138,139

138

Teorie literatury XX wieku

wane przez odniesienie do rzeczywistości. W ten sposób Richards odróżnia dy kurs naukowy (symbolizacja) od poetyckiego (cmotywność).

Harmonijna r.truktura dzieła literackiego

Richards był psychologiem i filozofem z wykształcenia, nic więc dziwnego, /< analizę języka łączył z dostępnymi wówczas językami naukowymi. Emotywnu postawa, wyrażona w poetyckich pseudosądach, polegać ma na tym, że chaotycz nc bodźce zewnętrzne są przemarzane przez umysł (czy szerzej: ludzki układ nerwowy) w harmonijną, zrównoważoną strukturę, która nie podlega weryliku cji przez odniesienie do zewnętrznego przedmiotu, lecz jest ważna sama w sobie. Umysł ludzki zmierza do homeostazy i eliminuje wszystkie bodźce unie™ możliwiające osiągnięcie tego stanu. Z tego względu utwór poetycki (szei/.cj: dzieło sztuki) jest odwzorowaniem pracy umysłu i daje się zdefiniować pr/cy równowagę wewnętrznych elementów. „Sprawą poety jest nadawać [za pośred nictwcm słów] porządek i spójność \orderamicohcrence] - a tym samym wolno4(jj - ogółowi doświadczęń”^,,.

Jednak, powstająca struktura (wiersz) nie znaczy tylko w jeden tylko sposób.

Richardsa krytyka jednoznaczności wiersza

■ wieloznaczność (ang.ambiguity) -jedna z najważniejszych kategorii semantycznych Nowej Krytyki. W książce Sc ven Typa ofAmbiguity (1930) William Empson pisał, że wieloznaczność odsyła nic tylko do różnych znaczeń danego wyrażenia w słowniku, ale też „do wszcl kich, nawet najdrobniejszych niuansów słownych, umożliwiających odmienne reakcje na tę samą cząstkę języka |piece of language 1”.

W Philosopby ofRhetoric (1936) Richards zaatakował „Przesąd Jednego i Tylko Jednego Prawdziwego Znaczenia” (Owe and Only One Truć Meaning Supersti-tion), według którego „słowo posiada jakieś własne znaczenie (idealnie tylko jedno), niezależne od jego użycia i sprawujące nad nim kontrolę, oraz cel, w jakim powinno zostać wypowiedziane”¹⁴.

Dowodził tym samym, że znaczenie tekstu uzależnione jest od wewnętrznych relacji między słowami, które nal badać całościowo, w kontekście całej wypowiedzi. „Znaczenia słów jakiegoś tora są [...] rezultatem, do którego dochodzimy poprzez wzajemną grę intc tacyjnych możliwości całej wypowiedzi [the whole utterance]”'⁵.

Tc trzy tezy Richardsa - oddzielenie od siebie sądów rcfcrcncjalnych i c tywnych (poetyckich), scalająca działalność umysłu odwzorowana w spójnym tefakcic, strukturalna wieloznaczność wypowiedzi językowej'⁶ - w połączeniu z zą Eliota o radykalnym odseparowaniu życia od struktur poetyckich głęlx)ko

'* I.A. Richards, Poetries and Sciences: A Raiiue of Science a rui Poetry f 193 0, tęj^Jwitba mentary, London 1970, s. 57; wyd. poi.: idem, Poezja i wiara, tłum. M. Szpako [w: j Nowa Krytyka. Antologia, wybór U. Krzcczkowski, oprać., wstęp Łapiński, W* wa 1983,5. 106.

'* 1.A. Richards, Philoiophy of R/tetorie (1936), New York 1965, s. u.

" Ibidem, s. 55.

“ Tezę Richardsa o strukturalnej wieloznaczności utworu poetyckiego przejął jego uewrt Wiłlium Empson w książce Se\>en 'l\pa of Ambiguity, London 1930; częściowe wyd. poi idem, Siedem typów wielo7.tiacznoUi, tłum. S, Kile, [w:| Teoria badan literackich za granity Antologia, red. S, Skwurc/yńsku, t j,cz j: Od fenomenologii do egr.y%tenqaHzmu /\\/ctv*>H i New CriticUm, Kruków 1981,». ńąą (1)5,    a

|V formalizm amerykański - New Cri/icism

139

»\i

Pierwtza a teoria krył* literackiej w języku angielskim

nie tylko na jego bezpośrednich uczniów w Anglii (W. Empson, F.R. Lcavis), Krytyków amerykańskich, skupionych wokół New Cri/icism. Pamiętać nalc-i* Principia o/Literary Cri/icism (1924) Richardsa to pierwsza książka wję-1 angielskim, w której zarysowano spójną teorię krytyki literackiej.

»«* reading

Va / n r. C 7. YTA NIE (ang. close reading) Irgoria wprowadzona do badań litc-h przez Ivora A. Richardsa, który 0 Practical Cri/icism (1929) pisał, p/rlk.i szanująca się poezja zachęca do incg< > • zytania [Ali respectahle poetry in-\tiuw tr.idmg|". Uważne czytanie [X}legu •ń wwieniu dzieła wszelkich zewnętrz-■ historycznych, politycznych, icłcolo-Kfh kontekstów i skrupulatnej anali-ijagw ii iniyr/nych mechanizmów.

\tIA PARAFRAZY(ang.theberesyo)' Hi. ) błąd jKilegający na omówieniu literackiego innymi słowami, Milu|> utratę jego literackich wła-I, Najwa/niejrzc lx>wicm jest to, co (»lou Clr.mtha Brooksa - „wiersz wicrv/*, czyli jako a u t o n o-11 rei akt słowny.wktó-•tę oddzielić formy od treści. Hi, która jest prawdziwie poezją )nk« forma i treść zespoliły '■iKSle każd.i próba oderwania jówlć o niej osobno, to gwałt I gio/i redukcją •formy* do |«ki u upki lub opakowania".

Słowna ikci

Oderwany od pisarskiej biografii (Eliot) i od weryfikowalnych faktów (Richards), wiersz staje się a u t o n o-micznym artefaktem s 1 o w-nym, /be verbal icon (dosłownie „słowną ikoną”'⁷ lub „słownym obrazem"),według sformułowania Williama K. Wim-satta Jra^,a.Tak brzmi najważniejsza teza Nowej Krytyki, podzielana przez wszystkich jej zwolenników, którzy główny cel analizy literackiej upatrują w tym, by odkryć, „co wiersz mówi jako wiersz”'⁹, a niejako reprezentacja in-norodnych porządków (intencji, rzeczywistości). Z tego powodu obowiązująca stała się metoda opisana przez Richardsa w książce Prac/ical Cri/icism (1929). Otóż badacz przedstawił swoim studentom w Cambridge trzynaście tekstów poetyckich pozbawionych jakichkolwiek „zewnętrznych” informacji o autorze i dacie powstania, po czym zachęcał do ich dokładnego czytania {close reading) i opisywania swojej lektur)', w odcięciu od jakiegokolwiek kontekstu zewnętrznego. W rezultacie po-

llliiilugil Ch.S. Pcircca, icon to rodzaj znaku,w którym relacja między clemcn-1    (• ignam) u znaczonym {signatum) oparta jest na podobieństwie. Rysunek

lomą prawdziwego zwierzęcia.

Wlimuitl jr, Vhe Ver/ml Icon: Studia in the Meaning of Poetry, I.cxingfon 1954. ifksUttiwsklcgo krytyka Tcrry'ego Kaglctona, prawdziwym efektem działalno-ii ylykl liylo„przekształcenie wiersza w fetysz"- zob.T. Kaglcton, l.iterwry Theo-lnłfan, MlnneapoUi 198 t,*. 49.

I /u \\VH Wrought Urn: S/udiet in the Struć turę of Poetry, New York 1947, ■. XI. tiąHi llronksa Jest znaczący: metafora „zręcznie sprawionej urny",będąca alu ffrittAieJ utny Kosi ta (której poświęcony jest jeden z rozdziałów książki), ml IgMu linii 41 kiego.