Ocena użytkowości mlecznej krów

Najbardziej miarodajna ocena wartości użytkowej krów mlecznych opiera się na okresowym kontrolowaniu wydajności mleka i badaniu składu chemicznego. W Polsce stosowana od 1904r.

Cel wprowadzenia oceny użytkowości mlecznej

• określenie wydajności mlecznej krowy - zsumowanie wyników poszczególnych próbnych dojów umożliwia obliczenie wydajności

• ustalenie stopnia przekazywania cech mleczności na potomstwo - objęcie oceną potomstwa ocenianej krowy pozwala określić w jakim stopniu matka przekazuje córkom własne założenia genetyczne

• ocena skuteczności przeprowadzanych zabiegów hodowlanych

• przeprowadzenie selekcji w stadzie

• określanie wartości hodowlanej buhajów pod względem cech mlecznych

• stworzenie podstaw efektywnego doboru par do rozpłodu

• wprowadzenie normowanego żywienia

• ekonomiczna ocena stada

Ministerstwo rolnictwa

↓

Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt

↓

Zasięg działania RCHZ

↓ RCHZ Koszalin

↓ RCHZ Poznań

↓ RCHZ Parzniew

System identyfikacji i rejestracji zwierząt

Cele:

• ujednolicenie identyfikacji zwierząt

• kontrola przemieszczania zwierząt

• monitorowanie sytuacji epizootycznej w kraju przez służby weterynaryjne

Kolczyk:

Znak graficzny ARiMR

W przypadku duplikatu cyfra rzymska oznaczająca kolejny nr duplikatu

Symbol kraju

2 cyfry - nr serii

Kod kreskowy

9 cyfr - nr zwierzęcia, 4 ostatnie są duże dla ułatwienia identyfikacji

1 cyfre - cyfra kontrolna

Paszport bydła: opis, pochodzenie, ew. data uboju/padnięcia

Dla krów mlecznych: metryczka, karta jałówki krowy Księga rejestracji stada bydła - o wszystkich krowach

} prowadzi zootechnik

Hodowca prowadzi wykaz zdarzeń: nr obory, zootechnik, podpis hodowcy. Wpisuje się w nim: zasuszenie, nr krowy, data, przybycie krowy, ubycie, wycielenie, poronienie, zmiana nr oborowego/nr grupy

Metody oceny użytkowości mlecznej
W świecie	W Polsce stosuje się metodę A
A Klasyczna - prowadzona z urzędu, dokumentację prowadzi zootechnik oceny	A4 - co 4 tyg. przyjeżdża zootechnik oceny. Obecny na doju wieczornym i potem porannym
C Uproszczona - prowadzona przez hodowcę	A8 - co 8 tyg.
B Pośrednia - prowadzona na zmianę przez zootechnika i hodowcę na zmianę. Dokumentację prowadzi hodowca pod nadzorem zootechnika	AT4 - co 4 tygodnie. W 1 miesiącu na doju wieczorowym, w 2 na rannym.

Ocena użytkowości mlecznej krów w Polsce:

• metodą klasyczną

• do niedawna za oficjalną uznawana była A₄

• dla obniżenia kosztów oceny tytułem eksperymentu wprowadzono metodę A₈ i metodę A_T4, są też uznawane za oficjalne

• wybór metody zależy od właściciela stada

Zootechnik sporządza wykaz krów ocenianych: nr butelki z próbką, nr krowy, zasuszenie, przybycie, ubycie, ostatnie krycie i nr buhaja z datą

Przeprowadzenie próbnego doju: Po wykonaniu czynności wstępnych, przyjeżdża do gospodarstwa w celu przeprowadzenia próbnego doju wyposażony w: wiadro, wagę do ważenia mleka, pipetę do pobrania próbki, skrzynką na próbki. Ocena użytkowości mlecznej polega na oszacowaniu wydajności mlecznej krowy w oparciu o przeprowadzane okresowo tzw. próbne doje

W czasie próbnego doju:

• waży mleko uzyskane od każdej krowy w cyklu całodobowym

• pobiera próbki reprezentatywne w celu określenia

• % zawartości tłuszczu

• % zawartości białka

• liczby komórek somatycznych (LKS)

• poziomu mocznika

Mlekometr - zakłada się na drodze od wymienia do rurociągu mlecznego.

• automatycznie pobiera próbkę mleka

• zootechnik tylko odczytuje wynik

• bardzo ważna jest kalibracja

ZETO (Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej) przygotowuje raporty wynikowe, do gospodarstwa trafiają RW-1 i RW-2

Prezentacja wyników

System gromadzenia, przetwarzania, analizowania i prezentowania informacji związanych z oceną użytkowości mlecznej jest skomputeryzowany i nosi nazwę SYMLEK.

Wchodzi w skład ogólnopolskiego systemu informatycznego „Malwa”, który obejmuje wszystkie podmioty związane z hodowlą zwierząt. Baza danych znajduje się w ZETO, gdzie trafiają wszystkie dane z terenu, a wychodzą informacje wynikowe.

Jeżeli mocznika w mleku jest za mało, to może świadczyć o tym, że białka w paszy jest za mało i odwrotnie. Prawidłowo 151-300 mg/l

Wysoki poziom mocznika jako efekt nadmiaru białka w paszy powoduje:

• obniżenie wydajności mlecznej

• spadek poziomu białka w mleku

• patologiczne zmiany w organizmie (m.in. schorzenia wątroby, dróg rodnych, racic)

Użytkowość mleczna krów ocenianych
	wydajność (kg)				zawartość %
lata	l. krów	mleko	tłuszcz	białko	tłuszcz	białko
2004	481334	6152	26	24	4,22	3,31

Bilans pasz

Aby ułożyć dawkę pokarmową musimy wiedzieć:

• jakie jest zapotrzebowanie na składniki pokarmowe

• układamy zapotrzebowanie dla konkretnej krowy

• znać wartość pokarmową pasz

Bilans pasz na okres żywienia zimowego

Rodzaj paszy	Il. paszy na 1 szt/dzień	Il. pasz na okres 200 dni	Straty		Rezerwa		Razem
	kg	kg	%	kg	%	kg	kg
Kiszonka z kukurydzy	40	8000	30	2400	10	800	11200
Buraki pastewne	10	2000	35	700	10	200	2900
Siano łąkowe	6	1200			10	120	1320
Śruta jęczmienna	3	600			10	60	660
Otręby przenne	1	200			10	20	220
Śruta poekstrakcyjna sojowa	2	400			10	40	440

Powierzchnia paszowa potrzebna na wyżywienie krowy w okresie żywienia zimowego

Rodzaj paszy	Zapotrzebowanie na paszę	Plon z 1 ha	Powierzchnia paszowa
		w tonach		w ha
Kukurydza	11,20	80	0,15
Buraki pastewne	2,90	40	0,07
Siano łąkowe	1,32	8	0,17
Śruta jęczmienna	0,66	5	0,13
Otręby pszenne	0,22	z zakupu	-
Śruta poekstrakcyjna sojowa	0,44	z zakupu	-
Razem			0,52

W okresie letnim powierzchnia potrzebna na wyżywienie krowy to 0,5 ha => 1ha na cały rok dla 1 krowy.

Silos

1m3 kiszonki z kukurydzy waży 650kg

1m3 z traw waży:

• świeżych 750-800kg

• podwiędniętych 550-650kg

• podsuszonych 500-600kg

wymiary silosu:

m³

--------------------------------------- = dł (m)

szerokość (m) * wysokość (m)

8,4t (tyle potrzeba kukurydzy) - x m³ = 12,9

0,65 (masa 1m³ kukurydzy) - 1m³

12,9 m³ / (5m * 2m) = 12,9 m³ / 10 m² = 1,29m - długość silosu

Wychów cieląt

Żywienie krów zasuszonych

• powinno być umiarkowane, oszczędne, nieobfite

• na 2-3 tygodnie przed wycieleniem należy stopniowo wprowadzić pasze treściwe (2-4kg w zależności od produkcyjności krowy)

• pasze objętościowe powinny być dobrej jakości, nie wolno stosować np. pasz nadpsutych czy przemarzniętych. Dodawanie kiszonki zamarzniętej może powodować poronienie.

• nie wolno podawać pasz pochodzących z upraw intensywnie nawożonych azotem, ponieważ azotany występujące w paszy ulegają redukcji do azotynów, a te będące w nadmiarze mogą powodować zatrucie płodu. W efekcie rodzą się cielęta osłabione i osowiałe, często padające w pierwszych dniach życia

• pasze powinny być bogate w β-karoteny, wit. A i D, fosfor, a na kilka dni przed porodem należy wprowadzić do dawki wapń.

Po porodzie należy:

1. Uwolnić cielę z błon płodowych

2. Usunąć śluz z nozdrzy i pyska, ułatwiając cielęciu rozpoczęcie oddychania

3. W przypadku słabego oddechu energicznie uderzyć cielę „po pysku” pobudzając system nerwowy sterujący pracą poszczególnych narządów

4. Obciąć pępowinę ok 10 cm od brzucha, zdezynfekować (np. jodyną, nadmanganianem potasu)

5. Umożliwić krowie wylizanie cielęcia, co powoduje osuszenie cielęcia ze śluzu, ograniczając parowanie i utratę ciepła, oraz stanowi masaż pobudzający krążenie krwi, perystaltykę jelit, przyspiesza wydalanie smółki. Jeśli krowa nie wykazuje zainteresowania cielęciem, należy je wytrzeć ręcznikiem lub słomą.

6. Podać cielęciu pierwszą porcję siary - do 1l.

Właściwości siary:

• zaopatruje cielęta w immunoglobuliny

• ma wysoką wartość odżywczą

• stymuluje czynności układu pokarmowego

• stymuluje wydalanie kału płodowego (smółki)

Okresy żywienia cieląt:

1. Siarą (od urodzenia do 5 dnia życia)

2. Mlekiem lub jego zamiennikiem ze wzrastającym udziałem pasz stałych (do 70 dnia życia)

3. Pasze stałe

Ad. 1 Siara

W pierwszych godzinach po wycieleniu zawartość albumin i globulin w siarze jest najwyższa, z upływem czasu spada, a skład siary jest coraz bardziej zbliżony do normalnego składu mleka. Po 120 godzinach jest prawie taki sam. Siara zawiera znacznie większe ilości składników mineralnych niż mleko (np. wapń w siarze 2,6g, w mleku 1,2; fosfor 2,0 i 1,0; wit A i E 10000 i 1000)

Pierwsze 2-3h życia decydują o odporności. 15% noworodków pije w 1h tyle siary ile jest konieczne. 40% nie pije wystarczającej ilości siary. Często stosuje się podanie do żołądka.

Pomiar jakości siary za pomocą siaromierza, który zanurza się w siarze w temperaturze 20C i odczytuje wynik:

do 22 mg/ml - siara uboga

23-50 mg/ml - siara średniej jakości

powyżej 50 mg - siara bardzo dobra

Jeśli wypije 2l siary bdb to pobierze 100g ciał odpornościowych

Czynniki warunkujące jakość siary

• status immunologiczny krowy

• poziom żywienia w zasuszeniu

• długość zasuszenia

• rasa

• stres termiczny

Prawidłowa pozycja przy pojeniu to taka, gdy zwierzę nie musi się schylać do picia, ponieważ ułożenie rynienki przełykowej spowoduje przelanie się siary przez rynienkę do żwacza, co wywoła zaburzenie trawienia.

Ad. 2

Po zakończeniu pojenia siarą przechodzimy na pojenie mlekiem, a następnie preparatami mlekozastępczymi i paszami stałymi.

Wiek (tyg)	Mleko pełne (l)	Pasza treściwa „starter” oraz całe ziarna kukurydzy i owsa (kg)	Siano (kg)	Marchew (kg)	Woda (l)
1	siara 5-8	-	-	-	-
2	6	0,1	-	-	-
3	6	0,2	-	-	1
4	5	0,3	-	-	2
5	5	0,4	-	-	3
6	4	0,5	-	-	3
7	4	0,7	-	-	5
8	3	0,8	-	-	6
9	2	1,0	-	-	8
10	-	1,2	0,3	0,3	9
11	-	1,5	0,5	0,5	12
12	-	1,8	0,8	0,8	12
13	-	2,0	1,2	1,0	12
Łącznie	250	73	20	18

Preparaty mlekozastępcze są substytutem mleka, produkowane ze sproszkowanego mleka odtłuszczonego, tłuszczów zwierzęcych i roślinnych uzupełnionych witaminami i składnikami mineralnymi. Są tańsze od mleka, co ogranicza koszt wychowu.

Pasze stałe przyspieszają rozwój brodawek żwacza. Podaje się je od drugiego tygodnia, celem przyzwyczajenia cieląt do ich zjadania, powinny być podawane w nieograniczonej ilości.

Ad. 3

Przykłady dawek dla cieląt 70-180 dzień życia

dawka zimowa:

siano łąkowe 1-2kg

marchew pastewna 6-12kg

pasze treściwe 1-2

dawka letnia:

siano łąkowe 1-2kg

zielonka 6-12

pasze treściwe 12kg

Proporcje przedżołądka do trawieńca w zależności od wieku

Wiek	Przedżołądki %	Trawieniec %
Noworodek	30	70
1,5 mies.	70	30
3 mies.	85	15
18 mies.	90	10

Choroby cieląt

• biegunka spowodowana nieprzestrzeganiem zasad higieny

• zapalenie płuc, przeziębienie

• bezoary lub pilobezoary - kule sierści w przewodzie pokarmowym na skutek wzajemnego wylizywania się cieląt przy braku lizawek => zatykanie przewodu pokarmowego => śmierć, diagnoza pośmiertna

Utrzymanie cieląt i jałówek:

Jeśli to możliwe, wskazane jest utrzymywanie w indywidualnych kojcach. W kojcach grupowych trzeba zapobiegać obsysaniu się cieląt, ponieważ później dorosłe krowy będą piły wzajemnie swoje mleko.

Żywienie jałówek

Powinno być umiarkowane, by w wymieniu nie nastąpił zbyt intensywny przyrost tkanki tłuszczowej. W 4-10 mies. życia ważne jest zapewnienie ruchu na świeżym powietrzu.

Zbyt skąpe żywienie jałówek:

• ogólny niedorozwój jałówki

• zahamowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych

• opóźnienie wystąpienia rui

• niedorozwój płodu (niska waga, wady budowy)

• trudności w czasie porodu

• mniejsza wydajność mleczna

Zbyt obfite żywienie jałówek

• nadmierne otłuszczenie

• trudności podczas porodu

• mniejszy udział tkanki gruczołowej wymienia i w efekcie niższa wydajność mleczna

Warunki, jakie musi spełnić jałówka by jej użyć do rozrodu:

• 3/5 masy dorosłej krowy

• wiek 15-18 miesięcy

• zdrowa

• kondycja hodowlana

• musi być w rui

---