Edukacja dorosłych w okresie powojennym i latach przemian:
-Odbudowa nauczania dorosłych w Polsce po II wojnie światowej rozpoczęła się od intensywnych starań wokół likwidacji analfabetyzmu:
-Doraźne kursy,
-Ustawa Sejmu z 7 IV 1949r. o likwidacji analfabetyzmu,
-Powołanie specjalnego Pełnomocnika Rządu – Tadeusza Pasierbińskiego
W ciągu trzech lat trwania tej akcji (1949/50 – 1951/52) zorganizowano około 78 tys. kursów nauki początkowej. Łącznie w ramach omawianej akcji naukę na kursach ukończyło 1.116 tys. osób.
Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono też w Polsce do organizowania szkolnictwa podstawowego dla dorosłych.
Początkowo w latach 1945 – 1950 realizowano te zadnia w 3 – letnich szkołach dla dorosłych i na kursach (szkoły podstawowej). W latach 1949/50 było takich szkół 224 z liczbą ok. 50 tys. uczniów.
W 1950 roku władze oświatowe przeorganizowały te szkoły na 4 – letnie szkoły dla dorosłych (klasa wstępna oraz V, VI i VII) odpowiadające programowi analogicznych szkół młodzieżowych. W pierwszych latach Polski Ludowej stale rosła ich ilość, dochodząc w roku szkolnym 1955/56 do 2 028 z ogólną liczbą 71,8 tys. uczniów i 26,7 tys. absolwentów. Ministerstwo Oświaty w 1974 r. powołało do życia nową odmianę szkoły dla dorosłych w postaci PODSTAWOWEGO STUDIUM ZAWODOWEGO.
-uzyskanie świadectwa ukończenia szkoły podstawowej oraz teoretycznej wiedzy na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej.
-nauka w nim trwała 1 rok.
-studium to miało różne profile treściowe:
-podstawowe studium budownictwa,
-pod. studium górnicze,
-pod. studium rolnicze.
W następstwie strukturalnej reformy oświaty w 1999 roku zlikwidowano ów dualizm w zakresie kształcenia podstawowego dorosłych organizując od roku szkolnego 2000/01 roczną szkołę dla dorosłych (klas VI)i gimnazjum.
Szkoły ogólnokształcące już w roku szkolnym 1945/46 powstawały, jako samodzielne gimnazja i licea wieczorowe dla dorosłych (typu humanistycznego, matematyczno – przyrodniczego). Umożliwiały one nauczanie na poziomie średnim osobom, które nie mogły tego uczynić w latach międzywojennych i w czasie okupacji. Ich organizatorem były stowarzyszenia społeczne. Miały ustrój semestralny. W 1949 roku przekształcono je w 3 – letnie państwowe szkoły ogólnokształcące o ustroju semestralnym, a w 1950 roku w czteroletnie jednolite licea wieczorowe. Taki typ szkoły wieczorowej z niedużymi zmianami trwał do końca XX w. Ministerstwo Oświaty poczynając od roku szkolnego 1969/70 stworzyło nowy wariant szkoły w postaci liceum trzyletniego przeznaczonego dla absolwentów zasadniczych szkół rolniczych i zespołów przysposobienia rolniczego.
Kolejnym działającym przez cały okres powojenny typem liceum ogólnokształcącego dla dorosłych jest ogólnokształcące liceum korespondencyjne:
-nauczanie programowe,
-zajęcia wykładowe, konsultacje, zjazdy,
-świadectwa ukończenia liceum ogólnokształcącego.
Rozwój szkolnictwa zawodowego dla pracujących:
-Zasadnicze szkoły zawodowe (edukacja ogólna, zawodowa; wieczorowe, zaoczne, zmianowe – 2-letnie)
-Technika dla pracujących (edukacja zawodowa; wieczorowe, zaoczne – 3-letnie)
Fazy rozwoju oświaty dorosłych -Pierwsza faza -> lata: 1945 – 1949 -Druga faza -> lata: 1950 – 1956 -Trzecia faza -> lata: 1956 – 1970 -Czwarta faza -> lata: 1971 - 1989 Pierwsza faza (1945 – 1949) -Upowszechnianie odczytów uniwersytetów powszechnych i ludowych, kół samokształceniowych i innych -> Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego i Ludowego -> 1950r. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej
-Organizowanie kursów repolonizacyjnych i kursów języka rosyjskiego -> Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej Druga faza (1950 – 1956)
-Likwidacja uniwersytetów powszechnych i ludowych
-Upowszechnianie odczytów i propaganda polityczna (nowy ustrój, nowa gospodarka, kolektywizacja wsi) -> związki zawodowe ruchu świetlicowego • Wszechnica Radiowa (01.09.1948r. – 1954r.) -> wyraz masowego charakteru pozaszkolnej edukacji dorosłych Trzecia faza (1956 – 1970)
-Reaktywowanie stowarzyszeń: Towarzystwo Teatrów i Chórów Ludowych, Związek Młodzieży Wiejskiej, Ludowy Instytut Muzyczny itp.
- Tworzenie stowarzyszeń: Towarzystwo Przyjaciół Książki w Warszawie, Towarzystwo im. Marii Konopnickiej itp.
- Mnożenie się: towarzystw regionalnych kultury, towarzystwa przyjaźni z innymi narodami, stowarzyszenia mniejszości narodowych itp. Trzecia faza (cd.)
- Organizacja studiów oświatowych (1957r.) -> Towarzystwo Wiedzy Powszechnej
- Wszechnica Polskiej Akademii Nauk, działająca w ośrodkach wielkomiejskich, organizująca odczyty specjalistów różnych dziedzin nauki Czwarta faza (1971 – 1989) część pierwsza – lata 70.
- Powstanie nowych form edukacji dorosłych: studia wiedzy i myśli, uniwersytet trzeciego wieku, konkursy znajomości wiedzy ogólnej, kursy języków obcych, imprezy masowe typu oświatowego, w programie, których były: prelekcje, seminaria, spotkania z rzeczoznawcami, konferencje naukowe, pokazy wykonywania czynności zgodnie z recepturą oraz imprezy kulturalne poświęcone popularyzacji danego gatunku sztuki Czwarta faza (1971 – 1989) część pierwsza – lata 70. (cd.)
- Amatorski ruch artystyczny, na który składały się m.in. Zespoły i grupy teatralne, muzyczne, folklorystyczne, taneczne, filmowe, fotograficzne i plastyczne Czwarta faza (1971 – 1989) część druga – lata 80.
- Społeczny ruch oświatowy związany z „Solidarnością” – tworzenie „wolnych” wszechnic uzupełniających wiedzę historyczną społeczeństwa
- 13.12.1981r. Z powodu wprowadzenia stanu wojennego nastąpiło prawne zawieszenie działalności wszelkich form edukacji dorosłych oraz rozpad grup oświatowców i edukujących się osób
- W roku szkolnych 1985/86 rozpoczął się ruch zakładania wszechnic piastowskich -> Stowarzyszenie „Wisła – Odra” Czwarta faza (1971 – 1989) część druga – lata 80. (cd.)
- W roku szkolnym, 1987/88 kiedy działały już 162 wszechnice piastowskie, zainicjowanie zakładanie ośrodków Akademii Zamojskiej
- Wiosną 1989 roku restrukturyzacja społeczno-gospodarcza narzuciła zmiany w edukacji dorosłych: pojawienie się nowych organizatorów, powstanie nowych instytucji tej oświaty oraz zmiany jej treści i form -> dynamizacja.