POLSKA MŁODZIEŻ W OKRESIE PRZEMIAN Barbara Fatyga
Orientacje badawcze w badaniach nad młodzieżą:
Nacisk na stałość przypisywania pewnych cech socjodemograficznych i kulturowych młodzieży jako kategorii społecznej oraz badanie trendów (szukanie tego co jest podobne, stabilne i trwałe w ich świecie). Ankieta lub wywiad kwestionariuszowy.
Zmiana kontekstu społeczno-kulturowego sytuacji młodzieży (jako zbiór różnorodnych grup). Charakter antropologiczno-socjologiczny. Otwarci na nowinki teoretyczne, interpretacje wyników mniej uniwersalne.
Główne tezy:
Zróżnicowanie współczesnych środowisk młodzieżowych → podziały wśród młodzieży ze względu na:
usytuowanie przestrzenne, status rodziny, miejsca w systemie oświaty, płeć, wiek
wpływy kultury popularnej, uczestnictwo w kulturze ludycznej, formy spędzania czasu wolnego
typy więzi społ., przemiany obyczajowe i mentalne
Narastanie dystansu międzygeneracyjnego w relacjach młodzież-dorośli → trudno ocenić czy jest to przejściowa cecha, czy stanie się w przyszłości trwałą.
Problemy dorosłych z komunikacją w relacjach międzygeneracyjnych (niezależnie od tego czy młodzież się będzie buntować czy nie).
Typologia środowisk młodzieżowych
Jerzy Wertenstein-Żuławski → 3 kryteria wyznaczania podziałów społecznych: kryterium interesu ekonomicznego (większość osób mieściła się w kategorii osób, którym niewiele się zmienia), ideowe i moralne (apologeci nowego ładu, rozczarowani tokiem przemian, trzeźwi sceptycy i spokojni optymiści) oraz akomodacji do nowego ładu (zadowolonych z odzyskanej wolności, chcących wrócić do celi i dążących do poszerzenia wolności)
Hanna Świda-Ziemba → 4 typy idealne: autentyczny katolik, chłodno-rywalizacyjny, emocjonalny indywidualista, homeostatyczno-wspólnotowy
Fatyga → dominujące style życia: najpowszechniejszy styl klasy średniej, postinteligencki, wycofanie i mizantropia, miejski cwaniaczek, anarchistyczno-neohippisowki oraz etosowo-profesjonalny. Póżniej typologia uaktualniona ze względu na wartości: główne cele życiowe oraz wartości kierujące całym układem.
Normalsi - naliczniejsi, rodziny robotnicze i średnia inteligencja techniczna i biurowa (dzieci proletariatu lub sfery budżetowej), kształceni w szkołach średnich technicznych, intratny zawód, jeśli niedostali się na studia to kontynuowali naukę na kursach, szkołach pomaturalnych itp. Wartości prorodzinne, praca jako sposób na lepsze życie. Ważne kompetencje, kwalifikacje. Normalność - spokój, stabilizacja, bezpieczeństwo, codzienność, ważne przystosowanie, radzenie sobie. Relatywizm w religii. Konformizm.
Inteligencja - rodziny wykształcone, aspiracje do kształcenia dzieci, podwyższanie prestiżu rodziny, licealiści, studenci, powstaje z tego typ menadżera. Wykształcenie to wartość instrumentalna, wysokie pozycje zawodowe, koneksje. Podtyp: pracoholicy - kompetencja, profesjonalizm, praca sensem życia itp. Charytatywność odpisywana od podatku, liberalizm, prawicowość. Samotność. Prestiż oparty na dochodach, dziedziczony kapitał kulturowy.
Młodzież ze szkół zawodowych i techników - drobni przedsiębiorcy, wszystko da się kupić, interesy i przyjemności (niezgodne z prawem też), pracę podejmowali gdy nie mogli kombinować, środek do celu to pieniądze, wykształcenie nie jest ważne. Ważna przewaga w kontaktach z innymi, religia postrzegana płytko, polityka nie interesuje, prymitywnie roumiane wartości narodowe, tradycyjne role kobiece, hedonizm, spryt.
Nieudacznicy - na marginesie przemian, liczy się przetrwanie, silne więzi z innymi, wymiana usług, postawa roszczeniowa wobec państwa, wykształcenie rzadkie ale cenione, resentyment, przechodzenie do subkultur, wycofanie wobec systemu społ., tradycyjna religijność, najważniejsz praca (nawet nielegalna), bezpieczeństwo, spokój.
Subkultury - punkowcy (wartości kontrkulturowe, alternatywne, odrzucenie państwa, oficjalnej religii, postawy prospołeczne, proekologiczne, ważna tolerancja, feminizm, sprzeciw wobec nazizmu; cenne wolność, wartość samorealizacji, działanie - trzeba coś robić); skinheadzi (bezradność, postawy antysemickie, deprywacja potrzeb, bunt, resentyment, prawicowi, mięso armatnie, gangi, subkultura kibiców, siła, działanie nakierowane na wrogów); techno (czysta zabawa a nie naprawianie świata, brak agresji, nawiązywania do przeszłości i przyszłości, narkotyki, ucieczka od codzienności).
Zubożała inteligencja - płaci za przemiany, tradycyjne inteligenckie wartości, pozytywizm, ideał służby społecznej, równość szans, odnowiony katolicyzm, dobry kapitał kulturowy, perfekcjonizm, wartości rodzinne, pracoholizm, brak czasu, sprawne działanie.
Style życia gimnazjalistów:
tradycyjny z elementami ponowoczesnymi - konserwatyzm jako postrzeganie roli swojej a ponowoczesność z kultury i aspiracji własnych
tradycyjny z elementami marginalizacji społecznej oraz o wpływie niskiego przekazu kultury popularnej (wiejscy chłopcy)
nowoczesny z niewielką domieszką tradycji - dziewczyny z miast
ponowoczesny - skomercjalizowana młodzieżowa kontestacja (chł. Miasto)
Młodzież jako plemiona świata
Plemiona (tybalizm) medialne, wirtualne, globalna wioska, liczy się konsumpcja, która sama w sobie niszczy sąsiedztwo. Młodzież jako upersonifikowane metafory dzikiego, a więc z tego sie rodzi dystans pokoleniowy. Jest to grupa społeczna zagrożona marginalizacją. Są nazywani bliskimi-obcymi. Strach przed subkulturami i skandalem (przez co wcale nie poznajemy młodzieży, a jedynie ich wykreowany wizerunek, który ma się nam przypodobać). Nie są dopuszczanie do spraw dorosłych, odizolowani. Jest egzotyczna dla reszty społeczeństwa, posiadają własną kulturę, tworzą getta, niedostępne miejsca itp. → „współczesne dzikie plemiona”, a jak próbujemy ich badać, to tylko potwierdzamy nasze uprzedzenia.
Dystans międzypokoleniowy
Pojawił się wraz z rozpadem kultur postfiguratywnych, a najbardziej nasila się w prefiguratywnych, gdzie to młodzież naucza dorosłych.
Pokolenie - za Świdą-Ziembą: młodzież, której okres dojrzewania przebiegał w podobej sytuacji społeczno-kulturowej. Pokolenie nie musi tworzyć trauma. Jest to grupa ludzi, związana wspólnym doświadczeniem, które staje się własnością niemal wszystkich rówieśników. Charakterystyczne podobieństwo sytuacji i statusu (rozumienie wąskie).
Tworzone są legendy pokoleniowe (charakter anegdotyczny np. należąca do lokalnej części, a część uproszczona jest przejmowana przez wspólnotę pokoleniową, może wejść np. Do kultury popularnej). Mogą być tworzone przez samych badaczy!!!
Wspólnota pokoleniowa - osoby, które nie identyfikują się z całością złożonego pokoleniowego przeżycia, lecz z niektórymi elementami bądź stereotypami.
Mentalność kombatancka - tworzy się gdy, przeżycie pokoleniowe staje się dla jego uczestników układem odniesienia, pryzmatem, przez który oglądają swoje doświadczenia społeczne.
Destrukcja pokoleniowa:
mentalność pokoleniowa wraz z wiekiem podlega destrukcji, np. zmiana realizowanych wartości (pojawiają się własne dążenia do założenia rodziny, pracy zawodowej itp.)
kulturowe zapomnienie
podlega mityzowaniu - różnicują się oceny pokoleniowego doświadczenia np. pojawiają się nowe przekłady legendy
pojawiają się nowe podziały w samym pokoleniu
W opisywaniu młodzieży przez pryzmat pokolenia w Polsce pojawia się ważne słowo: protest. I tak mamy: pokolenie Kolumbów, młodszych braci, pokolenie 56, marca 68, 80 itp.