WSP J POLN254251

Rodowód i dzifje polrrrzyzny na Kresadi

577

wadzono po ukraińsku), a zobowiązania królewskie dotyczące używania języka „ruskiego” w urzędach, mimo protestów miejscowej szlachty, pozostawały na papierze.

Na Podlasiu żywioł polski i ruski jeszcze w średniowieczu rozdzielały puszcze. W głębi państwa litewskiego mogli znaleźć się jeńcy czy uprowadzona siłą ludność chłopska. Po unii z Polską i chrystianizacji Litwy? napływ Polaków i polszczenie się rodów możnowładczych i mieszczaństwa nasilały się. Po unii w Wielkim Księstwie Litewskim, tj. na Litwie i na Białorusi, początkowo obowiązywał język „ruski” (tzn. starobiałoruski; godzi się tu dodać, że jeszcze przed unią z Polską książęce rody litewskie językowo i kulturalnie zostały zniszczone), lecz i tu w końcu XVI w. język miejscowy ostatecznie został wyparty z życia publicznego przez polszczyznę. O jej roli i znaczeniu świadczy najlepiej publikowanie po polsku artykułów i książek w obronie prawosławia czy unii (kościelnej). Siła polszczyzny w Wielkim Księstwie Litewskim wynikała zarówno z polonizacji warstw wyższych i mieszczaństwa, jak też dopływu z Mazowsza i Podlasia drobnej szlachty, a zapewne też chłopstwa. W XIX w. polonizacja ludności chłopskiej na Litwie objęła znaczne obszary.

Język polski na Kresach rozwijał się w dwóch warstwach: lokalnej diale-ktalnej, związanej z jednej strony z pochodzeniem ludności napływowej, a z drugiej z wpływem miejscowych dialektów litewskich, białoruskich i ukraińskich oraz szerszej, ponaddialektalnej - kulturalnej, również poddanej wpływowi mowy miejscowej. Obie warstwy były wyraźnie zróżnicowane. W związku z różnym adstratem i częściowo także substratem (podłożem), na którym kształtował się język, wyróżniamy tzw. dialekt pófnocno-kresowy i połudrtiowokresowy. Obie odmiany kulturalne stanowńły jednocześnie warianty języka ogólnopolskiego i to warianty niesłychanie ważne: ich w’pływ na dawny i obecny kształt polszczyzny, na jej system fonologicz-ny, na słownictwo był nie mniejszy niż innych dialektów, wpływ ten rozpoczął się w XVI wieku, a w wieku XIX osiągnął apogeum. Zasługa to przede wszystkim pisarzy i to bardzo wybitnych, wywodzących się z Kresów lub tam tworzących czy choćby tylko z tymi ziemiami związanych, jak: Mikołaj Rej, Sebastian Klonowie, Szymon Szymonowie, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i wielu innych.

Aż do czasów rozbiorów, a więc do końca wieku XVIII język polski na Wschodzie miał niezwykle dogodne warunki rozwoju. Z jednej stront^- następował stałt^- dopływ ludności. w^r szczególności wiejskiej, zwłaszcza na tereny południowo-wschodnie Rzeczypospolitej, z drugiej zaś miejscowe w^-arstwy wykształcone, nawet jeśli nie ulegały polonizacji, wchodziły w orbitę kultury polskiej, najczęściej posługiwały się właśnie polszczyzną w mowie i piśmie.

Na ziemiach, które przypadły w udziale Austrii, język polski tylko częściowa utracił sw^-ą dominującą pozycję na rzecz niemczyzny, nadal posługi-