Systemy notowań

Początkowo Giełda Warszawska przeprowadzała tylko jedną sesję w tygodniu. Wraz z rozwojem rynku liczba sesji tygodniowo wzrastała, i obecnie mamy normalną sytuację gdzie ma miejsce pięć sesji tygodniowo. Przyjętym systemem notowań jest system pojedynczego i podwójnego fixingu oraz system notowań ciągłych. Przyjęcie tego systemu wynikało z współpracy z giełdami francuskimi.

Kryteria doboru

O doborze danego papieru wartościowego do danego systemu decyduje w głównej mierze jego płynność. W zasadzie wynika z tego, że papiery na których są najwyższe obroty będą trafiały do najbardziej "prestiżowych" notowań ciągłych, a najmniej płynne akcje do system pojedynczego fixingu. Przy określaniu płynności uwzględnia się w szczególności średni wolumen obrotu oraz średnią liczbę transakcji danymi akcjami, których ocenę dokonuje się po zakończeniu każdego kwartału. Od powyżej przedstawionych zasad istnieją wyjątki np. akcje zakwalifikowane do działu innowacyjnych technologii będą notowane zawsze w systemie notowań ciągłym.

Wraz z wprowadzeniem w 2000r. nowego systemu notowań zrezygnowano z jednoczesnego notowania papierów wartościowych w dwóch systemach (ciągłych i fixingu) jak to miało miejsce wcześniej w przypadku dużej ilości spółek giełdowych.

W systemie notowań ciągłych znajdują się następujące papiery wartościowe :

• akcje wchodzące w skład indeksów WIG20, TECHWIG, NFI,

• akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek podstawowy,

• pozostałe akcje o wystarczającej płynności,

• obligacje skarbowe i inne,

• certyfikaty inwestycyjne,

• instrumenty pochodne (kontrakty terminowe, warranty, opcje),

• listy zastawne,

• prawa poboru z akcji notowanych w systemie notowań ciągłych,

• prawa do nowych akcji, o ile akcje te będą notowane w systemie notowań ciągłych.

W systemie notowań jednolitych z dwukrotnym fixingiem notowane będą :

• akcje spółek o średniej płynności,

• akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek równoległy,

• prawa poboru z akcji notowanych w systemie notowań jednolitych z dwoma fixingami,

• prawa do nowych akcji, o ile akcje te będą notowane w systemie notowań jednolitych z dwoma fixingami.

W systemie notowań jednolitych z jednym fixingiem notowane będą :

• akcje spółek o niskiej płynności,

• akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek wolny,

• prawa poboru z akcji notowanych w systemie notowań jednolitych z jednym fixingiem,

• prawa do nowych akcji, o ile akcje te będą notowane w systemie notowań jednolitych z jednym fixingiem.

Przebieg sesji

W związku z rozbiciem poszczególnych papierów wartościowych na różne systemy notowań, sesja giełdowa dla każdego z tych systemów przebiega w całkowicie inny sposób.

Notowania ciągłe

Przebieg sesji dla notowań ciągłych

faza	Godziny
przed otwarciem	8:30 - 9:00 - dla kontraktów terminowych 8:30 - 10:00 - dla rynku kasowego
otwarcie (fixing)	9:00 - na rynku kontraktów terminowych 10:00 - na rynku kasowym
notowania ciągłe	9:00 - 16:00 - na rynku kontraktów terminowych 10:00 - 16:00 - na rynku kasowym
przed zamknięciem	16:00 - 16:10
zamknięcie (fixing)	16:10
przed otwarciem	16:10 - 16:30

W systemie notowań ciągłych sesja rozpoczyna się o godzinie 8:30 tzw. "fazą przed otwarciem". W tym momencie można składać zlecenia, które będą przekazywane do arkusza zleceń, na którym są one odpowiednio grupowane. W tej fazie następuje ustalanie teoretycznego kursu otwarcia (TKO) zarówna dla danego papieru wartościowego jak i dla całego rynku w postaci indeksów giełdowych WIG, WIG20, TechWIG, MIDWIG i NIF. TKO jest upubliczniany, przez co inwestor ma możliwość oceny rynku i elastycznego działania w stosunku do nastrojów panujących na giełdzie poprzez składanie nowych zleceń lub anulowanie wcześniej złożonych.

Kulminacyjnym momentem w tym systemie notowań (i nie tylko tym) jest ustalenie kursu otwarcia poprzez zasadę fixingu, którym jest ostatni podany teoretyczny kurs otwarcia. Kurs otwarcia jest ustalany o godz. 10:00 akcji, obligacji etc. a dla kontraktów terminowych o godz. 9:00.

W tej chwili na krótko wstrzymuje się proces składania nowych zleceń i następuje realizacja zleceń złożonych w fazie przed sesją. Od tej chwili następują właściwe notowania ciągłe, które trwają do godz. 16:00. Podczas tych kilku godzin składane zlecenia są realizowane natychmiast (jeżeli znajduje się druga strona transakcji) lub oczekują na realizację w arkuszu zleceń. Aby zapobiec ustalenia się przypadkowego kursu zamknięcia, który jest odniesieniem dla kolejnej sesji giełdowej, o godz. 16:00 następuje faza przed zamknięciem, która jest powtórzeniem fazy przed otwarciem, również kończącej się fixingiem. O godz. 16:10 rozpoczyna się faza przed otwarciem, która dotyczy kolejnej sesji i trwa do 16:30.

Notowania jednolite

Sesja w systemie notowań jednolitych (zarówno z jednym jak i dwoma fixingami) przebiega w inny sposób niż w notowaniach ciągłych. Od godz. 8:30 do 11:00 trwa faza przed sesją. W jej trakcie przyjmowane są zlecenia i podawany jest teoretyczny kurs otwarcia (TKO). O godz. 11:00 rozpoczyna się faza interwencji w trakcie której animatorzy rynku mogą modyfikować swoje zlecenia w celu :

• zwiększenia płynności danego papieru wartościowego,

• zmniejszenia nierównowagi występującej przy określonym kursie teoretycznym.

Modyfikacje wykonane przez animatora mogą dotyczyć jedynie zwiększenia wolumenu obrotu, podwyższenia ceny w zleceniach kupna lub obniżenia ceny w zleceniach sprzedaży. Działania wykonane przez animatora są widoczne dla wszystkich uczestników obrotu. Po zakończeniu tej fazy o 11:15 następuje fixing i zostają zawarte transakcje.

Po fixingu rozpoczyna się trwająca 30 minut faza dogrywki. W trakcie dogrywki inwestorzy mogą handlować za pośrednictwem giełdy papierami wartościowymi, ale tylko po kursie z fixingu. W trakcie dogrywki napływają zlecenia kupna i sprzedaży, sumuje się je i ustala się, jaka jest sytuacja na rynku, np. Sprzedaż 12.500 akcji spółki X, jednak po chwili inwestor Z postanowił kupić 20.000 akcji tej spółki - sytuacja na rynku wygląda następująco : Kupno 7.500 akcji, kolejny inwestor (T) złożył zlecenie na 10.000 akcji, sytuacja na rynku : Kupno 17.500, w tym momencie dogrywka się zakończyła : inwestor Z kupił 12.500, nie zdołał kupić 7.500, a inwestor T nie kupił nic, po prostu nie było chętnych do sprzedaży. Oczywiście w praktyce dogrywka wygląda bardziej dynamicznie, przewaga kupna i sprzedaży często się zmienia, a o realizacji zleceń decyduje kolejność ich zgłaszania.

Po fazie dogrywki sesja przebiega następująco :

• dla papierów wartościowych notowanych w systemie jednokrotnego fixingu rozpoczyna się trwająca do 16:30 faza przed sesją w trakcie, której inwestorzy mogą składać zlecenia na następną sesję,

• dla papierów wartościowych notowanych w systemie podwójnego fixingu procedura rozpoczyna się od początku, najpierw faza przed sesją, o 14:45 interwencja, o 15:00 fixing, od 15:00 do 15:30 dogrywka, a po jej zakończeniu kolejna faza przed sesją trwająca do 16:30.

Przebieg sesji dla notowań z podwójnym fixingiem

faza	godziny
przed otwarciem	8:30 - 11:00
interwencja	11.00-11.15
otwarcie (I fixing)	11.15
dogrywka	11:15 - 11:45
przed otwarciem	11:45-14:45
interwencja	14:45 - 15:00
otwarcie (II fixing)	15:00
dogrywka	15:00 - 15:30
przed otwarciem	16:10 - 16:30

Przebieg sesji dla notowań z pojedynczym fixingiem

faza	godziny
przed otwarciem	8:30 - 11:00
interwencja	11.00-11.15
otwarcie (fixing)	11.15
dogrywka	11:15 - 11:45
przed otwarciem	11:45-16:30

Równoważenie rynku

Specyfika przyjętego systemu notowań powoduje, że mogą wystąpić sytuacje nietypowe, zwłaszcza w trakcie ustalania kursu otwarcia i zamknięcia jak i podczas samych notowań ciągłych. Następuje wtedy przerwanie normalnej procedury i wdrożenie faz specjalnych : zamrożenia rynku i równoważenia rynku. Zamrożenie rynku następuje, gdy wprowadzone do systemu zlecenie Po Każdej Cenie (PKC) nie może zostać zrealizowane w całości lub, gdy w wyniku realizacji złożonego zlecenia z limitem ceny kurs papieru wartościowego wykroczyłby poza dopuszczalne ograniczenia wahań (ustalonych dla bezpieczeństwa, aby cena papierów wartościowych nie zmieniła się w czasie sesji o znaczną wartość, co ma zabezpieczyć inwestorów przed bardzo wysokimi stratami). Po zamrożeniu notowań automatycznie ogłaszane jest równoważenie rynku. Podczas fazy równoważenia możliwe jest składanie nowych zleceń i anulowanie wcześniejszych. Te cechy powodują, że faza ta jest podobna do zwykłej fazy przed sesją łącznie z procedurą ogłaszania teoretycznego kursu ponownego otwarcia.

O zakończeniu równoważenia rynku decyduje Przewodniczący sesji, jeżeli ustalony kurs spełnia następujące zasady :

• maksymalizacji wolumenu obrotu,

• minimalizacji różnicy między liczbą papierów w zleceniach kupna i sprzedaży,

• minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia,

• mieści się w ustalonych widełkach dopuszczalnych wahań kursu.

Jeżeli ustalony kurs spełnia powyższe warunki ustala się kurs w procesie fixingu i następuje powrót do notowań.

Jeżeli jednak nie jest możliwe ustalenie kursu spełniającego powyższe warunki, Przewodniczący sesji może :

• zmienić ograniczenia wahań kursu,

• zakończyć notowanie, ogłaszając nietransakcyjny kurs zamknięcia równy górnemu ograniczeniu wahań w przypadku przewagi zleceń kupna lub dolnemu ograniczeniu wahań, gdy przeważają zlecenia sprzedaży.

Ustalanie kursu

Jak już wiemy notowania w systemie notowań jednolitych opierają się na mechanizmie fixingu. Aby jednak mechanizm ten najlepiej spełniał swoje zadanie giełda ustaliła szczegółowe zasady jego wykorzystania. Fixing pełni bardzo ważną rolę, gdyż w jego wyniku zostaje ustalona obowiązująca w danym dniu cena papieru wartościowego.

Giełda papierów wartościowych poprzez ustalenie kursu dąży do :

• maksymalizacji wolumenu obrotu,

• minimalizacji różnicy między liczbą papierów w zleceniach kupna i sprzedaży,

• minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia.

Ustalony kurs musi bezwzględnie spełniać następuje warunki :

• wszystkie aktywne zlecenia Po Każdej Cenie (PKC), wszystkie aktywne zlecenia kupna z limitem ceny wyższym od określonego kursu oraz wszystkie aktywne zlecenia sprzedaży z limitem ceny niższym od określonego kursu muszą być zrealizowane w całości,

• zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) i aktywne zlecenia z limitem ceny równym kursowi określonemu mogą być zrealizowane całkowicie, częściowo lub pozostać niezrealizowane,

• wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym od kursu określonego, wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym od kursu określonego nie są zrealizowane.

Ponadto ustalony kurs musi mieścić się w przedziale wahań ustalonych dla danego rynku notowań tzn. nie kurs nie może się zmienić o większą wartość procentową niż dopuszczalna.

Dopuszczalne wahania kursu dla notowań z podwójnym fixingiem

instrument	dopuszczalna zmiana kursu na fixingu
akcje	+/- 10 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %) od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym z dwoma fixingami	+/- 10 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %) od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
prawa poboru z akcji notowanych w systemie jednolitym z dwoma fixingami	bez ograniczeń wahań kursów

Dopuszczalne wahania kursu dla notowań z pojedynczym fixingiem

instrument	dopuszczalna zmiana kursu na fixingu
akcje	+/- 15 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %) od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym z jednym fixingiem	+/- 15 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %) od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
prawa poboru z akcji notowanych w systemie jednolitym z jednym fixingiem	bez ograniczeń wahań kursów

Jeżeli ustalony kurs nie mieści się w ramach ustalonych widełek wahań, także po ich rozszerzeniu ustalany jest kurs nietransakcyjny równy górnemu ograniczeniu w przypadku przewagi zleceń kupna lub dolnemu ograniczeniu w przypadku przewagi zleceń sprzedaży, co wynika z praw popytu i podaży. Dodatkowo dla podkreśleniu tego faktu obok kursu umieszcza się ofertę kupna (OK) w przypadku przewagi kupujących lub ofertę sprzedaży (OS) w przypadku przewagi podaży.

W czasie fixingu jako pierwsze realizowane są wszystkie zlecenia Po Każdej Cenie (PKC) a także zlecenia z limitem ceny wyższym w przypadku kupna i niższym w przypadku sprzedaży od wyznaczonego kursu są realizowane w całości. Następnie realizowane są zlecenia Po Cenie Rynkowej na Otwarcie i w dalszej kolejności z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu. Oba te rodzaje zleceń mogą być zrealizowane częściowo, a więc podlegać alokacji lub pozostać niezrealizowane w całości. Jeżeli w danej grupie znajdzie się kilka równorzędnych zleceń, co do ceny, pierwszeństwo będzie miało to, które zostało złożone wcześniej. W związku z tym w obecnym systemie notowań nabrała znaczenia szybkość podejmowania decyzji, która może wpłynąć na fakt zrealizowania transakcji.

W trakcie notowań ciągłych transakcje są zawierane na bieżąco, jeżeli więc zlecenie spełnia warunek ceny zostaje zrealizowane natychmiast. Jeżeli jednak nie ma chętnych do transakcji do transakcji po określonym kursie, zlecenia trafia do arkusza zleceń i oczekuje na realizację. Podobnie jak w przypadku notowań w systemie notowań jednolitych z dwóch równorzędnych zleceń jako pierwsze zostanie zrealizowane te, które zostało złożone wcześniej. Jak już wspomnieliśmy w systemie notowań ciągłych ustala się kurs otwarcia i zamknięcia posługując się mechanizmem fixingu. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia kursu spełniającego warunek maksymalizacji wolumenu obrotu, minimalizacji różnicy między liczbą papierów wartościowych w zleceniach sprzedaży i kupna możliwych do realizacji po określonym kursie oraz minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia giełda wdraża jedną z poniższych metod postępowania :

• za kurs otwarcia przyjmuje się kurs pierwszej transakcji podczas notowań ciągłych a w przypadku kursu zamknięcia kurs ostatniej transakcji gdy zostaje spełniony jeden z warunków :
  a) występuje brak zleceń,
  b) występują wyłącznie zlecenia kupna lub wyłącznie zlecenia sprzedaży,
  c) najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży,

• następuje zamrożenie rynku i rozpoczyna się proces równoważenia, gdy zostaje spełniony jeden z warunków :
  a) w arkuszu zleceń znajdują się wyłącznie zlecenia kupna nie zawierające limitu ceny lub tylko zlecenia sprzedaży nie zawierające tego limitu,
  b) określony kurs wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań.

Jeżeli w wyniku równoważenia pojawi się możliwość ustalenia kursu następuje powrót do notowań. Jeżeli jednak w trakcie równoważenia w dalszym ciągu nie można wyznaczyć kursu mieszczącego się w ramach dopuszczalnych wahań, Przewodniczący sesji może zmienić ograniczenia wahań kursów lub zakończyć notowania, ogłaszając nietransakcyjny kurs równy górnemu ograniczeniu wahań w przypadku przewagi zleceń kupna bądź dolnemu ograniczeniu, gdy przeważają zlecenia sprzedaży. Równoważenie ogłaszane jest także w trakcie trwania właściwych notowań ciągłych, gdy kurs nie mieści w przedziale dopuszczalnych wahań.

Dokładność określania kursów papierów wartościowych

akcje, prawa poboru, prawa do nowych akcji, warranty, certyfikaty inwestycyjne (kurs podawany w złotych)
kurs papieru	dokładność
Kurs <= 5 zł	do 1 grosza
5 zł < kurs <= 20 zł	do 5 groszy
20 zł < kurs <= 100 zł	do 10 groszy
kurs > 100 zł	do 50 groszy
obligacje (kurs podawany w punktach procentowych)
kurs obligacji	dokładność
wartość nominalna obligacji < 100 zł	do 0,1 punktu procentowego
wartość nominalna obligacji >= 100 zł	do 0,01 punktu procentowego

Rodzaje zleceń

Wraz z wdrożeniem pod koniec 2000r. nowego systemu giełdowego Warset pojawiło się znacznie więcej typów zleceń, czyli dyspozycji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych.

Można je podzielić wg następujących rodzajów :

• ze względu na występowanie limitu ceny :
  a) zlecenia z limitem ceny,
  b) zlecenia bez limitu:
  - Po Cenie Rynkowej (PCR),
  - Po Cenie Rynkowej na Otwarcie (PCRO),
  - Po Każdej Cenie (PKC),

• zlecenia z dodatkowym warunkiem wykonania :
  a) minimalna wielkość (wolumen) wykonania (Wmin),
  b) limit aktywacji (LimAkt),
  c) wielkość (wolumen) ujawnienia (WUJ),

• ze względu na termin ważności :
  a) zlecenia z określonym terminem ważności,
  b) zlecenia bez określonej daty ważności :
  - do końca sesji giełdowej (DZIEŃ),
  - ważność domyślna (DOM),
  - ważne do pierwszego wykonania (WIN),
  - wykonaj lub anuluj (WuA).

Zlecenia z limitem czasu

Podstawowym elementem zlecenia jest limit ceny. Można go oczywiście nie podawać, ale najczęściej inwestor podaje limit ceny do wysokości, którego jest zainteresowany zawarciem transakcji. Np. jeżeli chcemy kupić określony papier wartościowy możemy złożyć zlecenie kupna papieru wartościowego z limitem ceny, w tym wypadku inwestor podaje najwyższą cenę waloru, przy której zgadza się na zawarcie transakcji, np. 95zł ponieważ tylko na taką cenę jednostkową starczą mu środki finansowe. Natomiast w wypadku zlecenie sprzedaży papieru wartościowego z limitem ceny, inwestor podaje najniższą cenę waloru, przy której zgadza się na zawarcie transakcji, np. 100zł, ponieważ poniżej tej ceny transakcja stałaby się dla niego nieopłacalna.

Cechą charakterystyczną zleceń, w których inwestor nie precyzuje limitu ceny jest zgoda na zawarcie transakcji niezależnie od wysokości ustalonego kursu. Warto pamiętać, że czasami może to zrodzić nieprzyjemne konsekwencje jak zakup papierów za wygórowaną cenę lub sprzedaż na bardzo niskim nie gwarantującym opłacalności inwestycji.

Po Cenie Rynkowej

Zlecenia Po Cenie Rynkowej (PCR) mogą być składane wyłącznie w fazie notowań ciągłych. Nie są one przyjmowane, gdy :

• trwa faza równoważenia rynku,

• w arkuszu po przeciwnej stronie rynku nie będzie zleceń z limitem ceny.

Zlecenie PCR jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu do systemu giełdowego po pierwszego najbardziej korzystnego zlecenia stojącego po drugiej stronie rynku w arkuszu zleceń. Jeżeli zlecenie PCR nie zostanie zrealizowane w całości, jego niezrealizowana część stanie się zleceniem z limitem ceny równym kursowi ostatniej zawartej transakcji i jako już zlecenie z limitem oczekiwać będzie w arkuszu zleceń. Zlecenia PCR mogą zawierać dodatkowe warunki realizacji dotyczące ważności zlecenia oraz wielkości minimalnej i ujawnianej. Nie mogą jednak zawierać warunku limitu aktywacji.

Po Cenie Rynkowej na Otwarcie

Zlecenie Po Cenie Rynkowej na Otwarcie (PCRO) jest kolejnym typem zlecenia, w którym inwestor nie określa limitu ceny. Zlecenia typu PCRO będą mogły być składane :

• w notowaniach ciągłych wyłącznie w fazach "przed otwarciem", "przed zamknięciem" i w fazie równoważenia rynku,

• w notowaniach jednolitych z wyjątkiem fazy dogrywki.

Zlecenia PCRO, poprzez swój wolumen, biorą udział w wyznaczaniu kursów w powyżej wymienionych fazach sesji. Zlecenia PCRO mają pierwszeństwo w realizacji przed zleceniami z limitem ceny równym kursowi jednolitemu, otwarcia, zamknięcia lub kursowi określonemu w wyniku procesu równoważenia. W przypadku, gdy zlecenie PCRO nie zostanie zrealizowane w całości, jego niezrealizowana część staje się zleceniem z limitem ceny równym ostatniej zrealizowanej na rynku transakcji i automatycznie przechodzi do kolejnych faz sesji (do dogrywki w systemie fixingu lub do fazy notowań ciągłych w systemie notowań ciągłych) w ramach arkuszu zleceń. Zlecenia PCRO mogą zawierać jedynie warunek ważności do pierwszego wykonania, ważności na jedną sesję, do określonej daty lub ważności domyślnej. Nie można skorzystać z innych warunków zlecenia.

Zlecenia PCRO nie są przyjmowane na :

• pierwszą sesję, na której notowany będzie dany papier wartościowy,

• warranty,

• prawa poboru.

Po Każdej Cenie

Zlecenia Po Każdej Cenie (PKC) może być składane w każdej fazie sesji poza fazą dogrywki i równoważenia. Ich najważniejszą cechą jest konieczność ich realizacji w całości, co jest dla nich priorytetem. Ich specyfika powoduje, że są zleceniami natychmiastowego wykonania i mają pierwszeństwo przed innymi zleceniami.

Realizacja zlecenia PKC

faza sesji	kurs realizacji
otwarcie	kurs otwarcia
zamknięcie	kurs zamknięcia
fixing	kurs fixingu
równoważenie rynku	kurs określony w wyniku równoważenia
notowania ciągłe	kurs kolejnych limitów przeciwstawnych zleceń oczekujących

Jeżeli w czasie notowań ciągłych w momencie złożenia zlecenia PKC i przekazania go do systemu giełdowego nie będzie w arkuszu zleceń przeciwstawnych z limitami cen zapewniających całkowitą realizację zlecenia PKC, wtedy następuje zamrożenie obrotu a następnie równoważenie rynku, a samo zlecenie PKC traci ważność. Zlecenia PKC mogą jedynie zawierać warunek ważności na jedną sesję (dzień), do określonej daty lub ważności domyślnej, jak również warunek limitu aktywacji.

Zlecenia PKC nie są przyjmowane na :

• pierwszą sesję, na której notowany będzie dany papier wartościowy,

• warranty,

• prawa poboru.

Zlecenia z limitem ważności

Poza określaniem limitu kursu inwestor może również określić jak długo jego zlecenie będzie ważne. Może to uczynić na dwa sposoby :

• sam precyzyjnie określając, do którego dnia zlecenie jest ważne,

• wybierając jeden (wyłącznie) z poniższych warunków.

Zlecenie do końca sesji jest ważne wyłącznie w czasie trwania danej sesji giełdowej. Na następnej jest już nieważne.

Zlecenie z ważnością domyślną jest ważne bezterminowo, czyli do momentu jego realizacji lub anulowania przez inwestora.

Zlecenie do pierwszego wykonania może być składane w systemie notowań ciągłych oraz w dogrywce. Jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji lub pierwszych transakcji, jeżeli zlecenie jest realizowane jednocześnie w kilku transakcjach. Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu do systemu. Jeżeli zlecenie nie zostanie w pełni zrealizowane wówczas pozostała część zlecenia automatycznie traci swoją ważność.

Zlecenie wykonaj lub anuluj może być składane w systemie notowań ciągłych oraz w dogrywce. Jest ważne do momentu zawarcia pierwszej lub pierwszych transakcji, jeśli zlecenie realizowane jest jednocześnie w kilku transakcjach, przy czym musi ono zostać zrealizowane w całości lub nie zostaje zrealizowane w ogóle. Jeżeli w momencie składania zlecenia wykonaj lub anuluj w arkuszu zleceń nie ma jest zleceń przeciwstawnych z limitem ceny umożliwiającym zawarcie transakcji, zlecenie traci ważność.

Zlecenia z dodatkowymi warunkami

Kolejną nowością w systemie Warset było wdrożenie możliwości składania przez inwestorów zleceń obwarowanych dodatkowymi warunkami. Poniżej przedstawiamy cechy trzech rodzajów zleceń z dodatkowymi warunkami.

Z warunkiem minimalnej wielkości wykonania

Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości wykonania (Wmin) - inwestor określa w nim liczbę papierów wartościowych, poniżej, której nie zgadza się na realizację zlecenia. Złożone zlecenie jest realizowane w całości lub częściowo co najmniej w określonej przez inwestora minimalnej wielkości.

Możliwe są trzy scenariusze rozwoju sytuacji po złożeniu takiego zlecenia :

• całkowita realizacja zlecenia,

• częściowa realizacja zlecenia powyżej minimalnej liczby walorów określonych przez inwestora - pozostała część staje się zleceniem bez warunku minimalnej wielkości wykonania,

• częściowa realizacja zlecenia poniżej minimalnej liczby walorów określonych przez inwestora - zlecenie jest odrzucane i nie jest realizowane.

Tego typu zlecenie może być przekazywane do systemu giełdowego jedynie w fazie dogrywki oraz w fazie notowań ciągłych.

Z warunkiem wielkości ujawnienia

Zlecenie z warunkiem wielkości ujawnienia - (WUJ) - inwestor składając takie zlecenie określa w nim poza ilością papierów wartościowych, które chce kupić/sprzedać także ilość ujawnianą papierów, która będzie widoczna dla rynku. Minimalna wielkość ujawnienia w takim zleceniu nie może być mniejsza niż 100 sztuk. Ten typ zlecenia jest szczególnie użyteczny dla inwestorów posiadających lub chcących zakupić znaczne pakiety danego papieru wartościowego oraz w odniesieniu do papierów wartościowych o niezbyt dużej płynności.

Ujawnienie w jednym momencie całego, dużego zlecenia kupna mogłoby spowodować gwałtowny wzrost kursu danego papieru wartościowego lub jego spadek w przypadku złożenia dużego zlecenia sprzedaży. Zlecenie z warunkiem wielkości ujawnienia jest wykonywane w partiach równych liczbie ujawnianej. Po realizacji danej partii w arkuszu zleceń pojawia się kolejna partia aż do całkowitego wyczerpania zlecenia.

Zlecenia tego typu mogą być składane we wszystkich fazach sesji. Co bardzo ważne przy określaniu kursu otwarcia, zamknięcia oraz kursu jednolitego pod uwagę bierze się całkowity, a nie tylko ujawniany wolumen zlecenia.

Zlecenia z limitem aktywacji

Zlecenia z limitem aktywacji - (LimAkt) - inwestor składając ten rodzaj zlecenia określa w nim dwa limity : limit realizacji zlecenia tj. taki, po którym papiery mają być kupione lub sprzedane lub polecenie realizacji zlecenia po Po Każdej Cenie (PKC) oraz limit aktywacji zlecenia w arkuszu. Cechą charakterystyczną tych zleceń jest to, że nie są one ujawniane natychmiast po ich przekazaniu do systemu giełdowego a przez to nie od razu stają się aktywne. Dzieje się to dopiero wówczas, gdy kurs danego papieru wartościowego osiąga poziom równy limitowi aktywacji określonemu w zleceniu. Korzystanie ze zleceń z limitem aktywacji zwalnia inwestora z bieżącego śledzenia zmian kursów i umożliwia złożenia "bezpieczniejszego" zlecenia na dłuższy okres czasu.

Same zlecenia z limitem aktywacji można podzielić na zlecenia :

• stop loss - inwestor określa limit uaktywnienia, a limit realizacji ustala jako PKC. Po uaktywnieniu zlecenie jest realizowane jak zlecenie PKC (w całości lub wcale),

• stop limit - inwestor określa zarówno limit uaktywnienia jak i limit realizacji. Po uaktywnieniu realizowane jest jak zlecenie zgodnie z limitem realizacji.

Warto podkreślić, że w przypadku istnienia równorzędnych zleceń to zlecenie z limitem aktywacji jest zawsze realizowane jako ostanie, zarówno w grupie zleceń PKC jak i w grupie zleceń z określonym limitem ceny.

W przypadku zleceń kupna limit aktywacji musi być równy lub niższy od limitu realizacji lub być zleceniem PKC, w przypadku zleceń sprzedaży limit aktywacji musi być równy lub wyższy od limitu realizacji lub być zleceniem PKC. Zlecenie z limitem aktywacji staje się aktywne w momencie, gdy kurs ostatniej transakcji lub teoretyczny kurs otwarcia danego papieru wartościowego są w przypadku zleceń kupna równe lub wyższe od limitu aktywacji, a w przypadku zleceń sprzedaży równe lub niższe od limitu aktywacji.

W przypadku zleceń z tym samym limitem realizacji o kolejności ich realizacji decyduje czas ujawnienia się zlecenia w arkuszu, jeżeli także limit aktywacji jest ten sam to wtedy decyduje czas przyjęcia zlecenia do systemu giełdowego. Zlecenia z limitem aktywacji mogą być przekazywane do systemu giełdowego we wszystkich fazach sesji za wyjątkiem dogrywki.

Animatorzy

W latach 1991-2000r. bardzo ważną funkcję na giełdzie pełnili tzw. maklerzy-specjaliści, którzy obecnie zostali zastąpieni przez animatorów. Wyróżnia się dwie grupy tego typu podmiotów - animatorów rynku i animatorów, emitenta. Ich głównym zadaniem jest utrzymywanie płynności handlu określonym papierem wartościowym. Animatorem rynku jest dom maklerski będący członkiem Giełdy, który na podstawie umowy z Giełdą zobowiązuje się do stałego zgłaszania ofert kupna lub sprzedaży danego papieru wartościowego na własny rachunek na zasadach określonych przez Zarząd Giełdy.

Giełda może zawrzeć umowę o pełnienie funkcji animatora z wieloma członkami Giełdy (domami maklerskimi) w stosunku do danego papieru wartościowego. Podobne zadania może pełnić animator emitenta. Może być nim dom maklerski - członek Giełdy, który na podstawie umowy z emitentem zobowiąże się do podtrzymywania płynności danego papieru wartościowego. Zarząd Giełdy w pewnym sytuacjach może zobowiązać, emitenta papierów wartościowych notowanych w systemie kursu jednolitego do zawarcia umowy o pełnienie funkcji animatora emitenta. Ma to miejsce, gdy wymagane jest to do zachowania płynności danego papieru wartościowego.

Szczególnie ważną rolę odgrywają animatorzy w momencie określania kursu otwarcia i zamknięcia, w fazie równoważenia rynku oraz w czasie interwencji mających doprowadzić do ustalenia kursu.

Funkcje animatorów :

• ułatwienie znalezienie przez rynek "punktu równowagi",

• zapobieganie przypadkowości kształtowania się kursu,

• utrudnianie możliwość celowych działań, mających na celu manipulowanie kursem.

Animator rynku nie może :

• składać zleceń, w wyniku, których doszłoby do zawarcia transakcji, w której występowałby on jako kupujący i sprzedający jednocześnie,

• zlecenia nie mogą zawierać warunku limitu aktywacji,

• wielkość ujawniana zleceń, (jeśli są to zlecenia z wielkością ujawnianą) nie może być mniejsza niż minimalna wielkość lub wartość obowiązkowej oferty animatora rynku.

Należy przyznać, że animatorzy pełnią bardzo ważną funkcję na rynku, a dobrze spełniana przez nich funkcja wpływa na ułatwienie obrotu, poprawienie jego bezpieczeństwa i przejrzystości.

---