Małe struktury społeczne

1Pojęcie grupy społecznej i małej grupy społecznej - definicja, cechy konstytutywne. Grupa to dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, która posiadają pewne wspólnie ustalone normy mają wspólny cel tworzą rozwiniętą strukturę grupy i mają poczucie odporności swojej grupy w stosunku do innych grup. Każdy z nas jest członkiem małej grupy społecznej całe życie społeczeństwa dokonuje się za pośrednictwem grup społecznych. W małej grupie społecz. Członkowie znają się osobiście występują w niej tylko jednostki ludzie a w dużej podsystemy i podgrupy. Ciągłość życia społecznego dokonuje się poprzez małe grupy występuje tu 3 aspekty: 1 ciągłość realizacji zadań np.: członkowie się zmieniają ale realizują zadania (rodzina), 2 ciągłość form organizacyjnych niezależnie od tego kto tworzy grupę np.: rodzinę struktura przechodzi z pokolenia na pokolenie, 3 ciągłość więzi społecznej - zapewnienie więzi społecz. to najważniejsza funkcja grupy społecznej. Cechy konstytutywne grupy to: 1zbiór osób, 2wartości wewnątrzgrupowe, 3więź społeczna, 4wewnętrzna organizacja grupy. Ad1 zbiór osób grupa liczy od 2 do tysięcy jednostek z liczebnością wiążą się trzy zagadnienia. 1zagadnienie minimum osób, aby grupa mogła zaistnieć, 2zagadnienie wpływu liczebności członków na pozostanie elementy konstytutywne grupy, 3zagadnienie wpływu wartości czy organizacji wewnętrznej grupy na liczebność grupy. Ad2 wartości wewnętrzgrupowe - funkcje grupy członkowie grupy mają wspólne wartości które przez swe współdziałanie osiągają lub zamierzają osiągnąć WARTOŚĆ = OŚRODEK GRUPOWY są dwie wersje określenia ośrodka grupowego. 1grupa społeczna polega na skupieniu się zbioru ludzi wokół wartości. Jednostki skupiają się wokół zadań, a zadania są pożądanymi stanami rzeczy czyli wartościami jakie zamierzają osiągnąć. 2pojęciem do określenia ośrodka grupowego jest pojęcie funkcji - co dana grupa wnosi jaki jej wkład i znaczenie dla innych systemów społecznych jakie rezultaty i skutki działania. Określenie „funkcje grupy” ma bardziej neutralne znaczenie niż pojęcie „wartości”, „cele”, „zadania” i wobec tego można być bardziej adekwatne do odkrywania owych wartości celów niezamierzonych ubocznych.Ad3 Więź grupowa - społeczna. Więź grupowa -fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych. Pojęcie wg Szczepańskiego Więź -zorganizowany system stosunków, instytucji środków kontroli społecznej skupiający jednostki podgrupy oraz inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do przetrwania i rozwoju. Więź społeczna to zorganizowany system elementów składowych grup ma zapewnić trwanie i rozwój grupy zaś organizacja grupy to „układ” elementów składowych grupy zapewnia współżycie członków grupy. Pogląd Szczepańskiego możemy nazwać integracyjna koncepcja więzi społ. „Więź obejmuje wewnętrzną organizację grupy, jej uporządkowanie spójność a więc to samo co ma sprawić organizacja wewnątrz grupy”. Typologia więź społecznych: -naturalna - pochodzenie i pokrewieństwo; -zrzeszenia -dobrowolne związki, przystępując do niego uzależniamy się i zobowiązuje do odpowiednich działań; -stanowione -podział członków systemy narzucone są z zewnątrz lub ustalone siłą bądź prawem stanowionym przez szersze grupy społ. (państwo) internaty, domy poprawcze. Występuje tu więź strukturalna czyli jest to dokładnie określone i egzekwowane w drodze sankcji karnych. Ad4 Wewnętrzna organizacja grupy. Grupy aby mogły istnieć muszą wytworzyć wewnętrzną organizację obejmuje ona przede wszystkim ustalenie i wyznaczenie pozycji społecznych i podział ról społecz. między członkami grupy. R.Merton twierdzi że społeczny status oraz społeczną rolę stanowią kamienie węgielne organizacji i struktury grupy. Krótko wewnętrzną organizację grupy można opisać jako system pozycji i ról społecznych oraz instytucji grupowych podporządkowanych instytucji władzy grupowej.

2Człowiek jako istota społeczna przypadki życia poza sopłecz., rola relacji społ. w kształtowaniu się społ. natury człowieka. Grupa dostarcza korzyści, określa nasze normy świadomość stosunek do innych elementów oraz determinuje wszystkie aspekty naszego życia czerpiemy wzorce. Grupa jest zdana do wywierania przymusu nacisku wpływu. Naciski są zewnętrzne a przyjmujemy je jako własne akceptujemy je jako własne akceptujemy jako coś co jest oczywiste. „Człowiek nie rodzi się ludzki - człowieczeństwo zyskuje dopiero żyjąc w społeczeństwie”. *Przypadki życia poza społeczeństwem: 1Kaspar Houser ur. 1812 przez 16 lat uwięziony nie wiedział ludzkiej twarzy. Nie umiał mówić, chodził z trudem nie był świadomy ludzkich obyczajów. 2Chłopiec Heski w 1341 uciekał na czworakach razem w wilkami nie przystosował się do kultury ludzkiej i zmarł. 3Chłopiec Islandzki znaleziony wśród owiec miał zwierzęce rysy był niechętny i dziki. 4Chłopcy Litewscy znalezieni wśród niedźwiedzi zjadali surowe jarzyny i mięso sypiali zwinięci w kłębek z trudem nauczono ich stać pionowo. Innym przykładem są dzieci przywrócone środowisku ludzkiemu: 1 Klemens z Overdyke - chował się ze świniami które pasł - najchętniej uciekał do kontaktów z ludźmi. 2Jean de Liege - zginął jako 5 letnie dziecko i 16 lat żył w lesie. „Dziki z Aveyron zachowywał się jak zwierze niewiele się nauczył i uciekł do lasu. „Wilcze dzieci” z Indii, Piotr z Hanoweru, „Dziki” z Kronsztadu - z trudnością uczyli się oni mowy ludzkiej i nabywali obyczaje społeczne. *Dziewczynka z Songi - posługiwała się kijem jednak nauczyła się mówić po francusku i wykonywać wiele czynności. *1938 USA 2 dziewczynki trzymane w całkowitym odosobnieniu Anna chowana na poddaszu budynku farmerskiego, Iza w ciemnym pomieszczeniu. Nie umiały mówić wydawały dziwne dźwięki nie umiały skupić uwagi nie rozpoznawały osób nie rozumiały poleceń bały się. Dopiero dzięki długotrwałym wysiłkom nauczono je mówić pisać czytać i bawić się z dziećmi. Społeczeństwo: - tworzy i pomnaża kulturę, -w społeczeństwie kształtuje się osobowość człowieka, -człowiek nie jest samowystarczalny nie będzie istniał jako jednostka.

3Relacja jednostka a społeczeństwo- stanowiska organicystów, nominalistów, realistów. Rozwiązanie problemu stosunku jednostki do społeczeństwa jest przesądzone wyjaśnieniem istoty społeczności ludzkiej i określeniem miejsca w niej jednostki ludzkiej. Istnieją 3 ujęcia istoty społeczności- 3 stanowiska w ujmowaniu i określaniu stosunku między człowiekiem a społeczeństwem .W starożytności Platon a współcześnie H. Spencer stworzyli fundamenty teorii organicystycznej o społeczeństwie- uznając społeczeństwo za organizm, pierwszy, pierwotny i wyższy w stosunku do człowieka. Społeczeństwo jako całość wcześniejsza- organizm- decyduje o naturze, o istocie swej części, jaką jest człowiek. Osoba ludzka sama w sobie nie ma żadnych celów, spełnia jedynie funkcje względem organizmu. społeczność tylko jako całość, jako organizm ma swoje cele, istnieje sama przez się. Jednostka ludzka natomiast sens swego istnienia i działania uzyskuje dopiero wtedy, gdy spełnia jakieś funkcje w obrębie społeczności, i to tylko w takim stopniu w jakim owe funkcje spełnia. Człowiek nie ma swych własnych osobowych praw, a tylko te, które mu przyznaje organizm, całość. Powyższe ujęcie prowadziło zawsze do totalitarnych teorii w których osoba ludzka podlegała całkowicie i pod każdym względem prawom narodu. W całości oparte na tym poglądzie były teorie totalitarne, faszyzm i hitleryzm. Równolegle do pierwszych prób ujęcia organicystycznego powstawały w historii myśli przesłanki teorii nominalistycznej (mechanicystyczn, atomicystycznej) przesłanki teoriopoznawcze dla tej teorii stworzyli już Anaksagoras i Demokryt, gdy twierdzili, że istnieją jedynie rzeczy jednostkowe, zaś całości , systemy są jedynie tworami umysłu ludzkiego. Na forum społeczne tą teorię przenosili kolejno sofiści, cynicy, upatrujący szczęście człowieka w uniezależnieniu się od świata potem epikurejczycy, głoszący, że istnieją wyłącznie jednostki ludzkie, społeczność zaś jest sumą jednostek. Społeczność jest tworem myśli ludzkiej, jest to nazwa, której realnie nie odpowiada żaden desygnat w świecie rzeczywistości. Wg. tej teorii dobro powszechne jest sumą dóbr największej liczby jednostek, nie ma natomiast dobra wspólnego, odrębnego od dóbr poszczególnych jednostek. Stosunek zatem między jednostką a społecznością układa się w ten sposób iż społeczność(jeśli istnieje) jest całkowicie podporządkowane jednostce. Ten naturalny układ powinien być ideałem w stosunkach społecznych. Zadaniem społeczeństwa, celem jest usuwanie tych trudności i przeszkód, które uniemożliwiają osiągnięcie dóbr prywatnych największej liczbie jednostek. Powyższe teorie okazywały się teoriami antyhumanistycznymi. Doprowadzały one bowiem do pogwałcenia praw człowieka, jego godności i uniemożliwiały jednostkom ludzkim rozwijanie ich osobowości. Teoria organicystyczna -hipostazując społeczność, a szczególnie państwo uczyniła z człowieka środek dla zbiorowości. Teoria nominalistyczna (indywidualistyczna) uczyniła -przez odrzucenie więzów społecznych- większość ludzi narzędziem i środkiem w rękach nielicznych jednostek. Przeciw obu tym teoriom wyrosło stanowisko realistyczne (teoria funkcjonalna). Znalazła ona swoje ujęcie już w twórczości Św. Augustyna i Św. Tomasza z Akwinu. w ich definicjach wyraża się myśl, że społeczeństwo nie jest bytem substancjalnym, ale są nim jedynie osoby ludzkie, które społeczeństwa bądź społeczeństwo tworzą. Społeczności ludzkie istnieją realnie, są całościami odrębnymi od osób, które je tworzą. Społeczność jest bytem realnym i polega na powiązaniu, uzależnieniu się zespołem stosunków podporządkowania i współpracy przez osoby tworzące tą społeczność. owe połączenia dokonuje się dla osiągnięcia określonego dobra. Typ więzi łączącej osoby w społeczeństwie ma charakter duchowy. Czynnikiem jednoczącym jednostki jest zawsze jakieś dobro, cel, wspólne potrzeby. Ponieważ jednostki tworzą społeczności, aby uzyskać pełnię człowieczeństwa, zatem to społeczeństwo ma mu służyć, pomagać. Każda społeczność, organizując jednostki dla ich dobra w rodzinę, państwo, naród ma za swe naczelne zadanie osiąganie dobra wspólnego dla wszystkich. Jednostki mają więc uprawnienia względem grupy w zakresie domagania się realizacji ich dóbr jednostkowych za pośrednictwem dobra wspólnego. Z drugiej strony społeczności , aby osiągnąć wyznaczone im cele, zobowiązują jednostki i wymagają od nich odpowiedniego działania na rzecz dobra wspólnego. W ten sposób osoba jest autonomiczna i wyrasta ponad zbiorowość, ale w pewnym zakresie jest też podporządkowana społeczności.


4Teorie grupy społecznej. Strukturalno-funkcjonalna- Najstarsza i ominująca teoria wyjaśniająca zbiorowe życie ludzi. Współcześni twórcy to: C.Levi- Strauss, A.Radcliffe- Brown, Malinowski, .Parsons i inni. Istotą tej teorii jest pogląd, że jest zawsze i przede wszystkim "ustrukturalizowane" w postaci "systemów społecznych" tj. całości spełniających określone funkcje względem większych całości. Punktem wyjścia analizy jest badanie budowy danego systemu społecznego i funkcji jakie on spełnia na rzecz systemu szerszego. Ma to pokazać jakie funkcje spełnia każdy z elementów systemu na rzecz całości. ta teoria nie operuje zatem pojęciem grupy społecznej a1e pojęciem systemu społecznego. Drugim podstawowym pojęciem jest "funkcja" rozumiana jako określająca rodzaj aktywności spełnianej przez dany element na rzecz określonego systemu społecznego. Elementami w systemie mogą być jakieś części danego systemu, poszczególne przedmioty. W świetle założeń tej teorii grupę społeczną można określić jako system społeczny- pewną całość w szerokiej strukturze syst. Społ, spełniającą określone funkcje na rzecz szerszych systemów społecznych. W tym ujęciu analiza funkcjonalna koncentruje się na problematyce funkcji, gdy strukturalizm koncentruje się na analizie budowy- struktury systemów społ. oraz zasad je organizujących. Funkcjonaliści zajmowali się głównie systemami kulturowymi i wzorów zachowań natomiast strukturaliści badali procesy społeczne. W obu przypadkach badano społeczeństwa pierwotne i chłopskie. Radcliffe- Brown reprezentuje strukturalizm funkcjonalny- przedmiotem jego analiz jest struktura społeczna systemu. Stanowi ona uregulowane stosunki pomiędzy jednostkami i zbiorowościami osób w danym systemie społecznym i zapewnia systemowi społecznemu jego jedność i zwartość. Malinowski reprezentuje orientację funkcjonalną, odwołuje się do wielości grup społecznych, operuje pojęciem grupy społecznej. Wg. niego u podstaw powstawania i funkcjonowania grup społecznych tkwią potrzeby, które pobudzają aktywność człowieka. Potrzeby te Malinowski grupuje w 3 kategorie: potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczno- kulturalne. Potrzeby biologiczne i konieczność ich zaspakajania powoduje organizowanie się ludzi w różne grupy społeczne. Aby grupy mogły funkcjonować, muszą być określane sposoby działania, normy etc. Potrzeby biologiczne (np. zaspakajania głodu, bezpieczeństwa) powodują kształtowanie się rodzin, różnych grup pokrewieństwa etc. Potrzeby nawet biologiczne nie mogą być pojmowane jako impulsy fizjologiczne, gdyż są one regulowane przez zwyczaje, normy, ludzie występują tu jako członkowie grup społecznych, a nie jako organizmy. Działalność i formy organizacji powodują kształtowanie się dalszych potrzeb- psychicznych i społeczno- kulturowych- te zaś wymagają powstawania dalszych form organizacji społ. I wzorów kulturowych. Koncepcję Malinowskiego charakteryzuje "kulturalizm" czyli pogląd iż kultura danego społeczeństwa reguluje stosunki społeczne, służy zaspakajaniu gatunkowych i indywidualnych potrzeb danej zbiorowości. Parsons rozwija teorię funkcjonalną jeszcze w innym kierunku. System społeczny oznacza wg niego każdy zorganizowany wzór- model interakcji. System społeczny powstaje dzięki instytucjonalizacji działań ludzkich i polega na uwzorowaniu, określeniu schematów interakcji zachodzącymi między jednostkami, zajmującymi różne pozycje. Wzory takich działań polegają regulacji normatywnej i wypełniane są wartościami. Do zintegrowania osobowości- podmiotów działających dochodzi za pośrednictwem 2 mechanizmów: mechanizmu socjalizacji i mechanizmu kontroli społecznej. Mechanizm socjalizacji polega na internalizacji przez jednostkę wzorów działań, norm, wartości, powodujących, że jednostka w interakcji działa zgodnie z innymi. Kontrola społeczna natomiast przez system nakazów, norm połączonych ze stosowaniem nagród i kar oddziaływuje prewencyjnie lub represyjnie na działania osobowości i innych podsystemów w szerszym systemie. Ujęcie interakcjomzmu symbolicznego Prekursorem tego kierunku jest przede wszystkim G.Mead - a istotą jego koncepcja jaźni i interakcji. Rzeczywistość społeczna- w tym ujęciu- sprowadza się do wzajemnych oddziaływań czy działań między jednostkami. Tym co naprawdę istnieje, są jednostki ludzkie, oddziałujące na siebie za pomocą symboli. Interakcja symboliczna jest elementarnym faktem społecznymi dopiero za jej pomocą można wyjaśnić inne zjawiska społeczne. Interakcja - w ujęciu interakcjonizmu symbolicznego oznacza takie społeczne działanie, gdy 2-e osoby oddziałują na siebie za pośrednictwem komunikacji, modyfikując nawzajem swoje zachowanie. Ludzie nie reagują, ale interpretują, definiują swoje zachowania. Interakcja ma zatem charakter symboliczny, ponieważ polega na wymianie przekazów komunikacyjnych. Pojęcie działania "komunikacji symbolicznej", symboli werbalnych, niewerbalnych gestów etc. jest istotnym założeniem teorii interakcjonizmu. Drugim istotnym elementem tej koncepcji jest założenie, że jednostka nie odtwarza pewnych działań, ale je konstruuje, jest twórcą, interpretuje zachowania partnera, wchodzi w jego rolę, następnie podejmuje odpowiednie działania. Jednostka jest bowiem świadoma siebie, posiada jaźń. Kontynuator Mead'a Herbert Blumer. Punktem wyjścia jego teorii jest reinterpretacja założeń Meada'a- człowiek jest wyposażony w jaźń - mechanizm dzięki któremu może sobie udzielać rad, wskazywać sobie zachowania. czy podejmować decyzje. Drugie założenie głosi, że ludzkie działanie czyli interakcja, jest symboliczne i zachodzi za pomocą symboli. Inerakcja jest konstruowana bo jaźń jest nieprzerwanym procesem w którym istota ludzka postrzega rzeczy, ocenia je, nadaj im znaczenie po czym na tej podstawie podejmuje decyzję działania. Zachowanie ludzkie nie jest zatem rezultatem takich sił jak naciski środowiskowe bodźce, motywy ale wynikiem sposobu, w jaki interpretuje i poczyna sobie z nimi w działaniu, które konstruuje. Blumer wyjaśnia, że interakcje dokonują się w kontekście społecznym -jednostka przystosowuje swoje działania niejako dwukrotnie: raz w stosunku do drugiego partnera a następnie do innych tzw. uogólnionego innego. Wg Blumera zjawisko społecznej organizacji, grupy czy społeczeństwa sprowadzałoby się do podobieństwa interakcji oraz do wzajemnego dostosowania się czy zharmonizowania interakcji wykonywanych przez wielu ludzi ale też do pewnej powtarzalności interakcji wykonywanych wg pewnych wzorów . Wszelka organizacja sprowadza się do tego, że stanowi ramę w której jednostki działają i która kształtuje sytuacje , w jakich jednostki działają. Wspólnota i stowarzyszenie- F. Tonnies- socjolog niemiecki ogłosił w 1887 słynną rozprawę pt. Gemeinschaft und Geseltschaft w której opisał istotę wspólnot i społeczeństwa (czyli grupy wspólnotowe i grupy umowne) u źródeł powstawania grup społecznych tkwi wola jednostek. Istnieją 2rodzaje woli wg autora wolę organiczną, spontaniczną irracjonalna i wolę refleksyjną zwaną racjonalną. Te dwa rodzaje woli tkwią u źródeł więzi, czyli zależności i stosunków oraz powstałych na ich podstawie grup społecznych. Te rodzaje więzi, w których przeważa wola organiczna, nazywane są wspólnotami, a te które są kształtowane przez wolę refleksyjną- społeczeństwami. Pierwszemu rodzajowi woli organicznej odpowiadają stosunki naturalne. Zalicza się tu grup oparte na stosunkach pokrewieństwa, oparte na stosunkach przyjaźni, oraz grupy sąsiedzkie, w których ziemia i wspólne zamieszkiwanie rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania. Drugiemu rodzajowi woli odpowiadają stosunki umowne, kontraktowe czyli te grupy społeczne, które opierają się na odpowiednich porozumieniach między jednostkami dla osiągania określonych celów- są to spółki, zrzeszenia, związki etc. Grupa pierwotna- Cooley w książce "Social Organization" (1909r) podzielił grupy społeczne na grupy pierwotne i grupy wtórne, pochodne. Do grup pierwotnych autor zaliczył grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa, stosunkach przyjaźni, stosunkach sąsiedzkich Cechy grup pierwotnych: -grupy małe oparte na stycznościach bezpośrednich -wież społeczna oparta na stosunkach społecznych osobowych -jednostka występuje tu w całej swej osobowości; płaszczyzny obcowania są tu wielorakie -wysoki poziom identyfikacji członków z grupą -homogeniczność członków (gr. Pierwotna obejmuje i kształtuje całość osobowości swych członków) Ujęcie humanistyczne- Znaniecki w swym systemie socjologii , określając właściwości świata kultury, w tym świata społecznego, użył pojęcia "współczynnik humanistyczny" wyjaśniając, że właściwością świata kultury jest to, że jest ona zawsze czyjaś. Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi, istoty świadome i aktywne i każde zjawisko kultury, w tym zjawisko społeczne, musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach. Działania społeczne zaś są to świadome czynności ludzkie, mające znaczenie i skierowane do wartości społecznych, którymi są inni ludzie. Wartości określał Znaniecki jako aktualne lub potencjalne przedmioty czynności. W ramach rzeczywistości społecznej autor wyróżnił4 kategorie zjawisk społecznych (dynamiczne układy społeczne): działania społeczne, stosunki społeczne, indywiduum społeczne (osoba społeczna), grupy społeczne. Grupa społeczna- wg Znanieckiego to najbardziej złożony układ społeczny, powiązany stosunkami społecznymi osób wokół wspólnych wartości, do których osoby te, jako całość dążą. Aby istniała grupa, musi istnieć świadomość grupowa, grupa jest doświadczana przez członków. Świadomość grupowa w doświadczeniu jednostki obejmuje poczucie przynależności, uczestnictwa, odrębności w stosunku do innych grup. Grupa społeczna istnieje w sferze doświadczenia jako świadomość grupowa, gdyż istnieje w sferze działania. W sferze działania istnieje zaś dzięki rolom społecznym. Rola społeczna może być określana jako całokształt obowiązków, których spełnienia domaga się od jednostki krąg społeczny, na podstawie statusu , jaki dana jednostka zajmuje. Grupa społeczna jest pewnego rodzaju systemem ról społecznych. Szczególne znaczenie przypisywał Znaniecki rolom przywódców, ideologów, twórców, organizatorów, jako tym którzy są świadomi wspólnych wartości dla grupy, niezbędnych dla jej istnienia i przewodzą jej działalności. Istotne znaczenie ma też organizacja grupy- występuje wtedy gdy: -zjednoczenie jednostek jest względnie trwałe, a ich czynności jako członków grupy są względnie trwałe, -funkcje są podzielone, od każdego członka oczekuje się określonych czynności, -czynności członków są zintegrowane ze względu na wspólny cel, -stanowiska w grupie są oddzielone od konkretnych osób, -czynności wykonywane przez jednostki jako członków grupy są przez nią usankcjonowane


5Znaczenie studiów empirycznych E.Mayo w mikrosocjologii eksperymentalnej - eksperyment w zakładach Hawthorne. Badania przeprowadzone przez E.Mayo, T.Whiteheada, F.Roethlisbergera zaliczamy do klasyki mikrosocjologii pomimo tego iż są one z dziedziny socjologii przemysłu i organizacji. Podczas prowadzenia tych badań przez tą grupę została opracowana bardzo wartościowa analiza sposobu funkcjonowania i struktury małej grupy społecznej. W trakcie trwania jednych z pierwszych eksperymentów w zakładach Hawthorn należących do Western Elecyric Company, postanowiono zbadać wpływ warunków pracy na wydajność, zmęczenie pracowników oraz odczuwane przez nich motywacje do pracy. W tym celu utworzono specjalny pokój badań (pomieszczenie eksperymentalne) gdzie chciano określić wpływ czynników fizycznych na pracę grupki robotnic, odpowiednio manipulując, zmieniając oświetlenie miejsca pracy, przerwy w pracy jej czas trwania itp. Wyniki osiągnięte dzięki tym eksperymentom nie potwierdzały w sposób jednoznaczny oczekiwań badaczy. Zaobserwowano ogólną tendencję do poprawy wydajności pracy oraz morale pracowniczego, jednak nie stwierdzono korelacji między wprowadzonymi zmianami a ogólną poprawą pracy. Pytanie co wpływa na to polepszenie zostało bez jednoznacznej odpowiedzi. Aby rozwiązać ten problem rozpoczęto drugą fazę badań, która polegała na przeprowadzeniu wywiadów o charakterze socjologicznym z załogą pracowniczą zakładu. W ten sposób chciano ustalić czynniki wpływające na satysfakcję z pracy i jej wydajność. W wywiadach tych prawie wyłącznie odnoszono się do fizycznego środowiska pracy, gdyż zgodnie z akceptowaną wtedy teorią to one miały główny wpływ na pracę i dzięki ich analizie można uzyskać odpowiedzi na nurtujące pytania. Jednak takie podejście także okazało się nie do końca odpowiednie. Wobec takiej sytuacji wprowadzono do koncepcji badań zupełnie nową wręcz rewolucyjną zmianę nazwaną "kontekstem społecznym". Podczas przeprowadzana wywiadów zwracano teraz większą uwagę na interpretację wypowiedzi pracowników nie przypisując ich komentarzy wyłącznie osobistym sytuacjom ale także wiążąc je z istniejącymi stosunkami społecznymi pracowników w obrębie zakładu pracy. Wpływ na te stosunki miały powstałe w zakładzie grupy formalne i nieformalne , do których należeli poszczególni pracownicy znajdujący się w nich na określonych pozycjach społecznych. Po przeprowadzeniu kolejnych badań sformułowano tezę iż grupy społeczne powstałe w zakładzie, w dużym stopniu wpływały na zachowania swoich członków odpowiednio je kształtując. Te stosunkowo małe , autonomiczne grupy istniejące w strukturze organizacyjnej zakładu pracy , miały rzeczywisty wpływ na przebieg procesu pracy. W grupach tych istniał swoisty system wartości, który kierował ich poczynaniami. Status poszczególnych jednostek należących do nich określany był przez stopień zgodności jej poczynań z systemem: wartości przyjętym przez grupę. Spełniała ona także szereg funkcji wobec swoich członków. Najważniejsze z nich to ochrona przed wewnętrzną niedyskrecją oraz ochrona przed zewnętrznymi ingerencjami. Grupy te wykształciły mechanizm wewnętrznej kontroli społecznej. Sprawowana ona była za pomocą wielu środków: sarkazm, "związanie" członków z grupą , ośmieszanie. Grupa w ten sposób mogła wywierać presję i sprawować kontrolę nad swoimi członkami. Autorzy badań w Hawthorne odkryli także iż w odróżnieniu od pojedynczych pracowników robotnicy należący do grup pracowniczych nie działali racjonalnie lecz zgodnie z grupowym systemem zapatrywań.

6Pojęcie pozycji społecznej w grupie Pojęcie pozycji społecznej jest jednym z pojęć określających strukturę i stratyfikację małej grupy społecznej Pozycja społeczna w grupie może być rozumiana jako "zestaw" uprawnień i obowiązków wyznaczonych przez określoną społeczność grupy, dla jednostki bądź kategorii jednostek. Grupa określa więc obowiązki społecznie uznane za przysługujące danej jednostce oraz obowiązki, których wypełnienie jest oczekiwane, kierowane do danej osoby czy grupy osób. Pozycja społeczna jest tu więc wyznacznikiem miejsca w strukturze rangowej, prestiżu, określając mniejsze czy większe uznanie. Nieco inaczej definiował to pojęcie R.Linton. Negował on prestiżowe ujęcie pozycji społecznej twierdząc iż jednostka może zajmować tyle pozycji ile pełni ról w danych grupach społecznych. A więc pozycja społeczna jest miejscem zajmowanym przez daną jednostkę w określonym czasie i systemie społecznym. W danych grupach rodzaje pozycji i ich liczba zależą głównie od charakteru grupy. W przypadku grup produkcyjnych wyznacznikami pozycji i ról mogą być: rodzaje technologii produkcji oraz świadczone usługi, podział pracy, rodzaje wyposażenia technicznego itp. Znaczną role odgrywać tu mogą także cechy indywidualne jednostek: wykształcenie, tytuł, zawód, płeć, wiek ( w grupie pracowniczej staż pracy) itp. W grupach o charakterze zrzeszenia czy związku pozycje społeczne i wypływające z nich role zależne są od celów związku, liczby członków a także ich indywidualnych predyspozycji.


7Hierchiczność pozycji społecznych. Istotnym elementem struktur wewnętrznych jest ich hierarchiczność. Niekiedy spotykam się pogląd który trudno byłoby obronić że dopiero stratyfikacja wprowadza do danej grupy wyraźnie widoczną hierarchizację podział na poziomy hierarchiczne i rangi. Wydaje się że zarówno struktury jak i stratyfikacje grupowe niemal w równym stopniu są układami hierarchicznymi aczkolwiek w odmiemy sposób inaczej hierarchizują grupę. Hierarchiczność pozycji zasadza się na odmiennym poziomie różnorodnej zdolności do wywierania wpływu na grupę nierównym dostępie do informacji nierównym stosunku do sankcji grupowych zróżnicowanym rozmiarze konformizmu przypisanego danej pozycji itd. Wszystkie te cechy pozycji mają silną zdolność do generowania hierarchii wewnątrz grupowej lecz co jest rzeczą istotną wynikają one z logiki struktury nie zaś z cech jednostek zajmujących te pozycje.


8Pozycja społeczna. Pewne hierarchie wewnątrzgrupowe wydają się silniej spetryfikowane i bardziej autonomiczne wobec jednostki podczas gdy inne są bardziej elastyczne bardziej uzależnione od aktualnego poziomu działania jednostki. Te ostatnie pozostają obiektywnym układem wewnątrzgrupwoym jednakże zmiana ich kształtu wydaje się leżeć w granicach działania pojedynczej jednostki. W tym punkcie dochodzimy do rozróżnienia: po 1)Podstawowym tworzywem struktury małej grupy którą tu analizujemy są przede wszystkim normy wartości i cele grupy jako całość znajdujące potwierdzenie w kulturze grupy. Towarzyszą im oczekiwania wymogi sankcje i żądanie które mogą się przejawić w rozmaity sposób. Z powodu ich silnego związku z kulturą grupy z powodu silnych związków z interesami członków z powodu legitymizowania istniejących układów władzy w małej grupie struktury bliskiego dystansu ulegają głębszej peryfikacji i cechują się wyższym stopniem autonomii niż stratyfikacja. Tymi konstelacjami podukładami stanowiącymi elementy struktury są właśnie pozycje społeczne. STATUS SPOŁECZNY - jest w dużym stopniu hierarchicznym grupy pochodnym wobec danej struktury bliskiego dystansu lecz dodatkowo zdeterminowanymi cechami jednostek statusu te posiadających. Wynika to z stąd że chociaż struktury wewnętrzgrupowe są mniej podatne na uwarunkowania czasu miejsca i sytuacje to stratyfikacja jest układem którego kształt w dużym stopniu należy od okoliczności w danym okresie sytuacji wewnątrzgrupowej niekiedy nawet od indywidualnych cech jednostki. Stratyfikacja jest pochodną struktury dlatego też określany status swą zdolność do wywierania wpływu egzekwowania władzy przede wszystkim czerpać musi z zasobów jakim dysponuje odpowiednie dla tego statusu pozycja. Status społeczny jest specyficzną jednostką elementem stratyfikacji grup społecznych składających się z szeregu tzw. charakterystyk lub czynników. Czynnik status jest charakterystyka aktora mającego dwa lub więcej poziomów każda z tych charakterystyk jest związana z odrębnymi oczekiwaniami moralnymi oraz oczekiwaniami dotyczącymi działania tzw. w jaki sposób dana jednostka będzie się zachowywać lub działać. Czynniki statusu mają być szczegółowe lub szerokie w zależności od tego z jakimi określeniami poziomu oczekiwań są one związane. Szczegółowość danego poziomu oczekiwań lub czynnika statusu wynika ze stopnia zdefiniowania lub określenia danej pozycji.


9Rola społeczna - pojęcie. Rola społeczna danej jednostki jest strukturą wielopoziomową złożoną ze zjawisk różnego typu. Przede wszystkim obejmuje z różne poziomy i dwa szerokie zakresy zjawisk społecznych są to: 1strukturalne narzucane nakazy roli a więc wszelkiego rodzaju społeczne przepisy żądania dotyczące działań i zachowań jednostki. Określają one aczkolwiek nie zawsze jednoznacznie - standard pożądanych przez grupę zachowań osoby zajmującej w niej określoną pozycję społeczną. 2osobowościowa definicja roli - obejmuje ona wszelkie elementy składające się na poziom pierwszy które zostały zinternalizowane przez jednostkę stając się elementami struktury jej osobowości. Oba poziomy roli społecznej jednostki wywodzą się z odrębnych dziedzin rzeczywistości społecznej. Ad1struktualnie narzucone nakazy roli I-są składnikiem grupy społecznej, jej systemu norm i wartości - jej struktury. Ad2 osobowościowa definicja roli -II/ jest komponentem osobowości jednostki. Jednakże specyficzna całość jaką tworzą koniunkcja obu poziomów roli jest niewątpliwie nową jakością która blokuje się na obszarze mikrostruktur lecz jest czymś więcej niż tylko składnikiem struktury grupy. To coś więcej wynika z faktu że przecież tak rozumiana rola społeczna zawiera nie tylko czyste elementy struktury (normy wartości nakazy czy wymogi) ale także nakazy i wymogi zinterpretowane przez jednostkę. Daniel Levinson utrzymuje że tradycyjną teorią roli społecznej można poddać krytyce z powodu założenia że definicja roli jednostki determinowana jest nieomal całkowicie przez strukturę społeczną. W tej kwestii wytworzyły się dwa podejścia 1ci badacze którzy upatrują w niej głębszego czynnika determinującego osobowość jej poszczególne elementy i cechy. Usiłują oni wskazać poszczególne jej segmenty i ich wpływ na osobowość. 2odwrotnie czynią badacze osobowości. Ci z kolei nie grerują adekwatnym rozpoznaniem zewnętrznej wobec jednostki rzeczywistości - struktury społecznej - wysuwają tezę dokładnie przeciwną. Twierdzenie że adaptacja jednostki jest determinowana przede wszystkim osobowością oraz że rzeczywistość jest w przeważającej część amorficzną planę ustrukturalizowaną przez jednostkę dla zaspokojenia jej wewnętrznych potrzeb. Niewątpliwie jak pisze Levinson indywidualna koncepcja roli i indywidualne pełnienia roli nie emanuje z głębin świadomości całkowicie ukształtowane oni nie są lustrzanymi odbiciami szablonu ustalonego przez strukturę społeczną. Oba ogólne poziomy roli zawierają dalsze elementy strukturalne: subpoziomy odgrywające istotne funkcje. Strukturalne nakazy roli obejmują z jednej strony tzw: 1ułatwienie roli tj. określenie czynniki natury technicznej ekologicznej a przede wszystkim kulturowej które powodują że pewne normy wchodzą w rodzaj nakazów i wymogów roli są szczególnie łatwo uzależnione. 2 dylematy lub problematyczne kwestie roli otóż każda z ról zawiera także normy wartości nakazy itp. Które są wieloznaczne umożliwiają rozbieżne interpretacje czy wręcz znajdują się w sprzeczności z pozostałymi nakazami roli. Istnienie dylematów roli ma dość wyraźny wpływ na działanie struktur społecznych prowadzący do zmniejszenia efektywności grup narastanie konfliktów i napięć w zbiorowościach. Koncepcja roli - jest subpoziomem dotyczącym aspektu osobowościowego subpoziomu ten obejmuje głównie system normatywne system wymogów żądań i nacisków płynących ze struktury społecznej a zinternalizowanych przez jednostkę. Aspekt behawioralny roli - czyli odegranie roli - sprowadza się ono do zachowania jednostki zdeterminowanych z jednej strony przez nakazy i wymogi strukturalne z drugiej strony do zachowań zdeterminowanych przez koncepcje roli a zatem w jakimś sensie zdeterminowanych wewnętrznie przez osobowość jednostki.


10Jednostka a rola społeczna - autonomia i scalenie. Funkcjonalna i strukturalna autonomia jednostki. Funkcjonalna autonomia jednostki - W języku strukturalnej teorii wymiany (P.M.Blaua) można ją określić następująco: jeśli struktura A (lub jednostka A) odczuwa określaną potrzebę, która może być spełniona tylko przez jedną jedyną strukturę (lub jednostkę) B, to A jest potencjalnie zależna ad B. Jednakże, jeśli A może na przykład zmusić B do świadczenia korzyści na rzecz A bez odwzajemniania, wówczas A może uniknąć uzależnienia ad B. Tymczasem ów proces wymiany nie zachodzi w próżni czy w izolacji, lecz w określonym kontekście strukturalnym, w kontekście określonego systemu czy szerszej struktury. Wynika stąd, że aby struktur (lub jednostek) A mogła unikać uzależnienia od B, musi być względnie niezależna ad wielu pozostałych struktur (lub jednostek) danego systemu. Z perspektywy podejścia strukturalnego, "strukturalna" autonomia jednostki ,polega na takiej manipulacji wewnętrzną stratyfikacją roli, dzięki której jednostka uzyskuje względną niezależność od nacisków strukturalnych, względną odporność na nie. Możliwość i umiejętność uzyskiwania zarówno autonomii strukturalnej, jak i funkcjonalnej jest warunkiem wstępnym i niezbędnym uzyskania przez jednostkę zdolności do unikania stanów alienacyjnych. Oba rodzaje autonomii jednostki: funkcjonalna, polegająca na uniezależnianiu się struktury (lub jednostki) od struktur (lub jednostek), z którymi znajduje się ona w bezpośredniej interakcji, oraz strukturalna, której sens, polega na zdolności do przeciwstawiania się naciskom strukturalnym rozerwania tej struktury i równocześnie bez szczególnego narażania się na różnego typu sankcje, wydają się wobec siebie komplementarne. W związku z tym określone sposoby uzyskiwania autonomii w ramach indywidualnej roli społecznej traktuję jako sposoby i środki wspólne dla obu typów autonomii. Rozłam w roli {role distance). W pewnych okolicznościach dochodzi do rozłamu w roli lub też jednostka swym działaniem wyraża istnienie takiego rozłamu. Ten specyficzny stan struktury roli jednostki jest, z jednej strony, jednym ze skutecznych sposobów unikania sytuacji alienacyjnych, a z drugiej - objawem bardzo wysokiego stopnia autonomii jednostki Celem zarówno manipulowania stratyfikacją roli, materializacji jest osiągnięcie autonomii jednostki na skutek specyficznego rozłamu pomiędzy dwoma podstawowymi segmentami ro1i: strukturalnie narzucanymi nakazami roli, i osobowościowa definicją roli, z drugiej. Strukturalnie narzucone nakazy roli ,należą do strefy zewnętrznej jednostki struktury społecznej, osobowościowa definicja roli jest zaś de facto częścią wewnętrznej konstytucji jednostki i behawioralnych konsekwencji, jakie z niej wynikają. Stąd też jakkolwiek oba te segmenty roli są częściami jednej złożonej struktury, to, że pochodzą one z dwóch różnych sfer rzeczywistości, powoduje, że zrozumiałe wydaje się istnienie między nimi większego lub mniejszego rozłamu czy też czegoś w rodzaju dialektycznej wzajemnej sprzeczności. Inaczej rzeczy się mają w wypadku rozłamu w roli, o którym pisał Goffman. Jest to sytuacja odmienna od poprzednich, w tym sensie, że rozłam ma miejsce w obrębie jednego z segmentów roli - osobowościowej definicji. Jest to zjawisko wtórne wobec rozłamu pierwszego typu. Jak zauważają J.Ford, D.Young i S.Box, funkcjonalna autonomia jednostki, możliwa, jak wiadomo, dzięki rozłamowi dwóch podstawowych segmentów roli, jest wstępnym warunkiem rozłamu w obrębie osobowościowej koncepcji roli. Sytuacja typowa jest ta taki stan, w którym, po pierwsze, koncepcja roli bywa skonstruowana tak, aby sprostać potrzebom i wymogom, jakie narzuca jednostce struktura społeczna. Nigdy nie dochodzi do całkowitego podporządkowania się jednostki strukturze roli, a już z całą pewnością nie dokonuje się całkowita i wierna internalizacja tych strukturalnych wymogów. Jednostka internalizuje wymogi, nakazy i wartości struktury w sposób selektywny, starając się jednakże pozostawić w pewnych granicach "bezpieczeństwa", co z jednej strony umożliwia jej dokonanie rozłamu w roli i osiągnięcie pewnego poziomu autonomii, z drugiej zaś nie naraża jej na zbyt drastyczne sankcje i represje. Po drugie, koncepcja roli bywa konstruowana tak, aby sprostać pewnym wewnętrznym, psychicznym i osobowościowym potrzebom jednostki: Chodzi bowiem o to, aby koncepcja roli wyrażała rzeczywistą jaźń jednostki, kształt jej psychologicznej odmienności. Zewnętrzny obserwator może wówczas na podstawie analizy koncepcji roli orzec, jakie cechy osobowości ma jednostka. Po trzecie, zachowania jednostki, to jest czwarty subpoziom struktury roli indywidualnej, zwany odegraniem roli, są pierwotnie "w ostatniej instancji" zależne od właściwości psychologicznych jednostki, od cech jej osobowości. Dlatego też powiada się, że sposób odgrywania roli wyraża to, kim jest dana jednostka, stanowi przejaw jej rzeczywistej osobowości, jaźni czy jej koncepcji własnej osoby. Niemniej jednak często dochodzi do rozdźwięku pomiędzy tym, co czyni dana jednostka, a tym, kim jest. Niekiedy ma to jedynie ,postać braku bezpośredniego związku pomiędzy koncepcją , jakie jest sprzeczne z prawidłową osobowością tej jednostki a wówczas "przeczy ona samej sobie" lub "nie jest sobą". Pojawia się wyraźmy rozłam w osobowościowej koncepcji roli. Otóż działania, dzięki którym jednostka dokonuje rozłamu i wyraża jego istnienie, prowadzą do wtórnej, głębszej autonomii jednostki do jej niezależności od struktur społecznych. Są to zarazem działania wymagające szczególnych umiejętności, a ponadto możliwe jedynie wtedy, gdy jednostka osiąga autonomię funkcjonalną lub strukturalną wreszcie - są to działania niosące ze sobą niebezpieczeństwa natury psychologicznej (jeśli pojawiają się zbyt często lub też trwają zbyt długo) w postaci utraty kontroli nad jaźnią i różnorodnych chorób psychicznych. Scalenie jednostki z rolą społeczną. Stany autonomii funkcjonalnej lub strukturalnej jednostka może też osiągnąć, budując strukturę swej indywidualnej roli w sposób całkowicie odmienny. Autonomia nie musi bowiem koniecznie oznaczać oddzielenia, odseparowania się czy uniezależnienia jednostki od nacisków i wymogów strukturalnych. Jak utrzymuje RTurner ludzie wykorzystuj role także jako środki samoidentyfikacji i samopotwierdzenia się. "Pewne role - pisze JTurner, komentując to zjawisko - są więc dla jednostek ważniejsze i opierają się oddzieleniu lub odseparowaniu od koncepcji samego siebie, jaką posiada dana jednostka. Role wyzwalające silne emocje, które ludzie zdają się grać niezależnie od sytuacji, z których nie chcą zrezygnować oraz które dodatkowo wiążą z określonymi postawami, pociągają za sobą wyraźne scalenie jaźni danej jednostki z rolą". Chodzi więc o sytuację dość specyficzną, w której autonomia jednostki, możliwość realizowania jej wewnętrznych, osobowościowych potrzeb i dążeń, możliwość zrealizowania samego siebie jest osiągana w całkowicie odmienny sposób niż analizowane poprzednio - przez scalenie się, całkowite zidentyfikowanie z pełnioną rolą. Scalenie jednostki z rolą nie dokonuje się więc na skutek usunięcia rozłamu czy to wewnątrz osobowościowej definicji roli, czy też między oboma podstawowymi segmentami struktury roli jednostki. Byłoby to bowiem sprzeczne z poprzednimi metodami uzyskiwania autonomii. Układ powiązań i zależności w obrębie struktury roli indywidualnej jest taki, ,iż czwarty jej subpoziom- odegranie roli - jest bezpośrednio zdeterminowany przez koncepcję roli. Ta natomiast jest wprawdzie bezpośrednio determinowana poprzez strukturalnie narzucone nakazy roli, ale nie jest ich wiernym odbiciem. Powstając w wyniku ścierania się ze sobą dwóch sił: strukturalnych nacisków i nakazów, z jednej stromy oraz wewnętrznych, osobowościowych po trzeb i dyspozycji, z drugiej, zawsze jest do pewnego ,stopnia odchyleniem od kształtu nakazów roli. Odpowiedniość sposobu odegrania roli oraz różnorodnych elementów, subpoziomów i, ogólnie rzecz biorąc, treści -strukturalnie narzuconych nakazów roli jest dość luźna, albowiem poważny, modyfikujący wpływ na granie roli wywiera koncepcja roli. Gdy jednak pojawia się bardzo głęboka harmonia między trzema elementami struktury roli - strukturalnymi nakazami roli, dyspozycjami psychicznymi i cechami osobowościowymi jednostki oraz jej koncepcją roli dochodzi do scalenia jednostki z rolą, czego rezultatem jest odegranie roli całkowicie ,zgodne ze strukturalnymi nakazami i naciskami. Jednostka osiąga autonomię, albowiem stapia się ze strukturą tak dalece, że strukturalne potrzeby, dążenia i wartości są równocześnie jej indywidualnymi potrzebami, wartościami i celami. Rola społeczna jednostki wyraża ją samą; strukturalne nakazy i naciski są równoznaczne z koncepcją samego siebie. Niewątpliwie stan scalenia jednostki z jej rolą jest takim stanem struktury roli, który w sposób najpełniejszy zapobiega pojawieniu się sytuacji alienacyjnych. Stan scalenia się jednostki z jej rolą wykryć można RH.Turner przytacza jedenaście różnych warunków, których spełnienie sprzyja utożsamianiu przez członków danej grupy społecznej roli, jaką pełni dana jednostka, z nią samą, z jej jaźnią: 1Mało elastyczne powiązanie aktorów z poszczególnymi rolami, co w praktyce oznacza ograniczone możliwości zmiany ról, odrzucania jednych i przyjęcia innych. Odpowiada temu sztywność struktury społecznej, czyli istnienie w niej bardzo wyraźnych barier uniemożliwiających przepływ jednostek między warstwami i poszczególnymi segmentami struktury. 2Możliwość wszechstronnego i całkowitego odróżnienia danej roli od innych, możliwości wyraźnego zdefiniowania roli. 3Silna konfliktowość różnych ról jednostek. Zjawisko to ma swoje analogie na poziomie grup społecznych, w których stan silnej identyfikacji jednostki z grupą pojawia się między innymi wówczas, gdy wystąpi zagrożenie zewnętrzne grupy, spowodowane na przykład konfliktem społecznym. 4Wysokie i zgodne oceny skuteczności roli. 5Duży stopień trudności odgrywania roli. 6Duży stopień spolaryzowania ocen roli w kategoriach ,,korzystna- niekorzystna". 7Duży stopień spolaryzowania społecznej rangi roli. 8Duży stopień potencjalnej władzy przypisanej do roli. 9Duży stopień uznania społecznego wiązanego z rolą. 10Duży stopień identyfikacji członków grupy z osobą pełniącą daną rolę.11Duży stopień zażyłości, intymności stosunków między daną jednostką i grupą społeczną. R.Turnerem wymienia pięć czynników : w jakich okolicznościach osoby należące do danej grupy społecznej będą skłonne utożsamiać rolę z osobą ją pełniącą, aktorzy zaś będą akceptować fakt utożsamiania ich z rolą: 1szerokość i złożoność układu (grupy), w którym umieszczona jest rola; 2znaczny wpływ danej roli na sposób pełnienia ról w innych grupach i układach społecznych; 3łatwość zaobserwowania i szeroka znajomość symptomów roli; 4znaczna możliwość wyrażania przez daną rolę natury i celów grupy w której jest ona ulokowana. i przeciwnie: 5tymczasowe przypisanie danej jednostki do roli oraz barak powiązań treści roli z wcześniejszymi i przyszłymi rolami jednostki to czynniki osłabiające tendencję innych jednostek do utożsamiania roli z osobą ją pełniącą. Również aktorzy nie utożsamiają wówczas swej roli z własną jaźnią. Czynnikiem sprzyjającym harmonijnemu konstruowaniu struktury roli indywidualnej, a zwłaszcza osiąganiu harmonii między naciskami strukturalnymi, koncepcją roli oraz potrzebami i dyspozycjami osobowościowymi jednostki. jest dziesięć warunków sprzyjających - jak powiada RTurner - "lokowaniu" jaźni jednostki w danej jej roli:1wysoką ocena roli; 2możliwość adekwatnego wypełniania roli; 3jeśli pewne z ról, które jednostka jest w stanie wypełniać adekwatnie uzyskują wyższą ocenę, to jednostki będą dążyć do umiejscowienia swych jaźni w rolach ocenianych najwyżej; 4jeśli wypełnianie roli można łatwo ocenić, to jednostki będą dążyć do umiejscowienia jaźni w rolach nie tylko wysoko lokowanych ale i takich, które równocześnie są one w stanie adekwatnie spełniać 5jeśli rozmiar świata społecznego jednostki przekracza granice kręgu społecznego danej roli, to jednostką umiejscawiając jaźń w danej roli, będzie się bardziej kierować ocenami tej szerszej społeczności; 6 wypełnianie danej roli przynosi wewnętrzne (osobowościowe, ,psychiczne) korzyści; 7konieczność poświęcenia czasu i wysiłku w celu, przypisania sobie danej roli (zdobycia tej roli) i wyuczenia się jej odgrywania 8konieczność innych poświęceń w celu zdobycia danej roli; 9konieczność publicznego odgrywania danej roli i konieczność jej objaśniania i motywowania; 10przedłużające się napięcia w roli


11Pojęcie zespołu ról społecznych a strukturalna wielość ról. Role społeczne nie stanowią z reguły pojedynczych elementów struktur grupowych. Łączą się bowiem w pewne układy, konstelacje i struktury, tworząc specyficzny rodzaj struktur wewnątrz- i międzygrupowych. Jeśli dana osoba pełni w określonej grupie społecznej jakąś rolę - co wiąże się z zajmowaniem przez nią pozycji w tej grupie, wyznaczanej de facto przez strukturalnie narzucane nakazy ról - to wchodzi ona w stosunki społeczne nie tylko z różnymi osobami z jej własnej grupy, lecz także z wieloma osobami spoza grupy. W rezultacie okazuje się, że zajmowanie pewnej pozycji społecznej w grupie powoduje pełnienie nie tylko roli społecznej wynikającej z tej pozycji, lecz również pełnienie szerszego zespołu ról (Merton). Wynika stąd, że danej roli społecznej nie można wypełnić w społecznej próżni, ponieważ zawsze wypełnia się ją w stosunku do kogoś. Z drugiej jednak stromy pomimo istnienia względnie stałych systemów norm społecznych, wartości i oczekiwań, wzorów zachowania i wzorów struktury, wszystkie osoby, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, oczekują od niej - mimo iż za każdym razem pełni ona dokładnie jedną i tę samą rolę - czegoś innego i spodziewają się od niej innego typu reakcji, innego typu przekonań i postaw. Tak więc nie ma żadnych ,powodów, aby przypuszczać, że pełnienie roli społecznej jest ciągiem względnie spójnych i nie sprzecznych działań. Wydaje się, iż dopiero pełnienie wielu różnych ról wynikających z zajmowania różnorodnych pozycji w wielu grupach powoduje, że człowiek zaczyna przeżywać dylematy i konflikty, charakterystyczne dla istnienia różnorodnych sprzecznych nacisków. Tymczasem różnorodność nacisków i oczekiwań partnerów osoby pełniącej daną rolę oraz wzajemna niespójność i sprzeczność tych oczekiwań powodują, że działanie jednostki w obrębie jej własnego zespołu ról staje się swoistym ciągiem kompromisów i manewrów zmierzających do uniknięcia szeregu konfliktów lub przynajmniej do zminimalizowania ich skutków. Jednostka bowiem nie pełni wówczas jednej roli społecznej, ale w zależności od oczekiwań i nacisków poszczególnych partnerów - cały zespół odmian jednej i tej samej roli. Inaczej mówiąc, to, z kim w danym momencie osoba pełniąca swą rolę społeczną znajdzie się w interakcji, determinuje, jaki wariant pełnionej ,przez tę jednostkę roli społecznej zostanie użyty w działaniu Każdy z partnerów roli ma swoje względnie odrębne interesy, zapatrywania, postawy, wartość. Ponadto są to ludzie o różnorodnych statusach ,w szerszych układach społecznych, a więc w stosunku do statusu osoby mogą to być statusy zarówno wyższe, jak i równorzędne. Ponadto mogą to być osoby z tej samej grupy społecznej lub też z innych grup. Jedną i tę samą rolę społeczną w stosunku do każdego z tych partnerów dana osoba będzie pełniła odmiennie, przestrzegając innego typu wzorów zachowań i działań, angażując inne systemy wartości, inne typy postaw, inne fragmenty swojej osobowości. Wszystko to powoduje, że specyficzny system społeczny, jaki tworzy zespół ról jednostki, po pierwsze, nie jest tożsamy z żadną mniejszych grup społecznych, w obrębie których ona działa. Stanowi raczej rodzaj substruktury istniejącej i funkcjonującej na obszarze granicznym kilku grup społecznych. Po drugie zaś, jest to system czy układ dość niestabilny, z istoty swej pełen wewnętrznych sprzeczności, .konfliktów i napięć.


12Konflikty w zespole ról i mechanizmy ich rozładowywania. Strukturalne mechanizmy rozładowania konfliktów i napięć w zespole ról Zespół ról może funkcjonować pomimo istnienia różnorodnych wewnętrznych konf1iktów albowiem istnieją w nim określone mechanizmy strukturalne redukujące i rozładowujące napięcia i konflikty. Statusy społeczne składające się na zespół ról mają z natury rzeczy nierówną ważność dla osoby mającej centralny (ogniskowy) status w tym zespole ról Nierówna ważność statusów w zespole ról łagodzi więc w istotny sposób konflikt wewnątrz roli, gdyż pozwala pomijać oczekiwania płynące z pozycji mniej ważnych. Jest to w tym znaczeniu strukturalny mechanizm redukcji konfliktów, że nierówna ważność statusów składających się na zespół ról jest cechą immanentną struktury w której działa jednostka. Jakkolwiek to jednostka stara się o redukcję konfliktu, to jednak jej działanie od początku do końca jest zaprogramowane przez strukturę. To właśnie cechy struktury społecznej narzucają człowiekowi określany typ zachowania się, a nie odwrotnie. W bardzo zbliżony sposób działa mechanizm opierający się na różnicach władzy związanej ze statusami występującymi w zespole ról ze statusami występującymi w zespole ról. Mechanizm polegający na usunięciu z pola widzenia osób uwikłanych w zespół ról, czyli członków zespołu ról, aktywności (czy przynajmniej niektórych jej sfer) związanej z pełnioną rolą tylko pozornie wydaje się odbiegać od poprzednich. Jest bo bowiem też mechanizm strukturalny. Nie każde z działań składających się na rolę społeczną może być w ten sposób uniezależnione od kontroli i nacisków członków zespołu ról. Działania i te elementy roli społecznej, które stanowią poziom cech podstawowych, niezbędnych dla danej roli i określających jej charakter, takiej manipulacji poddane być nie mogą. I tym razem określone działania jednostki zmierzające do złagodzenia konfliktu przebiegają pod kontrolą i pod dyktando struktury społecznej. Są to, inaczej mówiąc, działania dopuszczalne w tym typie struktury i ich pojawienie się nie jest bynajmniej rezultatem szczególnej inwencji jednostki. Mechanizm ten działa więc w ten sposób, iż pewne działania jednostki - nawet sprzeczne z oczekiwaniami nadawców roli - nie są poddawane ocenie przez członków zespołu ról. Członkowie zespołu ról mogą też wejść ze sobą w kontakt i zupełnie niezależnie od działań i zachowań podejmowanych przez jednostkę mającą status ogniskowy w tym zespole ról - uzgodnić swą ,,politykę'' wobec tej jednostki, innymi słowy mogą dojść porozumienia w celu wyeliminowania sprzecznych nacisków i oczekiwań wobec jednostki. Z kolei jednostka może zmniejszyć swój zespół ról, eliminując jednostki (pozycje), z których płyną szczególnie konfliktowe oczekiwania. Oczywiście i w tym wypadku całkowita wolność wyboru drogi działania jednostki jest absolutnym złudzeniem. Dopuszczalne granice takiego manewru wyraźnie określają dane wzory zachowań, wymogi i naciski strukturalne. Wreszcie może być też i tak, że osoby mające status ogniskowy w danym zespole ról wzajemnie się zjednoczą, by rozładowywać szczególnie uciążliwe konflikty. Dochodzimy w tym momencie do jeszcze jednej niezwykle fascynującej cechy struktur ról społecznych. Otóż zespoły ról, są quasi-strukturami społecznymi utworzonymi z ról społecznych, lokującymi się na przecięciu różnych mniejszych grup społecznych. Nie da się więc tej substruktury ujawnić i ulokować w jakiejkolwiek małej grupie, albowiem z istoty swej jest to quasi-struktura międzygrupowa. Indywidualne mechanizmy redukowania napięć w roli. Konflikty i sprzeczności ujawniające się w obrębie zespołu ról wywołują specyficzny stan w obrębie indywidualnej roli danej jednostki zwany napięciami w roli (Goode). To co się dzieje w strukturze roli indywidualnej, która jest rolą ogniskową w danym zespole ról, okazuje się, że i tę strukturę cechuje stan permanentnego napięcia. Po prostu jednostka nie jest w stanie sprostać wszystkim zobowiązaniom, nie jest zdolna usatysfakcjonować wszystkich, wypełnić w zadawalający sposób wszystkich żądań. Naciski i żądania wypływające z poszczególnych pozycji zespołu ról układają się w tak złożony, wieloaspektowy i wewnętrznie sprzeczny układ obowiązków, że przewyższa on zdolność jednostki do działania. Jednostka uruchamia więc pewne indywidualne, osobowościowe mechanizmy redukcji napięcia w roli. Wchodząc w różne rodne stosunki wynikające z pełnienia roli jednostka, w obronie spójności swej jaźni, dąży do posegregowania, oddzielenia ich od siebie. Czyni tak w celu uporządkowania na własny użytek kontekstu strukturalnego, w jakim się znalazła, wprowadzenia do niego własnej stratyfikacji. Stratyfikacja taka może, lecz nie musi pokrywać się ze stanem obiektywnie istniejącym. Uruchomienie mechanizmu oddzielenia pozwala jednostce przypisywać poszczególnym naciskom i żądaniom płynącym ze strony partnerów roli nierówną ważność - uchylać się od realizowania jednych wymogów a równocześnie spełniać inne. Niekiedy jednak zachodzi potrzeba użycia nieco mocniejszych środków - jednostka uruchamia mechanizm przenoszenia różnorodnych swych obowiązków na inne osoby. Jednakże istnieją określone strukturalne granice korzystania z takich środków obronnych. Niekiedy skuteczniejszym środkiem redukującym napięcie w roli może być ograniczenie stosunków ról. Jednostka dąży wówczas do przerwania pewnych stosunków ról, aczkolwiek i to jest możliwe tylko w określonych przez strukturę granicach. Oczywiście możemy - jak zauważa Goode - wstrzymać nasze związki z krewnymi z powodu wymagań, jakie oni wysuwają wobec nas, a także, jeśli grupa pracownicza ustala za trudne dla nas normy, możemy poszukać sobie innej pracy. Istota strukturalnych ograniczeń stosowalności tego mechanizmu polega na tym, że ludzie muszą utrzymywać stosunki ról z innymi w sposób względnie ciągły, jest to bowiem niezbędne do utrzymania struktury ,osobowości, wyobrażeń o sobie itd. Na przykład wielu ludzi czuje zagubienie po odejściu w stan spoczynku - ich społeczna egzystencja traci wówczas sens. Podobnie rzeczy się mają, jeśli dany osobnik dąży do (odwrotnie niż poprzednio) rozszerzania swych stosunków ról. Wówczas nowe obowiązki jakie na niego spływają, nowe naciski i żądania stanowią przyczynę niemożność 'wypełniania zarówno wcześniejszych, jak i późniejszych zobowiązań. Ale wówczas rozszerzanie systemu stosunków ról danej jednostki ma swe granice: "[..] po możliwej początkowej redukcji - pisze Goode - napięcie w roli zaczyna wzrastać szybciej wraz z coraz większą liczbą ról [...]".Wynika to stąd, że nad początkowymi korzyściami, jakie płyną z rozszerzenia zespołu ról zaczynają przeważać skutki ujemne w postaci coraz silniejszego rozregulowania struktury ro1i i stanu wzajemnych relacji danej jednostki z pozostałymi partnerami z zespołu ról. W konsekwencji jednostka coraz gorzej wypełnia zobowiązania wobec swych partnerów, a i oni także stopniowo przestają wywiązywać się wobec niej ze swych zobowiązań. Wzmaga to stan napięcia w roli. Tak więc, zamiast rozszerzać swój zespół ról, dana osoba może dążyć do budowania barier przeciwko nowym obowiązkom. Pozostawiając swój zespół ról w stanie pierwotnym, podejmuje pewne działania ograniczające jej


15Struktura a rozwój osobowości - społeczne konteksty rozwoju osobowości. Narzędziem socjalizacji jest konkretna integracja społeczna. Jej zawartość jest kształtowana przez strukturę społecznego środowiska, określającą fundamentalne normy standardy i kulturowe wzorce społeczeństwa oraz odbijającą dystrybucję politycznych i ekonomicznych dóbr. Najbardziej istotne dla socjalizacji struktury są zorganizowane w specyficzne społeczne konteksty. Wg. Wentwortha owe zinstytucjonalizowane i zorganizowane konteksty są odpowiednikami porządku społecznego i oferowanymi jednostce elementami kultury. Konteksty społeczne mogą być ujmowane jako sytuacyjne i czasowe wyodrębnione obszary działalności posiadające szczególne znaczenie dla procesu socjalizacji. Sieć powiązań pomiędzy ekonomicznymi politycznymi kulturalnymi aspektami życia społecznego systemem władzy określa to co w każdym konkretnym historycznym punkcie rozwoju społeczeństwa dyskurs naukowy obejmuje określeniem „struktury społecznej”. Pojęcie struktury społecznej obejmuje: 1Stopień i formy podziału pracy pomiędzy podgrupami populacji, instytucjami i organizacjami społecznymi. 2Stopień i formy równości i nierówności w społecznej dystrybucji dóbr takich jak: władza, wpływy prestiż dochody własności i wykształcenie. Struktura społeczna wywiera przemożny wpływ na układ społecznych i materialnych warunków życiowych poszczególnych członków społeczeństwa. Determinuje ona to co staje się zewnętrzną rzeczywistością dla jednostki i co zatem ma bezpośrednie znaczenie dla socjalizacji. Typową cechą dzisiejszych społeczeństw jest występowanie w ich obrębie wyspecjalizowanych podsystemów gospodarki polityki administracji, kontroli społecznej religii służby zdrowia pomocy i opieki psychospołecznej nauki wychowania i informacji. Przeważania ich część wtopiła się w formy szerszych organizacji społecznych. Pojawianie się wciąż nowych typów pracy oraz rozszerzenia się oczekiwań społecznych w zakresie reprodukcji prowadzi do ciągłego powstawania nowych podsystemów. W związku z tym każdy członek społeczeństwa codziennie musi wchodzić w kontakt z wielką liczbą instytucji i organizacji oraz to że jego powinnością staje się zaakceptowanie ich szczególnych wymagań wobec jego własnego zachowania. każdy członek społeczeństwa codziennie w toku całego swego życia podlega oddziaływaniom i wpływom wielu instytucji i organizacji mogących pozostawić na osobowości znaczące ślady. Każdy odrębny zorganizowany podsystem jest odpowiedzialny za ukształtowanie rzeczywistej sieci stosunków społecznych w jakich uczestniczyć będą jego członkowie. Ważnymi kryteriami w ocenie znaczenia danego podsystemu społecznego dla socjalizacji są: intensywność i czas trwania związków danej jednostki z organizacją czy instytucją. Związek organizacji z socjalizacją może być widziany jako szczególnie znaczący wtedy gdy jako członków podopiecznych mieszkańców czy uczestników zrzesza osoby z właściwie określonym statusem społecznym ponieważ to status właśnie wymaga przeniesienia na osobę organizacyjnych wymagań i oczekiwań określanych zachowań. W zależności od stopnia zaangażowania jednostki i od czasu trwania związku z organizacją różny jest stopień wpływu organizacji na wyniki rozwoju osobowości. W obszarze „organizacji oddziałujących na jednostkę ludzkie” największe bez wątpienia znaczenie dla socjalizacji posiadają te instytucje które w długich okresach i w celu oddziaływania na osobowość zrzeszają jednostki jako członków podopiecznych czy klientów np.: -instytucje opieki psychospołecznej (ośrodki psychoterapeutyczne, lecenie psychiatrycznego rehabilitacyjne), -instytucje społeczno-wychowawcze (domy dziecka), -instytucje pracy z młodzieżą (ośrodki przysposobienia zawodowego specjalne formy zatrudnienia młodzieży) -instytucje wymiaru sprawiedliwości (domy poprawcze, więzienia). Instytucje te są najczęściej zaangażowane w działalności dotyczących kontroli interwencji i rehabilitacji społecznej. Poprzez tę działalność wpływają na rozwój osobowości swych podopiecznych. Większość działań tych instytucji koncentruje się na rozwiązywaniu problemów społecznych i psychologicznych na kontroli zachowań dewiacyjnych i uzupełnianiu niedostatków rozwojowych. Praca ta jest wykowywane w ramach bezpośrednich osobistych kontaktów pomiędzy personelem zawodowym a podopiecznymi. Nie jest takie łatwe do oszacowania znaczenia dla socjalizacji innego jeszcze rodzaju organizacji społecznych o coraz bardziej wzrastającym aktualnie znaczeniu takich jak partie polityczne, kluby i komitety obywatelskie związki i organizacje zawodowe. Organizacje te zrzeszają ludzi przyjmujących ich członkostwo aby osiągnąć zarówno jednostkowe jak i zbiorowe cele łączące się z oddziaływaniem na zewnętrzna - społeczną lub materialną - rzeczywistość. Członkowie takich organizacji muszą się nastawić na przynajmniej częściowe przystosowanie własnych postaw oczekiwań i działań do wymogów określanych przez zadanie organizacji a ta akceptacja ma swoje reperkusje w rozwoju osobowości. Również trudno ocenić znaczenie dla procesu socjalizacji środków masowego przekazu tak w zakresie przekazywania przez nie informacji jak i dostarczania rozrywki. Skuteczność oddziaływania mass mediów na rozwój osobowości w wysokim stopniu zależy od formy i intensywności korzystania z nich w obrębie społecznych kontekstów rodziny grupy rówieśniczej oraz od charakteru środowiska społecznego w którym są bezpośrednio odbierane. W nowoczesnych uprzemysłowionych społeczeństwach mass media stają integralną częścią materialnych i społecznych warunków życia a także funkcjonują jako przekaźnik rzeczywistości zewnętrznej. Zasięg mass mediów jest szczególnie rozległy. Przenikają one bowiem wszystkie inne organizacje i struktury społeczeństwa podczas gdy te ostatnie są ograniczone do specyficznej określonej sfery wpływów. W społeczeństwie uprzemysłowionych rośnie odsetek populacji objętej działalnością zorganizowanych instytucji wychowawczych, takich jak: żłobki przedszkola szkoły placówki zawodowego uniwersytety. Formalnie zorganizowane instytucje wychowawczych mają bez wątpienia ogromne znaczenie dla socjalizacji. Ich głównym celem jest kształtowanie inteligencji sprawności intelektualnych wiedzy oraz wpajanie systemu wartości społecznych za pośrednictwem planowanych i precyzyjnie ukierunkowanych działań zawodowych wychowawców. Dzięki szczególnemu charakterowi swej pracy formalne instytucji wychowawcze wykształcają specyficzną formę przystosowania się jednostek do interakcji z materialnymi i społecznymi warunkami życia istotni uzależnionymi od ich osobliwego organizacyjnie określonego charakteru. Dla socjalizacji mają znaczenie nie tylko zamierzone i zaplanowane działania wychowawcze czy też działania związane z subiektywnymi intencjami wychowawców lecz w równej mierze fakt, że wszystkie te działania mają charakter zinstytucjonalizowany i zorganizowany i że ten ich aspekt przenika wszelkie formy interakcji pomiędzy wychowawcami i wychowankami. Poprzez swą działalność instytucji wychowawcze funkcjonują jaki środek przenoszenia impulsów i wymogów obu środowisk materialnego i społecznego.


16Rola socjalizacji zawodowej i socjalizacji dorosłych w procesie reprodukcji struktury społecznej. Rola ucznia ma relatywnie niski status w społeczeństwie. Sytuacja ta zmienia się gwałtownie kiedy zostają spełnione warunki uzyskania przez młodego człowieka statusu osoby pracującej zawodowo. Przygotowania do dorosłego życia zostało w tym momencie ukończone i rozpoczęło się „życie prawdziwe”. Początek przygotowania zawodowego symbolizuje pierwszy i najbardziej decydujący brak pomiędzy końcem okresu młodzieńczego a wejściem w świat ludzi dorosłych. Przejście ze szkoły do pracy zawodowej oznacza zmianę organizacji wychowawczej na organizację pracy. Rezultaty takiego przejścia oznaczają dla młodzieży przekształcenia w sieci jej powiązań społecznych zmianę w codziennym trybie życia i wejście w mechanizm wykonywania pracy zawodowej w celu zarobkowych. Powoduje to istotne zmiany w cechach osobowości kompetencjach działania i samoświadomości jednostki. Niezależnie od tego rozpoczęcie zarobkowania i pracy zawodowej stanowi społeczną podstawę egzystencji człowieka dorosłego także w zmieniających się warunkach takich jak znaczące zmniejszenie się długości dnia pracy i towarzyszący mu wzrost czasu wolnego. Aktywność zawodowa gwarantuje niezależność materialną i jest najistotniejszym symbolem autonomii obywatela. Wymienione konsekwencje faktu zarobkowania nie są jedynymi znaczącymi czynnikami wiążącymi się z socjalizacją poprzez pracę zawodową równie ważne są konsekwencje wykonywania określonego typu pracy a mianowicie stopień niezależności jej charakter oraz pozycja jednostki w hierarchii zatrudnienia. Atmosfera w miejscu zatrudnienia tworzy środowisko socjalizacji wywierające stały wpływ na jednostkę w okresie jej kariery pracowniczej. Związki pomiędzy wpływami przed zawodowych zawodowych i pozazawodowych doświadczeń mają ogromne znaczenie dla określenia znaczenia pracy zawodowej w kształtowaniu życia jednostki. Warunki pracy wywierają znaczący wpływ na cechy osobowości i styli życia jednostki. Lecz i odwrotnie kontekst rodziny społeczne warunki życia typ i jakość wykształcenia oraz indywidualne wyobrażenia jednostki oddziałują na formę i sposób w jaki doświadcza ona i ewentualnie zmienia warunki swej pracy. Wraz z rozpoczęciem okresu dojrzałości kończy się proces kształtowania i budowy osobowości trwa natomiast proces modyfikowania i dalszego rozwoju struktur już istniejących. Każde takie przejście wiąże się z koniecznością reorganizacji życia i wymaga od jednostki ponownego samookreślenia polegającego przede wszystkim na osiągnięciu równowagi pomiędzy wcześniejszymi doświadczeniami a przewidywaniami przyszłych zdarzeń. Kryzys średniego wieku kończy okres wczesnej dorosłości łączącej się z podsumowywaniem i przeglądem dotychczasowych dokonań. Obok tych którzy nie zrealizowali własnych aspiracji znajdziemy i tych którzy osiągnęli zamierzone cele lub tych którzy wciąż dążą do ich osiągnięcia. Większość mężczyzn i kobiet osiągając 40-tkę przeprowadza realistyczny szacunek swych szans inwestowania w kariery zawodowe czy w życie osobiste. Niektórzy z nich dochodzą do wniosku że osiągnięte przez nich cele nie dostarczają im satysfakcji i że nie spełniały pokładanych w nich nadziei. Pragnienia i aspiracje w związku z własną biografię w pewnym stopniu ożywiają i pojawiają się na nowo w wieku średnim. Stają się one świadomym składnikiem historii jednostki i musi ona swój dotychczasowy obraz samej siebie przezwyciężyć radykalnie go przekształcając lub dostosowując do aktualnych warunków życia bardzo już niepodatnych na zmianę. Przypadający na wiek średni proces rozrachunkowy może stać się poważnym czynnikiem stresu o ile materialne i społeczne warunki egzystencji znajdują się na niższym poziomie lub poniżej osobistych aspiracji. W obrębie teorii socjalizacji istnieją wyraźnie rozbierane poglądy na znaczenie poszczególnych faz życia. Do dnia dzisiejszego najszerzej rozpowszechniania jest idea prymatu wczesnych faz a szczególnie okresu dzieciństwa. Wpływ późniejszych okresów życia są albo w ogóle pomijane albo przypisuje się im niewielkie znaczenie. Trudno utrzymywać że proces socjalizacji zostaje zdominowany przez którykolwiek fazę życia. Zmienne warunki życia pracy i uczenia są przyjmowane i przetwarzane w specyficzny dla danej sytuacji sposób i każda jednostka musi korzystać z wzorców działania i zachowania wypróbowanych przez nią w poprzednich sytuacjach. W poszczególnych okresach życia zachodzą różnice i formach opanowywania i przekształcania zewnętrznej i wewnętrznej rzeczywistości. W toku procesu życiowego pojawia się efekt kompensacyjny dzięki któremu mankamenty wczesnej socjalizacji zostają wyrównywane w późniejszych fazach życia. Starzenie się biologiczne i intelektualne są od siebie niezależne. Indywidualny styl życia wykształcenia i typ działalności zawodowej z jednej strony a społeczne i materialne warunki egzystencji z drugiej odgrywają tu rolę modyfikujących zmiennych. Ważne jest by badając starość wziąć pod uwagę podobnie jak w innych okresach życia wzajemne powiązania pomiędzy biologicznymi psychologicznymi i kulturalnymi możliwościami i ograniczeniami.. 16a Socjalizacja w rodzinie a rozwój sterowności. Środowisko rodzinne musi być ujmowane jako potencjalny obszar nabywania doświadczeń przez jej członków. Szczególne doświadczenia każdego indywidualnego członka rodziny wpływają na interakcje wewnątrznrodzinne. One zaś z kolei okazują się być czynnikiem określającym rozwój dziecka. Chociaż społeczne i materialne środowisko rodziny określa jakość i rozległość potencjału uczenia się i społecznych doświadczeń dziecka to rodzice poprzez uprzednią strukturalizację aktualnych obszarów doświadczeń występują wobec niego jako pośrednicy środowiska służąc mu pomocą w „rozszyfrowaniu” zewnętrznej rzeczywistości. Sposób i forma w jakich się ono przejawia zależy przede wszystkim od zasad wychowawczych rodziców od wzajemnego stosunku wobec siebie obojga małżonków i od ogólnej atmosfery w rodzinie. Rodzina pełni dominującą rolę w procesie socjalizacji tylko w okresie pierwszych 10 lat dzieciństwa. W tym też okresie funkcjonuje jako główna grupa odniesienia i może wywierać silny wpływ na poza rodzinne formy opieki i wychowania. Od momentu podjęcia nauki szkolnej trwa początkowo wolny- a od momentu przejścia do szkoły średniej - przyspieszony proces emancypowania się dziecka wobec rodziny. W dodatku obu organizacji wychowawczych i opiekuńczych inne formalnie zorganizowane podsystemy społeczne włączając w to środki masowego przekazu stają się w coraz szerszym zakresie systemami odniesienia dla dzieci i młodzieży. Jednocześnie wzrasta znacząco status grup rówieśniczych. Podczas pierwszych 10 lat życia dziecka rodzina utrzymuje wobec niego swoje funkcje jako główny społeczny punkt odniesienia i pośrednik w przekształcaniu zewnętrznej rzeczywistości. Okres dojrzewania przynosi znaczące zmniejszenie bezpośredniego wpływu rodziny na styl życia dziecka. Dzieci w tym okresie życia spędzają wiele czasu poza wspólnotą rodzinną. W szczególności grupy rówieśnicze w obrębie których panują zasady równego uczestnictwa i partnerstwa grupy dostarczające okazji wykazania się samodzielnością posiadają znaczną atrakcyjność i wywierają niemały wpływ na rozwój osobowości. Z badań młodzieży wynika że w ostatnich trzydziestu latach nasiliła się znacząca w pewnym okresie młodzieńczego dojrzewania tendencja do uczestniczenia w tego. Dokładne określenia znaczenia grup rówieśniczych w procesie socjalizacji jest niezwykle ważne. Wyzwalają one szczególnie możliwości samorozwoju i samorealizacji w dzieciństwie kontaktów emocjonalnych i seksualnych w zakresie form spędzania czasu wolnego i zachowań konsumpcyjnych pozwalają na zdobycie społecznego uznania dają poczucie bezpieczeństwa oraz wspólnoty i to poza stosunkami wychowawczymi narzucanymi przez rodzinę i szkołę. Niemniej jest oczywiste że w normalnych przypadkach rodzina zachowuje swój wpływ na kształt życia dojrzewającego dziecka tak w obszarze podstawowych normatywnych i etycznych systemów wartości jak i wyboru szkoły i przyszłego zawodu. ponadto nawet po opuszczeniu przez młodego człowieka domu i rodziny z reguły pozostaje ona dlań ważnym społecznie a niekiedy również emocjonalnie punktem odniesienia.

17Typologia grup społecznych: Znaniecki wyróżnił siedem rodzajów grup społecznych: stycznościowe, genetyczne, terytorialne, klasowe, kulturalne, kościelne i celowe. McIver i C.H.Page wyróżniają 5klas grupy społ.: grupy pierwotne społeczności lokalne, zrzeszenia i stowarzyszenia, społeczności, grupy efemeryczne (krótkotrwałe: tłumy, zbiegowiska). Typologia F.Tőnniesa i Ch.H.Cooleya. U źródła powstania grup tkwi wola jednostki. Wyróżniano 2 rodzaje woli: 1wola organiczna - spontaniczna, irracjonalną, motywy emocjonalne, 2wolę refleksyjną - racjonalna, w pełni świadoma, obejmująca rozwiązania myślowe, sformułowanie środków i celów. Tőnnis podzielił: jeśli przeważa wola organiczna - wspólnoty (stosunki naturalne). Jeśli przeważa wola refleksyjna - społeczeństwa (stosunki umowne). Wspólnoty - oparte na stosunku pokrewieństwa (rodzina, rody, klasy), następnie na stosunki przyjaźni, oraz grupy sąsiedzkie, w których ziemia i wspólne zamieszkiwanie rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania. Społeczeństwa - zrzeszenia, związki - rodzaj stosunków społecznych spółki, towarzystwa handlowe. Umownym opierający się na odpowiednich porozumieniach między jednostkami dla osiągnięcia czy realizacji określonych celów. Cooley:- grupy pierwotne, -grupy wtórne. Jako kryterium tej typologii przyjął historyczne i biograficzne pierwszeństwo grup pierwotnych w stosunku do grupy wtórnych w historii życia społecznego ludzi i w historii życia jednostki. GRUPA pierwotna - oparta na stosunku pokrewieństwa, przyjaźni, stosunku sąsiedzkich. Cechy odróżniające grupy pierwotne od grupy wtórnych. PIERWOTNA - 1system współdziałania społecznego - oparta na stycznościach bezpośrednich (są to z reguły grupy małe), 2więź społeczna - oparta na stosunkach osobowych (występuję w całej swej osobowości) płaszczyzny obcowania są tutaj wielorakie. 3Aspekt społeczny - wysoki poziom identyfikacji członków z grupą (tn wytwarzają się ujednolicone cechy osobowości człowieka) kształtują całą osobowość! - homogeniczność członków (w różnych aspektach osobowości, wzorów życia) WTÓRNE -1 system współdziałania społecznego - w większości styczności pośrednie, 2więź społeczna - jednostki w charakterze i w rolach funkcjonariuszy grupy wtórnej i obcowanie w płaszczyźnie pełnionych funkcji (listonosz - adresat), stosunki między „cząstkowymi osobowościami” 3Aspekt społeczny - heterogeniczność (ujednolicenie jedynie w wąskim zakresie) Grupy małe (mikro-) i duże (makrostruktury) MAŁE - wszyscy członkowie są stanie wchodzić w osobiste bezpośrednie styczności i stosunki społeczne. Zazwyczaj są to grupy nieliczne choć liczba członków jest tn cecha wtórną. Mogą być to grypy pierwotne jak i umowne, pochodne, nieformalne, wysoko sformalizowane. PRybicki wyróżnił jeszcze kryterium samoistności jak i niesamoistności. Oznacza to małe struktury istnieją i mogą istnieć tylko w polu życia i działania makrostruktury. Z kolei wielkie struktury istnieją i funkcjonują za pośrednictwem małych grup. DUŻE- wielkie struktury - obejmują tak wielkie liczby członków iż są w stanie wchodzić w styczności i stosunki osobiste, ale porozumienie się za pomocą prasy, okólników, pism obiegowych, masowych zebrań, radia i innych masowych środków przekazu. Przywódcy nie mają możności bezpośredniego kontaktu ze wszystkimi członkami i wytwarza się system stopni i barier między nimi i masami członków. Dlatego oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej i uregulowanych przepisami systemie łączności i komunikacji. Grupy formalne i nieformalne Grupy formalne różnią się od nieformalnych genezą, więzią grupową, sposobem unormowania struktury grupy oraz zasadami rekrutacji członków. Formalne - powoływane przez szersze grupy społeczne a nieformalne powołają samorzutnie a ich działania nie są unormowane przepisami grupy zwierzchniej czy też własnego ustanowienia jak ma to miejsce w grupach formalnych. Przynależność do grupy nieformalnej jest sprawą dobrowolnych decyzji jednostek podczas gdy w formalnych przymusowy. Grupy nieformalne istnieją w obrębie grup formalnych. Grupy nieformalne wynikają ze współżycia, współpracy i współdziałania członków grup formalnych ale jako osób a nie jako funkcjonariuszy wykonujących określone role w grupie formalnej. Wobec tego zawsze tworzą się nieformalne grupy, które tą formalną strukturę uzupełniają. Dotyczy to w szczególności wielkich sformalizowanych grup. Grupy [odniesienia] stosunku pozytywnego i negatywnego. Grupy nie zawsze pozostają w tzw. pozytywnym stosunku do celów czy zadań lub kierownictwa w swej organizacji formalnej w której egzystują. Przyczyny owego negatywnego stosunku mogą tkwić w samej grupie formalnej. Grupy nieformalne mogą też przybierać charakter grup patologicznych (sitw, klik, bumelantów) wówczas kierownictwo grupy formalnej wraz z pozostałymi członkami załogi musi podejmować środki do przetworzenia owych „grup negatywnych” przez akcje perswazyjną i uświadamiającą przez powierzenie przywódcom grup negatywnych odpowiednich zadań. Zawsze należy jednak pamiętać że grupy nieformalne tzw. negatywne sygnalizują istnienie zjawiska dezorganizacji czy wypaczeń samej formalną organizacji.

18Znaczenie grup nieformalnych. -rozszerzenie środków i sposobów komunikowania się członków w danej strukturze organizacyjnej, -redukują formalne, biurokratyczne procedury, -gruntują wzajemną pewność i zaufanie między członkami danej grupy formalnej, -może być skutecznie regulowane współdziałanie jednostek, -uzdolnienia indywidualnych pracowników i podział czynności mogą być tak koordynowane, że w rezultacie przynoszą większą wydajność, -kooperacja, motywacja, „zewnętrzna”, -kontrola sprawowania jest z osobistego poczucia odpowiedzialności moralnej i poczucia solidarności ze swymi współtowarzyszami, -społeczna kontrola polega na tym iż w wielkiej strukturze formalnej w różnych nieformalnych zespołach określone wartości i wzory postępowania nakazy i zakazy oraz oceny postępowania uznawanego za właściwe a wpływające na zachowanie się jednostek w praktyce jednostki niezależnie od kontroli formalnej znajdują się pod kontrolą grup nieformalnych, -kształtuje się kultura pracy zawodowej zwyczaje i obyczaje pracownicze postawy do pracy i zawodu kształtuje osobowość i postawy pracowników, - obdzielają prestiżem osoby które często nie pełnią żadnych funkcji kierowniczych w obrębie formalnej organizacji dają zadowolenie z przynależności i poczucie bezpieczeństwa. Dlatego pracownicy często cenią wyżej dobre stosunki w pracy niż materialne korzyści

19Teoria grupy odniesienia. Tradycyjne pojmowanie środowiska społecznego zostało zakwestionowane przez teorię grup odniesienia, które na podstawie badań empirycznych i potocznie postrzeganych faktów wykazała że tzw. grupy obce grupy nie przynależności mogą być i są obiektami oddziaływującymi na osobowość jednostki która od nich nie należy. Zakwestionowała więc założenie że środowisko społeczne tworzą grupy przynależności danej jednostki. Zakwestionowała że środowisko grup przynależności ma socjalizujący wpływ pojęcie „odniesienia” zamiast „oddziaływania”. Po raz pierwszy termin „grupa odniesienia” użył Herbert H. Hyman w r.1942 ogłaszając swą pracę pt. „The Psychology od Status”. Założenie tej teorii jest fakt że ludzie w swym życiem codziennym „porównują się” odnoszą do innych by się samookreślić i zidentyfikować swe postępowanie. To porównywanie może być dokonywane automatycznie, nadziej refleksyjnie. Wg. Mertona: grupy odniesienia porównawczego: stanowią układ wielkości w którym dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają jej określić siebie oraz ustalić rodzaj postępowania - układ odniesienia od oceny samego siebie i kształtowania postaw (może nim być pewna jednostka lub tylko jej cechy), grupy odniesienia normatywnego: te z których dana jednostka czerpie siebie wartości normy czy wzory zachowań. Mogą to być pewne układy z grupy odniesienia porównawczego czy całe te grupy ale mogą to być inne przeciwstawne alternatywne. Stonffer - mechanizm psychospołeczny: poczucie względnego upośledzenia lub uprzywilejowania: porównywanie się jednostki z różnymi grupami swego otoczenia prowadzi do dwóch przeciwstawnych stanów: albo do upośledzenia społecznego - niskiej samooceny i swego postępowania albo do uprzywilejowania i wysokiej samooceny. Poczucie upośledzenia powoduje poczucie niższej pozycji w porównaniu z innymi lub ze swą pozycją zajmowaną poprzednio i odwrotnie. Uwarunkowanie wyboru grup odniesiena normatywnego. Dittes stwierdził: „skłonność osobnika ku członkostwu w jakiejś grupie podobnie jak skłonność ku obiektowi może być uważana za funkcję dwóch współdziałających determinant: a)stopnia w jakim jego indywidualne potrzeby są zaspokajane przez tę grupą oraz b) natężenia jego potrzeb”. Znajomość stanu potrzeb danej jednostki (Maslow) czy kategorii jednostek pozwala przewidywać jakie grupy mogą stanowić układ odniesienia normatywnego. Zależność między pozycją społ.: jednostki w danej grupie a szansami stania się przez nią grupą odniesienia normatywnego: Rozróżnia się 3 rodzaje pozycji: najwyższą liderów, średnie i najniższe (do tej struktury hierarchicznej nie należą osoby zajmujące pozycję sympatyków i kandydatów do grupy). W obrębie zaś istniejącej struktury specjalne pozycje zajmują neofici. Wśród pozycji najwyższej możemy wyróżnić 2 kategorie: 1Przywódcy którzy są wierni wartościom normom i wzorom nie mają jednak cech twórczości i pragną utrzymać pozycje kierownicze.→innowacyjności lub utracili je 2Przywódcy - z pełnieniem funkcji wiążą obowiązki zachowań reformatorskich twórczych. Członkowie różnych grup zajmujących pozycje średnie wykazują tendencje do konformizmu wobec wartości norm wzorów zachowań. Dla tych bowiem członków grupy istnieje realna szansa awansu i zajęcia pozycji wyższych przy zachowaniu lojalności i stosowania się do wartości i norm grupowych. W grupach o większej skali czy też w społeczeństwach globalnych warstwy średnie cechuje często chwiejność postaw. Jednostki zajmujące najniższe pozycje są najmniej konformistyczne i w najmniejszym stopniu przyjmują wartości i normy czy wzory zachowań swej grupy jako układ odniesienia normatywnego. Można w ich obrębie wyróżnić dwa odłamy: 1Ci którzy w pewnym stopniu stosują się do norm - by zachować członkostwo w grupie. 2Ci którzy zajmują pozycje najwyższe nie zależny im już na przynależności, nie mają nic do stracenia. Najbardziej konformistyczne usposobione są dwie kategorie społeczne: sympatycy i kandydaci. Sympatycy: nie należą do danej grupy lecz akceptują wartości wzory itp. są emocjonalnie do nich przywiązani ideacyjnie intencjonalnie w niej uczestniczą. R.Merton nazwał to zjawisko antycypacyjną socjalizacją jednostki. Kandydaci: są wstępnie przyjęci jest już dla nich grupą odniesienia jednakże ich uczestnictwo jest kontrolowane pod względem zgodności z wzorami i normami. Najbardziej konformistyczne są tzw. neofici - nowi członkowie grupy którzy zostali usunięci z grupy tego samego rodzaju ale o przeciwstawnej konkurencyjnej „ideologii” dążą do potwierdzenia swego „nawrócenia”. Jest to wzmacniane przez negatywne odnoszenie do dawnej grupy przynależności (krytykę i odrzucenie). Dana grupa społeczna osoba wartość czy cecha staje się tym bardziej układem odniesienia normatywnego dla danej jednostki im bardziej jest wzmacniana przez odnoszenie negatywne. Każda grupa powinna dążyć do tego aby: każda jednostka w grupie była jak najbardziej zaangażowana w czynne uczestnictwo członkowie powinni być związani częstymi interakcjami. Teoria grup odniesienia wyjaśnia jakie elementy otoczenia kształtują osobowość społeczną jednostki. Pozwala wyjaśnić zjawiska konformizmu wobec jednym grup nonkonformizm. Pozwala wyjaśnić zjawiska: rewduejonizmu -jako nonkonformizmu w stosunku do grup rządzących. Konserwatyzmu - jako konformizmu wobec wartości i wzorów minionego czy danego okresu. Radykalizmu - jako sprzeciwu nonkonformizmu przeciwko społecznym zasadom. Utopijności - jako kierowanie się normami jeszcze nie zinstytncjonalizownymi lecz postulowanymi i traktowanymi jako możliwość wbrew realnej ocenie rzeczywistości. Konflikt sumienia - jako posiadanie ścierane się w jednostce rozbieżnych niezgodnych grup odniesienia normatywnego dezintegracji osobowości jako braku określenia grup odniesienia i podejmowania nieadekwatnych zachowań w danej sytuacji integracji osobowości społecznej - jako stan zharmonizowania grup odniesienia normatywnego i ich ustabilizowania.

20Uwarunkowania wyboru grupy odniesienia. Ponieważ jedno z zakładanych powiązań pomiędzy społeczeństwem a jednostką dotyczy oczekiwania że strony jednostek istotne z teoretycznego punktu widzenia jest to by były mierzalne różne typy oczekiwań oraz sposoby ich wpływania na jednostki. Do chwili gdy pojęcie te nie staną się mierzalne może być zakwestionowana użyteczność perspektywy proponowanej przez teorię roli przy budowie teorii socjologicznej, jedna z metod jaką zastosowano w pomiarze oczekiwań polega na inferowaniu z obserwowalnego zachowania rodzajów oczekiwań które w ukryty sposób nimi kierowały najbardziej oczywisty i zarazem najważniejszy problem związany z taką metodą polega na tym że oczekiwania można poznać jedynie po fakcie zajścia określonego zachowania co do którego podejrzewano że je określają. Zatem pojecie oczekiwań cechuje się małą użytecznością. Stąd też nie udaje się przewidzieć zachowania w roli na podstawie treści oczekiwań i ich stosunku do jaźni. Alternatywna metoda wymaga: a) nagromadzenia werbalnych relacji jednostek, b) wnioskowania, które typy oczekiwań kierują postępowaniem, c) przewidzenia jak się będzie przejawiać zachowanie w roli w świetle tych oczekiwań. W teorii zachowań zorientowanych na grupę odniesienia pewne twierdzenia przyjmują formę też że przyjęcie danej grupy za układ odniesienia ma miejsce gdy: A) prawdopodobny jest kontakt z członkami grupy odniesienia, B) istnieje niezadowolenie z członkostwa w alternatywnych grupach, c)istnieje prawdopodobieństwo dostrzegania potencjalnych nagród płynących od grupy, d)możliwe jest postrzeganie standardów tej grupy, e) możliwe jest postrzeganie sposobu dotarcia do znaczących członków w grupie. Mimo swej sugestywności twierdzenia te oferują niewiele wskazówek na temat tego które z form kontaktu jakie poziomy braku zadowolenia. Jakie typy nagród i kosztów jakie standardy grupowe i jaki rodzaj znaczących członków grup - stanowią warunki sprzyjające. Potraktowaniu tych zbiorowości przez jednostki jako układów odniesienia. W poszukiwaniach analitycznych chodzi głównie o znalezienia odpowiedzi na pytania jak jednostki przystosowują się adaptują do wymogów „scenariusza”, „innych aktorów” oraz „widowni”. 1„oczekiwania wynikające ze scenariusza” - większość zjawisk społecznych można potraktować jako odczytywanie scenariusza w tym sensie że dla wielu pozycji istnieją normy określające dokładnie jak winna się zachować jednostka 2„oczekiwania ze strony innych aktorów” - ponadto w związku z procesem normatywnego strukturalizowania zachowania teoria roli ogniskuje się także na żądania wysuwane w sytuacji interakcji przez innych „aktorów” 3. „oczekiwania ze strony publiczności” - ostanie ze źródeł oczekiwań pochodzi od „audytoriów” a więc jednostkę zajmujących określone pozycje. Audytoria te mogą być rzeczywiste lub wyimaginowane mogą stanowić istniejącą grupę społeczną lub kategorię społeczną mogą obejmować członkostwa lub tylko intencje stania się członkiem wymaga się jedynie aby oczekiwania przypisywane przez jednostki różnie pojmowanym audytoriom kierowały ich postępowaniem. Jako takie audytoria obejmują układ odniesienia lub grupę odniesienia określającą zachowanie jednostek zajmujących różne pozycje.

21Struktura grupy społecznej - socjometryczna, komunikowania, władzy. Grupa dokonuje samo przetwarzania się sama powiększa swą wewnętrzną złożoność niezależnie od wymogów. Pierwotnej sytuacji; czyniąc to wytwarza nowe czynności nowe formy interakcji i nowe typy uczuć . struktura komunikowania i władzy w grupie społ.:1 jeśli zwiększa się częstotliwość interakcji pomiędzy 2 lub więcej jednostkami zwiększy się stopień ich wzajemnej sympatii i odwrotnie, 2jednostki których uczucia sympatii do innej osoby rosną będą wyrażać te uczucia w zwiększonej aktywności i odwrotnie, 3im częściej osoby wchodzą ze sobą w interakcję tym bardziej podobne stają się ich czynności i uczucia, 4im wyższa pozycja osoby w grupie tym bardziej konformistyczne w stosunku do norm grupy są jej czynności, 5im wyższa pozycja społ. osoby tym szerszy zakres interakcji, 6im wyższa pozycja społ. jednostki tym większa liczba osób które wchodzą z nią w interakcję albo bezpośrednia albo i przez pośredników, 8im bardziej równi są ludzie ze względu na pozycję społ. tym częściej będą wzajemnie wchodzić w interakcje w sytuacji gdy żadna z nich nie przejawia chęci nawiązania interakcji częściej niż inne tym większa jest ich obopólna sympatia i uczucie nie skrępowania we wzajemnej obecności, 10 pojawia się również uczucie szacunku (2 osoby - interakcja) T.Homans. Na poziomie małej grupy społ. zawsze jest zdolność zachowania spoistości społeczeństwo jest podobne do grupy w tym sensie iż tworzy się i ma strukturę wewnętrzną złożoną zasadniczo z tych samych procesów wymiany, które powodują powstanie struktury i tworzenie grupy. T.Homans.

---