostki i możliwości ich ograniczenia w świetle Konstytucji RP i konwencji międzynarodowych.

14. Zagadnienie gwarancji praw jednostki.

5.2. Zasada równości

Zasada równości wobec prawa i równości praw.

Zasada równości a zasada sprawiedliwości społecznej.

Granice możliwości różnicowania obywateli w orzecznictwie TK.

5.3. Regulacja wybranych praw jednostki w Polsce.

6. Formy realizacji władzy w państwie demokratycznym

6.1. Demokracja bezpośrednia i jej formy.

Formy demokracji bezpośredniej.

Demokracja bezpośrednia — to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych.

1. inicjatywa ludowa (inicjatywa ustawodawcza) - Jest to uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia postępowania ustawodawczego. Inicjatywa ludowa „pozwala obywatelom żądać od swoich przedstawicieli w parlamencie opracowania, lub uchylenia konkretnych ustaw.

2. veto ludowe - jest to uprawnienie określonej liczby członków podmiotu zbiorowego suwerenności do występowania przeciwko uchwalonej ustawie (sensu largo: to również inicjatywa ludowa)

3. Zgromadzenie Ludowe - jest to zebranie wszystkich uprawnionych obywateli w celu podjęcia decyzji, rozstrzygnięcia określonej kwestii.

4. Konsultacje Ludowe (społeczne) - jest to wyrażenie przez suwerena opinii w określonej sprawie. Konsultacje takie nie mają charakteru wiążącego.

5. Referendum - jest to podjęcie przez suwerena wiążącej decyzji w formie głosowania powszechnego.

Inicjatywa ludowa i jej rodzaje.

Ze względu na przedmiot inicjatywy ludowej wyróżniamy:

1) inicjatywę konstytucyjną — dotyczącą materii konstytucyjnej,

2) inicjatywę ustawodawczą, jeżeli dotyczy ustawodawstwa zwykłego.

Ze względu na formę przedstawienia wniosku można wyróżnić natomiast:

1) inicjatywę sformułowaną — charakteryzującą się tym, iż inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy. Wniosek ten, więc należy traktować jak wniesienie projektu regulacji prawnej, z czynnym uczestnictwem wnioskodawcy w dalszej części prac;

2) inicjatywę nie sformułowaną — oznaczającą wystąpienie tylko z wnioskiem o dokonanie odpowiedniej regulacji. W tym przypadku przygotowanie projektu, jak również przeprowadzenie dalszej procedury ustawodawczej pozostawione jest właściwym organom ustawodawczym. Instytucję inicjatywy ustawodawczej przewidują.

Inicjatywa ludowa w Polsce.

Prawo do wystąpienia z ludową inicjatywą ustawodawczą przysługuje grupie 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Będą to, więc obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat i nie są pozbawieni praw publicznych, wyborczych oraz nie są ubezwłasnowolnieni. Nie muszą oni zamieszkiwać na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Projekt ten nie może dotyczyć spraw, w których Konstytucja zastrzega prawo inicjatywy ustawodawczej dla określonych podmiotów (np. zmiana Konstytucji, ustawa budżetowa). Projekt obywatelski musi odpowiadać tym samym wymogom, co projekty wnoszone przez inne podmioty. Może on mieć ten sam przedmiot regulacji, co projekty zgłaszane przez inne podmioty i w ten sposób stanowić alternatywne rozwiązanie danej kwestii. Czynności związane z przygotowaniem projektu, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną i zbieraniem podpisów popierających wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej. Ponosi on także wszelkie koszty związane z wykonaniem inicjatywy obywatelskiej. Może go utworzyć grupa, co najmniej 15 obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu. Po zebraniu 1000 podpisów obywateli popierających projekt pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. Do zawiadomienia dołącza się oprócz tych podpisów także projekt ustawy. W ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia marszałek wydaje postanowienie o jego przyjęciu. Z chwilą jego wydania komitet nabywa osobowość prawną. Umotywowane postanowienie o odmowie przyjęcia zawiadomienia może być przez pełnomocnika komitetu zaskarżone do SN w terminie 14 dni od daty doręczenia. SN rozpatruje sprawę w składzie 7 sędziów w postępowaniu nieprocesowym. Od postanowienia SN nie przysługuje środek prawny.

W ciągu trzech miesięcy od wydania postanowienia o przyjęciu zawiadomienia (lub postanowienia SN korzystnego dla komitetu) komitet inicjatywy ustawodawczej powinien wnieść do Marszałka Sejmu projekt ustawy wraz, z co najmniej 100 tys. podpisów popierających, Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia projektu, gdy stwierdzi, że treść ustawy lub uzasadnienia zostały zmienione. Odmawia zaś nadania biegu projektowi, jeżeli po sprawdzeniu podpisów przez PKW, liczba prawidłowych podpisów okaże się mniejsza niż ustawowo wymagana. Postępowanie w parlamencie w przypadku projektów obywatelskich różni się od postępowania z innymi projektami ustaw w następujących punktach:

1) pierwsze czytanie projektu obywatelskiego odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu;

2) pierwsze czytanie projektu obywatelskiego przeprowadza się w terminie 3 miesięcy od jego wniesienia, a w razie, gdy postępowanie ustawodawcze nie zostało zakończone w poprzedniej kadencji, pierwsze czytanie odbywa się nie później niż w terminie 6 miesięcy od pierwszego posiedzenia Sejmu;

3) projektu obywatelskiego nie dotyczy zasada dyskontynuacji prac parlamentu przetrzymywanie projektu obywatelskiego z przyczyn politycznych i w efekcie na podstawie zasady dyskontynuacji pozostawienie go bez merytorycznego rozpoznania.

Referendum i jego rodzaje.

zakresu terytorialnego

• ogólnokrajowe (na terytorium całego państwa)

• lokalne (np. na obszarze gminy)

przedmiotu

• konstytucyjne

• ustawodawcze

• w sprawach administracyjnych

obowiązku prawnego

• obligatoryjne — referendum jest jedynym prawnie dopuszczalnym sposobem przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia

• fakultatywne — referendum stanowi tylko jedną z możliwych procedur podjęcia konkretnej decyzji

podmiotu inicjującego referendum

• inicjowane przez np. parlament, prezydenta, organ władzy wykonawczej, grupę obywateli

etapu procedury stanowienia aktu prawnego

• ante legem — poprzedzające ustanowienie danego aktu

• post legem jego przedmiotem jest akt prawny, a rolą obywateli jego przyjęcie lub odrzucenie

• referendum w sprawie odrzucenia danego aktu

skutków prawnych

• rozstrzygające (stanowiące) — decyzja podjęta w referendum wiąże organy państwowe

• opiniodawcze (konsultatywne) — wyrażana jest jedynie opinia obywateli, ostateczna decyzja należy do organów państwa

Ocena referendum.

Ważność referendum ogólnokrajowego (w tym o zmianie konstytucji) stwierdza Sąd Najwyższy.

Rodzaje referendum w Polsce.

1) Referendum ogólnokrajowe

Występują trzy referenda ogólnokrajowe

a) w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

b) w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej

c) w sprawie zatwierdzenia ustawy o zmianie Konstytucji RP

Wszystkie te referenda mają charakter fakultatywny.

Z ustawowego punktu widzenia referendum to proces głosowania powszechnego, w ramach, której obywatele polscy wyrażają swoją wolę, co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Z formalnego punktu widzenia, wyrażenie tej woli polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub pytania albo na dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

Referendum to nie może być przeprowadzone w każdej sprawie wymagającej rozstrzygnięcia, ale tylko w tych, które mają szczególne znaczenie i to nie dla obywateli, a dla państwa. Prawo to w zakresie zarządzania referendum fakultatywnego posiada Sejm i Prezydent RP. Sejm może zarządzić referendum, jeżeli podejmie uchwałę większością bezwzględną w obecności, co najmniej połowy uprawnionych do głosowania. Uchwała taka publikowana jest w Dzienniku Ustaw i stanowi podstawę prawną rozpoczęcia procedury referendalnej. Natomiast prezydent nie jest umocowany do samodzielnego podejmowania wiążącej decyzji w sprawie przeprowadzenia referendum. Ustawodawca starając się realizować zasadę trójpodziału władzy, umocowując prezydenta do podejmowania działań zmierzających do przeprowadzenia referendum, poddał jego działania w tym zakresie swoistej kontroli Senatu. Dopiero wtedy, gdy Senat wyrazi zgodę bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów, prezydent może wydać zarządzenie opublikowane w Dzienniku Ustaw o przeprowadzeniu referendum. Zarządza je Sejm działający z własnej inicjatywy, tzn. na wniosek Prezydium Sejmu, komisji sejmowej lub grupy, co najmniej 69 posłów, Senatu — po podjęciu stosownej uchwały, Rady Ministrów i grupy, co najmniej, 500 tys. obywateli polskich, mających prawo do udziału w referendum. Wniosek taki nie ma jednak charakteru bezwzględnie wiążącego, równoznacznego z koniecznością podjęcia uchwały o zarządzeniu referendum. Wiąże on jednak Sejm w ten sposób, iż ma on obowiązek jego rozpatrzenia. W przypadku wniosku złożonego przez grupę 500 tys. obywateli Prezydium Sejmu ma prawo do wszczęcia postępowania wstępnego, w którym bada się spełnienie przez wnioskodawcę wymogów formalnych, tj. spełnienia kryterium liczby podpisów, oraz prawidłowości ich złożenia. Procedura taka ma miejsce w przypadku, gdy za istnieją wątpliwości, co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów, jak również samego przedmiotu. Organem, przed którym toczy się powyższa procedura, jest Państwowa Komisja Wyborcza. Jeżeli stwierdzone zostaną braki w zakresie złożenia wymaganej liczby podpisów, Marszałek Sejmu wyznacza termin 14 dni na uzupełnienie brakującej liczby. Postanowienie w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi. W przypadku nie uzupełnienia podpisów w wyznaczonym terminie Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia wniosku. Postanowienie w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi. Postanowienie takie wnioskodawca może zaskarżyć do Sądu Najwyższego w terminie 14 dni od daty doręczenia. Postanowienie SN wydawane jest w trybie nieprocesowym, w terminie 14 dni od daty wpłynięcia skargi i nie może być przedmiotem dalszego postępowania odwoławczego. Ostateczne rozpatrzenie wniosków każdego z uprawnionych podmiotów sprowadza się do podjęcia (lub braku) uchwały przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Odmiennie określona została procedura postępowania z wnioskiem prezydenta skierowanym do Senatu. Senat ma 14 dni na podjęcie uchwały w sprawie wyrażenia zgody na przeprowadzenie referendum. W przypadku, gdy Senat nie zgadza się na przeprowadzenie referendum w zakresie spraw przedstawionych przez prezydenta, musi podjąć uchwałę, w której odrzuca przedłożony projekt postanowienia prezydenckiego. Senat nie może zmienić projektu prezydenta. Referendum przeprowadza się w 90 dniu od dnia ogłoszenia uchwały lub postanowienia. Na tle rozwiązania przyjętego w Konstytucji referendum będzie wiążące, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Wyniki referendum mają wiążący charakter zarówno w sytuacji, w której zbiorowy podmiot suwerenności opowiada się za przyjęciem przedstawionych rozwiązań, jaki wtedy, gdy większość głosujących jest przeciwna przyjęciu przedstawionych rozwiązań. W pierwszym przypadku wynik referendum stanowić będzie z jednej strony podstawę wydania odpowiednich aktów prawnych normujących materię będącą przedmiotem referendum, z drugiej strony nakłada na organy państwa obowiązek podjęcia stosownych działań. Natomiast w przypadku, gdy propozycje lub warianty zostaną w referendum odrzucone, konieczne będzie powstrzymanie się uprawnionych organów od wkraczania w materię, co, do której regulacji suweren miał odmienne zdanie. Gdy weźmie udział w referendum mniej niż polowa uprawnionych do głosowania. Uważa się wtedy, iż mamy do czynienia z referendum opiniodawczym (konsultacyjnym). W przypadku, gdy wyniki referendum mają charakter wiążący i rozstrzygający, odpowiednie organy muszą podjąć stosowne działania w celu stworzenia takiego aktu. Organy te muszą podjąć niezwłoczne czynności dla realizacji wyniku referendum poprzez wydanie aktów prawnych bądź podjęcie innych decyzji, nie później niż w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego, który jest organem stwierdzającym ważność przeprowadzonego referendum. Uchwała Sądu Najwyższego publikowana jest w Dzienniku Ustaw.

2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej

Konstytucja przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (referendum akcesyjne). Sejm podejmuje uchwałę o wyborze referendum jako procedury wyrażania zgody bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Po podjęciu takiej uchwały Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów.

Wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy jest oczywiście wiążący wtedy, gdy weźmie w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Rozstrzygnięcie głosowania ma natomiast miejsce w sytuacji, w której za jednym z alternatywnych rozwiązań (zgoda lub jej brak) oddanych zostanie większość głosów. Jeżeli większość głosów ważnych oddano za odpowiedzią pozytywna Prezydent RP uzyskuję zgodę na ratyfikację umowy, w odwrotnej sytuacji nie może tego uczynić. W razie, gdy wynik głosowania nie ma wiążącego charakteru, Sejm może ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację tej umowy. Referendum niezależnie od tego, jaki akt prawny jest podstawą jego przeprowadzenia — uchwała Sejmu czy postanowienie prezydenta — musi być przeprowadzone w terminie 90 dni od dnia ogłoszenia tych aktów w Dzienniku Ustaw.

3. Referendum konstytucyjne

W przypadku, gdy zmiana Konstytucji dotyczyć będzie miała zasad naczelnych Konstytucji ujętych w rozdz. I Rzeczpospolita lub w prawa i obowiązków człowieka i obywatela określonych w rozdz. II, a także przepisów dotyczących zmiany Konstytucji określonych w rozdz. XII, 92 posłów, Senat lub Prezydent Rzeczpospolitej mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Jest to referendum zatwierdzającego post legem, wniosek o taki referendum kieruje się do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzenia (niezwłocznie) przeprowadzenia referendum w ciągu 60 dni od złożenia wniosku. Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o ważności referendum, jeżeli większość opowie się za jej przyjęciem — Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP do podpisu ustawę o zmianie Konstytucji. Prezydent ma obowiązek podpisania jej w terminie 21 dni, a następnie zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Można jednak zauważyć, że termin ten mógłby ulec zmianie w sytuacji wystąpienia przez prezydenta z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zachowania wymogów formalnych procedury zmiany Konstytucji. Uważam, że takie zachowanie prezydenta jest dopuszczalne, a Trybunał Konstytucyjny właściwy dla badania konstytucyjności zastosowanej procedury. Zbiorowy podmiot suwerermości otrzymuje, bowiem gotowy akt prawny do głosowania i dopiero wyrażenie woli przez suwerena stanowi bezpośrednią podstawę obowiązywania takiego aktu prawnego.

2) Referendum lokalne

W przypadku referendum lokalnego (samorządowego) mamy do czynienia z pełną swobodą, co do zakresu jego przeprowadzania. Referendum to może być, bowiem przeprowadzane we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, istnieje możliwość odwoływania w drodze referendum organów wybranych przez członków tej wspólnoty. Chodzi tu o organy stanowiące gmin, powiatów i województw oraz wybieranego w wyborach bezpośrednich wójta (bur mistrza lub prezydenta). Prawo udziału w referendum lokalnym mają zagwarantowane nie tylko obywatele polscy posiadający zgodnie z obowiązującymi przepisami czynne prawo wyborcze, ale również obywatel Unii Europejskiej, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat stale zamieszkują na obszarze działania gminy oraz którzy zostali wpisani do prowadzonego w tej gminie stałego rejestru wyborców najpóźniej 12 miesięcy przed dniem wyborów. Obywatele tacy mają również zagwarantowane bierne prawo wyborcze, jeśli zostaną wpisani do stałego rejestru wyborców w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień głosowania i jeżeli ukończyli 18 lat w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień wyborów lub w dniu głosowania. Ze względu na przedmiot regulacji referendum lokalne może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.

• Referendum obligatoryjne

ma miejsce we wszystkich rodzajach referendów w sprawach odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a dodatkowo w przypadku referendum gminnego, gdy jego przedmiotem jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy oraz odwołanie wójta (burmistrza lub prezydenta). W przypadku wniosku mającego na celu odwołanie przed upływem kadencji organów stanowiących samorządu lub wójta (burmistrza lub prezydenta), może on zostać złożony po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego, kadencji. Referendum w powyższej sprawie (odwołania wójta) może się odbyć na wniosek mieszkańców oraz na podstawie uchwały rady gminy.

• Referendum fakultatywne

Może być przeprowadzone w każdej innej sprawie wchodzącej w zakres zadań i kompetencji organów danej wspólnoty samorządowej. Powinno ono dotyczyć problemu publicznego istotnego dla ogółu mieszkańców danego regionu. Prawo inicjatywy w zakresie przeprowadzania referendum lokalnego ma organ stanowiący danej jednostki samorządowej lub, co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu oraz co najmniej 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa. Gdy z inicjatywą występuje organ stanowiący jednostki samorządowej, to czyni to na podstawie uchwały podjętej bezwzględną większością swojego ustawowego składu. Inicjatorem przeprowadzenia referendum z inicjatywy mieszkańców może być:

1) grupa, co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządowej, a w odniesieniu do referendum gminnego 5 obywateli;

2) statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządowej;

3) organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną i działająca w jednostce samorządowej.

Inicjator powiadamia na piśmie przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządowej, a w gminie wójta (burmistrza lub prezydenta), o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, a gdy ma ono dotyczyć odwołania organu stanowiącego tej jednostki lub, wójta (burmistrza lub prezydenta), powiadamia też komisarza wyborczego. Następnie inicjator podaje, na swój koszt, do wiadomości mieszkańców przedmiot zamierzonego referendum W ciągu 60 dni od dnia powiadomienia powinien on zebrać wymaganą liczbę podpisów popierających inicjatywę. Gdy zbierze podpisy przekazuje wniosek przewodniczącemu zarządu jednostki samorządowej. Gdy referendum ma dotyczyć odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego, wówczas wniosek i karty z podpisami składa się komisarzowi wyborczemu i on dokonuje ich weryfikacji w trybie podobnym do opisanego wyżej. Inicjatorowi referendum przysługuje skarga do sądu administracyjnego na uchwalę organu stanowiącego danej jednostki lub postanowienie wojewódzkiego komisarza wyborczego o odrzuceniu wniosku, a także na niedotrzymanie 30-dniowego terminu na rozstrzygnięcie sprawy przeprowadzenia referendum.

Finansowanie referendum jest jawne. Inicjator w ciągu trzech miesięcy od dnia referendum ma złożyć sprawozdanie finansowe organowi wykonawczemu jednostki samorządowej, na której terenie przeprowadzono referendum, a gdy dotyczyło ono odwołania rady, sprawozdanie składa się komisarzowi wyborczemu. Same zaś koszty przeprowadzenia referendum pokrywa się z budżetu jednostki, której organ stanowiący zarządził jego przeprowadzenie, a gdy dotyczyło ono odwołania rady, koszty pokrywa się z budżetu państwa. Wydatki komisarza wyborczego związane z organizacją i przeprowadzeniem referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji pokrywane są z budżetu państwa, z części dotyczącej Krajowego Biura Wyborczego. Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy najpóźniej w okresie między 30, a 40 dniem od opublikowania uchwały o jego przeprowadzeniu lub wyroku sądu administracyjnego w tej sprawie. Referendum przeprowadzają i ustalają jego wynik powołane w tym celu właściwe terytorialne komisje do spraw referendum i obwodowe komisje do Spraw referendum. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział, co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, a w przypadku referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców rozstrzygnięcie zapada większością 2/3 ważnie oddanych głosów.

6.2 Demokracja pośrednia i jej rodzaje.

Mandat przedstawicielski.

Dla określenia statusu prawnego używa się ogólnego pojęcia: mandat parlamentarny. Trzeba jednak pamiętać, że pojecie to ma charakter wieloznaczny i używa się go przynajmniej w trzech znaczeniach:

1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców,

2. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty,

3. jako określenie funkcji członka parlamentu.

Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

Pojęcie mandatu przedstawicielskiego.

Rodzaje mandatu przedstawicielskiego.

1. Mandat imperatywny

Mandat imperatywny - związany - określa posła jako reprezentanta tych, którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego. Tym samym poseł jest związany wolą swoich wyborców, ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania.

2. Mandat wolny

Mandat wolny:

- zasada uniwersalności - opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje naród, korpus wyborczy

- zasada niezależności - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie.

- zasada nieodwołalności - ani wyborcy ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu.

Posłowie są przedstawicielami narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Immunitet parlamentarny

Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje:

1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,

2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.

Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:

1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów,

2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem karalnym.

Mandat przedstawicielski w Polsce.

W Polsce występuje mandat wolny.

Utrata mandatu przedstawicielskiego w Polsce.

Wygaśnięcie mandatu posła następuje wskutek:

1) utraty prawa wybieralności,

2) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) zrzeczenia się mandatu,

4) śmierci posła,

5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3,

6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła,

7) sprawowania przez posła albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

a) radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa,

b) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

c) w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasie chorych,

d) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

8) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne.

Wygaśnięcie mandatu posła stwierdza Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Postanowienie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" i doręcza się niezwłocznie Państwowej Komisji Wyborczej. W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia, na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej, kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do mandatu. Przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na tej liście okręgowej. Kandydat może zrzec się pierwszeństwa do obsadzenia mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Oświadczenie o ustąpieniu pierwszeństwa powinno być złożone Marszałkowi Sejmu w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. O obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek Sejmu. Jeżeli obsadzenie mandatu posła byłoby niemożliwe z powodu braku kandydatów, którym mandat można przydzielić, Marszałek Sejmu, w drodze postanowienia, stwierdza, iż mandat ten do końca kadencji pozostaje nieobsadzony.

Prawa i obowiązki Posła i Senatora.

Przepisy ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora przewidują, że podstawowym prawem i obowiązkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeśli chodzi o katalog przysługujących posłom lub senatorom uprawnień, to polegają one na:

a) wyrażaniu swojego stanowiska oraz zgłaszaniu wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach izby i jej organów, b) wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby,

c) uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatywy ustawodawczych i uchwałodawczych,

d) uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę. Posłowie mają też prawo występowania z interpelacjami i zapytaniami do rządu.

6.3.Prawo wyborcze.

Prawo wyborcze w nauce prawa konstytucyjnego nie jest rozumiane jednoznacznie.

Prawo wyborczym w znaczeniu przedmiotowym-to ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich.

Prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym- określone prawo obywatela, a raczej ogół wyborczych jego uprawnień. Nie można przy tym zapominać, że uprawnienia te przyznane są przez prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym.

Czynne prawo wyborcze- to całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich przez wybory. Z podmiotowego punktu widzenia chodzi tu o prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych.

Bierne prawo wyborcze- to ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać obywatel, aby mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. Innymi słowami mówiąc chodzi tu o prawo wybieralności, tzn. o prawo do kandydowania i do uzyskania mandatu w wyniku wyborów.

Pojęcie przymiotników wyborczych.

Zasada powszechności wyborów i jej gwarancje.

Głosować może każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat i nie jest pozbawiony praw publicznych i wyborczych.

Zasada równości wyborów i jej gwarancje.

Zasada równości ma dwie strony:

• materialną - mówimy o równości wówczas gdy waga każdego głosu jest równa i wyborcy mają równy wpływ na skład wybierania

• formalną - każdy ma 1 głos

Równość w sensie materialnym - gdy liczba mandatów przypadających na okręg wyborczy, jest zależna od liczby mieszkańców okręgu.

Zasada bezpośredniości wyborów.

Można głosować tylko osobiście.

Zasada tajności głosowania i jej gwarancje.

Wybory są tajne - zapewnia to swobodę głosowania.

Zasada proporcjonalności wyborów.

Zasada dotycząca końcowego etapu wyborów - rozdziału mandatów. Mandaty rozdziela się między zarejestrowane listy, proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów.

Pojęcie systemu wyborczego.

System wyborczy rozumiany jest jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także niemających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich. System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto.

Wyróżniamy:

1. systemy większościowe- mandat dla tego, kto uzyska największą liczbę głosów-są 2 rodzaje:

a) systemu większości bezwzględnej- kandydat lub lista więcej niż połowa ważnie oddanych głosów;

b) systemu większości względnej- kandydat lub lista więcej głosów niż konkurenci;

2. systemy proporcjonalne- idea okres Rewolucji Francuskiej, cecha charakterystyczna- dążenie do zapewnienia podziału mandatów wyborczych pomiędzy poszczególne ugrupowania, które wystawiły listy wyborcze proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na nie w wyborach.

3. systemy mieszane kombinacja systemów większościowych i proporcjonalnych w stosunku pół na pół.

System d' Hondta.

System Sainte-Lague'a.

Zgłaszanie kandydatów na posłów i senatorów w Polsce.

W wyborach do Sejmu procedura zgłaszania kandydatów jest bardziej skomplikowana, bo po pierwsze, zawsze konieczne jest zgłoszenie listy kandydatów, a po drugie, obok list okręgowych zgłaszane są też listy ogólnopolskie. Prawo zgłaszania kandydatów (list) przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom. Partie mogą utworzyć koalicję wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów, a wyborcy (w liczbie przynajmniej 15) muszą utworzyć komitet wyborczy. Do wyborów sejmowych stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi, więc uzyskać odpowiedni odsetek głosów w skali kraju. Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub przez komitety wyborcze, podobnie jak w wyborach do Senatu każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć oświadczenie lustracyjne. Lista okręgowa musi być poparta podpisami, co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Od tego wymogu zwolnione są jednak komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy, w co najmniej połowie okręgów wyborczych, a także komitety tych partii lub koalicji, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły powstanie sejmowego klubu liczącego, co najmniej 15 posłów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitet zgłaszający. Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub komitety wyborcze, kandydaci musza złożyć oświadczenie lustracyjne. Listy wymagają poparcia 3000 głosów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Listy zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej - odwołanie do PKW. Ogólnopolskie listy kandydatów mogą być zgłaszane tylko przez komitety wyborcze, które zarejestrowały listy okręgowe, w co najmniej połowie okręgów wyborczych, lub te, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły istnienie klubu sejmowego liczącego co najmniej 15 kandydatów. Listy są rejestrowane przez Państwową Komisje Wyborczą - odwołanie do Sądu Najwyższego

Podział mandatów w okręgach wyborczych w wyborach do Sejmu.

System wyborów do Senatu

-wybory są powszechne, bezpośrednie, tajne

-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone 18 lat. Wybrani do Senatu mogą być obywatel, którym przysługuje prawo wybierania, jeżeli w dniu wyborów ukończyli 30 lat i stale zamieszkują na terytorium RP.

Organizacja wyborów

Do Senatu wybiera się 100 senatorów według zasady większości.

W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw okręgi wyborcze. W okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów. Okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego części. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu. Informację o okręgu wyborczym podaje się do wiadomości wyborcom danego okręgu wyborczego w formie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej najpóźniej w 52 dniu przed dniem wyborów. Druk i rozplakatowanie obwieszczeń zapewnia Krajowe Biuro Wyborcze. Wybory do Senatu przeprowadzają:

1. Państwowa Komisja Wyborcza,

2. okręgowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu,

3. obwodowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu.

Zgłaszania kandydatów

Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom - jedni i drudzy tworzą w tym celu tzw. Komitety wyborcze. Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości. Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach - orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu. Każde zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte podpisami, co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie. Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej.

Ustalenie wyników głosowania i wyborów do Senatu

1.Ustalając wyniki głosowania w obwodzie, obwodowa komisja wyborcza oblicza:

1) liczbę wyborców uprawnionych do głosowania,

2) liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania,

3) liczbę kart wyjętych z urny, w tym liczbę kart nieważnych liczbę kart ważnych, w tym:

a) liczbę kart ważnych z głosami nieważnymi,

b) liczbę kart ważnych z głosami ważnymi,

4) liczbę głosów ważnych z kart ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów na senatorów.

2.Liczby, o których mowa w ust. 1, wymienia się w protokole głosowania w obwodzie.

Protokół podpisują wszystkie osoby wchodzące w skład okręgowej komisji wyborczej obecne przy jego sporządzaniu. Protokół opatruje się pieczęcią komisji.

3.Przy ustalaniu wyników głosowania i sporządzaniu protokołu mogą być obecne osoby zgłaszające listę, którym przysługuje prawo wniesienia do protokołu uwag z wymienieniem konkretnych zarzutów.

4.Przewodniczący okręgowej komisji wyborczej przekazuje niezwłocznie dane z protokołu, dotyczące liczby kart ważnych oraz głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów, do Państwowej Komisji Wyborczej, w sposób przez nią ustalony, za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej użytku publicznego lub elektronicznego przesyłania danych. Za wybranych na senatorów w danym okręgu wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej oddanych głosów ważnych.

Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, w formie obwieszczenia, oraz podaje do wiadomości publicznej wyniki wyborów do Senatu. Państwowa Komisja Wyborcza wręcza senatorom zaświadczenia o wyborze. Państwowa Komisja Wyborcza przesyła Marszałkowi Senatu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów nie później niż 14 dnia po ogłoszeniu obwieszczenia.

Wygaśnięcie mandatu senatora i uzupełnienie składu Senatu

Wygaśnięcie mandatu senatora następuje wskutek:

1) utraty prawa wybieralności,

2) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) zrzeczenia się mandatu,

4) śmierci senatora,

5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw, nie można łączyć z mandatem senatora, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3,

6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw, nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu senatora,

7) sprawowania przez senatora albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

a) radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa,

b) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

c) w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasie chorych,

d) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

8) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne.

Wygaśnięcie mandatu senatora stwierdza Marszałek Senatu, w drodze postanowienia i ogłasza to w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Postanowienie to niezwłocznie doręcza się Prezydentowi Rzeczypospolitej i Państwowej Komisji Wyborczej. W razie wygaśnięcia mandatu senatora Prezydent Rzeczypospolitej zarządza wybory uzupełniające do Senatu. Wybory uzupełniające zarządza się i przeprowadza w terminie trzech miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora. Wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w okresie sześciu miesięcy przed dniem, w którym upływa termin zarządzenia wyborów do Sejmu. Głosowanie w wyborach uzupełniających przeprowadza się tylko na terytorium kraju.

System wyborów prezydenckich w Polsce.

Sposoby wyboru głowy państwa

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza, co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

Organizacja wyborów

Wybory przeprowadzają: Państwowa Komisja Wyborcza utworzona na podstawie odrębnych przepisów, okręgowe komisje wyborcze, obwodowe komisje wyborcze. Państwowa Komisja Wyborcza określa terytorialny zasięg działania okręgowych komisji wyborczych oraz ich siedziby. Państwowa Komisja Wyborcza wydaje wytyczne wiążące komisje wyborcze niższego stopnia oraz wyjaśnienia dla organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, a także podległych im jednostek organizacyjnych wykonujących zadania związane z przeprowadzeniem wyborów. Okręgowe komisje wyborcze powołuje Państwowa Komisja Wyborcza najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów.

Zarządzenie wyborów prezydenckich

Wybory zarządza, w drodze postanowienia, Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu i wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

Zgłaszanie kandydatów

Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej zgłasza, co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zgłoszenie musi być poparte podpisami zgłaszających. Kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej można zgłaszać najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów.

Obywatele w liczbie, co najmniej 15 tworzą komitet wyborczy w celu zgłoszenia kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej i prowadzenia kampanii wyborczej, na zasadzie wyłączności, na jego rzecz. Utworzenie komitetu wymaga: pisemnej zgody kandydata na kandydowanie w wyborach, pisemnej zgody kandydata na utworzenie jego komitetu. Kandydat może udzielić zgody tylko jednemu komitetowi

Przebieg głosowania

Głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej w ciągu jednego dnia bezprzerwy, między godziną 6.00 a 20.00. Głosowanie w obwodach głosowania utworzonych na polskich statkach morskich oraz za granicą odbywa się między godziną 6.00 a 20.00 czasu miejscowego. Jeżeli głosowanie miałoby być zakończone w dniu następnym po dniu głosowania w kraju, głosowanie przeprowadza się w dniu poprzedzającym. Przed przystąpieniem do głosowania wyborca okazuje obwodowej komisji wyborczej dokument umożliwiający stwierdzenie jego tożsamości.

Wyborcę przedkładającego komisji zaświadczenie o prawie do głosowania dopuszcza się do głosowania po uprzednim wpisaniu go do spisu wyborców. Zaświadczenie o prawie do głosowania załącza się do spisu wyborców. Wyborca osobiście oddaje głos na jednego z kandydatów, którego nazwisko znajduje się na karcie do głosowania, przez postawienie w krcie z lewej strony obok jego nazwiska znaku "x".

Wyborca wrzuca kartę do urny wyborczej znajdującej się w dostępnym i widocznym miejscu lokalu wyborczego.

Osoby niepełnosprawne mogą korzystać przy głosowaniu z pomocy innych osób niebędących członkami obwodowej komisji wyborczej i mężami zaufania kandydatów. Przed rozpoczęciem głosowania obwodowa komisja wyborcza sprawdza, czy urna jest pusta, czy na miejscu znajdują się spisy wyborców oraz potrzebna liczba kart do głosowania, jak również czy w lokalu komisji znajduje się odpowiednia liczba łatwo dostępnych miejsc zapewniających tajność głosowania, po czym zamyka się urnę wyborczą i opieczętowuje ją pieczęcią komisji. Od chwili opieczętowania do końca głosowania urny wyborczej nie wolno otwierać. Od chwili rozpoczęcia głosowania do chwili ustalenia jego wyników w lokalu wyborczym powinny być równocześnie obecne, co najmniej 3 osoby wchodzące w skład obwodowej komisji wyborczej, przy czym jedną z nich powinien być przewodniczący komisji lub jego zastępca. Mężowie zaufania mają prawo w dniu głosowania przebywać w lokalu wyborczym na podstawie upoważnienia wydanego przez pełnomocników. Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej czuwa nad zapewnieniem tajności głosowania oraz nad utrzymaniem porządku i spokoju w czasie głosowania.

Ustalanie wyników głosowania i wyborów

Niezwłocznie po zakończeniu głosowania obwodowa komisja wyborcza zlicza i zabezpiecza niewykorzystane karty do głosowania, otwiera urnę wyborczą, po czym ustala: liczbę wyborców uprawnionych do głosowania, liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania, liczbę oddanych głosów, czyli kart wrzuconych do urny przez wyborców, liczbę głosów ważnych, liczbę głosów nieważnych, liczbę ważnych głosów oddanych na poszczególnych kandydatów.

Komisja za nieważne uznaje głosy: oddane na kartach do głosowania innych niż urzędowo ustalone lub nieopatrzonych pieczęcią obwodowej komisji wyborczej, oddane na kartach do głosowania, na których wyborca umieścił znak "x" przy więcej niż jednym nazwisku kandydata, oddane na kartach do głosowania, na których wyborca nie umieścił znaku "x" przy żadnym z nazwisk kandydatów.

Dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych nazwisk lub poczynienie innych dopisków nie wpływa na ważność głosu. Kart do głosowania całkowicie przedartych nie bierze się pod uwagę przy ustalaniu wyników głosowania. Obwodowa komisja wyborcza sporządza niezwłocznie w 2 egzemplarzach protokół głosowania. Protokół głosowania podpisują członkowie komisji wyborczej obecni przy jego sporządzaniu. Protokół opatruje się pieczęcią komisji. Niezwłocznie po sporządzeniu protokołu obwodowa komisja wyborcza podaje do wiadomości publicznej wyniki głosowania. Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej przesyła niezwłocznie jeden egzemplarz protokołu głosowania w zapieczętowanej kopercie właściwej okręgowej komisji wyborczej w trybie ustalonym przez Państwową Komisję Wyborczą. Okręgowa komisja wyborcza po otrzymaniu protokołów ze wszystkich obwodów głosowania ustala niezwłocznie zbiorcze wyniki głosowania i sporządza w 2 egzemplarzach protokół. Protokół, wraz z protokołami obwodowych komisji wyborczych, w zapieczętowanej kopercie przesyła się niezwłocznie Państwowej Komisji Wyborczej.

Ważność wyborów

Przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej może być wniesiony protest z powodu naruszenia przepisów niniejszej ustawy albo z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, jeżeli to naruszenie lub przestępstwo miało wpływ na wynik wyborów. Protest przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej może wnieść wyborca, który w dniu wyborów był umieszczony w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania. Prawo wniesienia protestu przysługuje również podmiotom zgłaszającym kandydatów oraz komisjom wyborczym.

Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego nie później niż w ciągu 3 dni od dnia podania wyników wyborów do wiadomości publicznej przez Państwową Komisję Wyborczą. Nadanie w tym terminie protestu w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z wniesieniem go do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy pozostawia bez dalszego biegu protest wniesiony przez osobę do tego nieuprawnioną. Jeżeli w proteście zarzucono popełnienie przestępstwa przeciwko wyborom, Sąd Najwyższy niezwłocznie zawiadamia o tym Prokuratora Generalnego.

Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, i wydaje opinię w formie postanowienia w sprawie protestu.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz po rozpoznaniu protestów rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. Rozstrzygnięcie, o którym mowa, Sąd Najwyższy podejmuje w formie uchwały nie później niż w 30 dniu po podaniu wyników wyborów do wiadomości publicznej przez Państwową Komisję Wyborczą na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej.

Uchwałę Sądu Najwyższego przedstawia się niezwłocznie Marszałkowi Sejmu, a także przesyła Państwowej Komisji Wyborczej oraz ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały stwierdzającej nieważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, przeprowadza się nowe wybory na zasadach i w trybie przewidzianych niniejszą ustawą. Postanowienie Marszałka Sejmu o nowych wyborach podaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego.

Kampania wyborcza

Kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Marszałka Sejmu o wyborach.

Kampanii wyborczej nie można prowadzić na 24 godziny przed dniem głosowania i w dniu głosowania aż do jego zakończenia.

Na 24 godziny przed dniem głosowania aż do zakończenia głosowania zabrania się podawania do wiadomości publicznej wyników przedwyborczych badań (sondaży) opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań wyborczych i wyniku wyborów, a także wyników sondaży wyborczych przeprowadzonych w dniu głosowania. Materiały wyborcze powinny zawierać wyraźne oznaczenie, od kogo pochodzą. Wszelkie formy agitacji w lokalu wyborczym są zakazane.

Zabrania się prowadzenia kampanii wyborczej na terenie zakładów pracy lub instytucji publicznych w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie.

Zabronione jest prowadzenie kampanii wyborczej na terenie jednostek wojskowych i innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz w oddziałach obrony cywilnej, a także w skoszarowanych jednostkach podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Zabrania się organizowania w ramach kampanii wyborczej na rzecz kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej gier losowych i konkursów, w których wygranymi są nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych lub promocyjnych.

Zabrania się podawania oraz dostarczania, w ramach kampanii wyborczej na rzecz kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej, napojów alkoholowych nieodpłatnie lub po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia.

Finansowanie wyborów prezydenckich

Finansowanie kampanii wyborczej jest jawne. Wydatki ponoszone przez komitety w związku z wyborami są pokrywane z ich źródeł własnych. Komitet może pozyskiwać i wydatkować środki od dnia nabycia osobowości prawnej. Komitet może wydatkować zgromadzone środki jedynie na cele związane z wyborami. Za gospodarkę finansową komitetu odpowiedzialny jest jego pełnomocnik finansowy.

Wydatki komitetu nie mogą przekroczyć 12 mln złotych. Osoby fizyczne, osoby prawne i inne jednostki organizacyjne, z zastrzeżeniem art. 86, mogą przekazywać środki na cele kampanii wyborczej prowadzonej przez komitet. Środki finansowe osób prawnych, przekazywane na cele kampanii wyborczej, mogą pochodzić wyłącznie z zysku.

Art. 86: Komitetowi nie mogą być przekazywane środki finansowe pochodzące:

• z budżetu państwa,

• od państwowych jednostek organizacyjnych,

• z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, związków jednostek samorządu terytorialnego i innych samorządowych osób prawnych, a także z budżetu stowarzyszeń i innych zrzeszeń jednostek samorządu terytorialnego,

• od przedsiębiorców państwowych, a także przedsiębiorców z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, związków jednostek samorządu terytorialnego oraz innych samorządowych osób prawnych, a także z udziałem stowarzyszeń i innych zrzeszeń jednostek samorządu terytorialnego - z wyłączeniem spółek publicznych,

• od osób prawnych i jednostek organizacyjnych korzystających, w ciągu ostatnich 2 lat od dnia zarządzenia wyborów, ze środków publicznych - z wyłączeniem partii politycznych,

• od podmiotów zależnych, w rozumieniu przepisów prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, od podmiotów wymienionych w pkt 2-5.

Komitet nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od:

• osób fizycznych nie mających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,

• cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej,

• osób prawnych nie mających siedziby na terenie Rzeczypospolitej Polskiej,

• innych podmiotów nie mających siedziby na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, posiadających zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

• osób prawnych z udziałem podmiotów zagranicznych - z wyłączeniem spółek publicznych,

• obcych przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych, misji specjalnych i organizacji międzynarodowych oraz innych obcych przedstawicielstw korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych.

Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do wartości niepieniężnych.

Wydatki związane z organizacją przygotowań i przeprowadzeniem wyborów są pokrywane z budżetu państwa.

7. Zasady organizacji aparatu państwowego

1. Zasada podziału władzy.

1. Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy)

Działalność państwa zostaje podzielona na trzy rodzajowo różne sfery działania, funkcje. Sprzyja to zachowaniu jedności władzy państwowej w rękach suwerena (narodu, ludu), ale równocześnie emanacja tej władzy zostaje rozdzielona między funkcje i wypełniające te funkcje organy. Poszczególne władze nie mają w tym ujęciu charakteru samodzielnego, ale wypełniają swoje funkcje w oparciu o kompetencje przyznane

im przez Konstytucję uchwaloną przez suwerena stojącego ponad nimi. Do funkcji tych należą:

1. Prawodawstwo polegające na wydawaniu ogólnie obowiązujących norm prawnych.

2. Wykonawstwo stanowiące realizacje zadań w odniesieniu do konkretnych przypadków z wyjątkiem sytuacji spornych.

3. Sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych.

2) Aspekt organizacyjny (podmiotowy)

Trzy funkcje państwa zostają podporządkowane różnym organom (grupom organów) państwowym:

a) prawodawstwo - parlamentowi,

b) wykonawstwo - rządowi i podległym mu organom administracyjnym.

c) sądownictwo - sądom powszechnym, szczególnym, konstytucyjnym (tam, gdzie one istnieją)

3) Aspekt personalny

Podział władzy w aspekcie organizacyjnym byłby nieskuteczny, gdyby ta sama osoba (grupa osób) mogła piastować stanowiska w różnych organach państwowych spełniających różne funkcje. Wiąże się to z zasadą incompatibilitas

Dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest równoczesne powiązanie wszystkich tych trzech aspektów.

2.Zasada podziału władzy w Konstytucji RP - jest to powierzenie trzech odrębnych funkcji trzem odrębnym organom.

• funkcja ustawodawcza (legislacyjna) polegająca na stanowieniu norm prawnych

• funkcja wykonawcza (egzekutywa) polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działanie na obszarach nie objętych regulacją ustawową

• funkcja wymierzania sprawiedliwości (judykatura) polegająca na rozstrzyganiu sporów prawnych przez niezawisły i niezależny organ

3. Zasada jedności władzy opiera się na wymogu równowagi władz i współdziałania, czyli każda władza powinna posiadać odpowiednie kompetencje (równowaga kompetencji)

8. Systemy rządowe

1. Pojęcie „systemu rządowego” i założenia determinujące te systemy.

System rządów - jest to relacja pomiędzy trzema rodzajami władz

1. Systemy rządowe realizujące zasadę trójpodziału władzy.

System parlamentarny - władza wykonawcza należy tu do rządu i głowy państwa. Rząd wymaga zatwierdzenia przez parlament i może być przez niego odwołany w określonych przypadkach parlament może być odwołany przez egzekutywę. Członkowie rządu ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność polityczną jak również konstytucyjną. Kompetencje głowy państwa mają głównie charakter formalny.

System prezydencki.

Pozycja i kompetencje Prezydenta i Kongresu w Stanach Zjednoczonych.

System prezydencki - dąży on do maksymalnej separacji wszystkich władz (zwłaszcza legislatywy i egzekutywy). Nie jest to jednak separacja zupełna i poszczególne władze i tak oddziałują na siebie.

- prezydent nie może rozwiązać parlamentu, nie odpowiada politycznie przed parlamentem i nie może być przez niego odwołany. Ministrowie odpowiadają przed prezydentem, który sprawuje władzę wykonawczą. Prezydent w swym postępowaniu ograniczany jest ustawami uchwalanymi przez parlament. Może wystosowywać do parlamentu orędzia w celu wszczęcia postępowania ustawodawczego w jakiejś sprawie. Prezydent i ministrowie odpowiadają jedynie karnie za naruszenie konstytucji, zdradę stanu, itp.

System dyrektorialny.

Proces i przejawy racjonalizacji parlamentaryzmu w państwie współczesnym

(ze szczególnym uwzględnieniem Francji i RFN).

System półprezydencki - spotykany jest we Francji. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, wyposażony został w szereg prerogatyw, czyli aktów urzędowych niewymagających kontrasygnaty. W systemie tym rząd odpowiada politycznie i przed parlamentem i przed głową państwa.

System parlamentarno - gabinetowy.

Systemy partyjne. Wpływ systemu partyjnego na funkcjonowanie systemu parlamentarno - gabinetowego.

W zakresie rządów często spotykamy w Europie jest system parlamentarno - gabinetowy, występujący w różnych odmianach. System ten charakteryzuje szczególny układ stosunków wzajemnych między parlamentem, głową państwa i rządem, a wyraża się w ty, że rząd powołany przez głowę państwa musi cieszyć się poparciem parlamentu. Inne cechy charakterystyczne tego systemu to:

a) dualizm egzekutywy ( władzy wykonawczej), gdzie obok głowy państwa funkcjonuje rząd z premierem na czele;

b) pozycję głowy państwa cechuje neutralność polityczna, gdyż organ ten nie odpowiada politycznie przed parlamentem, nie może, więc być odwołany.

c) rząd może istnieć i funkcjonować tylko wówczas, gdy posiada poparcie parlamentu w postaci wyrażonego mu wotum zaufania;

d) rząd ponosi solidarną odpowiedzialność przed parlamentem za swą działalność i może być odwołany. Istnieje także odpowiedzialność indywidualna członków rządu;

e) z istnieniem tego systemu nierozerwalnie wiąże się występowanie opozycji parlamentarnej.

System kanclerski.

Pozycja kanclerza w RFN.

System kanclerski - stosowany w Niemczech. System ten charakteryzują następujące cechy:

a) szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu;

b) decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag;

c) konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego następcy;

d) system ten wprowadza także ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą

System arbitrażu głowy państwa (system parlamentarno-prezydencki).

Pozycja Prezydenta we Francji.

System prezydencko parlamentarny - egzekutywa składa się tu z dwóch członów. Prezydent kontroluje działalność zarówno parlamentu, jak i rządu. Rozstrzyga konflikty między parlamentem, a rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie, ale konstytucyjnie za zdradę stanu. Stoi on na straży konstytucji. Rząd odpowiada przed prezydentem i parlamentem. Parlament jest osłabiony poprzez wprowadzanie ustaw drogami nie normalnej procedury, a możliwości zakresu regulacji ustaw są konstytucyjnie ustanowione.

System w Polsce nie stanowi wzoru (czystego dla powyższych) modeli.

J. Trzciński uważa, że jest to system parlamentarny. Mimo podobieństwa do prezydencko - parlamentarnego bardziej przypomina parlamentarny, w którym sejm ma nad Prezydentem wyraźną przewagę.

2. Systemy rządowe realizujące zasadę jedności władzy.

System rządów zgromadzenia (posiłkowo: konstytucja jakobińska 1793 roku, ustrój Szwajcarii).

System komitetowy - zwany też systemem zgromadzeniowym, a zakłada on dominująca pozycję parlamentu, pod którego zwierzchnictwem działają pozostałe organy państwa z prezydentem i rządem włącznie. System ten jest stosowany w Szwajcarii. Rząd jest powoływany nie przez głowę państwa, a przez parlament i staje się komitetem wykonawczym, przed nim też ponosi odpowiedzialność.

System konsularny (cezaryzm demokratyczny).

9. Pozycja i struktura parlamentu

Ogólna rola Sejmu RP.

Organy Sejmu i Senatu.

1. Marszałek-organ jednoosobowy.

a) Marszałek Sejmu - wybierany spośród kandydatów zgłoszonych przez minimum 15 posłów, bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym. Nie można go odwołać (nie odpowiada politycznie),

KOMPETENCJE: przewodniczy obradom Sejmu, strzeże jego praw i reprezentuje go na zewnątrz, zwołuje posiedzenie Sejmu i Konwentu Seniorów, kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy mu oraz obradom Konwentu Seniorów, utrzymuje dobre stosunki z Senatem, ustala statut i szefa kancelarii Sejmu.

b) Marszałek Senatu - różnice w powoływaniu- zgłasza go 10 senatorów, w głosowaniu tajnym, można go odwołać na wniosek 34 senatorów (wicemarszałków też)

2. Wicemarszałkowie - Przewodniczą w zastępstwie Marszałka, wykonują funkcje zlecone przez niego lub Prezydium. W Senacie jest ich 3, w Sejmie ich liczba nie jest stała.

3. Prezydium (Marszałek + wicemarszałkowie) - dekonstytucjonalizacja organu, organ pomocniczy i doradczy ustala plan pracy izby po zaciągnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala tzw. tygodnie posiedzeń, wykładnia regulaminu izby (opinia Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich lub Senatorskich), odpowiedzialność regulaminowa, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka.

4. Konwent Seniorów (organ nieprzewidziany w konstytucji, ale na podstawie regulaminu Sejmu)- organ opiniodawczo -doradczy Marszałek + wicemarszałkowie + przedstawiciele klubów parlamentarnych, porozumień, kół. Organ zwołuje Marszałek na wniosek własny, Prezydium Sejmu lub klubu reprezentowanego w konwencie przez 15 posłów. Zapewnia współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu.

5. Komisie.

6. Marszałek Senior-powoływany przez Prezydenta na pierwszym posiedzeniu izby najstarszy wiekiem poseł (senator), przeprowadza ślubowanie, wybiera Marszałka, pomagają mu najmłodsi wiekiem - sekretarze tymczasowi.

7. Sekretarze Sejmu - 20 posłów wybieranych łącznie, prowadzą listę mówców i protokołów, obliczają głosy, inne czynności.

8. Kancelaria-zadania organizacyjno techniczne i doradcze, organ pomocniczy i wykonawczy, statut kancelarii uchwala Prezydium, szefa kancelarii, powołuje Marszałek, organ stwarza warunki wykorzystania mandatu, zapewnia techniczno-organizacyjne i finansowe warunki biur deputowanych, pomoc socjalna, budżet izby.

Marszałek Sejmu i Senatu.

Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu - porównanie ich pozycji i uprawnień.

Konwent Seniorów w Sejmie i w Senacie- porównanie ich pozycji i uprawnień.

System komisji parlamentarnych w Sejmie.

Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium. Komisje są organami pomocniczymi Sejmu - same nie dysponują możliwością podejmowania aktów i rozstrzygnięć (w praktyce - przyjmowane w brzmieniu zgodnym z propozycjami komisji). Mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy komisji - wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; możliwe dokonywanie zmian w każdym czasie. Każdy poseł zasiada przynajmniej w jednej komisji. Pracami kieruje prezydium komisji, przez nią wybierane.

Komisje stałe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Dwa kryteria dla określenia zakresu ich działania:

1. resortowe - rozdział zadań w oparciu o kryterium przedmiotowe, np. Komisja Obrony Narodowej, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych) oraz wiążące się z pewnymi zadaniami czy problemami, np. Komisja Integracji Europejskiej;

2. funkcjonalne - zakres działania komisji wiąże się z realizowanymi przez Sejm jego poszczególnymi funkcjami czy kompetencjami np. Komisja Etyki Poselskiej, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej).

Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb ich działania. Zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. Komisje sejmowe mogą być tworzone tylko w ramach kompetencji wykonywanych przez Sejm.

System komisji parlamentarnych w Senacie.

Wewnętrzne pomocnicze organy Senatu, rozważają i opracowują sprawy z własnej inicjatywy oraz przekazane im przez Senat, Marszałka, Prezydium, są powoływane i rozwiązywane przez Senat, mają charakter.

a), stały ( ciągłe rozpatrywanie spraw określonego rodzaju ),

b), nadzwyczajny (realizacją ściśle określonych zadań ).

Senat wybiera i odwołuje przewodniczących komisji i ich członków.

Różnice w porównaniu ze schematem sejmowym: mniejsza liczba wicemarszałków (3), inna struktura komisji stałych (15, w tym 2 o charakterze funkcjonalnym: Ustawodawcza oraz Regulaminowa i Spraw Senatorskich), brak możliwości w Senacie powołania komisji śledczej.

Kompetencje komisji parlamentarnych w Polsce.

Zasady organizacji prac Sejmu i Senatu.

Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad:

1. zasada sesyjności - polega na tym, że w ramach kadencji Sejmu wyodrębnia się krótsze - kilkumiesięczne odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzeń izby, chyba, że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania sesji przysługuje prezydentowi, a dopiero na sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez prezydium lub jej przewodniczącego. Terminy są jednak przeważnie regulowane przez prawo.

2. zasada permanencji - polega na tym, że kadencja parlamentu ma charakter jednolity, więc nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. Posiedzenia może zwoływać przewodniczący izby lub jej prezydium w dowolnym czasie, według potrzeb.

Zasadę tą wprowadzono w Polsce nowelą sierpniową z 1989. Obecnie nasza konstytucja przewiduje, że Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Posiedzenie trwa tak długo aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. Posiedzenie może być zwołane w każdej chwili. Terminy spotkań określa Prezydium Sejmu, zwykle na zakończenie poprzedniego posiedzenia a samo zwołanie posiedzenia leży w gestii Marszałka.

10. Funkcje parlamentu

Funkcje parlamentu.

Uprawnienia Sejmu w zakresie ustrojodawstwa.

Funkcja ustawodawcza Sejmu.

Funkcja ustawodawcza stanowi podstawową przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej i polega na stosowaniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, iż:

1. żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny,

2. kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany, muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej.

Pojęcie ustawy i zakres przedmiotowy ustawy.

Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, co oznacza, że za jej pośrednictwem można regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny (ogólny) charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i umowach międzynarodowych. Obecne unormowanie wskazuje ustawie tylko jedno ograniczenie:, art. 112 określa materie zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu, co wyklucza możliwość ich regulowania w ustawie. Pewne najważniejsze kwestie mogą być regulowane wyłącznie w ustawie:

1. normowanie sytuacji prawnej obywatela,

2. normowanie podstawowych elementów ustroju aparatu władzy publicznej, a w szczególności organizacji, kompetencji i procedury działania organów realizujących funkcje władcze.

Tryb ustawodawczy w Polsce - rodzaje.

Jedną z cech ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem ustawodawczym. Jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je Konstytucja. W obecnym stanie prawnym wyróżnić należy:

1. inicjatywę ustawodawczą,

2. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualne uchwalenie ustawy,

3. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości; a w takich przypadkach następuje

4. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzucenie ustawy;

5. podpisanie ustawy przez prezydenta - na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów;

6. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie.

Sejmowy etap postępowania ustawodawczego

Przedłożenie Sejmowi projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot rozpoczyna kolejny etap postępowania ustawodawczego, mający doprowadzić do uchwalenia (ustanowienia) bądź odrzucenia ustawy. By projekt mógł stać się przedmiotem prac Sejmu (i jego organów) inicjatywie ustawodawczej należy „nadać bieg” w trybie i formie przewidzianej regulaminem. Prawo „nadania biegu inicjatywom ustawodawczym” należy do Marszałka Sejmu, do niego też należy wstępna kontrola projektu. Jeżeli projekt nie odpowiada wymogom formalnym, Marszałek Sejmu może zwrócić go wnioskodawcy. Może także, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, skierować projekt, co, do którego istnieje wątpliwość dotyczące jego zgodności z prawem, do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, celem wyrażenia opinii. Komisja większością 3\5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Rozpatrywanie projektów ustaw przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”.

Pierwsze czytanie w komisji ma na celu nie tylko rozpatrzenie ogólnych zasad projektu, ale też szczegółowych rozwiązań. Na tym etapie prac sejmowych mogą być zgłaszane poprawki.

Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, przy czym nie może on przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszania poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji, Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania.

Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany - przedstawienie przez posła-sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, oraz głosowanie - według ustalonego w regulaminie porządku - nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, a także nad całością projektu. Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba, że Konstytucji stanowi inaczej.

1. Inicjatywa ustawodawcza

1. Pojęcie inicjatywy ustawodawczej

Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji. Podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac.

2. Podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej

Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje: posłom, Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów oraz grupie, co najmniej 100 tys. Obywateli. Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez te izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. W praktyce projekty prezydenckie opracowywane są przez jego kancelarię. Prawo inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów uznawane jest dziś za najbardziej naturalne i wręcz niezbędne do „prowadzenia polityki” przez ten organ państwa. Nowym, nieznanym dotychczas polskim konstytucjom, rozwiązaniem jest przyznanie prawa inicjatywy ustawodawczej grupie obywateli (tzw. inicjatywa ludowa) - wymaga dla swej skuteczności uzyskania dla przedłożonego projektu podpisu, co najmniej 100 tys. Obywateli legitymujących się czynnym prawem wyborczym do Sejmu. Według ustawy z 24 czerwca 1999r. O wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, czynności związane z rozpowszechnieniem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów popierających projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony przez grupę, co najmniej 15 obywateli polskich posiadających bierne prawo wyborcze do Sejmu.

2. Wniesienie projektu do „laski marszałkowskiej”

Wykonaniem inicjatywy ustawodawczej jest oficjalne złożenie przez uprawniony organ gotowego projektu ustawy,w formie pisemnej do tzw. „laski marszałkowskiej”. Projekty ustaw i uchwał składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu; wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie projektów ustaw, uchwał i opinii Komisji, oraz doręczenie ich posłom. Marszałek Sejmu przesyła wniesione projekty ustaw i uchwał Prezydentowi, Marszałkowi Senatu i Prezesowi Rady Ministrów.

7.3.1 Warunki, jakim powinien odpowiadać projekt ustawy

Do projektu ustawy dołącza się uzasadnienie, które powinno:

• wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy,

• przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana,

• wykazywać różnicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym,

• przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne,

• wskazywać źródła finansowania, jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

• przedstawiać założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych,

• zawierać oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej lub o stopniu i powodach niezgodności z tym prawem albo oświadczenie, że przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

Do uzasadnienia wniesionego przez Radę Ministrów projektu ustawy dołącza się projekty podstawowych aktów wykonawczych. Do uzasadnienia wniesionego przez Prezydenta, Radę Ministrów, Senat lub komisję sejmową projektu ustawy dostosowawczej, wnioskodawca dołącza, przetłumaczony na język polski, tekst przepisów Unii Europejskiej, do których ma być dostosowane prawo polskie.

7.3.2. Kontrola formalna projektów aktów ustawodawczych

Projekty ustaw i uchwał, co, do których istnieje wątpliwość, czy nie są sprzeczne z prawem, Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może skierować celem wyrażenia opinii do Komisji Ustawodawczej, która może większością 3/5 głosów zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Marszałek Sejmu po otrzymaniu projektu ustawy, z wyjątkiem projektów wnoszonych przez Prezydenta oraz Radę Ministrów, przed skierowaniem projektu do pierwszego czytania zarządza sporządzenie przez ekspertów Kancelarii Sejmu opinii w sprawie zgodności wniesionego projektu z prawem Unii Europejskiej. W przypadku, gdy opinia, wskazuje na niezgodność projektu z prawem Unii Europejskiej, Marszałek Sejmu kieruje projekt do Komisji Europejskiej celem wyrażenia przez nią opinii. Opinię Komisji Marszałek Sejmu przekazuje wnioskodawcy.

1. Procedura czytań

Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w trzech czytaniach, a uchwał - w dwóch czytaniach. Wnioskodawca do czasu zakończenia drugiego czytania może wycofać wniesiony przez siebie projekt. Projekt poselski uważa się również za wycofany, jeżeli do czasu zakończenia drugiego czytania, na skutek cofnięcia poparcia, projekt popiera mniej niż 15 posłów spośród tych, którzy podpisali projekt przed jego wniesieniem. Do czasu zakończenia drugiego czytania wnioskodawca może wnosić poprawki do zgłoszonego przez siebie projektu. Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne projekty ustaw, a także projekty uchwał Sejmu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy. Pierwsze czytanie może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba, że Sejm lub komisja postanowią inaczej. O posiedzeniu komisji, na którym odbywać się ma pierwsze czytanie, zawiadamia się wszystkich posłów; każdy poseł może wziąć udział w tym posiedzeniu albo pisemnie zgłosić uwagi lub propozycje poprawek. Pierwsze czytanie projektu ustawy (uchwały) obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawie ogólnych zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy. Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji, chyba, że Sejm w związku ze zgłoszonym wnioskiem odrzuci projekt w całości. Sejm, kierując projekt do komisji, może wyznaczyć im również termin przedstawienia sprawozdania.

Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Drugie czytanie może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji, chyba, że Sejm postanowi inaczej. Trzecie czytanie może się odbyć niezwłocznie w sytuacji, gdy w drugim czytaniu projekt ustawy nie został skierowany przez Sejm do komisji. Obejmuje ono przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji. Jeżeli projekt nie został skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w czasie drugiego czytania.

2. Prace komisyjne nad projektami ustaw

Projekty ustaw (uchwał) kieruje się do właściwych komisji. Komisje, do których skierowany został do rozpatrzenia projekt, obradują nad nim wspólnie; komisje te mogą zwrócić się do innych komisji sejmowych o wyrażenie opinii o projekcie lub jego części. Komisje, na wniosek prezydiów, ustalają tok prac nad projektem. Do szczegółowego rozpatrzenia projektu komisje mogą powołać podkomisję. Podkomisja przedstawia komisjom sprawozdanie o rozpatrzonym projekcie. Przy rozpatrywaniu projektów ustaw (uchwał) komisje i podkomisja biorą pod uwagę opinie przedstawione przez inne komisje sejmowe i posłów; komisje i podkomisja mogą wysłuchiwać także opinii zaproszonych ekspertów. W posiedzeniach komisji i podkomisji jest obowiązany uczestniczyć upoważniony przedstawiciel wnioskodawcy. Komisje, do których skierowany został projekt ustawy (uchwały), przedstawiają Sejmowi wspólne sprawozdanie o tym projekcie; sprawozdanie określa stanowisko komisji w odniesieniu do projektu. W sprawozdaniu komisje przedstawiają wniosek o: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego projektu, odrzucenie projektu. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie sprawozdań komisji oraz doręczenie ich posłom.

3. Głosowania nad projektami ustaw

Po zamknięciu dyskusji Marszałek Sejmu oznajmia, że Sejm przystępuje do głosowania. Od tej chwili można zabierać głos tylko dla zgłoszenia lub uzasadnienia wniosku formalnego o sposobie lub porządku głosowania i to jedynie przed wezwaniem posłów przez Marszałka do głosowania.

Głosowanie jest jawne i odbywa się przez: podniesienie ręki przy równoczesnym wykorzystaniu urządzenia do liczenia głosów, użycie kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posła (głosowanie imienne). W razie niemożności przeprowadzenia głosowania przy pomocy urządzenia do liczenia głosów, Marszałek Sejmu może zarządzić głosowanie przez podniesienie ręki i obliczenie głosów przez sekretarzy. Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały i inne rozstrzygnięcia, jeżeli przepisy Konstytucji, ustaw albo Regulaminu Sejmu nie stanowią inaczej.

4. Senacki etap postępowania ustawodawczego

Rozpatrzenie ustawy przez Senat jest koniecznym etapem postępowania ustawodawczego, ale trzeba podkreślić, że Senat nie pełni roli równouprawnionego partnera pierwszej izby. Tylko, bowiem w odniesieniu do zmiany konstytucji zawsze konieczna jest zgoda Senatu na przyjęcie tekstu uchwalonego przez Sejm, we wszystkich pozostałych wypadkach Sejm może odrzucić propozycje Senatu.

Dodatkowo prace Senatu są poddane ścisłym ramom czasowym: w odniesieniu do ustaw zwykłych termin dla zajęcia stanowiska przez Senat wynosi 30 dni od przekazania mu ustawy uchwalonej przez Sejm; nieco inne terminy odnoszą się do ustawy budżetowej i do ustaw pilnych. Jeżeli w tym terminie senat nie podejmie żadnej uchwały, to ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, a Marszałek Sejmu przekazuje je do podpisu prezydentowi. Procedura rozpatrywania ustawy przez Senat jest podobna do procedury jej uchwalania przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje tekst ustawy do właściwej komisji senackiej. Komisja (komisje) powinna w terminie 2 tygodni zaproponować sposób ustosunkowania się Senatu do ustawy; następnie odbywa się posiedzenie Senatu, debata i głosowanie. Senat może podjąć uchwałę o:

• przyjęcie ustawy bez poprawek - pozwala to na natychmiastowe przekazanie ustawy Prezydentowi, bez czekania na upływ 30 dniowego terminu,

• odrzucenia ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu do ustawy budżetowej,

• wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy.

Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Uchwała jest przekazana Marszałkowi Sejmu.

7.7.1 Prace w Senacie nad ustawą uchwaloną przez Sejm

Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownych uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Zgodnie z regulaminem, Marszałek sejmu kieruje przekazaną przez sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy - w terminie nie dłuższym niż 18 dni - przygotowanie projektu stanowiska Senatu. Uchwała senatu w sprawie przekazanej ustawy podejmowana jest na posiedzeniu plenarnym zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. Uchwałę senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwalaną ustawę do podpisu Prezydentowi RP. W Polskim systemie prawnym ustawa przekazywana Prezydentowi do podpisania w praktyce może być ustawą:

a) uchwaloną w sposób wyraźny (Senat ustawę „przyjął” lub Sejm zaakceptował wszystkie poprawki Senatu) lub dorozumiały (Senat nie podjął w określonym terminie stosownej uchwały) głosami obu izb parlamentu,

b) uchwaloną przez Sejm, częściowo uwzględniającą stanowisko (poprawki) Senatu, c)uchwaloną wyłącznie przez Sejm, przy sprzeciwie (odrzuceniu) Senatu.

1. Postępowanie w Sejmie wobec propozycji senackich

Uchwałę senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwalaną ustawę do podpisu Prezydentowi RP

2. „Prezydencki” etap postępowania ustawodawczego

Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Podpisywanie ustaw przez głowę państwa należy do rozwiązań tradycyjnych. Podpisanie ustawy określa się mianem promulgacji, łącząc z tą czynnością szereg skutków prawnych. Utrzymanie kompetencji promulgacyjnych przez głowę państwa jest o tyle logiczne, że w wielu krajach prezydent lub monarcha dysponuje prawem weta wobec ustawy. Weto może mieć charakter absolutny i od razu powodować nie dojście ustawy do skutku. Weto może też mieć charakter względny i może zostać odrzucone przez parlament. Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu. Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym. Podpisanie ustawy jest obowiązkiem prezydenta. Dotyczy on zawsze całej ustawy. Obowiązek podpisania ustawy ma najpierw charakter względny, bo prezydent może skorzystać z przysługujących mu procedur zakwestionowania ustawy.

Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z konstytucją. Jest to uprawnienie prezydenta o charakterze wyłącznym, żaden inny podmiot nie może na tym etapie istnienia ustawy zakwestionować jej przed Trybunałem Konstytucyjnym i samodzielnym, bo nie jest wymagane uzyskanie kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Uprawnienie to należy widzieć na tle ogólnej komisji Prezydenta, nakładającej na niego obowiązek czuwania nad przestrzeganiem konstytucji. Prezydent może zakwestionować przed Trybunałem Konstytucyjnym każdą ustawę, poza ustawami zwykłymi, a więc także ustawy budżetowe oraz ustawy o prowizorium budżetowy, co, do których TK obowiązany jest wydać orzeczenie w ciągu 2 miesięcy.

Jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, po stronie Prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek jej podpisania. Jeżeli natomiast TK uzna ustawę za nie zgodną z Konstytucją, to po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek odmowy podpisania ustawy.

Jeżeli Prezydent nie wystąpił do TK z wnioskiem o prewencyjną kontrolę konstytucyjności ustawy, to może on zastosować weto ustawodawcze, tzn. przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto nie może dotyczyć ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym, a także ustaw o zmianie konstytucji. Prawnym skutkiem prezydenckiego weta jest zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia.

Ostatnią czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Na tej podstawie czynność ogłoszenia zostaje dokonana przez Prezesa Rady Ministrów.

1. Podpisanie i promulgacja ustawy

Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jego przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego - Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucji lub, jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodną z Konstytucji lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni. Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w Dzienniku Urzędowym RP. Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia chyba ze sama stanowi inaczej.

2. Weto prezydenckie

Prezydent, jeżeli nie skieruje ustawy do TK może przekazać ustawę do SEJMU do ponownego rozpatrzenia z umotywowanym swoim wnioskiem. Jeżeli Sejm ponownie uchwali ustawę większością 3/5 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, to Prezydent nie będzie mógł już dłużej zwlekać z podpisem. Winien taką ustawę podpisać w ciągu 7 dni i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

3. Skierowanie ustawy do Trybunału Konstytucyjnego

Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucji lub, jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodną z Konstytucji lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni.

3. Szczególne rodzaje postępowania ustawodawczego

Przedstawiony wyżej tryb postępowania ustawodawczego nie ma zastosowania do tzw. ustaw szczególnych, do których niewątpliwie zaliczyć można:

a)ustawę o zmianie Konstytucji,

b)ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach,

c) ustawę budżetową.

Szczególny tryb ustawodawczy przewidziany został w Konstytucji dla uchwalenia umowy międzynarodowej na mocy, której RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. W tym przypadku jednak taka ustawa może być uchwalona przez parlament, ale przy kwalifikowanej większości 2\3 głosów posłów i 2\3 głosów senatorów przy quorum, co najmniej połowy ustawowej ich liczby lub też wyrażenie zgody na jej ratyfikację może być dokonana w drodze ogólnokrajowego referendum.

1. Zmiana Konstytucji

Dwa tryby zmiany Konstytucji. Pierwszy o mniejszym stopniu sztywności dotyczy całego tekstu Konstytucji z wyjątkiem postanowień rozdziałów I, II, XII oraz drugi odnoszący się do tych trzech rozdziałów. W obu przypadkach prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje 1\5 ustawowej liczby posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Ustawa Konstytucyjna musi być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby, przy czym Senat ma na rozpatrzenie ustawy 60 dni. W przypadku zmiany Konstytucji uprawnienia Senatu zostały, więc zrównoważone z uprawnieniami Sejmu, ale Konstytucji nie precyzuje, w jakim trybie ma dojść do ujednolicenia tekstu. Ustawa o zmianie Konstytucji sejm uchwala większością, co najmniej 2\3 głosów w obecności, co najmniej połowy 3 ustawowej liczby posłów, w Senacie zaś wymagana jest bezwzględna większość także przy obecności, co najmniej ustawowej liczby posłów. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących. Ustawa o zmianie Konstytucji przedstawiana jest do podpisu Prezydentowi, który zobowiązany jest do jej podpisania w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia, a następnie zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

1. Inicjatywa ustawodawcza w sprawie zmiany konstytucji

Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć, co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

2. Postępowanie z projektem ustawy o zmianie konstytucji w Sejmie i Senacie

Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością, co najmniej 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

3. Referendum zatwierdzające

Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

2. Postępowanie z projektem ustawy budżetowej

Według ustawy z 1991 r. - Prawo budżetowe - "budżetem państwa jest roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalany przez Sejm na okres roku kalendarzowego w formie ustawy, która ma zapewnić realizację założeń polityki społeczno-gospodarczej państwa przyjętych przez Sejm". Wyjątkowo tylko Rada Ministrów może wnieść pod obrady Sejmu projekt prowizorium budżetowego na krótszy okres.

Ustawa budżetowa jest, więc ustawą o ściśle określonym przedmiocie regulacji i niedopuszczalne jest umieszczanie w niej postanowień o innym charakterze, np. takich przepisów, które nakładają na obywateli i inne podmioty jakiekolwiek ciężary finansowe wobec państwa.

Szczególny charakter ustawy budżetowej wynika z tego, że - w przeci­wieństwie do innych ustaw - jest to ustawa, której normy mają w znacznej mierze charakter konkretny i indywidualny oraz ograniczoną czasowo moc obowiązywania.

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowi­zorium budżetowym (a także zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów, która przedkłada Sejmowi projekt ustawy najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (w wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu).

Warunki, jakim powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, oraz jego formę reguluje prawo budżetowe. Przyjmuje ono m.in. zasadę zupełności budżetu, która wymaga, by były w nim zawarte wszystkie dochody i wydatki państwa, toteż rząd chcąc uzyskać dodatkowe środki finansowe musi się o nie zwrócić do parlamentu w formie ustawy zmieniającej budżet państwa. Kon­stytucyjną zasadą jest natomiast zakaz pokrywania deficytu budżetowego państwa przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

W polskim systemie prawnym budżet, jako ustawę, uchwalają obie izby parlamentu. Konstytucja ogranicza jednak czas debaty budżetowej. Wynosi on 4 miesiące od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej. Ogra­niczone zostały (w stosunku do innych ustaw) uprawnienia Senatu, który nie może ustawy odrzucić, a jedynie w terminie 20 dni od przekazania jej przez Sejm zgłosić poprawki.

Do rozpatrzenia projektu budżetu ogólnie właściwa jest w Sejmie Komi­sja Finansów Publicznych (w Senacie Komisja Gospodarki Narodowej), po­szczególne zaś części projektu rozpatrują właściwe komisje stałe, które prze­kazują swoje wnioski do komisji "ogólnie" właściwej. Posłowie i senatorowie mogą zgłaszać, zgodnie z wymogami regulaminu, poprawki z jednym istotnym konstytucyjnym ograniczeniem - zwiększenie wydatków lub ograniczenie do­chodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Konstytucja w szczególny sposób reguluje także uprawnienia Prezydenta wobec ustawy budżetowej. Prezydent podpisuje ją (lub ustawę o prowizorium budżetowym) w ciągu 7 dni. Nie przysługuje mu prawo odmowy podpisu i skierowania ustawy do Sejmu celem ponownego rozpoznania. Może natomiast przed podpisaniem zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej (albo ustawy o prowizorium budżetowym). Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia prezydenckiego wniosku.

Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszła w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustaw.

3. ” Pilna ścieżka ustawowa

Polega na tym, że Rada Ministrów i tylko ona, może określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Tryb pilny nie jest dopuszczalny wobec projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wybory Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych oraz kodeksów. Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi ustawy wniesionemu do Sejmu przez Radę Ministrów w trybie art. 123 Konstytucji, zwanemu dalej "pilnym projektem ustawy", ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad projektem. Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu jest niekompletne. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie pilnych projektów ustaw niezwłocznie po ich otrzymaniu. Doręczenie projektu posłom może być - w uzasadnionych wypadkach - zastąpione podaniem do wiadomości, że druki projektu są wyłożone do odbioru w Kancelarii Sejmu. Pierwsze czytanie pilnego projektu ustawy przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania bez zachowania terminu określonego dla pierwszego czytania ustaw. Pilny projekt ustawy Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji. Przed rozpoczęciem drugiego czytania Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności. Drugie czytanie pilnego projektu ustawy obejmuje: przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek. Marszałek Sejmu odmawia poddania pod głosowanie poprawki dotyczącej pilnego projektu ustawy, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej. Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawy pilnej, Marszałkowi Senatu i Prezydentowi, potwierdzony swoim podpisem, tekst uchwalonej ustawy. Uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania określonych zmian w uchwalonej przez Sejm ustawie pilnej lub jej odrzucenia Sejm rozpatruje na posiedzeniu najbliższym po jej doręczeniu. Tekst ustawy pilnej, ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jej uchwalenia.

W postępowaniu w sprawie ustawy pilnej, której podpisania Prezydent odmówił, Prezydium Sejmu tak określa tok prac nad wnioskiem Prezydenta o ponowne rozpatrzenie ustawy pilnej, aby od dnia wpłynięcia wniosku Prezydenta do dnia ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez Sejm nie upłynęło więcej niż 7 dni.

4. Postępowanie z projektami ustaw wniesionymi przez obywateli

Jeżeli projekt ustawy wraz z popierającymi go odpisami zostanie wniesiony do Sejmu, Marszałek Sejmu kieruje projekt do pierwszego czytania, które przeprowadza się w terminie trzech miesięcy od daty wniesienia projektu do Marszałka lub postanowienia SN stwierdzającego, że liczba podpisów jest prawidłowa. Dłuższy termin (6 miesięcy) - dla przeprowadzenia pierwszego czytania zarezerwowany jest dla projektu ustawy, w stosunku, do którego postępowanie ustawodawcze nie zostało zakończone w trakcie kadencji sejmu poprzedniego. W razie wątpliwości, co do ilości złożonych podpisów Marszałek Sejmu może wnieść projekt (nie później niż 14 dni od wniesienia projektu) do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, czy jest złożona wymagana liczba podpisów. PKW w ciągi 21 dni sprawdza. W razie stwierdzenia nieprawidłowości Marszałek Sejmu odmawia nadania biegu projektowi ustawy. Na takie postanowienie pełnomocnik komitetu może złożyć skargę do SN. Dalej ustawa podlega zwyczajnemu trybowi ustawodawczemu. Komitet - 15 osób, które zbierają podpisy i przedst. Ustawę. Reprezentuje ich pełnomocnik, który uczestniczy w posiedzeniach Sejmu i Senatu. Po upływie 3 miesięcy od zakończenia postępowania ustawodawczego albo od postanowienia Marszałka Sejmu o odmowie nadania biegu projektowi ustawy lub od postanowienia SN następuje rozwiązanie komitetu obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.

Kompetencje Senatu w zakresie ustawodawstwa.

Kompetencje kreacyjne Sejmu i Senatu.

Funkcja kreacyjna polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na inny rodzaj wpływu na skład personalny tych organów. Jeśli chodzi o rząd i ministrów, jest to w sposób ścisły powiązane z wykonywaniem funkcji kontrolnej, stanowiące niejako jej podsumowanie, ale kompetencje kreacyjne sięgają znacznie dalej, odnosząc się w różny sposób do prawie wszystkich organów konstytucyjnych państwa.

Są to organy:

Prezydent, Rada Ministrów, Ministrowie NIK Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu

Rzecznik Spraw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Narodowy Bank polski Krajowa Rada Sadownictwa

Funkcja kontrolna Sejmu.

Funkcja kontrolna odnosi się przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji.

1. istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powoływanie rządu, kontrolę i możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków. Przesłanka do tego typu działań musi być faktyczna wiedza o funkcjonowaniu rządu i administracji, którą Parlament zdobywa na posiedzeniach Sejmu, na których ministrowie i inni przedstawiciele organów rządowych powinni być obecni, aby udzielić wszelkich informacji, które będą potrzebne Parlamentowi do udzielanie ewentualnych sugestii, do których te organy będą musiały ustosunkować.

2. Konstytucja przewiduje powierzenie Sejmowi pewnych uprawnień do wykonania, dotyczą one np. stanów wyjątkowych. Tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny i tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju. Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie. Zgoda Sejmu jest też potrzebna dla przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, ponad konstytucyjne maximum. Są to sytuacje szczególne, gdy potrzeba starannej kontroli decyzji władzy wykonawczej przeważa nad ogólnymi konsekwencjami zasady podziału władz.

Interpelacje i zapytania poselskie.

Konstytucja dopuszcza składanie przez posłów interpelacji i zapytań poselskich będących indywidualnymi środkami kontroli parlamentarnej Rządu i poszczególnych jego członków. Interpelacja musi mieć formę pisemną - odpowiedź w ciągu 21 dni. Gdyby odpowiedź nie zadowalała interpelującego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zażądanie dodatkowych wyjaśnień, także o umieszczenie interpelacji na porządku dziennym posiedzenia Sejmu. Zapytanie poselskie w formie ustnej (na każdym posiedzenie Sejmu) - dotyczy spraw bieżących i wymaga bezpośredniej odpowiedzi. O ogólnej tematyce pytania poseł powinien poinformować Prezydium Sejmu na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia. Winien też wskazać adresata pytania. Przedstawienie pytania -do 1 minuty, odpowiedź - do 5 minut. Nad pytaniem i udzieloną odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji.

Absolutorium i tryb jego uchwalania.

W praktyce absolutorium jest to polityczna ocena całokształtu działalności rządu. W obecnym stanie prawnym odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą żadnych bezpośrednich skutków prawnych; w aspekcie politycznym jest ona równoznaczna z wezwaniem rządu do podania się do dymisji.

Dezyderaty i opinie komisji sejmowych.

Efektem kontrolnej pracy komisji Sejmu są obecnie dezyderaty i opinie. W obecnych regulacjach dezyderat jest uchwałą komisji zwierającą jej postulaty w określonych sprawach. Może być skierowany do ściśle określonego kręgu osób, który stanowią: Rada Ministrów oraz poszczególni jej członkowie, Prezes NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny oraz Główny Inspektor Pracy. Natomiast opinia komisji zawiera stanowisko w określonej sprawie. Krąg jej adresatów może być szerszy i, poza wcześniej wymienionymi może być ona skierowana do innych centralnych urzędów oraz instytucji państwowych.

Kompetencje Zgromadzenia Narodowego.

- przyjmuje przysięgę od nowo wybranego prezydenta - akt ten jest niezbędny do objęcia przez niego urzędu, posiedzenie ZN w tym celu jest jawne. Słowa roty przysięgi odczytuje Marszałek Senatu, a prezydent ją powtarza

- uznaje trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia - uchwałę taką ZN podejmuje większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków. W razie uznania prezydenta za niezdolnego do sprawowania swoich funkcji, jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu do czasu wyboru nowego prezydenta

- decyduje o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed TS - ZN uchwałę w tej sprawie podejmuje większością 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków, na wniosek, co najmniej 140 swoich członków

- wysłuchiwanie orędzi Prezydenta RP - zachowanie ZN w tym przypadku jest bierne

- uchwala własny regulamin - ZN nie uchwala jednego regulaminu, ale dla każdej ze swoich kompetencji uchwala odrębny regulamin. Regulamin uchwalony zostaje dopiero tuż przed posiedzeniem, na którym ma być zrealizowana dana kompetencja.

11. Rząd

Pozycja ustrojowa Rady Ministrów.

Rząd to organ sprawujący w państwie władzę wykonawczą. W krajach o ustroju parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany przez i odpowiedzialny przed, parlamentem, który ma prawo wyrazić mu wotum nieufności albo wotum zaufania. Na czele takiego rządu stoi premier, desygnowany albo przez głowę państwa albo wybierany przez parlament.

Zadania i kompetencje Rady Ministrów.

RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP i kieruje administracją rządową. Stosując pojęcie kierownictwa, wyznacza się pozycję RM w całym pionie administracji rządowej.

Do kompetencji RM zalicza się:

1) Zapewnienie wykonania ustaw

RM jako organ władzy wykonawczej nie może ograniczyć się tylko do działań wykonawczych. RM powinna wpływać wszystkimi możliwymi w danej sytuacji środkami na pozostałe organy, aby właściwie wykonywały ustawy.

2) Wydawanie rozporządzeń

3) Koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej

RM kierując całą administracją rządową musi mieć możliwość badania, w jaki sposób wykonuje ona swoje obowiązki, a więc kontrolowania jej działalności. Korzysta z reguły w tym wypadku albo z wyspecjalizowanych jednostek kontroli wewnętrznej, albo z NIK.

4) Ochrona interesów Skarbu Państwa

Konstytucja dopuszcza podejmowanie przez RM różnorodnych działań byleby tylko służyły one wykorzystywaniu przez RM i podległe jej organy wszystkich prawnych możliwości przysparzania korzyści Skarbowi Państwa, bądź przynajmniej zapobiegały uszczupleniem majątku znajdującego się w ich dyspozycji.

5) Uchwalanie projektu budżetu państwa

Kompetencja ta stanowi konsekwencję przyznania RM wyłącznego prawa inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej. Opracowując go, RM bierze pod uwagę ustalone przez siebie kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa w zakresie objętym jej kompetencjami. Projekt ustawy budżetowej sporządza Minister Finansów, a następnie uchwala go RM. Zobowiązana jest ona przedstawić go Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeżeli nie zdąży przedstawić ustawy budżetowej to RM, ma obowiązek w terminie przewidzianym dla przedstawienia projektu budżetu przedłożyć Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym, zawierający niezbędne dane o dochodach, wydatkach i niektórych innych aspektach działalności finansowej na określoną część roku budżetowego. Przedstawienie prowizorium nie zwalnia RM od uchwalenia projektu budżetu i przedłożenia go Sejmowi.

6) Kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu RM realizuje ustawy m.in. za pomocą środków materialnych przewidzianych na poszczególne cele w ustawie budżetowej. W realizacji ustaw i wykonaniu budżetu uczestniczą też podległe jej organy. Stąd też nie wystarczy, aby sama podjęła działania mające na celu wypełnienie tych zadań wykonawczych, ale powinna też za pomocą instrumentów, jakimi dysponuje, oddziaływać na podległe sobie organy i współdziałać z organami jej nie podporządkowanymi.

RM odpowiada za wykonanie budżetu przed Sejmem, który udziela jej absolutorium. Powinna je wraz z informacją o stanie zadłużenia przedstawić Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

7) Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego

Jest to tradycyjna kompetencja władzy wykonawczej umożliwiająca właściwe funkcjonowanie państwa i gwarantująca pewność bytu jego mieszkańcom. Zadaniem RM jest oddziaływanie za pomocą wszystkich dostępnych środków na inne organy państwowe.

8) Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa

Chodzi tu o podejmowanie działań nie tylko natury wewnętrznej, związanych z obronnością państwa, ale też i o prowadzenie polityki zagranicznej nakierowanej na eliminowanie groźby obcej agresji. Szczególne znaczenie w tej dziedzinie ma niewątpliwie zgodne współdziałanie RM z prezydentem.

Z kompetencją tą wiąże się ściśle kompetencja wyodrębniona w Konstytucji — tzn. sprawowanie przez RM ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności kraju oraz określanie corocznie liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.

Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa charakteryzuje się następującymi cechami:

a) daleko posuniętą samodzielnością organizacyjną kierownictw różnych rodzajów sił zbrojnych;

b) podporządkowaniem szefów sztabów poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz szefa sztabu generalnego ministrowi obrony — osobie cywilnej, nie będącej oficerem służby czynnej i mającej w rządzie pozycję podobną do innych ministrów;

c) dekoncentracją kierowania siłami zbrojnymi, co implikuje wydłużenie procesu decyzyjnego; jest on upraszczany jedynie w razie wojny; występuje tu rozdzielenie cywilnego zwierzchnictwa nad armią w czasie pokoju między głowę państwa a rząd;

d) nadzorem parlamentu nad budżetem wojska i nad podejmowaniem decyzji dotyczących organizacji i funkcjonowania sił zbrojnych

e) dopuszczalnością użycia sił zbrojnych w kraju tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (np. klęska żywiołowa, rozruchy) i wyłącznie na żądanie władz cywilnych;

f) kontrolą sądów nad legalnością działań podmiotów zaangażowanych w sprawy wojskowe;

g) legislatywa i egzekutywa decyduje o założeniach polityki zagranicznej i obronnej państwa, m.in. poprzez zawieranie sojuszy;

h) szef rządu ma uprawnienia do koordynowania m.in. w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego i kontrolowania ministrów, włącznie z ministrem odpowiedzialnym za armię.

9) Sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi

Również ta kompetencja związana jest z prowadzeniem polityki zagranicznej RP przez RM.

10) Zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów

Domeną władzy wykonawczej jest zawieranie umów międzynarodowych. Wyróżnić można trzy rodzaje umów międzynarodowych: umowy podlegające ratyfikacji i wymagające dla niej oraz dla ich wypowiedzenia zgody wyrażonej w ustawie, umowy podlegające ratyfikacji, lecz niewymagające tej zgody dla ich ratyfikacji i wypowiedzenia, umowy niepodlegające ratyfikacji, lecz zatwierdzeniu. Najpierw minister kierujący działem administracji rządowej właściwy dla spraw, których dotyczy umowa, uzgadnia z ministrem spraw zagranicznych i innymi zainteresowanymi ministrami projekt umowy i instrukcji negocjacyjnej, a następnie składa premierowi wniosek o udzielenie zgody na rozpoczęcie negocjacji. Premier wyznacza organ właściwy do prowadzenia negocjacji i określa zakres jego upoważnienia. Po zakończeniu negocjacji organ ten uzgadnia z ministrem spraw zagranicznych i innymi zainteresowanym ministrami wniosek o udzielenie zgody na podpisanie umowy. RM udziela zgody na podpisanie umowy w drodze uchwały.

11) Zatwierdzanie umów międzynarodowych

Umowy niepodlegające ratyfikacji wymagają zatwierdzenia przez RM. Czyni to w drodze uchwały.

12) Wykonanie umów międzynarodowych

Minister kierujący działem administracji rządowej właściwy dla spraw, których dotyczy umowa, jest odpowiedzialny za wykonywanie obowiązków i korzystanie z praw wynikających z niej dla RP. Zawiadamia ministra spraw zagranicznych o przypadkach niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy.

13) Wypowiadanie i zmiana zakresu obowiązywania umów międzynarodowych

Wypowiadanie umów międzynarodowych odbywa się w trybie przewidzianym dla ich ratyfikacji lub zatwierdzenia. RM podejmuje w drodze uchwały decyzje w sprawie zmiany zakresu obowiązywania umów międzynarodowych, które nie podlegają ratyfikacji.

14) Wydawanie uchwał

Uchwały RM mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe RM.

15) Uchylanie rozporządzeń lub zarządzeń ministra na wniosek Prezesa RM

Z konstytucyjnej pozycji ministra wynika, że jego rozporządzenia posiadają moc prawną niższą od aktów RM i premiera o tej samej nazwie. Stąd też możliwość uchylania aktów ministerialnych przez RM.

Pozycja i kompetencje Prezesa Rady Ministrów w Polsce.

Obecna Konstytucja wzmocniła pozycję Prezesa RM, ponieważ kompetencje te umożliwiają mu rzeczywiste kierowanie RM, a nie tylko proste przewodniczenie jej pracom oraz uzasadniają uznanie go za samodzielny, naczelny organ administracji. Stanowi on, że premier:

1) Reprezentuje RM.

W ramach tej grupy kompetencji premier w imieniu RM: podpisuje oświadczenia, dokumenty, akty prawne itp., występuje wobec innych organów państwowych, wobec osób fizycznych i prawnych, a także wobec rządów innych państw. Premier przyjmuje też pisma adresowane do RM i nadaje im bieg.

2) Kieruje pracami RM.

— RM działa na podstawie programu przedstawionego przez premiera w parlamencie

— zwołuje, otwiera i zamyka posiedzenia RM

— określa porządek posiedzeń RM

— przewodniczy posiedzeniom RM

— decyduje o sposobie przyjęcia danego rozstrzygnięcia przez rząd

— może zapraszać dodatkowe osoby na posiedzenia RM

— decyduje o ewentualnym utajnieniu części lub całości posiedzenia

3) Wydaje rozporządzenia.

Czyni to tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i wyraźnie wskazującego, że to ona ma je wydać.

4) Zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania.

Korzysta w tym wypadku wobec członków RM z przyznanych mu kompetencji związanych z kierowaniem pracami RM. Ponadto powinien wpływać wszystkimi możliwymi w danej sytuacji środkami na pozostałe organy państwowe, aby nie przeszkadzały we właściwym wykonywaniu przez RM jej polityki.

5) Koordynuje i kontroluje pracę członków RM.

W sytuacjach szczególnych działalność koordynacyjna Prezesa RM może służyć jednak wyłącznie realizacji jego kompetencji, zwłaszcza związanych z kierowaniem pracami RM, a one z kolei mogą być pomocne w stymulowaniu uzgodnień między członkami RM. Nie należy przy tym zapominać, że w ramach RM istnieją inne, poza premierem, podmioty koordynujące — choćby sama RM, czy jej komitety. Kompetencje koordynacyjne premiera zyskują w tej sytuacji na znaczeniu w rządach koalicyjnych i wtedy, gdy niezbędna jest bieżąca, nieustannie ciągła koordynacja, której nie zapewniają zbierające się okresowo ciała kolegialne. Odgrywają one dużą rolę w momentach kryzysowych, w których zachodzi potrzeba szybkiego działania. Kontrola pracy członków RM stanowiąc osobną kompetencję premiera dostarcza mu równocześnie informacji użytecznych dla wykonywania jego zadań — zwłaszcza koordynacyjnych i kierowniczych.

6) Sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Prezes RM sprawuje ów nadzór w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach. Wójt lub burmistrz (prezydent), starosta i marszałek województwa zobowiązani są do przedłożenia wojewodzie uchwał rady w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia. W tym samym terminie starosta i marszałek przedstawiają Regionalnej Izbie Obrachunkowej uchwały objęte zakresem nadzoru izby.

Ingerowanie kompetentnych organów w działalność samorządową może być dokonane tylko na podstawie szczególnej normy ustawowej. Ustawodawstwo samorządowe określa przesłanki nadzoru, właściwy organ i środki prawne przedsiębrane przez niego. Organowi nadzorującemu przysługuje prawo do żądania niezbędnych informacji i danych ze strony samorządu. Organy samorządu mogą z kolei zaskarżyć rozstrzygnięcie organu nadzorczego do NSA.

Instrument kontroli legalności działań organów samorządu wszystkich szczebli i zarazem ochrony każdego mieszkańca danej jednostki przed bezprawną działalnością jej organów leży także po stronie obywateli. Otóż, każdy obywatel, którego interes prawny czy uprawnienia zostały naruszone uchwałą podjętą przez organ samorządu w sprawie z zakresu administracji publicznej, może po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

7) Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Osobną grupę stanowią kompetencje premiera względem wojewody, który jest przedstawicielem RM w województwie. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

1) powoływanie i odwoływanie wojewody — premier czyni to na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,

2) uchylanie w trybie nadzoru ustanawianych przez wojewodę aktów prawa miejscowego, w tym rozporządzeń porządkowych:

a) obligatoryjnie — gdy są niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania,

b) fakultatywnie — z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności,

3) sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewody i dokonywanie okresowej oceny jego pracy,

4) kierowanie działalnością wojewody poprzez wydawanie zarządzeń i poleceń,

5) rozstrzyganie sporów między wojewodami oraz między wojewodą a właściwym ministrem.

Na ustrojową pozycję premiera istotny wpływ ma również rola odgrywana przez niego w tworzeniu rządu i w zmianach w jego składzie oraz w składaniu dymisji RM.

Problemy działalności prawotwórczej władzy wykonawczej w systemach podziału władzy.

Akty normatywne wydawane przez Radę Ministrów w Polsce.

Akty prawne powszechnie obowiązujące są to rozporządzenia, wydawać je mogą:

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• ministrowie resortowi kierujący określonym resortem administracji rządowej

• przewodniczący określonych w ustawach komitetów

Akty wewnętrznie obowiązujące są to zarządzenia i uchwały, wydawać mogą:

1. zarządzenia

• Prezes Rady Ministrów

• ministrowie resortowi kierujący określonym resortem administracji rządowej

• ministrowie „bez teki” wypełniający zadania wyznaczone przez Prezesa Rady Ministrów

• przewodniczący określonych w ustawach komitetów

• uchwały

• tylko Rada Ministrów

Instytucja votum nieufności w Polsce.

Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony, przez co

najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Wniosek o podjęcie uchwały może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem trzech miesięcy, jeżeli wystąpi z nim, co najmniej 115 posłów. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony, przez co najmniej 69 posłów. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

Powoływanie rządu w Polsce.

Przesłanki powołania RM: Rada Ministrów nie jest organem kadencyjnym, a jej powołanie jest wynikiem przyjęcia przez Prezydenta dymisji poprzedniej RM złożonej przez Premiera; poza przypadkami wskazanymi w Konstytucji mogą wystąpić także inne sytuacje, np. śmieć premiera; Prezydent, przyjmując dymisję Prezesa RM (jest to równoznaczne z dymisją całej RM), powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM.

Struktura naczelnych organów administracji państwowej w Polsce.

W świetle przepisów organami administracji rządowej są: wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej, działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania w imieniu wojewody lub własnym, oraz organy administracji zespolonej. Zadania administracji rządowej mogą także wykonywać organy samorządu terytorialnego, jeśli powierza im to ustawa lub zawarte porozumienie.

Skład i struktura Rady Ministrów.

Rada Ministrów skład się z Prezesa RM oraz ministrów a ponadto w jej skład mogą być powoływani wiceprezesi RM oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Konstytucja wprowadziła również stanowisko wiceprezesa RM, jeśli zastępuje on prezesa dysponuje wszelkimi środkami władzy, jeśli stoją na czele ministerstwa dysponują wszelkimi uprawnieniami ministra.

RM jak każdy organ może powoływać swoje organy wewnętrzne konieczne dla usprawnienia jej działania, należą do nich:

1. organy kierownicze powołane są dla podejmowania wiążących decyzji, rozwiązywania nagłych kryzysów w skład ich wchodzą:

— członkowie RM

— stałe komitety RM

2. organy pomocnicze stworzone dla wspierania działań rządu, przygotowują projekty lub warianty przyszłych decyzji projektów rządowych w skład ich wchodzą:

— członkowie RM

— stałe komitety RM

— rady i zespoły

— komitety doraźne

3. organy doradcze tworzą fachowe zaplecze dla rządowego procesu decyzyjnego i składają się z:

— fachowców i ekspertów

— rad i zespołów

— komisji wspólnych

Tryb działania RM.

W wyniku realizacji tej zapowiedzi parlament uchwalił 8 sierpnia 1996 r. Ustawę o organizacji i trybie pracy RM, która m.in. sprecyzowała funkcjonowanie zasady kolegialności działania rządu. Kompetencje przyznane rządowi może wykonywać tylko ten sam rząd. Jego posiedzenia zwołuje Prezes RM, który ustala także porządek obrad. Prawnie dopuszczalne jest podejmowanie działań zmierzających do realizacji konstytucyjnych kompetencji RM tylko na drodze uchwał przyjmowanych w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby członków lub w wyniku uzgodnienia stanowiska. Posiedzeniom RM przewodniczy Prezes RM lub, z jego upoważnienia, wicepremier. Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku Rady Gabinetowej, zwoływanej i obradującej pod przewodnictwem Prezydenta, z tym jednak, że Rada ta nie może wykonywać kompetencji przysługujących RM. Rada Ministrów może tworzyć w drodze rozporządzenia swoje organy pomocnicze i opiniodawcze. Mogą to być stałe komitety składające się z członków RM, a także komisje wspólne - złożone z przedstawicieli rządu i określonego środowiska. Z inicjatywy RM premier może powoływać rady i zespoły opiniodawczo-doradcze. Organy te jednak nie mogą samodzielnie podejmować decyzji, ich zadaniem jest przygotowanie dokumentów rządowych, uzgadnianie pozycji przed złożeniem ich RM. Rozporządzeniem RM z 25 listopada 1997 r. W sprawach utworzenia stałych komitetów powołane zostały, jako organy pomocnicze i opiniodawcze, następujące komitety:

a) Komitet Ekonomiczny RM (KERM),

b) Komitet Społeczny RM (KSRM),

c) Komitet Spraw Obronnych RM (KSORM).

Pozycja ministra w prawie polskim.

Minister jednoosobowy naczelny organ państwa, a zarazem członek organu kolegialnego — RM. Wyróżniamy dwie kategorie ministrów:

1. kierujących określonymi działami administracji rządowej (tzw. ministrowie resortowi)

2. w zadania wyznaczone im przez Prezesa RM — tzw. ministrowie bez teki; nie piastują oni kierownictwa resortu, ale są pełnoprawnymi członkami RM; ich występowanie, jest najczęściej konsekwencją powołania rządu koalicyjnego i pozostaje w bezpośrednim związku z uzgodnionym kluczem obsady stanowisk w rządzie przez układające się partie polityczne.

Prezes RM w drodze rozporządzenia, niezwłocznie po powołaniu RM, a jeżeli minister został powołany w innym czasie — niezwłocznie po jego powołaniu — określa szczegółowy zakres działania ministra oraz ministerstwo lub inny urząd administracji rządowej, który ma obsługiwać ministra. W odniesieniu do ministrów resortowych premier ustala organy i jednostki organizacyjne im podległe.

Sekretarz stanu zastępuje ministra, a gdy nie został on powołany, funkcje te wypełnia podsekretarz stanu w zakresie ustalonym przez ministra. O ile w każdym resorcie może być tylko jeden sekretarz stanu, o tyle liczba podsekretarzy nie jest ograniczona. Zarówno sekretarza, jak i podsekretarzy stanu powołuje premier na wniosek właściwego ministra. Do odwołania ich przez premiera wniosek ten nie jest konieczny.

Ministrowie resortowi mogą wydawać rozporządzenia i zarządzenia, a ministrowie bez teki tylko za rządzenia.

Formy realizacji działań kierowniczo-koordynacyjnych przez rząd RP.

Z uwagi na swą pozycję prawną i spełnianą rolę ustrojową RM realizuje ważną funkcję w zakresie kierowania, koordynowania i kontrolowania wszystkich organów administracji rządowej. Inną formą realizacji omawianej funkcji jest sporządzanie projektu ustawy budżetowej i kierowanie wykonaniem budżetu państwa, jak też innych planów finansowych uchwalanych przez Sejm. Ważną rolę spełnia RM w zakresie zapewniania zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa

12. Prezydent

Charakterystyka konstytucyjnej roli prezydenta RP.

Jest najwyższym przedstawicielem RP — powołuje do służby państwowej na szczególne stanowiska, w specjalny sposób honoruje osoby szczególnie zasłużone dla państwa

• reprezentuje RP w stosunkach zewnętrznych

• uosabia autorytet władzy — przemówienia, spotkania, składanie wieńców

• jest symbolem jedności i trwałości Państwa.

Wybór i odpowiedzialność prezydenta RP.

Wybory prezydenta odbywają się w sposób równy, bezpośredni i w głosowaniu tajnym. Ważność wyborów zatwierdza Sąd Najwyższy w składzie całej izby administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych. Prezydent wybierany jest na 5-letnią kadencję, a maksymalny okres urzędowania to dwie kadencje.

Interpretacja art. 126 Konstytucji RP.

Dla określenia pozycji ustrojowej prezydenta istotne jest wyróżnienie trzech grup funkcji. Należą do nich:

1) reprezentowanie RP i gwarantowanie ciągłości władzy państwowej

2) czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji

3) stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Prezydent korzystając ze swoich kompetencji wydaje akty urzędowe. Akty te dla swej ważności wymagają podpisu (tzw. kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem.

Istnieją też akty niewymagające kontrasygnaty są to prerogatywy prezydenckie, zalicza do nich:

1. zarządza wybory do Sejmu i Senatu,

2. zwołuje pierwsze posiedzenia obu izb,

3. skraca kadencje Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

4. inicjatywa ustawodawcza prezydenta,

5. zarządza referendum ogólnokrajowe,

6. podpisuje albo odmawia podpisania ustawy,

7. zarządza ogłoszenie ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw,

8. zwraca się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia

Narodowego,

9. występuje z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego,

10. występuje z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez NIK,

11. desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów,

12. przyjmuje dymisje Rady Ministrów i powierza tymczasowe pełnienie obowiązków,

13. występuje z wnioskiem do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

14. odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

15. zwołuje Rade Gabinetową

16. nadaje ordery i odznaczenia,

17. powołuje sędziów,

18. stosuje prawo łaski,

19. nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

20. powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21. powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

22. powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23. powołuje prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego

Sądu Administracyjnego,

24. występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25. powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej,

Powołuje trzech członków.

26. powołuje i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

ź powołuje członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

ż nadaje statut Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

27. wydaje zarządzenia na zasadach określonych w art. 93,

28. zrzesza się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej,

Tradycyjne funkcje głowy państwa, obejmują:

1) Reprezentowanie RP w stosunkach zewnętrznych w szczególności funkcja ta obejmuje następujące kompetencje:

a) mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych;

b) przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych;

c) ratyfikowanie tzn. wyrażanie w imieniu RP ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową i wypowiadanie umów międzynarodowych, przy czym prezydent zobowiązany jest zawiadomić Sejm i Senat o ratyfikowaniu lub wypowiedzeniu umowy międzynarodowej, a dla ratyfikacji lub wypowiedzenia umów które dotyczą:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Wymagana jest uprzednia zgoda parlamentu wyrażona w ustawie, natomiast w przypadku umów określonych w art. 90 ust. 1 Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Potrzebna jest zgoda wyrażona w referendum ogólnokrajowym lub ustawie przyjętej przez parlament w szczególnym trybie. W wypadku innych umów Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm o samym zamiarze przedłożenia ich prezydentowi do ratyfikacji.

d) wyrażanie zgody na zmianę zakresu obowiązywania ratyfikowanych umów międzynarodowych; Prezydent czyni to na wniosek RM, o swojej decyzji zawiadamia Sejm i Senat.

2) Nadaje ordery i odznaczenia

Prezydent nadaje ordery z własnej inicjatywy lub na wniosek Prezesa RM oraz kapituł orderów, a wnioski o nadanie orderów wojennych przedstawia mu Minister Obrony Narodowej. Odznaczenia Prezydent RP nadaje z własnej inicjatywy lub na wniosek Prezesa RM oraz ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów.

Ordery i odznaczenia nadaje się obywatelom polskim. Można je nadać także cudzoziemcom za zasługi położone dla RP lub jej obywateli, bądź stosownie do zwyczajów międzynarodowych.

3) Pozbawianie orderów i odznaczeń

Prezydent może podjąć decyzję o pozbawieniu orderów i odznaczeń, gdy ich nadanie nastąpiło w wyniku wprowadzenia w błąd albo odznaczony dopuścił się czynu, wskutek którego stał się niegodny orderu lub odznaczenia. Decyzja prezydenta może dotyczyć wszystkich lub tylko niektórych orderów i odznaczeń nadanych danej osobie. W przypadku orderów prezydent przed podjęciem decyzji powinien zasięgnąć opinii właściwej kapituły. Przy pozbawianiu orderów lub odznaczeń inicjatywę mogą zgłaszać różne osoby, organizacje społeczne, organy samorządowe itp.

4) Wyrażanie zgody na przyjmowanie przez obywateli polskich orderów i odznaczeń państw obcych.

Wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, przepis ten wydaje się reliktem innej epoki. Powinien zostać uchylony. Tym bardziej, że brak jest sankcji dla obywatela, który zdecyduje się przyjąć obce wyróżnienie bez zgody prezydenta.

5) Kompetencje prezydenta wobec kapituł orderów

Kapituły stoją na czele trzech orderów: Orderu Orła Białego, Orderu Wojennego Virtuti Militari i Orderu Odrodzenia Polski. Stoją one na czele straży honoru orderu, dla którego zostały ustanowione. Mają prawo wyrażania opinii we wszystkich sprawach dotyczących orderu, dla którego zostały ustanowione. Członkami kapituł mogą być tylko obywatele polscy będący kawalerami orderu, dla którego ustanowiona została dana kapituła. Prezydent powołuje na 5 lat członków wszystkich trzech kapituł oraz na 5 lat Kanclerza Orderu Wojennego Virtuti Militari (spośród kawalerów danego orderu) stojącego na czele tej kapituły.

7) Stosowanie prawa laski

Ułaskawienie jest aktem indywidualnym, który dotyczyć może wszystkich kar prawomocnie orzeczonych, darując je w całości lub łagodząc. Obejmuje ono też karne skutki skazania, ale już nie skutki cywilne za warte w wyroku karnym (np. odszkodowanie), prezydent może określić warunki, których ułaskawiony nie powinien naruszyć w okresie próby.

Prezydent korzystając z prawa łaski nie jest skrępowany ograniczeniami przedmiotowymi wyłączającymi z tej kompetencji niektóre przestępstwa lub kary. Wszczęcie postępowania o ułaskawienie następuje na podstawie prośby o ułaskawienie wniesionej przez samego skazanego, osobę uprawnioną do składania na jego korzyść środków odwoławczych, jego krewny w linii prostej, przysposabiających lub przysposobionych, rodzeństwo, małżonka i osobę pozostającą z nim we wspólnym pożyciu; Prezydent stosując prawo łaski nie jest związany żadnymi przepisami. Może on uwzględnić okoliczności, których sąd w zakresie swoich działań jurysdykcyjnych nie bierze zwykle pod uwagę. Akt łaski nie wymaga uzasadnienia.

8) Wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego.

Akty te podejmowane są na wniosek Rady Ministrów. Rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania, a Sejm rozpatruje je niezwłocznie i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Stan ten może zostać wprowadzony w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP bądź, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie RP do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium RP.

Dopiero, jeżeli Sejm me może zebrać się na posiedzenie kompetencja decydowania o stanie wojny przechodzi na prezydenta. Ściśle związane z tym stanem jest uprawnienie prezydenta do zarządzania powszechnej lub częściowej mobilizacji oraz do zarządzani użycia sił zbrojnych dla obrony RP. Należy przy tym zaznaczyć, że postanawiając o użyciu sił zbrojnych poza granicami RP prezydent musi przestrzegać zasad określonych w ustawie lub ratyfikowanej umowie międzynarodowej.

Do przesłanki stanu wyjątkowego należą:

1. zagrożenie konstytucyjnego ustroju RP,

2. zagrożenie bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium RP na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni. Prezydent może przedłużyć go, ale tylko raz na czas nie dłuższy niż 60 dni i wyłącznie za zgodą Sejmu.

Pozostałe dwie grupy funkcji prezydenta:

Prezydent czuwając nad przestrzeganiem Konstytucji zobowiązany jest do chronienia ustawy zasadniczej i do dążenia do pełnego urzeczywistnienia jej postanowień w trakcie wypełniania wszystkich pozostałych kompetencji. Ponadto sam w swoich aktach urzędowych nie może działać w sposób sprzeczny z nią i musi działać w ramach nakreślonych przez jej normy.

W zakresie kompetencji wykonawczych Prezydenta RP związanych ze staniem na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium szczególne miejsce zajmuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.

W zakres kompetencji prezydenta wchodzi wydawanie aktów prawnych mających poza rozporządzeniem z mocą ustawy wykonawczy charakter. Wydaje on następujące akty prawne:

1) rozporządzenia z mocą ustawy — wydawane na wniosek Rady Ministrów w czasie stanu wojennego tylko wtedy, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, podlegają one zatwierdzeniu przez Sejm na pierwszym posiedzeniu od ich wydania; Mogą regulować wszystko nie podlegają ograniczeniom.

2) rozporządzenia — to akty normatywne wydane przez naczelny organ państwa na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania; w Polsce rozporządzenia wydaje prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i ministrowie; rozporządzenia muszą być zgodne z ustawami i musza być ogłoszone w Dzienniku Ustaw.

3) zarządzenia — chociaż wydawane są na podstawie ustawy, nie musi ona szczegółowo upoważniać prezydenta do ich wydania skierowane mogą być tylko do jednostek organizacyjnych podległych prezydentowi i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec podmiotów spoza tych jednostek, a w szczególności obywateli i osób prawnych;

4) postanowienia — wydawane są w celu realizacji kompetencji prezydenta i wystarczy, że mają oparcie w normie ustanawiającej daną kompetencję; od charakteru tej kompetencji zależy, czy wymagają one kontrasygnaty.

Prezydent w wykonywaniu swoich kompetencji korzysta z organu pomocniczego — Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.

Prezydent a Sejm i Senat.

1. Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu.

2. Zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych izb. Prezydent czyni to w ciągu 30 dni od dnia wyborów a jeżeli dana kadencja Sejmu i Senatu uległa skróceniu w ciągu 15 dni od wyborów.

3) Zarządzanie skrócenie kadencji Sejmu (a tym samym i Senatu) :

a), obligatoryjnie - gdy po dwóch nieefektownych etapach postępowania dotyczącego kreacji rządu Sejm nie jest w stanie udzielić mu votum zaufania. Musi rozwiązać Sejm.

b), fakultatywnie - jeżeli ustawa budżetowa przez 4 miesiące nie zostanie przedstawiona prezydentowi do podpisu. Może rozwiązać Sejm. Na podjęcie decyzji ma on wówczas 14 dni i po upływie tego czasu nie może już skrócić kadencji Sejmu;

Przed skróceniem kadencji parlamentu Prezydent ma obowiązek zwrócić się do Marszałków obu izb o wyrażenie opinii. Opinia ta nie jest jednak dla niego wiążąca.

4) Prawo inicjatywy ustawodawczej.

5) Podpisywanie ustawy.

6) Zarządzenie ogłoszenie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw.

7) Zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzeni Narodowego

Izba będąca jego adresatem nie może odmówić wysłuchania wystąpienia Prezydenta i wobec tego powinna go wprowadzić do najbliższego porządku dziennego. Z orędzi nie robi się przedmiotu debaty.

8. Zarządzanie referendum ogólnokrajowego

9. Występowanie do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP

Izba nie musi zgodzić się wprawdzie na kandydata wskazanego przez Prezydenta, ale sama nie może powołać własnego. Odmowa powołania osoby zaproponowanej przez prezydenta wcale nie zmusza go do poszukania nowego kandydata.

Prezydent a rząd.

Kompetencje prezydenta związane z funkcjonowaniem rządu obejmą:

1) Powoływanie Rady Ministrów.

Istnieją trzy możliwe sposoby powoływania Rady Ministrów:

I. W trybie art. 154 ust I Konstytucji — tzn. w ciągu 14 dni od daty pierwszego posiedzenia Sejmu nowej kadencji lub w ciągu 14 dni przy dymisji poprzedniej Rady Ministrów. Procedurę powołania rady w tym trybie rozpoczyna desygnowanie przez prezydenta Prezesa Rady Ministrów. Premier proponuje następnie prezydentowi skład Rady po zaakceptowaniu go prezydent powołuje premiera i pozostałych członków rządu. Tak powołany rząd musi w ciągu 14 dni od dnia powołania uzyskać wotum zaufania ze strony Sejmu uchwalane bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej 1iczby posłów.

II. W trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji. Gdy prezydentowi nie uda się powołać rządu w trybie art. 164 ust 1. Sejm przejmuje inicjatywę. Kandydata na premiera może wówczas zgłosić, co najmniej 46 posłów. Sejm wybiera premiera w glosowaniu imiennym bezwzględną większością głosów przy quorum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów. Następnie premier przedstawia Sejmowi na jego posiedzeniu program działania rządu i proponowany przez siebie skład Rady Ministrów. Wniosek w sprawie wyboru Rady Ministrów głosowany jest łącznie i Sejm wybiera ją bezwzględną większością głosów przy quorum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów. Prezydent ma obowiązek powołać tak wybraną bez jego udziału, Radę Ministrów.

III. W trybie art. 155 ust 1 Konstytucji, jeżeli ani pierwszy, ani drugi z wyżej opisanych sposobów nie przyniósł rezultatu, prezydent w ciągu 14 dni od zakończenia bezowocnego powoływania rządu w trybie art. 154 ust 3 Konstytucji ponownie przejmuje inicjatywę i powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady. Aby móc rozpocząć pełnienie swoich funkcji, musi ona w ciągu 14 dni od dnia powołania uzyskać wotum zaufania ze strony Sejmu uchwalone zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Gdy to się nie uda prezydent ma obowiązek skrócenia kadencji Sejmu.

IV. W trybie art. 158 ust 1 i 2 Konstytucji wotum nieufności

2) Odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków Rady Ministrów.

3) Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów

Działanie prezydenta ma tu charakter czysto formalny i stanowi jedynie konsekwencję albo uchwały Sejmu, gdy odwołuje on z zajmowanego stanowiska ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności albo decyzji premiera, gdy dokonuje on zmian w rządzie na jego wniosek.

Prezydent nie ma żadnych uprawnień pozwalających mu samodzielnie wpływać na zmiany na stanowiskach ministerialnych lub choćby inicjować postępowanie prowadzące do ich dokonania.

4) Przyjmowanie dymisji Rady Ministrów

Prezydent musi przyjąć dymisji rządu w trzech przypadkach:, gdy dymisję składa rząd na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, gdy Sejm nie uchwalił rządowi wotum zaufania bądź wyraził mu wotum nieufności.

Jeżeli dymisję Rady Ministrów składa premier w związku ze swoją rezygnacją ze stanowiska, prezydent może odmówić przyjęcia dymisji rządu.

5) Zwoływanie Rady Gabinetowej

Prezydent czyni to w sprawach szczególnej wagi, sam decydując, kiedy taka sprawa występuje. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem prezydenta. Nie przysługują jej jednak kompetencje Rady Ministrów, a sama nie ma żadnych konstytucyjnie określonych kompetencji własnych. Jest to organ opiniodawczo - doradczy.

6) Występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów.

Problem podziału zadań i kompetencji między oba człony władzy wykonawczej.

Statuując zasadę domniemania kompetencji RM w zakresie władzy wykonawczej, Konstytucja wzmacnia jej pozycję w tym pionie organów państwowych, co ma szczególne znaczenie w relacjach między RM a prezydentem. Zasada ta głosi, że do RM „należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Prezydent a władza sądownicza.

Kompetencje związanie z powoływaniem prezydenta obejmują:

1) Powoływanie sędziów

Prezydent czyni to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.Prezydent może nie zaaprobować przedstawionej mu kandydatury, ale nie może w to miejsce powołać osoby nieobjętej wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa.

2) Przyjmowanie ślubowania od nowo powołanych sędziów

3) Powoływanie Pierwszego Prezesa oraz prezesów Sądu Najwyższego. Prezydent powołuje Pierwszego Prezesa SN na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Prezesów SN prezydent powołuje spośród sędziów SN.

4) Powoływanie prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego

Prezydent powołuje prezesa NSA na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Wiceprezesów NSA powołuje spośród sędziów NSA na wniosek Prezesa NSA, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.

5) Powoływanie: Prezesa i wiceprezesa Trybunatu Konstytucyjnego Prezydent powołuje ich spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK.

6) Określanie organizacji Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego Prezydent czyni to w drodze rozporządzenia.

Kompetencje Prezydenta RP na wypadek stanu zagrożenia państwa.

Postanawia o stanie wojny:

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

• wydaje rozporządzenie o stanie wojennym lub stanie wyjątkowym

Zarządza powszechną lub częściową mobilizacji (na wniosek premiera) i użycie sił zbrojnych

• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy

Zastępstwo Prezydenta.

Do czasu wyboru nowego prezydenta funkcje te przejmuje Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu, gdy ten pierwszy nie może wykonywać obowiązków Prezydenta RP, (a dokładniej do czasu złożenia przysięgi przez nowo wybranego prezydenta).

Wygaśnięcie mandatu prezydenckiego.

Mandat prezydencki wygasa przed upływem 5 lat w wyniku opróżnienia urzędu w przypadku:

— śmierci prezydenta

—zrzeczenia się urzędu

— stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta

— uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

• są to trwałe i nieodwracalne przeszkody uniemożliwiające pełnienie funkcji prezydenta;

Mandat prezydencki wygasa po upływem 5 lat na skutek upływu kadencji, może być przedłużony na wypadek stanu wojennego, gdyż w czasie jego trwania i 90 dni po jego zniesieniu nie można przeprowadzić wyborów. Wybory zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed wyborami.

W sytuacjach, gdy następują przejściowe i nietrwałe przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta (chodzi tu o faktyczne przeszkody, np. długotrwały wyjazd zagraniczny, przewlekła choroba) — zawiadamia on Marszałka

Sejmu, który tymczasowo przejmuje jego obowiązki taką przeszkodą jest także postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu — powoduje to zawieszenie w urzędowaniu do czasu wydania orzeczenia TS; w razie opróżnienia urzędu prezydenta, Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w 14 dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

Odpowiedzialność prezydenta RP.

Odpowiedzialność karna

Prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Wstępny wniosek w tej sprawie może być złożony do Marszałka Sejmu przez 140 członków Zgromadzenia. Zostaje on przekazany przez Marszałka Sejmu Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie. Postawienie prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków. Podejmując tą uchwałę, Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród swoich członków dwóch oskarżycieli, z których każdy powinien spełniać wymogi wymagane przez ustawę do powołania na stanowisko sędziego. Uchwała o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu stanowi akt oskarżenia.

Odpowiedzialność polityczna

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

• nie można pozbawić go urzędu z powodów politycznych

• jest wyłączony spod kontroli parlamentu

• nie może być adresatem interpelacji i zapytań

• odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki konsekwencją jest utrata urzędu

Odpowiedzialność konstytucyjna

Występuje za naruszenie konstytucji i ustaw tzw. delikt konstytucyjny odpowiada przed Trybunałem Stanu, ta odpowiedzialność ma charakter obiektywny; badany jest tylko fakt naruszenia ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; procedura:

— wniosek 140 członków Zgromadzenia Narodowego do Marszałka Sejmu

— Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej składa sprawozdanie Zgromadzeniu Narodowemu

— Zgromadzenie Narodowe podejmuje uchwałę o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, 2/3 ustawowej liczby członków.

Odpowiedzialność wyborcza

• odpowiedzialność przed wyborcami ma charakter polityczny

• możliwość tylko jednokrotnej reelekcji

• może zażądać referendum konstytucyjnego dotyczącego rozdziałów I, II i XII

• zarządza referendum ogólnokrajowe za zgodą Senatu i w sprawach ważnych dla kraju

Zasada kontrasygnaty w Polsce.

Jest to podpisanie aktów urzędowych głowy państwa przez premiera lub właściwego dla danej sprawy ministra, bądź łącznie przez premiera lub właściwego ministra, niezbędne dla prawomocności tego aktu. Kontrasygnata oznacza przyjęcie przez podmiot kontrasygnujący odpowiedzialności politycznej za treść aktu urzędowego głowy państwa. Akty urzędowe prezydenta wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa RM, który kontrasygnując je ponosi odpowiedzialność za nie przed Sejmem.

Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce.

Stany zagrożenia państwa w polskim prawie konstytucyjnym.

ZASADY WPROWADZANIA STANÓW NADZWYCZAJNYCH

1. zasada legalności

Podstawa wprowadzenia stanu nadzwyczajnego musi wynikać z ustawy, a formą prawną wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jest rozporządzenie. Rozporządzenie podlega publikacji w Dzienniku Ustaw oraz podlega dodatkowemu podaniu do wiadomości publicznej poprzez obwieszczenie właściwego wojewody w drodze rozplakatowania w miejscach publicznych, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.

2. zasada wyjątkowości (subsydiarności)

Stany nadzwyczajne mogą być wprowadzone tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia, kiedy zwykłe środki konstytucyjne okazują się niewystarczające.

3. zasada proporcjonalności

Działania podejmowane po wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać rozmiarowi zaistniałego zagrożenia.

4. zasada celowości

Stanowi wyraz tymczasowości stanów nadzwyczajnych. Stany nadzwyczajne mogą być wprowadzane jedynie w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

5. zasada ochrony podstaw systemu prawnego

Istnieje zakaz zmiany określonych aktów normatywnych (Konstytucji, ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawy o wyborze Prezydenta RP, a także ustawy o stanach nadzwyczajnych).

6. zasada ochrony organów przedstawicielskich

Polega na zakazie skracania kadencji Sejmu, co więcej, kadencja Sejmu i Senatu nie może w tym okresie ulec zakończeniu i podlega obowiązkowemu przedłużeniu. W okresie 90 dni od zakończenia stanu nadzwyczajnego nie może zostać przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP. Kadencje wymienionych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.

STAN WOJENNY

Przesłankami stanu wojennego są: zewnętrzne zagrożenie państwa, zbrojna napaść na terytorium RP lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

TRYB WPROWADZENIA STANU WOJENNEGO (I WYJĄTKOWEGO)

• czyni to prezydent na wniosek RM,

• prezydent rozpatruje niezwłocznie taki wniosek,

• może wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego (czy wyjątkowego) albo też postanowić o odmowie wydania takiego rozporządzenia,

• stan wojenny (i stan wyjątkowy) może być wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa,

• stan wojenny wprowadzany jest bezterminowo, natomiast stan wyjątkowy na określone terminy,

• rozporządzenie prezydent niezwłocznie przekazuje do Sejmu w terminie 48 godzin,

• Sejm rozpatruje rozporządzenie, może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,

• rozporządzenie jest ogłaszane w Dzienniku Ustaw oraz dodatkowo podawane do publicznej wiadomości,

• stan wojenny (oraz stan wyjątkowy) będzie obowiązywał od momentu ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw.

Stan wojenny nie jest ograniczony czasowo, natomiast podlega zniesieniu na podstawie art. 8 ustawy. Prezydent na wniosek RM wydaje rozporządzenie, jeżeli ustaną przyczyny, dla których stan wojenny został wprowadzony oraz zostanie przywrócone normalne funkcjonowanie państwa.

W czasie stanu wojennego mogą być wydawane rozporządzenia z mocą ustawy. Przesłanką wydania rozporządzenia z mocą ustawy jest fakt, że sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

Organy władzy publicznej w stanie nadzwyczajnym działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji.

OGRANICZENIE PRAW I WOLNOŚCI W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH

W czasie stanu wojennego ograniczenie praw i wolności człowieka nie może przybierać charakteru dyskryminacji, a więc nie może być wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. Tak jak w stanie wyjątkowym.

W stanie klęski żywiołowej nie ma również podstaw by ingerować w prawa i wolności obywateli, zwłaszcza te o charakterze politycznym. Toteż art.233 ust. 3 enumeruje te prawa i wolności, które ustawa może ograniczyć w stanie klęski żywiołowej: nienaruszalność mieszkania, wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP, prawo do strajku, wolności pracy, prawo własności, prawo do wypoczynku.

WYRÓWNYWANIE STRAT MAJĄTKOWYCH WYNIKAJĄCYCH Z OGRANICZENIA W CZASIE STANU NADZWYCZAJNEGO WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Odbywa się to na podstawie ustawy z 22 XI 2002 o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Ustawa ta dotyczy wszystkich stanów nadzwyczajnych: wojennego, wyjątkowego, klęski żywiołowej. Wyrównywanie strat polega na wypłacie odszkodowania nieobejmującego jednak korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby strata nie powstała. Odszkodowanie przysługuje od Skarbu Państwa. Przyznaje się je na pisemny wniosek poszkodowanego. Decyzję w tej sprawie wydaje właściwy wojewoda. Poszkodowanemu niezadowolonemu z decyzji przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego w terminie 30 dni od doręczenia decyzji. Ustawa ta dotyczy wyrównywania strat spowodowanych legalnym działaniem organów władzy publicznej. W przypadku strat wynikających z nielegalnego działania podstawą wypłaty odszkodowania będzie art. 77 ust. 1 Konstytucji.

STAN WYJĄTKOWY

Przesłanką wprowadzenia stanu wyjątkowego jest zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

TRYB WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO- patrz stan wojenny

Stan wyjątkowy może być zniesiony przed upływem terminu. Czyni to Prezydent na wniosek RM, jeżeli ustaną przyczyny wprowadzenia tego stanu.

Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu, na czas nie dłuższy niż 60 dni.

STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

Przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Stan klęski żywiołowej wprowadza się w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia.

Stan klęski żywiołowej wprowadza RM w drodze rozporządzenia, z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody na całości lub części terytorium państwa na czas nie dłuższy niż 30 dni. Istnieje możliwość przedłużenia (wielokrotnego) stanu klęski żywiołowej. Musi to nastąpić za zgodą Sejmu.

KATASTROFA NATURALNA

Są to rozmaite zdarzenia związane z działaniem sił natury (m.in. wyładowania atmosferyczne, pożary, susze, powodzie, choroby zakaźne ludzi).

AWARIA TECHNICZNA

Jest to gwałtowne i nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu takich urządzeń, których następstwem jest przerwa w ich używaniu lub utrata ich właściwości.

Stan klęski żywiołowej obowiązuje od momentu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Należy również podać ten fakt do publicznej wiadomości. Znosi go przed upływem terminu RM w drodze rozporządzenia, jeżeli ustaną przyczyny tego stanu.

Po wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej ulegają zmianom zasady funkcjonowania organów władzy publicznej. Zasadą jest jednoosobowe kierownictwo akcją ratowniczą.

STAN WOJNY

Przesłanki: jest to zbrojna napaść na terytorium RP lub, gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

O stanie wojny i o zawarciu pokoju decyduje w imieniu RP Sejm. Gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie o stanie wojny postanawia prezydent.

Ogłoszenie stanu wojny skutkuje przekazaniem szerokich uprawnień związanych z prowadzeniem wojny Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych. Mianuje go Prezydent RP na wniosek prezesa RM.

W czasie obowiązywania stanu wojny mobilizacja przeprowadzana jest z mocy prawa.

13. Gwarancje praworządności

13.1. Trybunał Konstytucyjny.

Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje.

Podstawowa funkcja- orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Skoro ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały zaliczone do powszechnie obowiązujących źródeł prawa, również niezbędna stała się kontrola ich zgodności z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją - przepis ten oznacza, że kontrola konstytucyjności przepisów prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli wstępnej i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Wymienione wyżej trzy formy kontroli mają, bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego.

Czy kontrola konstytucyjności ustaw jest zgodna z zasadą państwa demokratycznego?

Demokratyczne państwo prawne to zbiorowe wyrażenie szeregu zasad, z których każda może stanowić samoistną podstawę oceny konstytucyjności ustaw lub innych aktów normatywnych.

Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa (judicial review).

Mimo milczenia w tej sprawie Konstytucji USA, w 1803 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał swą właściwość do kontroli konstytucyjności prawa i przyjął, iż logiczne jest niestosowanie przez sądy ustaw sprzecznych z konstytucją.

Cechami charakterystycznymi dla tego typu modelu kontroli jest:

1. Powierzenie jej sprawowania niezawisłym sądom. Kontrola ma charakter zdekoncentrowany, tzn. prawo jej sprawowania przysługuje każdemu sądowi powszechnemu w związku z rozpatrywaną przezeń sprawą.

2. Uniwersalność kontroli w sensie przedmiotowym, co oznacza, że podlegają jej wszystkie akty normatywne i działania urzędowe podjęte na wszystkich szczeblach sprawowania władzy.

3. Konkretność kontroli, czyli sprawowanie jej przy okazji rozpatrywania przez sąd indywidualnej sprawy wówczas, gdy jedna ze stron podniesie zarzut niekonstytucyjności wobec aktu, który ma stanowić podstawę sądowego rozstrzygnięcia.

4. Względność orzeczenia sądu o niekonstytucyjności oznacza, że rozstrzygnięcie sądowe jest obowiązujące w tej konkretnej sprawie, która jest przedmiotem orzeczenia.

Jedynie orzeczenia Sądu Najwyższego, mimo że również dotyczą konkretnej sprawy, w praktyce uważane są za precedensy i jako takie traktowane są przez sądy niższej instancji jako wiążące.

Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa.

Jego rozwój przypada na okres po II wojnie światowej. Mimo wielu różnic, zwłaszcza w sposobie powoływania trybunałów, przedmiotowego zakresu kontroli, kręgu podmiotów uprawnionych do składania skargi itp., wskazać można też i na pewne, zasadnicze podobieństwa, odróżniające model amerykański od kontynentalnego. Należą do nich:

1. Powierzenie funkcji ochrony konstytucji jednemu, samodzielnemu organowi państwowemu.

2. Przedmiot kontroli konstytucyjności, obejmujący na ogół wszystkie pozakonstytucyjne normy prawne Poddane kontroli konstytucyjności akty prawne oceniane są kompleksowo - zarówno z punktu widzenia zgodności ich treści z konstytucją (kontrola materialna) oraz kompetencji uprawnionego organu do wydania aktu prawnego, jak i dochowania określonego trybu postępowania przy ich stanowieniu (kontrola formalna).

3. Abstrakcyjność, polegająca na sprawowaniu kontroli w oderwaniu od indywidualnych przypadków stosowania prawa i zakwestionowaniu normy prawnej w oparciu o ogólne przekonanie o jej nie konstytucyjności. Prawo inicjatywy posiadają wyłącznie organy państwowe (prezydent, organy rządowe, przewodniczący izb parlamentu, grupa posłów itp.).

4. W odróżnieniu od systemu amerykańskiego, w którym kontrola konstytucyjności ma wyłącznie następczy (represyjny) charakter, tzn. sprawowana jest po wejściu w życie kontrolowanego aktu, w systemie kontynentalnym akt prawny może podlegać zarówno kontroli następczej, jak i wstępnej (prewencyjnej).

5. Prawne skutki orzeczeń o niekonstytucyjności normy prawnej nie ograniczają się - jak w systemie amerykańskim - do danej sprawy, ale mają bezwzględnie obowiązujący charakter, wyrażający się eliminacją danej normy z systemu prawnego.

Decyzja Trybunału o niekonstytucyjności jest ostateczna.

Zakres kontroli konstytucyjności prawa przez TK.

Etapy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Postępowanie - w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy KPC ( dotyczące partii politycznych, KPK). Podmioty mające prawo inicjowania postępowania: prezydent, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes SN. Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO.

Legitymizacja ogólna tzn. w każdej sprawie.

Legitymizacja funkcjonalna- każda instytucja, organ może wystąpić z wnioskiem w sprawie zgodności aktów, które dotyczące sfery ich działania.

Wnioski prezes TK kieruje do odpowiedniego sędziego TK w celu rozpoznania wstępnego. Gdy wniosek jest bezzasadny odmowa ( można wtedy zażalenia).

Z wnioskiem w sprawach sporu kompetencyjnego pomiędzy organami konstytucjonalnymi centralnymi państwa do TK wystąpić mogą: Prezydent, Marszałkowie, Premier, I Prezes SN, Prezes NSA, NIK, TK - organ skargowy.

Trybunał orzeka:

A), w pełnym składzie: spory kompetencyjne między konstytucyjnymi organami, stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta i zastąpienie go Marszałkiem Sejmu, zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych, wniosku Prezydenta o zbadanie zgodności ustawy przed jej podpisaniem ( lub umowy międzynarodowe) z Konstytucją o szczególnej zawiłości.

B), w składnie 5 sędziów: zgodność ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

C), w składzie 3 sędziów: zgodności innych aktów normatywnych z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, zażaleń na odrzucenie wniosku, wyłączenia sędziego. TK- rozpoznaje na rozprawie wnioski i skargi konstytucyjne. W sprawach, których ustawa nie wymaga rozpoznania na rozprawie, to na posiedzeniach. Orzeczenie zapada większością głosów i może odnosić się do całego aktu normatywnego lub poszczególnych jego części. TK wydaje wyroki w sprawach dotyczących: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją. O zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. O zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami. Skarg konstytucyjnych. Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. TK wydaje postanowienia w sprawach: Rozstrzygnięcia sporów kompetencyjnych. O przeszkodzie w sprawowaniu urzędu prezydenta. Marszałek == tymczasowy Prezydent.

Procedury kontroli konstytucyjności prawa w Polsce.

I tak Konstytucja w zakresie kontroli konstytucyjności prawa utrzymuje, znany na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, podział podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego na podmioty uprawnione generalnie, podmioty uprawnione szczegółowo oraz podmioty uprawnione indywidualnie. Podmiotami uprawnionymi generalnie, tj. bez żadnych ograniczeń są: prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO. Podmioty uprawnione szczegółowo mogą występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego tylko w tych wypadkach, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Do podmiotów tych Konstytucja zalicza:

a) organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego,

b) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

c) kościoły i inne związki wyznaniowe.

Podmiotem uprawnionym indywidualnie jest Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie aktów dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów Z wnioskami o rozpatrzenie sporów kompetencyjnych do Trybunału Konstytucyjnego mogą występować: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezes NIK

Kontrola konkretna przez TK.

PYTANIE PRAWNE - stanowi formę kontroli konkretnej aktów normatywnych; pytanie prawne może wnieść każdy sąd, jeżeli od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem; ma szczególne znaczenie zwłaszcza w stosunku do ustaw, których sędziowie nie mogą kontrolować samodzielnie - ponieważ podlegają im. Orzeczenie TK stwierdzając wadliwość przepisu lub aktu powoduje jego uchylenie, które jest skuteczne za każdym razem.

Kontrola abstrakcyjna sprawowana przez TK.

WNIOSEK - jest środkiem uruchamiania abstrakcyjnej kontroli, czyli oderwanej od konkretnych zdarzeń dotyczące stosowania przepisu; w razie stwierdzenia wadliwości przepisu lub aktu prawnego, orzeczenie TK uchyla go i eliminuje z systemu prawnego.

W Polsce kontrola abstrakcyjna dopuszczana jest w 2 przypadkach:

1) prezydent ma prawo odmówić podpisania ustawy i skierować ją do trybunału

2) traktat międzynarodowy przed podpisaniem może być zaskarżony do trybunału, ze jest niezgodny z konstytucją

Prawa sądów powszechnych wobec aktów normatywnych administracji.

Sądy powszechne nie badają zgodności aktów prawa miejscowego z konstytucją. Ta kompetencja przysługuje NSA.

Moc wiążąca orzeczeń polskiego TK.

Wszystkie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Oznacza to, że nie istnieje żadna droga odwołania się od orzeczenia, a orzeczenie jest wiążące, (czyli rodzi obowiązek wykonywania) dla wszystkich adresatów. Orzeczenia dotyczące kontroli zapadają w formie wyroków i podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym był ogłoszony dany akt normatywny. Jeżeli treścią orzeczenia jest uznanie zgodności badanego aktu czy normy z przepisami wyższego rzędu, to nie ma ono wpływu na dalsze obowiązywanie aktu, natomiast na płaszczyźnie procesowej powstaje powaga rzeczy osądzonej, co wyklucza dopuszczalność ponownego zakwestionowanego danego aktu w oparciu o ten sam zarzut. Jeżeli natomiast treścią orzeczenia jest uznanie niezgodności danego aktu lub normy, to powoduje on utratę mocy prawnej (uchylenie) takiego aktu czy normy.

Pozycja ustrojowa TK.

TK jest organem władzy sądowniczej, dokładniej — sądownictwa konstytucyjnego; nie jest sądem, chociaż jego struktura wykazuje wiele analogii ze strukturą sądów; jego podstawowym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych, a w razie potrzeby eliminowanie wadliwych norm z systemu; stąd określa się nieraz TK mianem „negatywnego ustawodawcy”

TK a Sejm.

Sejm wybiera wszystkich członków Trybunału Konstytucyjnego, zasada niezawisłości wyklucza możliwość odwołania członka TK przed końcem kadencji.

Czy TK jest sądem?

TK nie jest sądem. Można wykazać cechy, które różnią TK od sądów:

• Szczególny tryb powoływania sędziów przyjmując jednocześnie zasadę kadencyjności;

• Nie podleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego;

• Nie występują związki między trybunałem, a Krajową Radą Sądownictwa;

• Nie stosuje się w postępowaniu przed trybunałem konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania;

Funkcje TK.

1. Kontrola hierarchicznej zgodności norm - orzekanie o zgodności i legalności aktów normatywnych;

• Jest to naczelna funkcja TK;

2. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych;

3. Rozstrzyganie sporów konstytucyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;

4. Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

5. Rozstrzyganie zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta;

Skarga konstytucyjna.

Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki.

Skarga konstytucyjna jest to szczególny środek prawny pozwalający jednostce (innym podmiotom praw i wolności konstytucyjnych) na zwrócenie się do sadu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżonego. Istotne są tu 4 elementy:

1. incydentalny charakter skargi, stanowiącej prawo każdego podmiotu praw bądź wolności konstytucyjnych i związanej z konkretnym przypadkiem ich naruszenia,

2. ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze,

3. subsydiarny charakter skargi, pozwalający na jej wniesienie dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu innych środków prawnych,

4. przyznanie praw rozpoznawania skarg organom sadownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia wiążą wszystkie organy państwowe.

Istnieją dwa ujęcia skargi konstytucyjnej. Węższa polega na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu, że orzeczenie naruszające prawa bądź wolności skarżącego zostało wydane w oparciu o przepis praw sprzecznych z konstytucją - jest to wiec skarga przeciwko normie. Ujecie szersze pozwala tez na postawienie zarzutu, że samo orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucje, może to być, więc skarga zarówno przeciwko normie, jak i przeciwko orzeczeniu.

Prawo do skargi przysługuje każdemu podmiotowi praw i wolności konstytucyjnych.

Przedmiotem skargi może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, na tle, którego wniesiono skargę i według której wydano ostateczne rozstrzygnięcie skargi.

Postępowanie toczy się według tego samego modelu co postępowanie w sprawie kontroli norm. Z małymi wyjątkami:

1. inny jest skład trybunału nadającego bieg sprawie - 1 sędzia

2. w toku rozstrzygania skargi trybunał może wydać postanowienie o tymczasowym wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia

3. o nadaniu skardze biegu informuje się Rzecznika Spraw Obywatelskich , który może w nim uczestniczyć

4. skarga jest rozpatrywana w składzie 3 lub 5 sędziów a w sprawach zawiłych przez cały skład.

Orzeczenie o niekonstytucyjności aktu skutkuje pozbawieniem tego aktu mocy obowiązującej. Skarżący będzie mógł żądać wznowienia postępowania na zasadach ogólnych.

13.2. Trybunał Stanu.

Trybunał Stanu - pozycja ustrojowa.

Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej (niezależnym), który nie jest sądem; egzekwuje odpowiedzialność konstytucyjną, a także karną za naruszenie Konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Czy Trybunał Stanu jest sądem?

TS nie jest sądem.

Definicja deliktu konstytucyjnego w Polsce.

Delikt konstytucyjny jest to zawiniony czyn osoby zajmującej jedno z najwyższych stanowisk w państwie, naruszający normę Konstytucji lub ustawy nie karnej, popełniony w zakresie urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem; zasady odpowiedzialności przed TS wykazują duże zróżnicowanie w zależności od tego, kto ma być przed nim postawiony; najważniejszą przesłanką jest delikt konstytucyjny — odpowiadają za niego wszystkie osoby wymienione w Konstytucji.

Pojęcie odpowiedzialności politycznej i odpowiedzialności konstytucyjnej.

1) Odpowiedzialność polityczna

Rozumiemy przez nią ustaloną prawnie lub zwyczajowo zasadę, według, której osoba piastująca urząd państwowy obowiązana jest ustąpić lub może zostać odwołana w przypadku utraty zaufania podmiotu mianującego ją na piastowany urząd lub sprawującego nad nią kontrolę. Istotą odpowiedzialności politycznej jest ponoszenie konsekwencji za celowość, zasadność czy trafność kierunków działań podejmowanych przez osobę jej podlegającą lub podejmowanych przez podporządkowane jej jednostki organizacyjne. Przesłanką odpowiedzialności politycznej może być też subiektywne przekonanie organu o niej decydującego, że z pewnych przyczyn podmiot podlegający tej odpowiedzialności nie jest bądź nie będzie w stanik podołać swoim obowiązkom. Odpowiedzialność ta zasadniczo nie ma charakteru prawnego i nie musi być w ogóle związana z jakimkolwiek naruszeniem prawa pociągnięciu do tego typu odpowiedzialności nie musi następować stwierdzenie winy, a jedyną sankcją jest usunięcie z zajmowanego stanowiska.

Członkowie RM ponoszą za działalność RM solidarną odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Sejm wyraża RM wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów. Wniosek w tej sprawie złożyć musi w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu, co najmniej 46 posłów, wskazując równocześnie imiennie kandydata na Prezesa RM (tzw. konstruktywne wotum nieufności).

Po złożeniu wniosku nie można już wycofać podpisów ani złożyć nowych podpisów. Wniosek ten wyrażający brak zaufania dla rządu może mieć różną podstawę — np. negatywną ocenę działalności rządu, a może też wynikać z układów partyjno-koalicyjnych w Sejmie. Może on być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia i nie później niż na następnym posiedzeniu Sejmu. Czas ten ma umożliwić posłom przeprowadzenie niezbędnych konsultacji związanych z odwołaniem jednego i ewentualnym powołaniem drugiego rządu. Jeżeli zgłoszono więcej niż jeden wniosek o wotum nieufności, są one rozpatrywane łącznie. Poddanie ich pod głosowanie następuje jednak oddzielnie, według kolejności zgłoszenia. W wypadku uchwalenia jednego wniosku pozostałe nie są głosowane. Jeżeli wniosek o wotum nieufności dla RM został przez Sejm odrzucony to powtórny wniosek w tej sprawie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszeni poprzedniego wniosku. Zasada ta nie obowiązuje, gdy wniosek ponowny zgłosi, co najmniej 115 posłów.

Ministrowie ponoszą przed Sejmem indywidualną odpowiedzialność polityczną. Wniosek o wotum nieufności ministrowi może być zgłoszony, przez co najmniej 69 posłów. Po zgłoszeniu kierowany jest on do odpowiednich komisji sejmowych w celu wydania opinii, która nie ma jednak charakteru wiążącego. Sejm wyraża ministrowi wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent RP zobowiązany jest odwołać ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności. W odniesieniu do składania kilku wniosków oraz w odniesieniu do wniosków powtórnych obowiązują te same zasady, co w przypadku wniosku o wotum nieufności dla RM.

2) Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna)

Rozumie się przez nią przewidziane prawem konstytucyjnym konsekwencje postępowania osób zajmujących wysokie stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji lub innych ustaw w związku z wykonywaniem ich funkcji. Wyraża się ona w uprawnieniu jednej z izb parlamentu do postawienia tych osób w stan oskarżenia przed drugą z izb lub specjalnym trybunałem. Odpowiedzialność konstytucyjna jest odpowiedzialnością zindywidualizowaną, przy jej określaniu niezbędne jest stwierdzenie winy, a wymierzone kary mają charakter szczególny i dotyczą tylko tego rodzaju odpowiedzialności. Celem postępowania z zakresu odpowiedzialności konstytucyjnej jest ujawnienie i ustalenie okoliczności związanych z popełnieniem danego czynu, napiętnowanie go w sposób czyniący zadość poczuciu sprawiedliwości oraz umocnieniu praworządności, a także podjęcie działań zapobiegawczych w stosunku do osób pełniących kierownicze funkcje państwowe.

Członkowie RM odpowiadają przed Trybunałem Stanu za czyny niestanowiące przestępstwa, którymi jednak w zakresie swego urzędowania, w sposób zawiniony naruszyli Konstytucję lub ustawy.

Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce. Zakres podmiotowy i przedmiotowy właściwości TS.

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje trzy fazy:

1) postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie (w przypadku prezydenta przed Zgromadzeniem Narodowym),

2) postępowanie przed Trybunałem Stanu, mające charakter dwuinstancyjny,

3) postępowanie wykonawcze).

Postępowanie przygotowawcze obejmuje:

1) złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu,

2) skierowanie tego wniosku przez Marszałka Sejmu do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

3) śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

4) podjęcie przez Komisję uchwały zawierającej wniosek bądź o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź o umorzenie postępowania i przedstawienie Sejmowi,

5) podjęcie przez Sejm uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch oskarżycieli i skierowanie uchwały do Trybunału Stanu bądź o podjęcie uchwały o umorzeniu postępowania. Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do Marszałka Sejmu przez 140 członków Zgromadzenia Narodowego. W stosunku do pozostałych osób wniosek taki może być złożony przez prezydenta i co najmniej 115 posłów. W stosunku do pozostałych osób objętych właściwością Trybunału Stanu uchwałą o pociągnięciu do odpowiedzialności podejmuje Sejm większością 2\3 ustawowej liczby posłów. Postępowanie przed Trybunałem Stanu ma charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpłynięcia do trybunału uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności aż do wydania prawomocnego orzeczenia. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji trybunał orzeka w składzie - przewodniczący i 4 sędziów, w postępowaniu odwoławczym w składzie - przewodniczący i 6 sędziów, z wyłączeniem sędziów orzekających w pierwszej instancji. Orzeczenie zapadłe w postępowaniu odwoławczym jest prawomocne. W stosunku do tak wydanych orzeczeń ustawa nie przewiduje instancji kasacji.

Modele organów rozstrzygających w kwestii odpowiedzialności konstytucyjnej.

TS a Sejm.

Sejm wybiera wszystkich członków Trybunału Stanu.

13.3. Rzecznik Praw Obywatelskich — ombudsman

RPO - pozycja ustrojowa.

Pozycja ustrojowa RPO określona jest przez konstytucyjne zasady głoszące, że jest on w swej działalności niezawisły i niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

Może być odwołany przez Sejm przed końcem kadencji, jeżeli zrzekł się wykonywania swoich obowiązków, stał się trwale niezdolny do ich pełnienia na skutek choroby, ułomności lub upadku sił, a także, jeśli sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.

RPO a Sejm.

RPO corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela. Ponadto na wniosek Marszałka Sejmu zobowiązany jest przedstawiać informacje lub podejmować czynności w określonych sprawach. Rzecznik może też z własnej inicjatywy przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności.

RPO - środki działania.

1. Procedura uproszczona — wystarczy tylko powzięcie wiadomości o naruszeniu praw i wolności;

2. Odformalizowana;

3. łatwa dostępność;

4. RPO samodzielnie decyduje o podjęciu lub odmowie podjęcia sprawy,

wyjątki:

RPO ma obowiązek działać w określonych sprawach wniesionych przez Marszałka Sejmu oraz skierowanych przez Rzecznika Praw Dziecka;

5. RPO po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:

1) podjąć sprawę;

2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania (np. odwołanie do II instancji);

3) przekazać sprawę według właściwości;

4) nie podjąć sprawy;

Przesłanki działania RPO.

RPO podejmuje czynności mające na celu ochronę praw i wolności człowieka i obywatela, jeżeli poweźmie wiadomość o ich naruszeniu.

Podjęcie przez niego czynności następuje z własnej inicjatywy lub na wniosek obywateli lub ich organizacji, organów samorządów albo Rzecznika Praw Dziecka. Wniosek taki nie wymaga ani zachowania szczególnej formy, ani opłat. Powinien on wskazywać wnioskodawcę, określać osobę, której prawa i wolności zostały naruszone, oraz określać przedmiot sprawy. Po zapoznaniu się ze skierowanym do RPO wnioskiem może on:

1) podjąć sam sprawę i prowadzić postępowanie wyjaśniające bądź zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, albo zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania sprawy lub jej części;

2) nie podjąć sprawy, zawiadamiając o tym wnioskodawcę lub osobę, której sprawa dotyczy;

3) przekazać sprawę według właściwości;

4) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania.

Funkcje RPO.

1. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktów normatywnych

2. Corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich

3. Wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe działanie organów państwowych — podejmuje działania w tym zakresie

4. W sprawach dzieci RPO współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka

5. Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela

Pozycja Rzecznika Praw Dziecka

Jest to swoisty wyspecjalizowany organ, który podobnie jak RPO powołany jest przez Sejm za zgodą senatu na 5 letnią kadencję. Na mocy ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. (DZ. U. NR 6) Rzecznik Praw Dziecka posiada następujące kompetencje (o ograniczonym wymiarze):

1. ma prawo zwrócenia się do organów i instytucji o udzielenia informacji w danej sprawie

2. ma prawo zwrócenia się do organów i instytucji o podjęcie określonego działania, w takim przypadku adresat wniosku ma obowiązek zająć stanowisko w terminie 30 dni.

3. posiada kompetencje zwrócenia się do RPO w celu wykorzystania jego środków ochrony.

Wyrazem powiązania obu instytucji (RPO I RZPDZ.) jest obowiązek składania corocznej informacji sejmowi i senatowi o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka. Informacje te mają charakter publiczny i mogą zawierać zarzuty w stosunku do oznaczonych organów i instytucji.

Funkcja Rzecznik Praw Dziecka sprowadza się raczej do monitorowania sytuacji przeciwdziałania zagrożeniom. Może on podejmować działalność jedynie z własnej inicjatywy. Rzecznik Praw Dziecka ma ograniczone pole działania zaś RPO ma prawo wydawania rozstrzygnięć politycznie władczych.

13.4. Najwyższa Izba Kontroli.

Pozycja ustrojowa NIK.

Jest to naczelny organ kontroli państwowej, nie zależny od innych organów państwowych i podległy tylko Sejmowi.

Organizacja NIK.

Najwyższa Izba Kontroli składa się z:

• Prezes NIK — powoływany na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat z możliwością I reelekcji; ma immunitet formalny, incompatibilitas nie może zajmować innego stanowiska z wyjątkiem pracownika wyższej uczelni, kieruje NIK;

• 2 — 4 wiceprezesów NIK, którzy są powoływani i odwoływani przez Sejm na wniosek prezesa NIK;

• kolegium NIK składa się z 14 członków oraz prezesa i wiceprezesów oraz pozostałych członków powoływanych i odwoływanych przez Sejm na wniosek prezesa NIK;

• dyrektora generalnego;

• komisji dyscyplinarnej;

• departamentu i delegatury;

Funkcje NIK.

Funkcją jest kontrola jako wyłączna sfera działania.

NIK a rząd.

Informacje o wynikach ważniejszych kontroli otrzymują: Prezydent RP i premier. Mogą też oni zgłaszać wnioski o przeprowadzenie przez NIK kontroli na określony temat.

NIK wyposażona została w dość rozległe kompetencje, pokrywające się niekiedy z kompetencjami wyspecjalizowanych organów kontroli istniejących w obrębie władzy wykonawczej (wszystkie ministerstwa i niektóre organy centralne posiadają jednostki kontroli wewnętrznej).

NIK a Sejm.

NIK podlega jedynie Sejmowi. Podległość Sejmowi nie ma charakteru organizacyjnego ani hierarchicznego. Przejawia się ona w tym, że Sejm za zgodą Senatu powołuje i odwołuje Prezesa NIK. NIK przedkłada Sejmowi, co roku sprawozdanie ze swej działalności w roku ubiegłym, a także analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla rządu, informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne, informacje o wynikach kontroli prowadzonych na wniosek prezydenta i premiera oraz innych ważniejszych kontroli, wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty dotyczące działalności członków rządu, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, kierowników urzędów centralnych i innych instytucji podlegających kontroli NIK. Prezes NIK ma obowiązek udzielania odpowiedzi na interpelacje i zapytania posłów. Przedstawiciele NIK zapraszani są na posiedzenia komisji sejmowych, gdzie nie tylko przedstawiają wyniki kontroli, ale także ustosunkowują się do materiałów przedkładanych Sejmowi przez rząd oraz do projektów ustaw rozpatrywanych przez komisje. NIK służy Sejmowi nie tylko pomocą w wykonywaniu drugiej z jego naczelnych funkcji, a mianowicie funkcji kontrolnej, ale też przedstawia posłom ustalenia i opinie pomocne w pracach nad projektami ustaw.

Konstytucja ani ustawa o NIK nie określają relacji między NIK a Senatem.

Zakres kontroli sprawowanej przez NIK.

Kontrola — zespól działań mających na celu ustalenie stanu faktycznego (rzeczywistego) i odniesienie go do pewnego pożądanego normatywnie stanu idealnego; stosowanie środków pokontrolnych ma prowadzić do poprawy podmiotu kontrolowanego.

1) Podmioty, które NIK ma obowiązek kontrolować z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

Działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

2) Podmioty, które NIK może kontrolować z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

Działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.

3) Podmioty, które NIK może kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności.

Działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Wymienione wyżej kryteria kontroli NIK należy rozumieć następująco:

a) legalność - oznacza sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem;

b) gospodarność — rozumiana jest w teorii kontroli dwuwariantowo; oznacza ona z jednej strony sprawdzenie, czy nakłady poniesione w trakcie działania jednostki kontrolowanej przyniosły możliwie maksymalne efekty (maksymalizacja efektu), a z drugiej strony polegać ona może na osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach poszczególnych przedsięwzięć (minimalizacja nakładu), przy równoczesnej dbałości także o ich jakość;

c) celowość — wyróżnić można dwa jej rodzaje: celowość przedmiotowa oznaczającą sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu, oraz celowość metodyczną polegającą na trafności wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu;

d) rzetelność — oznacza sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej są zgodne z wymaganiami wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary.

Środki działania NIK.

Ustawa o NIK ustanawia: zasadę legalności, oznaczająca, że NIK wolno podejmować tylko takie czynności, które zostały określone w ustawie o NIK, i powinna wykonywać je zgodnie z przepisami określającymi ich istotę, a także zasadę obiektywizmu polegającą na bezstronnym wykonywaniu zadań przez NIK i jej pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne oraz na rzetelnym dokumentowaniu wyników kontroli.

Ponadto formułuje następujące zasady postępowania kontrolnego:

1) zasadę prawdy materialnej, w myśl, której kontroler powinien dążyć do dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistością;

2) zasadę kontradyktoryjności w postępowaniu kontrolnym umożliwiającą zainteresowanym w wyniku kontroli aktywny udział w tym postępowaniu, składanie wyjaśnień, zgłaszanie umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń kontroli;

3) zasadę pisemności polegającą na tym, że czynność kontrolna musi być utrwalona w formie pisemnej;

4) zasadę sprawności determinującą należne i terminowe wykonywanie czynności, tak, aby cel kontroli został osiągnięty możliwie szybko i bez zbędnego nakładu pracy.

14. Władza sadownicza

Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu traktuje wymiar sprawiedliwości przedmiotowo jako czynność polegająca na rozstrzygnięciu konfliktów prawnych.

Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości.

1. Zasada niezawisłości sędziowskiej

Konstytucja odnosi tę zasadę do sprawowania urzędu przez sędziego. Może być ona jednak rozciągnięta na cały składający się z niezawisłych sędziów skład orzekający, jeżeli wyrok wydany ma być kolegialnie (niezawisłość sądu). W państwie demokratycznym zasada ta stanowi rację niezależnego bytu sądownictwa.

2. Zasada niezależności sądów

Konstytucja stanowi odrębny i niezależny od innych władz status sądów i trybunałów

Niezależność funkcjonalna

— wyodrębnienie przedmiotu działania sądów ze sfery działania innych władz

— legislatywa i egzekutywa nie ma możliwości przejęcia kontroli nad działalnością sądów

— zasada ustawowego regulowania właściwości i postępowania przed sądami

— ustawowe określenie zasad amnestii i abolicji

Niezależność ustrojowa i organizacyjna

— samodzielność

— odseparowanie od innych organów państwa

— konstytucyjny wymóg ustawowego określenia sądów

3. Zasada jednolitości sądów składa się z trzech elementów:

1. sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej

2. struktura sądów jest jednolita , określa ją Konstytucja i ustawy rozwijające jej postanowienia

3. jednolitą podstawą orzecznictwa sądów i trybunałów jest prawo związane sędziów sądów powszechnych i TS z Konstytucją i ustawami oznacza, że sędzia ma możliwość badania ważności ustawy w konkretnej sprawie, ale równocześnie ma nakaz badania zgodności z Konstytucją i ustawami aktów niższego rzędu; rezultaty tych badań wywierają skutki dla rozpoznawanej przez niego spraw.

4. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego

Możliwość przeprowadzenia na żądanie strony postępowania przed I instancją stanowi ważną gwarancję praw każdej ze stron toczącego się procesu, gdyż zapewnia rozpoznanie tej samej sprawy przez inny skład sędziowski. Dodatkowo wzmacnia to też zasadę niezawisłości sędziów czyniąc bezużytecznymi wszelkiego rodzaju naciski na skład sędziowski I instancji. Zasada dwu instancyjności obowiązuje również w postępowaniu przed Trybunałem Stanu. Nie obowiązuje natomiast w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

5. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Ławnicy mają w orzekaniu w sprawach cywilnych i karnych prawa równe sędziom zawodowym (w sprawach karnych orzekają zarówno o winie, jak i o karze).

Polska przyjęła drugi z tych modeli. Ławnicy orzekają u nas tylko w sądach I instancji. Wymogi konieczne do spełnienia przez kandydata na ławnika: posiadanie obywatelstwa polskiego i pełni praw cywilnych i obywatelskich; nieskazitelność charakteru; ukończenie 30 lat i nie przekroczenie 70 lat; zatrudnienie lub zamieszkiwanie w miejscu kandydowania, co najmniej przez rok. Nie można pełnić funkcji ławnika osoba zatrudniona w jakimkolwiek sądzie, prokuraturze, policji, a także osoba wchodząca w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego oraz osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw. Nie może być ławnikiem także duchowny, adwokat i aplikant adwokacki, radca prawny i aplikant radcowski, żołnierz służby czynnej, funkcjonariusze Służby Więziennej.

Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe zarejestrowane na podstawie przepisów prawa oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze i zamieszkujących stale na danym terenie. Kandydaci na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zgłaszani są w równej liczbie przez organizacje pracodawców, organy administracji rządowej oraz związki zawodowe. Kadencja ławnika trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyboru. Ławnik w zakresie orzekania jest niezawisły. Ławnik uczestniczy w rozprawach do 12 dni w roku.

6. zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego

Zasady prawne wiążą formalnie jedynie składy SN, chyba, że podjęte zostały dla rozstrzygnięcia jakiegoś zagadnienia prawnego w konkretnej sprawie, kiedy to wiążą sąd, który zwrócił się do SN o podjęcie tego rozstrzygnięcia. Niezgodność orzeczenia sądowego z zasadami prawnymi SN nie stanowi przesłanki apelacyjnej. Naraża jednak sąd, który nie stosowałby się do tej zasady, na to, że wydane przezeń orzeczenie ulegnie uchyleniu lub zmianie w toku instancji.

Zasada niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancje.

NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW polega natomiast na ich podległości jedynie Konstytucji i ustawom. Orzekają oni wyłącznie na podstawie ustawy (umowy międzynarodowej, rozporządzenia z mocą ustawy) i zgodnie z własnym sumieniem.

GWARANCJE ZASADY NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ

1. powoływanie sędziów przez Prezydenta RP na wniosek KRS,

2. powoływanie na czas nieoznaczony,

3. nieusuwalność sędziego poza przypadkami określonymi w ustawie,

4. immunitet sędziowski,

5. niepołączalność i apolityczność,

6. wynagrodzenie odpowiadające godności pełnionego urzędu.

Systemy powoływania sędziów-ich zalety i wady.

Powoływanie sędziów w Polsce.

1) Powoływanie sędziów

Prezydent czyni to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Wymogi, które powinien wypełnić kandydat na sędziego dotyczące sądownictwa określają ustawy — np. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa o Sądzie Najwyższym. Prezydent może nie zaaprobować przedstawionej mu kandydatury, ale nie może w to miejsce powołać osoby nieobjętej wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa.

2) Kolejnym etapem jest przyjęcie ślubowania od nowo powołanych sędziów

3) Powoływanie Pierwszego Prezesa oraz prezesów Sądu Najwyższego. Prezydent powołuje Pierwszego Prezesa SN na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Prezesów SN prezydent powołuje spośród sędziów SN.

4) Powoływanie prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego prezydent powołuje prezesa NSA na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Wiceprezesów NSA powołuje spośród sędziów NSA na wniosek Prezesa NSA, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.

5) Powoływanie: Prezesa i wiceprezesa Trybunatu Konstytucyjnego Prezydent powołuje ich spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK.

6) Określanie organizacji Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezydent czyni to w drodze rozporządzenia.

KRS - skład.

• 25 członków wybieranych na czteroletnią kadencje

• członkowie z urzędu:

- Pierwszy prezes Sądu Najwyższego

- minister sprawiedliwości

- Prezes naczelnego Sądu Administracyjnego

- osoba powołana przez prezydenta

• członkowie wybierani na czteroletnią kadencję:

- 15 członków wybranych z pośród sędziów: Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych.

- 4 członków wybranych przez Sejm z pośród posłów

- 2 członków wybranych przez Senat z pośród senatorów

KRS- kompetencje.

1. KRS bierze udział w procedurze powoływania sędziów - rozpatruje i ocenia i odpowiednio przedstawia Prezydentowi kandydatury na stanowiska sędziów, Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych

2. Podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do TK z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezależności sędziów

3. Uchwala zasady etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem

4. Ma obowiązek wysłuchania informacji Pierwszego Prezesa SN, ministra sprawiedliwości,Prezesa NSA i przewodniczącego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o stanie kadry sędziowskiej

5. Wyraża stanowisko, co do propozycji zmian ustroju sądów

6. Zapoznaje się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa

7. Rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku i o powrót na stanowisko sędziowskie

Pozycja ustrojowa i kompetencje SN.

Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, a także podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Bierze udział w weryfikacji wyborów i stwierdza ważność referendum ogólnokrajowego konstytucyjnego. SN opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie, których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe. SN nie jest włączony do systemu sądów powszechnych. W jego skład wchodzi: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie. Do zadań SN należy też rozstrzyganie rozbieżności wykładni prawa ujawniających się w orzecznictwie sądów powszechnych, wojskowych lub samego SN. Wniosek o rozstrzygnięcie takich rozbieżności może przedstawić SN jego Pierwszy Prezes, RPO, Prokurator Generalny oraz — w zakresie swojej właściwości — Rzecznik Ubezpieczonych. Sprawy takie rozpatrywane są przez skład 7 sędziów. Gdy skład SN uzna, że przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności w wykładni prawa — rozstrzygnięcia, podejmuje uchwałę. Jeżeli znaczenie dla praktyki sądowej lub powaga występujących wątpliwości to uzasadniają, skład 7 sędziów może wniosek o podjęcie uchwały przedstawić składowi izby, a izba — składowi dwóch lub więcej izb albo pełnemu składowi SN. Uchwały pełnego składu SN, izby, dwóch lub więcej izb z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może też postanowić o nadaniu swojej uchwale mocy zasady prawnej. Odstąpieni od zasady prawnej w tym ostatnim przypadku możliwe jest w drodze uchwały odpowiedniej izby, zaś w przypadku zasady prawnej uchwalonej przez izbę, połączone izby lub przez pełny skład SN w drodze odpowiednio: właściwej izby, połączonych izb lub pełnego składu SN. Pełny skład SN jest władny podjąć uchwalę o odstąpieniu od zasady prawnej, jeżeli skład jednej izby zamierza odstąpić od zasady uchwalonej przez inną izbę.

Zasady prawne wiążą formalnie jedynie składy SN, chyba, że podjęte zostały dla rozstrzygnięcia jakiegoś zagadnienia prawnego w konkretnej sprawie, kiedy to wiążą sąd, który zwrócił się do SN o podjęcie tego rozstrzygnięcia. Niezgodność orzeczenia sądowego z zasadami prawnymi SN nie stanowi przesłanki apelacyjnej. Naraża jednak sąd, który nie stosowałby się do tej zasady, na to, że wydane przezeń orzeczenie ulegnie uchyleniu lub zmianie w toku instancji.

Struktura sądownictwa w Polsce.

Sądy dzielimy na:

1) Najwyższy Sąd, który dzieli się na cztery izby:

1. Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

2. Izbę Cywilną

3. Izbę Karną

4. Izbę wojskową

2) Sądy powszechne dzielą się na:

1. I instancji rejonowe

2. II instancji okręgowe

3. III instancji apelacyjne

3) Sądy administracyjne dzielą się na dwie instancje:

I instancja Wojewódzki Sąd Administracyjny

II instancja Naczelny Sąd Administracyjny

4. Sądy wojskowe:

a. Garnizonowe

b. Okręgowe

c. Sąd Najwyższy izba wojskowa

5. Sądy wyjątkowe, które zbierają się w trybie doraźnym i tylko podczas wojny oraz rozpatrują tylko sprawy karne.

15. Prawo-konstytucyjne zagadnienia integracji europejskiej

Pojecie suwerenności (zewnętrznej).

Art. 90 Konstytucji RP.

POJĘCIE OBYWATELSTWA

Obywatelstwo jest to stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego to stosunku wynikają skutki prawne, określone w prawie wewnętrznym i międzynarodowym, a także prawa i obowiązki wspólne wszystkim osobom mającym to obywatelstwo. Obywatel to osoba o przynależności państwowej do danego państwa (obywatelstwo = przynależność państwowa) i osoba posiadająca pełnię prawa politycznych.

SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO

- przez urodzenie:

- prawo krwi - obywatelstwo nabywają dzieci zrodzonone z obywateli polskich bez względu na miejsce urodzenia, bądź też jeden z rodziców jest bezpaństwowcem, a drugi Polakiem. W przypadku, gdy jest Polak + cudzoziemiec dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, ale w ciągu 3 miesięcy można mu wybrać inne. W przypadku braku porozumienia rodzic może się zgłosić do sądu rejonowego celem rozstrzygnięcia.

- prawo ziemi - uzależnia nabycie obywatelstwa od urodzenia na terytorium danego państwa. Polskie prawo stosuje je się posiłkowo, gdy dzieci są znalezione lub narodzone w Polsce, a rodzice są nieznani bądź są apardytami o nieokreślonym obywatelstwie.

- naturalizacja - nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi lub bezpaństwowcowi lub osobie o nieokreślonym obywatelstwie. W Polsce cudzoziemiec lub apardyta chcący otrzymać polskie obywatelstwo musi spełnić 2 warunki: zamieszkiwać w Polsce min. 5 lat oraz wystąpić do prezydenta o nadanie obywatelstwa, dotyczy to również dzieci. Występuje także naturalizacja uproszczona - cudzoziemka po zerwaniu małżeństwa z obywatelem polskim może w ciągu trzech miesięcy wystąpić do wojewody lub urzędu konsularnego o przyznanie obywatelstwa.

- reintegracja - odzyskanie poprzedniego obywatelstwa, dot. tylko kobiet, które utraciły obywatelstwo polskie przez małżeństwo z cudzoziemcem, a to zostało unieważnione lub ustało. Formalności jw. repatriacja - przechodzi na dzieci, dla cudzoziemców pochodzenia polskiego

- przez opcję - wybór obywatelstwa przez osobę mogącą się ubiegać o obywatelstwo co najmniej 2 państw. Stosowane przy zmianach terytorialnych. Dzieci w połowie polskie mające obce obywatelstwo między 16, a 6-cioma miesiącami przez 18 rokiem życia mogą złożyć oświadczenie o chęci nabycia obywatelstwa polskiego.

UTRATA OBYWATELSTWA POLSKIEGO

Teoretycznie istnieją trzy modele utraty obywatelstwa:

- decyzja o rezygnacji należy do obywatela i jej skutki wiąże państwo - w Polsce

- Prezydent wydaje zgodę na zmianę obywatelstwa

- Obywatel RP może zrzec się obywatelstwa będąc tylko poza granicami RP

Krajowa rada radiofonii i telewizji

Przemiany ustrojowe, jakie nastąpiły po roku 1989 objęły również sferę praw i wolności obywatelskich. Prace nad aktem rozpoczął sejm w 1989 roku. Twórcy położyli nacisk na stworzenie prawnych mechanizmów gwarantujących obywatelom prawo do rzetelnej informacji miedzy innymi poprzez uznanie roli mediów publicznych dla społeczeństwa, a nie aparatu władzy. Dwukrotnie była nowelizowana w 1995 roku. Nowa konstytucja nie wprowadziła istotnych zmian w jej strukturze i kompetencjach. Organ ten stanowi jedną z istotnych konstytucyjnych gwarancji ochrony wolności środków masowego przekazu, szczególnie powiązaniu z tym, że nowa konstytucja wyraża zasadę wolności prasy i innych środków masowego przekazu, a także prawa do informacji. KRRiTV stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. KRRiTV jest instytucją niezależną od innych organów państwowych. Formalną kontrolę nad jej działalnością sprawują sejm, senat i Prezydent RP, którym rada, co rocznie przedstawia sprawozdanie ze swej działalności jak również informuje te podmioty o problemach radiofonii i telewizji. Sprawozdanie rady podlega następnie zatwierdzeniu przez sejm i senat. W razie odrzucenia sprawozdania zarówno przez sejm jak i senat decydującego znaczenia dla dalszych losów rady nabiera postawa prezydenta.

Struktura KRRiTV członkowie są powoływani przez Sejm, Senat i prezydenta. W skład rady wchodzi 9 członków. Czterech powoływanych przez Sejm, dwóch przez Senat i trzech przez prezydenta. Przewodniczącego rady powołuje i odwołuje Rada z pośród swych członków większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Skład KRRiTV odnawiany jest, co 2 lata, na zasadzie rotacji. Kluczową rolę w strukturze rady odgrywa jej przewodniczący, który reprezentuje krajową radę na zewnątrz i kieruje jej pracami. Do jego podstawowych kompetencji należy udzielenie koncesji na rozpowszechnianie programów, czyni to w formie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie uchwały KRRiTV. Przewodniczący ma prawo cofnąć koncesję, wykonuje on też szereg uprawnień o charakterze kontrolnym w stosunku do nadawców programów telewizyjnych i radiowych.

Zakres i tryb funkcjonowania; do zadań rady zalicza się:

1) projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, 2) podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów,

3) sprawdzanie działalności nadawców,

4) organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych,

5) określenie opłat abonamentowych, opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru,

6) określenie warunków prowadzenia działalności przez nadawców.

Wynika stąd, iż KRRiTV jest instytucją o dualistycznym charakterze, z jednej strony jest organem ochrony prawa, a z drugiej zaś strony, szereg uprawnień, w jakie wyposaża radę ustawa, nadaje jej charakter organu administracji.

Jako organ ochrony prawa kontroluje i ocenia nadawane programy z punktu widzenia społecznie akceptowanych wartości. Audycje takie nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem i polską racja stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym. Audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców. Jako organ ochrony rada może również ingerować w działalność sponsorów przez wprowadzenie zakazów sponsorowania określonych audycji. Jako organ administracji KRRiTV posiada szereg uprawnień, do których należy m.in. określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców. Rada ma prawo do wydawania rozporządzeń oraz podejmowania uchwał w sprawach indywidualnych. W formie rozporządzeń rada rozstrzyga m.in. takie kwestie jak określenie zasad działalności reklamowej w programach radia i telewizji czy trybu rozpowszechniania audycji mogących zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci i młodzieży.


19

---