138,139

138

Teorie literatury XX wieku

wane przez odniesienie do rzeczywistości. W ten sposób Richards odróżnia dyskurs naukowy (symbolizacja) od poetyckiego (emotywność).

Harmonijna struktura dzieta literackiego

Richards był psychologiem i filozofem z wykształcenia, nic więc dziwnego, że analizę języka łączył z dostępnymi wówczas językami naukowymi. Emotywnu postawa, wyrażona w poetyckich pseudosądach, polegać ma na tym, że chaotyi / ne bodźce zewnętrzne są przetwarzane przez umysł (czy szerzej: ludzki układ nerwowy) w harmonijną, zrównoważoną strukturę, która nie podlega weryiika cji przez odniesienie do zewnętrznego przedmiotu, lecz jest ważna sama w sobie. Umysł ludzki zmierza do homeostazy i eliminuje wszystkie bodźce unie możliwiające osiągnięcie tego stanu. Z tego względu utwór poetycki (szerzej: dzieło sztuki) jest odwzorowaniem pracy umysłu i daje się zdefiniować przez równowagę wewnętrznych elementów. „Sprawą poety jest nadawać [za pośred nictwem słów] porządek i spójność [order and coherence] - a tym samym wolnośi — ogółowi doświadczeń”'³.

Jednak, powstająca struktura (wiersz) nie znaczy tylko w jeden tylko sposób.

Richardsa krytyka jednoznaczności wiersza

■ wieloznaczność (ang. ambiguity) -jedna z najważniejszych kategorii seman -tycznych Nowej Krytyki. W książce Se ven Types of Ambiguity (1930) William Empson pisał, że wieloznaczność odsyła nie tylko do różnych znaczeń danego wyrażenia w słowniku, ale też „do ws/rl kich, nawet najdrobniejszych niuansów słownych, umożliwiających odmienne reakcje na tę samą cząstkę języka [piece of language]".

W Philosophy ofRhetońc ( zaatakował „Przesąd Je

1936) Richards dnego i Tylko Jednego Prawdziwego Znaczenia” (One and On/y One True Meaning Supersti-tion), według którego „słowo posiada jakieś własne znaczenie (idealnie tylko jedno), niezależne od jego użycia i sprawujące nad nim kontrolę, oraz cel, w jakim powinno zostać wypowiedziane”'⁴.

Dowodził tym samym, że znaczenie

tekstu uzależnione jest od wewnętrznych relacji między słowami, które nule badać całościowo, w kontekście całej wypowiedzi. „Znaczenia słów jakiegoś AU tora są [...] rezultatem, do którego dochodzimy poprzez wzajemną grę intcrp tacyjnych możliwości całej wypowiedzi [the whole utterance]”'⁵.

Te trzy tezy Richardsa - oddzielenie od siebie sądów referencjalnych i ciii tywnych (poetyckich), scalająca działalność umysłu odwzorowana w spójnym it tefakcie, strukturalna wieloznaczność wypowiedzi językowej'⁶ - w połączeniu / f zą Eliota o radykalnym odseparowaniu życia od struktur poetyckich głęboko wj‘

¹³ I. A. Richards, Poetries and Sciences: A Reissue of Science and Poetry (1926, 1935] with a (,'« mentary, London 1970, s. 57; wyd. poi.: idem, Poezja i wiara, tłum. M. Szpilkowi [w:] Nowa Krytyka. Antologia, wybór H. Krzcczkowski, oprać., wstęp Z. Łapiński, Wai wa 1983,8. 106.

¹⁴    l.A. Richards, Phi/osophy of Rhetoric (1936), New York 1965, s. 11.

¹¹ Ibidem,*. 55.

'* Tezę Richardsa o strukturalnej wieloznaczności utworu poetyckiego przejął jego urv< ii William Empson w książce Seven l\pcs ofAmhiguity, London 1930; częściowe wyd. poi 1 . idem, Siedem typów wieloznacznofci, tłum. S. Kile, |w:| Teoria badarl literackich za granity Antologia, red. S. Skwarczyńska, 1. j,cz. 1: Od fenomenologii do egzyitencjalizmu I'.itefyt,m 1 / New t rilldsm, Kraków 1981,1 óją ss

V I brmalizm amerykański - New Criticism

139

Pierw*/# ■ teorio kryły literackiej w języku angielskim

Slowrto iko

|y nul tylko na jego bezpośrednich uczniów w Anglii (W. Empson, F.R. Leavis), ki vtyków amerykańskich, skupionych wokół New Criticism. Pamiętać nale-le /'rinciples ofLiterary Criticism (1924) Richardsa to pierwsza książka w jęku angielskim, w której zarysowano spójną teorię krytyki literackiej.

ii«n reading

• |/w lnu

1 kr kul

A Ż Ne czytaniF. (ang.c/ose reading) Dgoria wprowadzona do badań lite-li przez lvora A. Richardsa, który i|/> i- Practical Criticism (1929) pisał, i/clk.i szanująca się poezja zachęca do Wg' 1 czytania [Ali respectablepoetry inki c reading]’'. Uważne czytanie polega tawliawicniu dzieła wszelkich zewnętrz-Jłl - hiitorycznych, politycznych, ideolo-MmIi kontekstów i skrupulatnej anałi-Jiąm I.'(lirycznych mechanizmów.

hi Z|A l*A RA frazy (ang .theheresyof ) błąd polegający na omówie-M I" literackiego innymi słowami, loduje utratę jego literackich wła-I. Najważniejsze bowiem jest to, co ołów (.'leantha Brooksa - „wiersz ■(0 win• /", 1 żyli jaku a 11 1 o n ciii I irtcfakt słowny, w któ-1 In ię oddzielić formy od treści. Idra Jest prawdziwie poezją Blioiikc • forma i treść zespoliły nl/ii, /<• każda próba oderwania tliówii o niej osobno, to gwałt u 1 f i uzi redukcją »forrny« do ) ukiiiupkl lub opakowania”.

Oderwany od pisarskiej biografii (Eliot) i od weryfikowalnych faktów (Richards), wiersz staje się autonomicznym artefaktem słownym, the verbal icon (dosłownie „słowną ikoną”'⁷ lub „słownym obrazem”),według sformułowania Williama K. Wim-satta Jra^l8.Tak brzmi najważniejsza teza Nowej Krytyki, podzielana przez wszystkich jej zwolenników, którzy główny cel analizy literackiej upatrują w tym, by odkryć, „co wiersz mówi jako wiersz”'⁹, a nie jako reprezentacja in-norodnych porządków (intencji, rzeczywistości). Z tego powodu obowiązująca stała się metoda opisana przez Richardsa w książce Practical Criticism (1929). Otóż badacz przedstawił swoim studentom w Cambridge trzynaście tekstów poetyckich pozbawionych jakichkolwiek „zewnętrznych” informacji o autorze i dacie powstania, po czym zachęcał do ich dokładnego czytania (c/ose reading) i opisywania swojej lektury, w odcięciu od jakiegokolwiek kontekstu zewnętrznego. W rezultacie po-

JHnlii"l"| ll Ch.S. Pclrce’a, icon to rodzaj znaku, w którym relacja między clcmen-1 « iR (ftgtmni) a znaczonym (signatum) oparta jest na podobieństwie. Rysunek ^■Rll prawdziwego zwierzęcia.

Wini ii t Jr, The Vtrha! Icon: Studies in the Meaning of Poetry, Lexington 1954. Mgfltiłkiiiwnlliego krytyka Tcrry ego Eagletona, prawdziwym efektem działalno ¹ lykl lulu przekształcenie wiersza w fetysz”-zob.T, Kagleton, I.tterary Theo ^^Hma/Iihi, Mlnneapoll# 1983,s. 49.

'świtu- /    11 .7 Wumght Urn: Studies in the Struc/unof Poetry, New York 1947,11. XI.

Hali)/U1 lliimkna jrat znaczący: metafora „zręcznie sprawionej urny”, będąca ulu I*Urny Kraina (której poświęcony jenl jcilcn z rozdziałów książki), od