UKŁAD DOKREWNY

Układ dokrewny to zespół narządów, które produkują i wydzielają substancje biologicznie czynne, tj. hormony wprost do krwi bez użycia jakichkolwiek przewodów wyprowadzających (stąd nazwa glandulae sine ductibus).

Układ dokrewny jest jednym z 3 układów scalających ustrój (integracja endokrynna, krwionośna i nerwowa).

Układ dokrewny wraz z autonomicznym układem nerwowym i układem limbicznym odpowiada za utrzymanie homeostazy ustroju.

Cechy charakterystyczne:

• brak przewodów wydalających

• hormony są uwalniane wprost do krwi żylnej

• zasadniczo miejsce działania hormonu jest odległe od miejsca jego wytwarzania. Wyjątek stanowią tzw. hormony tkankowe, które działają w miejscu wytwarzania, np. prostaglandyny, enkefaliny, endorfiny.

• hormony działają na komórki poprzez specyficzne receptory błonowe i cytozolowe

• większość hormonów wykazuje dobowy cykl wydzielania (np. hormony kory nadnercza - rano). Niektóre hormony są wytwarzane okresowo, np. gonadotropina kosmówkowa i laktogen kosmówkowy są produkowane przez łożysko w ciąży.

• większość hormonów wykazuje ukierunkowanie do narządów (tropizm), np. hormony przedniego płata przysadki (adenohypophysis).

Pod względem mechanizmów regulacyjnych gruczoły dokrewne można podzielić na 3 grupy :

• hormony tylnego płata przysadki (neurohypophysis)

• gruczoły dokrewne niezależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej

• gruczoły zależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej

Tylny płat przysadki jest jedynie magazynem hormonów (wazopresyny, ADH i oksytocyny), które są produkowane w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym (nucleus supraopticus et paraventricularis) i przekazywane są do tylnego płata przysadki drogą neuronową (nadwzrokowo-przysadkową i przykomorowo-przysadkową).

Gruczoły dokrewne niezależne od osi podwzgórzowo-przysadkowej produkują hormony w zależności od :

• stężenia glukozy (trzustka)

• stężenia kationów wapniowych (komórki C tarczycy i przytarczyce)

• pobudzenia układu sympatycznego (rdzeń nadnerczy)

Trzustka wydziela insulinę przy wysokim stężeniu glukozy we krwi (hiperglikemia) lub glukagon przy hipoglikemi.

Przytarczyce wydzielają parathormon przy hipokalcemi, a komórki C tarczycy przy hiperkalcemi.

Rdzeń nadnerczy wydziela aminy katecholowe przy stresie.

Gruczoły dokrewne, które działają poprzez oś podwzgórzowo-przysadkową podlegają regulacji ośrodkowej (hormon wzrostu - somatotropina), prolaktyna i MSH (melanotropowy hormon) oraz regulacji ośrodkowej i obwodowej (ośrodkowo-obwodowej) tarczyca, gonady, kora nadnerczy.

Jądro lejka/łukowate (nucleus infundibuli/arcuatus) podwzgórza produkuje 10 czynników hypophysiotropowych, czyli takich, które wpływają na przedni płat przysadki i regulują przez nią wydzielanie hormonów tropowych.

Wśród tych 10 czynników wyróżnia się 3 pary pobudzająco-hamujące (liberyny - pobudzają ; statyny - hamują). Dotyczą one wydzielania hormonu wzrostu (GH), prolaktyny (PRL) i hormonu melanotropowego (MSH).

Wymienione 3 hormony tropowe przysadki wykazują swoistość narządową :

• hormon wzrostu GH - do chrząstek nasadowych

• prolaktyna PRL - do sutka

• MSH - do melanocytów

Pod ich wpływem opóźnia się zrastanie i kostnienie chrząstki nasadowej, przez co wydłuża się kość (GH), sutek produkuje mleko (PRL), a melanocyt melaninę (MSH).

Ani kość, ani mleko, ani melanina nie są w stanie od dołu zatamować wydzielania GH, PRL i MSH (nie posiadają więc regulacji obwodowej). Ich zahamowanie może odbywać się tylko poprzez regulację ośrodkową, tzn. wytwarzanie statyn przez podwzgórze dla tych 3 hormonów przysadki.

Pozostałe 4 czynniki to wyłącznie liberyny, które pobudzają przedni płat przysadki do wytwarzania ACTH, TSH, FSH i LH.

ACTH działa na korę nadnerczy

TSH na tarczycę (z wyjątkiem komórek C)

FSH/LH na gonady

Pod wpływem tej stymulacji wymienione 3 narządy, które są gruczołami dokrewnymi (melanocyty, kość, sutek NIE!) produkują swoiste hormony - wzrost stężenia tych hormonów w osoczu hamuje wydzielanie przez te narządy (pętla krótka) oraz powoduje hamowanie przedniego płata przysadki (pętla długa).

Rzeczone gruczoły dokrewne (gonady, tarczyce, kora nadnerczy) są więc pobudzane ośrodkowo, a hamowane obwodowo przez zwiększenia stężenia tych hormonów w osoczu.

[regulacja centralna - kość, sutek, melanocyty]

RYS HISTOLOGICZNY

Tarczyca ma budowę pęcherzykową, ścianę pęcherzyka buduje nabłonek szcześcienny, a wnętrze pęcherzyka wypełnia koloid zwany tyreoglobuliną. Hormony tarczycy są produkowane w nabłonku sześciennym (wiążą się z tyreoglobuliną). Pomiędzy pęcherzykami znajdują się komórki C okołopęcherzykowe, które produkują kalcytoninę.

Nadnercze składa się z 2 różnych części - ektodermalnego rdzenia i mezodermalnej kory. Kora (cortex) ma 3 warstwy /od zewnątrz/ :

• 1[ZKGM] zewnętrzną, czyli kłębuszkowatą (glomerulosa) mineralokortykoidy

• 2[ŚPFG] środkową, czyli pasmowatą (fasciculata) glukokortykoidy

• 3[WSRA/E] wewnętrzną, czyli siatkowatą (reticularis) androgeny/estrogeny

W trzustce znajdują się komórki Langerhansa (Długiego Jasia) :

• alfa - glukagon

• beta - insulina

• delta - somatostatyna

W jądrze gruczołem dokrewnym jest tkanka śródmiąższowa zbudowana z komórek Leydiga, które znajdują się pomiędzy cewkami nasiennymi. O ile tkankę śródmiąższową od krwi nie odziela bariera, to część zewnątrzwydzielniczą jądra, czyli bariera plemnikotwórcza odziela bariera krew-jądro.

GLANDULA THYROIDEA
(oś podwzgórzowo-przysadkowa) trójjodotyronina (T3) tyroksyna (T4) regulują prawidłowy wzrost regulują przemianę materii anabolicznie (dawki umiarkowane) katabolicznie (dawki wysokie) regulują aktywność fizyczną i umysłową	(poza osią) kalcytonina w osoczu - Ca^2+ H2PO4 w nerkach - Ca^2+ H2PO4 transport krew kość [Ca^2+]*[H2PO4] = constans

GLANDULA SUPRARENALIS

(oś podwzgórzowo-przysadkowa) CORTEX [warstwa 1] aldosteron [warstwa 2] kortyzol [warstwa 3] androgeny, dehydroepindrosteron, androstenedion warstwy 1+2 wchłanianie Na^+Cl^- w nerce wydalanie K^+ w nerce działają katabolicznie [-] zmniejszają reakcje obronne komórki i immunologiczne wydzielanie H^+Cl^- w żołądku (wrzody!) [+] działają osteoporotycznie wzrost ciśnienia krwi we wstrząsie (wchłaniają sód i wodę, zwiększa się łożyska, wywierają efekt przyzwalający na aminy katecholowe) warstwa 3 działanie anaboliczne maskulinizacja

(poza osią) MEDULLA epinefryna (adrenalina) norepinefryna (noradrenalina) uruchamiają mechanizm "walcz i uciekaj" [+] rozszerzają tętnice mm. szkieletowych kończyn [-] zwężają tętnice skóry i trzew pobudza czynność serca pobudza glikogenolizę i lipolizę hamuje uwalnianie insuliny

GLANDULAE PARATHYROIDEAE

produkują parathormon, który zwiększa [+] poziom Ca^2+we krwi, a obniża kwaśne fosforany w osoczu (antagonista kalcytoniny) przy nadczynności przytarczyc dochodzi do osteoporozy i rozwoju choroby wrzodowej hiperkalcemia [+] pobudza gastrynę, która [+] stymuluje wytwarzanie HCl w osoczu - Ca^2+ H2PO4 w nerkach - Ca^2+ H2PO4

TESTIS	OVARIUM
TESTOSTERON wzmaga wzrost i czynność najądrzy, gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych i prącia silne działanie anaboliczne warunkuje II-rzędowe cechy płciowe (poza jądrami) stymuluje dojrzewanie komórek rozrodczych	ESTROGENY (estradiol, estron, estriol) stymulują wzrost macicy, jajowodów i pochwy rozwój II-rzędowych cech płciowych (poza jajnikami) rozrost endometrium po ustaniu krwawienia miesiączkowego PROGESTAGENY (progesteron) rozwój endometrium po jajeczkowaniu przygotowuje macicę do otrzymania zapłodnionego jaja pobudza wydzielanie gruczołu sutkowego

PANCREAS

INSULINA produkcja - komórka beta !!! jest jedynym hormonem, który [-] obniża poziom cukru w osoczu powoduje ona przechodzenie glukozy z osocza do komórki silny hormon anaboliczny i produkt przemiany cukrów w komórkach GLUKAGON produkcja - komórka alfa zwiększa stężenie glukozy we krwi - podobnie jak GH, aminy katecholowe, T3,T4, hormony kory nadnercza powoduje glikogenolizę, glukoneogenezę SOMATOSTATYNA produkcja - komórka delta [-] hamuje uwalnianie insuliny i glukagonu [-] hamuje wydzielanie trzustki i perystaltykę jelit [-] hamuje hormon wzrostu GH [-] hamuje czynność trzustki - lek przy schorzeniach jamy brzusznej

TYLNY PŁAT PRZYSADKI (NEUROHYPOPHYSIS)

WAZOPRESYNA obkurcza łożysko naczyniowe, zwłaszcza tętnice [+] wzrost ciśnienia tętniczego, ale [-] spadek ciśnienai w układzie żyły wrotnej HORMON ANTYDIURETYCZNY I WAZOPRESYNA wchłaniają wstecznie wodę w kanaliku dystalnym nefronu, przez co [+] zwiększają łożysko naczyniowe niedobór - moczówka prosta OKSYTOCYNA skurcze ciężarnej macicy estrogeny wywierają na mięśniówkę macicy efekt przyzwalający (więcej estrogenów lepszy skurcz, efekt 2+2 = 5 !)

4

---