page0186

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

one jednostkowe odniesienie do obiektu nazwania, jakie przysługuje nazwom własnym, z tym że obiektem tym jest konkretna, niepowtarzalna zbiorowość ludzka — desygnat kolektywny. Z drugiej strony nazwy te mają też cechy deskrypcyjne (opisowe) wynikające z ich struktury słowotwórczej i to je łączy z apelatywami. Są tworzone od apelatywów wskazujących na zrozumiałość (lub niezrozumiałość) mowy, na pokrewieństwo rodzinne, na wspólnotę szerszą niż rodzina; od apelatywów toponimicznych; od nazw własnych krajów, obszarów etnicznych, nazw topograficznych (rzecznych, miejscowych); od nazw osobowych itd. za pomocą wyspecjalizowanych przyrostków.

W praslowiańszczyźnie nazwy etniczne występowały w morfologicznej postaci collectivum, następnie w formie liczby mnogiej. Nazwy pojedynczych członków danej społeczności tworzono pierwotnie przy użyciu środków słowotwórczych, np. syngulatywnego przyrostka -in, por. Rusin od Rus, Litwin od Litwa. Przejście od słowotwórczego do fleksyjnego sposobu wyrażania kategorii liczby pozwoliło na stosowanie jednego sufiksu tak dla liczby mnogiej, jak i pojedynczej, np. Ślązacy, Ślązak; Anglicy, Anglik; Chińczycy, Chińczyk. Etnonimy użyte w liczbie pojedynczej nie identyfikują osoby jako określonej jednostki, lecz oznaczają członka danej grupy społecznej, mieszkańca danego kraju, prowincji, miejsca, jednego z wielu krakowian czy Ślązaków. Mają one charakter deskrypcji nieokreślonej (jakiś Francuz, Niemiec, warszawiak) i są zaliczane do wyrazów pospolitych, które mają pewne właściwości zbliżające je do nazw własnych. Właściwości te polegają na ograniczeniu zakresu znaczeniowego tych nazw ze względu na charakter podstawy, którą jest kolektywna nazwa własna i/lub nazwa państwa, kraju, regionu czy miejscowości, np. Polaniu : Polanie, Francuz : Francuzi : Francja, Warszawiak : Warszawiacy : Warszawa (Kowalik-Kaleta 1982).

W języku polskim możemy wyróżnić kilka rodzajów nazw etnicznych, których obiektami są zbiorowości ludzkie. Są to: nazwy prapolskich plemion, nazwy grup regionalnych, prototypy nazw miejscowych, które były pierwotnie nazwami gromad ludzkich, nazwy narodowości oraz pluralne formy nazw mieszkańców odnoszące się do całych, niepowtarzalnych zbiorowości.

Najstarszą warstwę nazw etnicznych reprezentują w języku polskim słowiańskie nazwy prapolskich plemion związane z konkretną formacją społeczną — organizacją plemienną. Pojawiają się one w obcych źródłach historycznych z IX-XI1 w. (u tzw. Geografa Bawarskiego, w traktacie Konstantyna Porfirogenety, u kronikarzy niemieckich: Widukin-

182