Norwegia

Norwegia, Norge, Noreg, Królestwo Norwegii, Kongeriket Norge, państwo położone w Europie Północnej, w zachodniej części Półwyspu Skandynawskiego. Na wschodzie graniczy ze Szwecją, Finlandią i Rosją. Powierzchnia 323,9 tys. km².

Stolica Oslo (467 tys. mieszkańców, 1992, zespół miejski 734 tys.).

Większe miasta (1992): Bergen (216 tys.), Trondheim (140 tys.).

Język urzędowy norweski.

Jednostka monetarna 1 korona norweska = 100 øre.

Ludność

4,3 mln mieszkańców (1993). Skład etniczny: Norwegowie (95,8%), Duńczycy (0,4%), Szwedzi (0,3%), Pakistańczycy (0,3%), Brytyjczycy (0,3%), Amerykanie (0,2%).

Religia: luteranie (87,9%), bezwyznaniowcy (3,2%). Średnia długość życia: mężczyźni 73,1 lata, kobiety 79,6 lat.

Warunki naturalne

2/3 powierzchni Norwegii zajmują Góry Skandynawskie z licznymi lodowcami, południowo-wschodnia część jest nizinna z żyznymi glebami i stanowi główny region rolniczy kraju. Rzeźba została silnie przekształcona przez lądolód w okresie plejstocenu. Znajduje się tu ponad 160 tys. jezior, największe Mjøsa, położone w południowo-zachodniej części kraju. U wybrzeży Morza Norweskiego znajdują się liczne głębokie, długie i wąskie zatoki morskie (fiordy), z których najdłuższe to: Sognefjorden (184 km), Hardangerfjord (170 km), Trondheimsfjord (130 km) oraz ponad 50 tys. wysp. Do Norwegii należą też wyspy arktyczne Svalbard i Jan Mayen. 1/4 powierzchni kraju pokrywają lasy, w których występują m.in.: czarna borówka, żurawina błotna, malina moroszka.

Klimat umiarkowanie ciepły, morski, dzięki wpływowi ciepłego Prądu Zatokowego. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 5°C i 49 mm, w lipcu 17°C i 84 mm.

Historia

W pierwszych wiekach n.e. obszary obecnej Norwegii zasiedlone były przez ludy kultury Komsa, następnie przez rozproszone plemiona Normanów. Od 2. połowy VIII w. rozpoczęły się, początkowo łupieżcze, potem kolonizacyjne wyprawy podejmowane przez ówczesnych mieszkańców dzisiejszej Norwegii wikingów. Przyniosły one odkrycie m.in. Grenlandii i północnych krańców Ameryki Północnej.

W 2. połowie IX w. rozpoczął się proces jednoczenia drobnych królestw, zakończony w 872 utworzeniem państwa norweskiego. Na przełomie X i XI w. dokonała się chrystianizacja kraju. W latach 1028-1035 Norwegia utraciła niepodległość, podbita przez Kanuta II Wielkiego, króla Anglii i Danii.

Po wygaśnięciu linii Ulfingów (1319) Norwegia dostała się pod panowanie szwedzkie. W 1397 w wyniku układu zawartego z inicjatywy Małgorzaty, królowej duńskiej i szwedzkiej, wdowie po królu norweskim Haakonie VI, Norwegia wraz z Danią i Szwecją weszła do unii kalmarskiej. Uprzywilejowane stanowisko Danii stało się powodem powstania silnej opozycji w Norwegii i Szwecji oraz wystąpień zbrojnych skierowanych przeciwko panowaniu duńskiemu.

Po wystąpieniu Szwecji z unii kalmarskiej (1523) uzależnienie Norwegii od Danii pogłębiło się. W 1536 kraj całkowicie utracił swą odrębność stając się prowincją Danii. Wieloletnie wojny duńsko-szwedzkie doprowadziły do strat terytorialnych Norwegii na rzecz Szwecji. W 1814 po wojnie duńsko-angielskiej Norwegia została przyłączona do Szwecji (oprócz Grenlandii, Islandii i Wysp Owczych). Zgodnie z konwencją o unii Norwegia i Szwecja miały wspólnego króla i politykę zagraniczną, odrębny natomiast parlament i wojsko. W połowie XIX w. zaznaczył się wzrost gospodarczy Norwegii, rozwijał się przemysł, żegluga, handel.

Narastające od 2. połowie XIX w. tendencje rozwiązania unii ze Szwecją znalazły swój finał w 1905. W przeprowadzonym w sierpniu 1905 referendum Norwegowie opowiedzieli się za pełną niepodległością. Parlament norweski (Storting) wypowiedział unię szwedzko-norweską. Kolejne referendum (listopad 1905) wyniosło na tron Norwegii duńskiego księcia Karola, który przybrał imię Haakona VII.

W czasie I wojny światowej Norwegia zachowała neutralność. W 1920 stała się członkiem Ligi Narodów. W 1935 rządy znalazły się w rękach Norweskiej Partii Pracy (NPP), która zainicjowała szereg reform społecznych. W latach 30. narodził się norweski ruch faszystowski. W 1931 utworzono partię faszystowską Północne Odrodzenie Ludowe pod przywództwem V. Quislinga. Z jego inspiracji w latach 1931-1932 Norwegia okupowała należącą do Danii wschodnią Grenlandię. W kwietniu 1940 wojska hitlerowskich Niemiec przystąpiły do inwazji na Norwegię. W wojnie obronnej Norwegów wsparły wojska sojusznicze, m.in. polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich biorąca udział w walkach o Narwik. Po załamaniu się obrony, część wojsk norweskich, rząd i król Haakon VII ewakuowali się do Wielkiej Brytanii. Istniejący w latach 1942-1945 kolaborancki rząd V. Quislinga nie zyskał poparcia społecznego. Rozwinął się i działał aktywnie norweski ruch oporu. W październiku 1944 do północnej Norwegii wkroczyli Rosjanie. 8 maja 1945 skapitulowały niemieckie wojska stacjonujące na terenie Norwegii.

Od 1945 Norwegia jest państwem członkowskim ONZ, w 1949 przystąpiła do struktur Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). W 1972 rząd norweski podpisał układ o wstąpieniu do EWG, odrzucony jednak w wyniku referendum. Kwestia przystąpienia kraju do struktur europejskich pojawiła się na nowo w latach 90. W 1992 rząd pani premier G.H. Brundtland złożył wniosek o przystąpienie kraju do Unii Europejskiej (UE). Jednakże w wyniku referendum przeprowadzonego w 1995 Norwegia nie przystąpiła do Unii.

Ustrój polityczny

Wielopartyjna monarchia konstytucyjna z jednoizbowym parlamentem - Stortingiem ze 165 miejscami.

Gospodarka

Najważniejszymi bogactwami mineralnymi Norwegii są: ropa naftowa oraz gaz ziemny, odkryte w 1977 na szelfie Morza Norweskiego i Północnego. Wydobywa się niewielkie ilości rud żelaza (Kirkenes), miedzi, tytanu, niklu, molibdenu (Knaben - jedne z największych pokładów w Europie Zachodniej), cynku, ołowiu, siarki i srebra. Prawie 100% energii elektrycznej pochodzi z elektrowni wodnych. Przemysł przetwórczy (hutnictwo aluminium), stoczniowy, chemiczny, naftowy, drzewny. Rozwinięte rybołówstwo. Uprawia się: jęczmień, owies, pszenicę, ziemniaki i rośliny okopowe.

Dochód narodowy 25 800 USD na 1 mieszkańca (1992). Struktura zatrudnienia: usługi - 72%, przemysł - 22%, rolnictwo - 6%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie ropę naftową i energię (50%), towary gotowe (15%), maszyny i pojazdy mechaniczne (14%) do Wielkiej Brytanii (24%), Niemiec (13%) i Szwecji (9%), importuje się natomiast maszyny i pojazdy mechaniczne (37%), towary gotowe (18%), chemikalia (8%) ze Szwecji (16%), Niemiec (15%) i Wielkiej Brytanii (9%).

---